Laatste ronde van te lange verkiezingsstrijd VS ingezet
EG wacht zware onderhandelingsronde met Derde Wereld
even..^
UITBLAZEN
rEEN M
Dictatuur van economische wetten verdringt stem van het volk
Apprensie
maken (2)
DE STEM COI
Winders in de
DESTEM ACHTERGROND DONDERDAG 13 OKTOBER 1988
-DESTEM.
pflSTEM BINNEN
DEN HAAG (ANP) - D
tlilieu Hygiëne (CRMH)
milieuprogramma 1989-
van Milieubeheer als t
ing heeft opgesteld.
Zult van
Kuipje vol sma
HET wordt hoog tijd
dat we de draad
weer oppakken die
op 9 september los bleef
hangen met het stukje
over de dialect-uitdruk
king 'apprensie maken'.
Eerst echter nog even een
zijsprong. John O'Mill, die
u kent van de Losse Flodders
die al bijna sinds mensenheuge
nis wekelijks in deze krant
staan, had een moeder die de
familiemnaam Voezenek droeg.
Zijn moeder, schrijft O'Mill,
verkeerde in de heilige veron
derstelling dat die naam van
adellijke en Hongaarse oor
sprong was. Vader en zoon sta
ken daar de draak mee en de
zoon, die al op jeugdige leeftijd
een woordgrappenmaker moet
zijn geweest, bedacht dat de
voorvaderlijke edelman dan
wel een zigeunerkoning zou zijn
geweest. Hij bedacht zelfs een
naam voor hem: Lajos Veuzèn-
nek, eerste violist en koning der
zigeuners.
Na de dood van zijn moeder
is John O'Mill (pseudoniem, dat
weet u wel) wat serieuzer maar
blijkbaar zonder veel vasthou
dendheid op zoek gegaan naar
de oorsprong van de familie
naam Voezenek. In Huizinga's
Encyclopaedie van (Neder
landse en Vlaamse) achterna
men komt de naam niet voor,
waaruit O'Mill concludeerde
dat de naam een buitenlandse
oorsprong moest hebben. Con
tacten met Poolse officieren,
vlak na de bevrijding, leerden
hem dat de naam ook in Polen
voorkomt, maar ook daar
wordt beschouwd als afkomstig
uit het buitenland. Tot zijn
grote verrassing spraken de Po
len de naam precies hetzelfde
uit als vroeger zijn spottende
vader en hijzelf toen hij de zi
geunerkoning bedacht: Veuzen-
nek, met de klemtoon om de
middelste 'e'. Ook de Poolse of
ficieren dachten dat de naam
van Hongaarse oorsprong was.
Dat was dus een steuntje voor
moeders theorie.
Verder is John O'Mill nooit
gekomen. Daarom wendt hij
zich nu tot de lezers van deze
rubriek, onder wie, meent hij,
ongetwijfeld Voezeneks of Foe-
seneks schuilen. Op hen in het
bijzonder doet hij een beroep:
„is er niet een onder hen die ge
vonden heeft wat ik nog steeds
zoek: wat voor een nek is een
Voeze- of Foesenek en waar
komen die nekken vandaan?"
(Reacties aan Even Uitblazen,
Postbus 3229,4800 MB Breda).
Op 9 september hadden we
het over de vooral in Oost-Bra
bant gebezigde uitdrukking ap
prensie maken in de betekenis
van 'aanstalten maken'. In
West-Brabant spreekt men in
dat geval van klarantie maken.
In de vorige aflevering werd al
duidelijk dat 'apprensie maken'
ook in het spraakgebruik wel
iets meer kon betekenen dan al
leen 'opschieten', 'aanstalten
maken' etc. Mevrouw R. Kees
uit Oosterhout wees op het
Franse apparance, dat (o.m.)
'schijn' betekent. Het Zuidne
derlands Woordenboek kent ap-
prentie (met een 't') alleen maar
in die specifieke betekenis.
Voorbeeld (citaat van Claes):
WIMKOCK
'Broeder portier schijnt een goed
hart te hebben, want geen ap-
prentie van nijdigheid.' Geen
schijn van nijdigheid dus.
