even. T
UITBLAZEN
Democraat Bentsen wint van jonge Quayle in tv deba
Oorlog blijkt onbespreekbaar 'mijnenveld' in het gezinl
[IERFABRIKAI
if-pli
Onzeker Chili staat moeilijke overgang te wachten
Aa
H.F. A
P-47 pilot
)e Stem comm
ictator is nog nic
OOK TWEEDE GENERATIE KAMPT SOMS LEVENSLANG MET OORLOGSELLENDE