Uit de post blijkt dat het
woord 'apprentie' in deze laat
ste betekenis over een breed ge
bied wordt gebruikt, reikend
van Antwerpen tot Maastricht.
Mevrouw R. Burger citeert uit
dr. H.J.E Endepols' Diksjenaer
van 't Mestreechs (Maastrichts
Woordenboek) de volgende
voorbeelden:
Dao is gein apprensie van
regen - het ziet er niet naar uit
dat het gaat regenen.
Zoonder apprensie te maken van
te koope- aanstalten maken, op
een of andere manier tonen dat
men wil kopen.
Nora Horemans herinnert
zich de uitdrukking uit Antwer
pen, waar zij als kind te horen
kreeg, als ze iets wilde hebben
of doen: Geen apprengsie van!.
Verzoek met klem afgewezen
dus. Geen schijn van kans op.
Opvallend is dat in dit
tweede golfje brieven over 'ap
prensie maken' (om u niet no
deloos op te winden met mijn
wisselende spelling van het
woord: Van Dale schrijft het
met een 's'; het ZNWB met een
't') de reacties van Oostbraban
ders ontbreken. Mogen we
daaruit concluderen dat in hun
dialectgebied het woord 'ap
prensie' exclusief in het ver
band met 'aanstalten maken'
wordt gebezigd en niet in de
betekenis van 'schijn'? Dat zou
een heel interessant verschijnsel
zijn en misschien zelfs steun be
tekenen voor de eerder hier ver
melde theorie van mevrouw
Kees, namelijk dat de Oostbra
banders het woord hebben
overgenomen van Franse sol
daten die het hadden over het
verzorgen van hun voorkomen
alvorens uit te gaan. Avoir de
l'apparance - een goed voorko
men hebben, er goed uitzien.)
Een verband tussen 'aanstalten
maken' en een zich voor het
passagieren opdoffende soldaat
is verleidelijk gemakkelijk te
vinden. Ik hoor er graag meer
over.
Spreekwoorden
HET is al drie jaar geleden dat
in deze rubriek de serie 'Bij
wijze van spreken' begon. Een
serie over spreekwoorden, uit
drukkingen en gezegden, waar
voor van lezerszijde veel be
langstelling werd getoond. Als
basis gold de vrijwel klassieke,
tweedelige Nederlandse Spreek
woorden, Spreekwijzen, Uit
drukkingen en Gezegden van dr.
F.A. Stoett. A. Dijk uit Bier
vliet meldt nu dat dit naslag
werk is herdrukt. Daaraan kan
ik toevoegen dat ik de in rood
gebonden tweeling inmiddels
op de plank bij de boekhandel
heb zien staan. Ik dacht dat
menige, in taal geïnteresseerde
lezer deze tip op prijs zal stel
len.
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
A. Theunissen en H. Vermeulen adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176 Telefax 076-236405.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236452.
Sportredactie 076-236236.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41236326.
Voor bezorgklachten: 236888.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363,4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751.
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 4023, 4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150.
Postadres: Postbus 35, 4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145,4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen bij vooruitbetaling te voldoen:
24,90 per maand; 71,85 per kwartaal of J 279,15 per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van resp. J 1,- per maand,
1,90 per kwartaal, J 7,60 per jaar. Prijzen: inclusief 6% B.T.W.
Voor posttoezending geldt een toeslag. Losse nummers: ma. t/m zat. f 1,25.
Service-afdeling abonnementen: 076-236472, ma. t/m vrijd. 8.30-17.00 uur.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Centrale reclame-afdeling 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur en
zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
Bankrelaties:
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447.
NCB rek. 230301584 - Rabo rek. 101053738.
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllinilllllllllllllllllllllllllllllllllllllir
Door Jo Wijnen
DE TWEE Amerikaanse
presidentskandidaten
George Bush en Michael
Dukakis maken zich op
voor de laatste ronde van
hun gevecht om het Witte
Huis. Het staat nu al vast
dat dat gevecht te lang
heeft geduurd, de kiezers
heeft afgeschrikt en poli
tiek hoegenaamd niets
heeft opgeleverd.
Vanavond staat het tweetal
andermaal tegenover elkaar
tijdens het tweede tv-debat
dat door ettelijke miljoenen
Amerikaanse kiezers zal wor
den gevolgd, maar dat wel
licht niet meer van beslis
sende invloed zal zijn op de
resultaten van de 8ste novem
ber. Daarna beginnen de laat
ste drie weken van een cam
pagne die niet snel genoeg
beëindigd en vergeten kan
worden.
Het belangrijkste kenmerk
van de verkiezingsstrijd lijkt
tot dusver te zijn geweest dat
twee fatsoenlijke en zacht
moedige politici zich hebben
laten verleiden tot het gooien
met modder, tot het debiteren
van halve waarheden, tot het
met een grote boog heenlopen
waarom het werkelijk gaat en
tot verdachtmakingen die
geen hout snijden. Dat heeft
een van de zwakste, minst
overtuigende en laag-bij-de-
grondse presidentscampagnes
van de na-oorlogse jaren op
geleverd.
Geen wonder dat de New
York Times, na 200 interviews
met Amerikanen in het gehele
land, tot de conclusie moest
komen dat de kiezers vinden
dat Bush en Dukakis eigenlijk
niet geschikt zijn voor het
presidentschap, niet over echt
nieuwe ideëen beschikken en
bang zijn de echt moeilijke
vraagstukken in het oog te
vatten.
De hoofdoorzaak van deze
electorale malaise moet waar
schijnlijk gezocht worden in
het feit dat de kandidaten zich
te nadrukkelijk hebben ver
scholen achter een rol die hen
door de omstandigheden en
door hun campagneteams is
opgedrongen. Hun werkelijke
zwakte is dat ze zich aldus
hebben laten manipuleren,
met als gevolg dat nog steeds
niemand weet wie ze echt zijn
en wat ze werkelijk voor
staan.
De democratische kandi
daat voor het vice-president-
schap LLoyd Bentsen - de
enige in dit gevecht die zijn
waardigheid volledig over
eind heeft kunnen houden -
vatte het probleem als volgt
samen: „George Bush heeft
zichzelf laten omvormen tot
iets wat hij in werkelijk niet
is. Ondanks al zijn verdraai
ingen van de feiten en zijn
Michael Du
kakis (Demo
craat) - FOTO AP
George
Bush (republi
kein) - FOTO AP
kwaadaardige aanvallen, is
hij altijd een aardige kerel ge
weest". Hetzelfde zou moeite
loos van Michael Dukakis
kunnen worden gezegd.
De situatie waarin beide
kandidaten zich nu bevinden,
geeft ook aan dat er iets mis is
met de manier waarop Ame
rika zijn president kiest. De
campagne duurt veel te lang.
Er staat te veel op het spel. De
verdeeldheid van de kiezers is
zo groot dat een kandidaat
kost wat kost moet voorko
men dat hij allerlei indivi
duen en groepen tegen de ha
ren in strijkt.
De mentaliteitsverschillen
in de geografisch soms zeer
ver van elkaar gelegen delen
van de VS zijn zo aanzienlijk,
dat een noorderling in het
zuiden eenvoudig niet meer
kan winnen, en een zuiderling
in het noorden evenzeer kans
loos is. Slechts met compro
missen, vage beloften en veel
theater kunnen de kandidaten
het 'nationale' karakter van
hun campagne overeind hou
den. Bush en Dukakis hebben
al te hardnekkig geprobeerd
de geografische en mentali
teitsverschillen te overbrug
gen, met als gevolg dat ze niet
over de echte vraagstukken
hebben durven praten en niet
echt hebben laten blijken wie
ze werkelijk zijn. Hun poli
tieke voorzichtigheid is
daarom verworden tot een
soort lafheid.
Een en ander heeft overi
gens ook te maken met het
feit dat de gemiddelde Ameri
kaan steeds minder geneigd is
de sociale, economische en po
litieke realiteiten van zijn
land onder ogen te zien. Hij
wil eenvoudig geen slecht
nieuws horen. Hij is - de
enorme begrotingstekorten
ten spijt - niet bereid een cent
belasting meer te betalen. Hij
weigert te sparen en koopt
liever de massa's geïmpor
teerde goederen die de han
delsbalans van zijn land zo
ernstig hebben verstoord.
Toen Walter Mondale vier
jaar geleden aankondigde dat
hij, als hij tot president zou
worden gekozen, de belastin
gen onmiddellijk zou verho
gen, bracht hij zijn campagne
de doodsteek toe.
Van dat dilemma zijn Bush
en Dukakis zich natuurlijk
terdege bewust. Maar in
plaats van de politieke moed
op te brengen zich tegen het
defaitisme en de valse hoop
van miljoenen Amerikanen te
verzetten, lopen ze met een
grote boog om Amerika's
meest nijpende problemen
heen.
Het staat nu al vast dat de
Amerikaanse kiezer die hou
ding zal afstraffen met een
lage opkomst op 8 november,
scepsis tegenover zijn leiders
en algemene politieke passivi
teit. Met andere woorden:
Bush en Dukakis hebben, met
de manier waarop ze deze
campagne voeren, de Ameri
kaanse democratie geen
dienst bewezen. Maar met
even goed recht zou men kun
nen zeggen dat de Ameri
kaanse kiezers zijn opgeza
deld met kandidaten die ze,
meer dan ooit, hebben ver
diend.
De conclusie lijkt boven
dien onontkoombaar dat het
niet aflatende optimisme van
Ronald Reagan eveneens
belangrijke factor is in j,
houding van de Amerikaanse
kiezers. Reagan is nooit de
brenger van een slechte bood.
schap geweest. Hij is de meest
bittere realiteiten met een
soms zeer onterecht opti.
misme tegemoet getreden. Ej
hij verborg de onaangename
kanten van menig vraagstuk
achter een retoriek die er bij
een meerderheid van de Ame-
rikanen in ging als koek. Rea.
gans optimisme heeft een
nieuwe opleving van Ameri-
ka's zelfvertrouwen tot gevolg
gehad. Bush noch Dukakis
heeft nu de moed die ge-
moedsgesteldheid te versto
ren. Als ze dan al zouden
doen, zouden ze zeker van het
politiek toneel worden wegge-
vaagd.
Het enig positieve is dat
Bush - die tot dusver de beste
kansen heeft - en Dukakis na
8 november zonder twijfel
weer zichzelf worden Het
praktische verschil tussen
beide mannen is niet bijzon
der groot. Ze voelen zich het
meeste thuis in het politieke
midden. Ze hebben in hun
loopbanen een reputatie van
gematigdheid, bedachtzaam
heid en geduld opgebouwd. Ze
zullen Amerika niet opnieuw
te lijf gaan met een 'keizer
lijk' presidentschap, zoals
Reagan dat heeft gedaan. Ze
hebben beiden geen hang
naar de luisterrijke aspecten
van het Witte Huis. En ze zijn
zich allebei bewust van de
grote beperkingen die nu een
maal aan het ambt kleven. Na
de verkiezingscampgane ko
men de onverbiddelijke reali
teiten. Die realiteiten hebben
- zo heeft de geschiedenis ge
leerd - van menig zwak kan
didaat een groot president ge
maakt.
Op 28 februari 1975 sloten in Lo
mé, de hoofdstad van de West-
afrikaanse staat Togo, de Euro
pese Gemeenschap en 46 van
haar voormalige koloniën een
vijfjarige hulpovereenkomst af.
Het zeer succesvolle samenwer
kingsverdrag is sindsdien al
tweemaal vernieuwd. Eind vol
gend j aar moeten de EG en haar
inmiddels 66 gesprekspartners
in Afrika, het Caribisch Gebied
en de Stille Oceaan het eens zijn
over Lomé-IV, waarover vol
gende week woensdag de onder
handelingen beginnen. Volgens
EG-diplomaten wordt het een
zware onderhandelingsronde.
Door Frans Boogaard
DE EERSTE winst is binnen. Een
kleine week voordat in Luxemburg
de Europese Commissie, twaalf EG-
ministers en vertegenwoordigers van
de 66 ontwikkelingslanden met elk
aar aan tafel schuiven om te praten
over een nieuw vijfjarig hulpver
drag, zijn in ieder geval de EG-lan-
den onderling het eens geworden
over hun onderhandelingsmandaat.
Op het nippertje, want Griekenland,
dat deze zes maanden de ministerra
den van de EG voorzit, hield al reke
ning met een extra-vergadering
woensdagmorgen vroeg.
Lomé-IV, dat in februari 1990 in
werking moet treden en waarvoor
woensdag de officiële onderhande
lingen begonnen, is vooraf overscha
duwd door forse meningsverschillen,
die nog steeds niet echt uit de weg
geruimd zijn.
Het principe van de hulpverlening
is niet in het geding, want over de
voortzetting daarvan zijn de twaalf
het na bijna drie Lomé-termijnen
roerend eens. Maar de vraag hoeveel
landen uit de EG-fondsen mogen
putten, en onder welke voorwaarden,
zijn binnen de EG steeds aanleiding
tot felle disputen. Deze keer spitste
Spanje, dat op 1 januari het EG-
voorzitterschap van Griekenland
overneemt en dus als zodanig ook zes
maanden lang de Lomé-gesprekken
moet leiden, het debat toe op de toe
treding van de Dominicaanse Repu
bliek en Haïti.
Binnen de EG is men het erover
eens dat een terughoudend beleid op
zijn plaats is. Via Lomé worden nu al
66 landen gesteund. Dat is meer dan
de helft van de totaal 123 bij de Ver
enigde Naties aangesloten landen die
in principe voor hulpverlening in
aanmerking komen. Hulprelaties
met te veel ontwikkelingslanden te
gelijk betekenen niet alleen finan
cieel een zware last voor de EG, maar
ook administratief.
Een uitzondering maakt Brussel
voor Namibia, dat nu nog onder de
invloedssfeer van Zuidafrika valt,
maar dat volgens de secretaris-gene
raal van de VN, Perez de Cuellar,
wellicht in juni volgend jaar onaf
hankelijk wordt. Elf EG-landen vin
den dat Namibia dan net als elk an
der Afrikaans land in de koek mag
delen, maar Spanje vindt dat op het
zelfde moment ook voor Haïti en de
Dominicaanse Republiek de deur
moet worden opengezet. De opzet
van Madrid is duidelijk: via de Do
minicaanse Republiek hoopt het ook
met andere Spaahssprekende landen
de banden nauwer aan te halen.
Maar om precies dezelfde reden
zeggen de andere elf nee: de toetre
ding van vrijwel heel Latijns Ame
rika is hen een te zware last. Spanje
is er lang op uit geweest Haïti en de
Dominicaanse Republiek de status
van waarnemer te geven, maar om
dat die normaal is voorbehouden aan
kandidaat-Lomé-landen, ging ook
dat de andere elf te ver. Voorlopig
hebben de twaalf elkaar nu gevon
den op het inrichten van een 'diplo
matieke tribune'. Vertegenwoordi
gers van Haïti en de Dominicaanse
Republiek, alsmede die van andere
derde landen, kunnen daarop plaats
nemen zonder dat ze daar enig
rechtsgevolg aan kunnen ontlenen.
De vindingrijke aanpak van dit
meningsverschil heeft bij de twaalf
EG-landen model gestaan voor het
tijdelijk 'oplossen' van een paar an
dere meningsverschillen die binnen
de twaalf nog moeten worden opge
ruimd. Eén daarvan betreft de voor
waarden waaronder Lomé-landen
hun producten kunnen afzetten op de
gemeenschappelijke markt. Van alle
landbouwproducten uit de zoge
naamde ACS-landen kan nu 96 pro
cent zonder enige belemmering op de
Westeuropese markt worden afgezet
De Europese Commissie en ver
schillende lidstaten (Engeland, West
Duitsland, Nederland) willen dat
percentage tot honderd optrekken,
maar Italië en vooral Spanje verzet
ten zich daartegen. Alweer om
nieuwe conflicten voor te zijn, komt
een eventuele verdere liberalisering
van de landbouwexport nu later nog
aan de orde. Datzelfde geldt voor de
verplichting voor ACP-landen om in
- 'goede' jaren de bedragen terug te
betalen die ze in minder goede jaren
hebben gekregen uit -een speciaal
EG-potje voor tegenvallende resul
taten uit de export van grondstoffen.
Korthals Altes
- FOTO DE STEM /J0HAN VAN GURP
Het adviesorgaan van de be
structurele maatregelen oir
nilieu te stuiten.
)e raad dringt bij minister
gijpels aan op een heroverwe-
png van het anti-verzurings-
jeleid. Voorts acht hij in 1989
/erdergaande maatregelen no
dig ten aanzien van de vermes-
ing, het voorkomen van afval
stoffen en de bodembescher
ming dan de minister in zijn
milieuprogramma aankondigt.
De Milieuraad proeft in het
leleidsstuk enige moedeloos-
ïeid. „Diverse teksten maken
jen matte, laconieke, vage, ver-
lullende en weinig inspire
rende indruk", aldus de raad in
rijn commentaar op het milieu-
jrogramma. „Het stuk is veelal
e vaag en te vrijblijvend."
toorts maakt de raad zich zor-
;en over de voortdurende ver-
lindering van het aandeel van
e overheid in de totale milieu-
;osten. Hij vindt dit in tegen-
praak met de uitspraak bij het
antreden van het huidige ka-
inet, dat het milieu de vierde
ijler van het overheidsbeleid
De originele Brabantse Zult van
Merkx geeft smaak en variatie aan
brood, zuurkool, boerenkool of
zelfgemaakte stamppotten. Geu
rige, verfijnde bouillon dient als
basis, subtiele tuinkruiden ge
ven de heerlijke smaak. Vraag J
naar ons receptenboekje of
stuur even een kaartje.
De democratie lijkt geen
lang leven meer bescho
ren. Als we filosofen mo
gen geloven, ondanks hun
uiteenlopende gedachten
leidt de optelsom van het
denken tot een logische
toekomstvisie, staan we
aan de vooravond van een
vorm van dictatuur. Een
dagelijks leven vol vrij
heid blijheid voor ieder
een behoort dan tot het
verleden. Er komt, naar
te verwachten is, een sys
teem dat zich richt op het
eerlijker overleven van
iedereen.
Door Jan van de Ven
WE DRINGEN onszelf een
dictatuur op. Niemand kan
voorspellen, wanneer de stem
van het volk (democratie)
verstomt. Dat hangt af van de
mate, waarin de mens zijn
wereld opsoupeert. Versterkte
verpesting van grond, water,
lucht; gewetenloos opmaken
van grondstoffen; negeren
van armoe, dat alles drijft de
zeggenschap over eigen doen
en laten weg.
De Nederlandse taal kent het
gezegde: alleen een matig
mens is zijn vrijheid waard.
Alom valt waar te nemen, dat
matiging niet wordt nage
streefd. Iedereen wil wat de
buren hebben, liefst meer. Be-
drijven denken er niet aan
een pas op de plaats te maken,
omdat het streven naar winst
geen grenzen kent. Overheden
zijn eveneens grote slokops.
Terugdringen van overheids
uitgaven blijkt een nauwe
lijks uit te voeren doel.
Toch heeft de goegemeente
de mond vol over het noodza
kelijke stapje terug. Zure re
gen, gaten in de ozonlaag,
verdwijnen van regenwoud,
gigantische overstromingen
door ontbossing zijn stuk voor
stuk ernstige signalen. De wil
om te veranderen is er wel,
maar wie komt ertoe de auto
te laten staan en geen hard
houten kozijnen aan te schaf
fen? Dat beetje luxe heet
geoorloofd, maar zal uiteinde
lijk de oorzaak ervan zijn dat
de onmatige mens zijn vrij
heid verliest.
Sla de grote denkers er
maar op na. Hobbes, Locke,
Rousseau, Marx, Foucault en
nog enkele anderen meer:
Hans Achterhuis heeft hun
erfgoed bijeengebracht in
'Het rijk van de schaarste',
een door. Ambo in Baarn uit
gegeven overzicht van het
menselijk handelen. Doen en
laten drijven op economie: ge
bruik of verbruik van
schaarse middelea Het begrip
schaarste ontstaat zodra twee
of meer mensen hetzelfde wil
len hebben. Of het nu een
nieuw bankstel betreft of de
lucht, die we inademen, groei
van de wereldbevolking,
maakt, dat alles kostbaar en
voor velen onbetaalbaar is ge
worden.
De vader van 'vrijheid, ge
lijkheid, broederschap', de
Fransman Rousseau, heeft
het 200 jaar geleden al in zijn
geschriften duidelijk ge
maakt. De verworvenheden
van de Verlichting gaan ver
loren als de maatschappelijke
ongelijkheid, het mateloos
verwerven van macht (grond,
geld, aanzien) niet ophoudt.
Rousseau stelt zijn lezers voor
de keus: terug naar de na
tuurstaat van de tevreden ge
bruiker of verloren raken in
despotisme.
Rousseau stond niet alleen
mede aan de wieg van een
nieuwe, nog steeds voortdu
rende, tijd; als geen ander
worstelde hij echter met de
voor hem zichtbare afloop. Na
hem hebben vele denkers de
kop gebroken over de vraag
hoe het schijnbaar onafwend
bare kan worden voorkomen.
Zeg maar: het kwijtraken van
democratische verworvenhe
den: vrijheid, gelijkheid,
broederschap. Niemand
voelde of voelt ervoor de eigen
zeggenschap (vrijheid) in te
leveren. Desondanks glijdt de
ark van de mensheid stuur
loos naar de waterval, totdat
iemand resoluut het roer
grijpt. In naam van de broe
derschap? Dat element van de
Verlichting is tot dusver wei
nig in de praktijk toegepast.
Ooit ging het zo goed. Tot
na de middeleeuwen, de ken
tering vindt in de vijftiende,
zestiende eeuw plaats, kent de
Europese gemeenschap van
volkeren - de toenmalig be
kende wereld - nauwelijks
armoe. Kleine samenlevingen
(buurtschappen) hebben de
beschikking over een stuk
grond, waarvan zij het nodige
mogen oogsten: groente, fruit,
graan en hout om te stoken.
Vee mag op het gemene deel
grazen. En iedereen is tevre
den.
Er ligt een geheim achter de
gemeenschappelijke ruimte:
de meent, (deze meent komt
nog in verschillende gedaan
ten aan de orde) Elk lid van
het groepje mag eraf halen
wat hij voor direct gebruik
nodig heeft. Daar wordt strikt
de hand aan gehouden. De
voorvaderen leven met de ge
dachte, dat het nageslacht ook
van de grond moet kunnen le
ven. Zodoende lenen zij de
aarde van hun kroost en ha
len eraf wat het gezin op kan.
En iedereen heeft te eten.
Sterft een gebruiker gezins
hoofd, dan gaan zijn rechten
over op het achterblijvende
gezin. Gemeenschappelijke
grond, de meent, voorkomt
honger. De vraag naar meer
komt niet op.
Aan de maatschappij van
het complete evenwicht komt
een einde als grond plotseling
waarde krijgt. Adel neemt het
in bezit en verdrijft het ge
wone volk. Op dat moment
ontstaat gebrek: werkloos
heid, armoe, honger. Volk
trekt naar stedelijke gebieden
en verpaupert.
Sindsdien zijn er tegenstel
lingen: arm en rijk, bezitter
en bezitloze, macht en on
macht. Tot groot verdriet van
denkers, die allemaal weten
dat het afglijden naar de on
dergang (het goede der aarde
verbruiken in plaats van ge
bruiken) begint met het af
schaffen van de meent. Wat
zij zich vooral afvragen is:
hoe kan de mensheid het in
stituut van de meent herstel
len zonder in dagdromen weg
te zinken. Herstel van het ge
meenschappelijke gebruik
van grond zou een dagdroom
zijn. De klok laat zich niet te
rugdraaien. Vandaag de dag
zijn er teveel mensen om nog
in middeleeuwse termen te
kunnen denken.
Er moet toch een uitweg
zijn? Vele mogelijkheden zijn
in de afgelopen eeuwen tot
ideologie verheven en in
praktijk gebracht. In het
beste geval brengt een nieuwe
zienswijze voor even verlich
ting, maar uiteindelijk schie
ten de pogingen tekort om de
economie, het rijk van de
schaarste, een andere wen
ding te geven. Sinds Rousseau
zijn vele denkers opgestaan
om de vermanende vinger te
heffen: hou op met het verga
ren van meer dan u nodig
heeft.
Hans Achterhuis is een
man van deze tijd. Toch zegt
hij in navolging van de be
roemde Fransman: verbeter
de wereld, begin bij uzelf.
Voor de omschakeling van de
'economie van het genoeg'
naar de 'markt van vraag en
aanbod' ging het toch goed.
Na zo'n omschakeling zou we
derom een omwenteling in ge
drag niet al te moeilijk moe
ten zijn.
Geen video meer, omdat de
buurman er een heeft. Minder
de auto gebruiken en dat din?
tot de draad verslijten. Glas
in de glasbak en chemisch af
val gescheiden inleveren. Weg
met de vrieskist, die tot ham
steren aanzet. De wederop
standing van de verstandigs
mens.
Stel, het onverwachte ge
beurt. Net als in de campagne
tegen het roken krijgen de
niet-rokers de overhand
Overal staan bewust levende
mensen op. Zij putten grond
stoffen niet langer uit, verzie
ken de aardbol niet lange-'
met vaste en uitgestoten af
val, gebruiken in plaats van
verbruiken. Zij verbeteren de
wereld door bij zichzelf te be
ginnen. Daarmee staat a"
minst vast, dat het geva®
voor de dictatuur navenant
afneemt.
De toestand van de wereld
is al hopeloos: rivieren bevat
ten nauwelijks leven, vuilig
heid hoopt zich op in oceanen,
kwaliteit van drinkwat®
loopt schrikbarend terug,
grond raakt uitgeput.
Plaatselijke verandering
van mentaliteit helpt proble
men van continenten niet op
lossen. En continentale aan
pak komt (per definitie) m®
tot stand in onderlinge sa
menwerking tussen regerin
gen. Haar besluitvorming W
te lang op zich wachten.
De tijd dringt. Om iets leer
baars van de wereld over6
houden zal er snel iets moet®1
gebeuren.
Eerste aflevering van driede
lige serie.
len
neer
iet
1UPSJE NOOITGENOEG is de til
'en kinderboek van Eric Carle, t
meer gegeten had, zonder o
zaterdag chocoladetaart, eer
-'r. Dat is te veel en het krijgt
■-' het een groen blaadje en toer
■ich in en wordt een wonderschoi
gemier Lubbers moet dit soort
DQo Gezweefd toen hij konin
liet zeggen: „Het land is de
jen^Dat geldt met name lucht er
De ferme aanhanger en vurig
marktdenken, in zichzelf redelijk
eia waarin voor een goed milieu i
reerde weer eens een paar par
manier: We hebben een krachttoc
oh yersterken - applaus van d
,uk mee, dat we niet al te scl
Jrc en- Eerst centen, dan de
ipKKn dam..het milieu. Nu we c'
moeten we onze inspar
iiiiferen Lubbers gelooft met ai
jeu weer 'een wonderschone v
°en hii echter gisteren tijdens
neo et kon worden, gaf hij nie
.me'de verwijten van de soci
(nk - verhaal hadden. Jarer
zijn we gebrandmerkt als po
ipr«i ruikt de miljarden-meeva
fen! 'y®1 om de ons bedreige
®n- Nee, het kabinet doet aar
iet pi u beschikbaar voor meer
totiJn e mil'eu nog zwaarder.
1 ve?i n 9es|agen. Conclusie
Yf'^ger handen
Ie rir o S wees deze opvatting v
riilipn' X zAn eigen fractie gevra^
iq- vn"®J toezeggen. Hij zei 'pril
ievnoHr d®.argumenten, maar d<
Zn Kr-n dienen de rijksbegrotin
linriprp <yen we kortzichtig boek
lit jaa 0 die Lubbers laat ron
>ie vp de gevatte D66-leic
eiri n k, l,nen niet meer in een
°P Nederland na.
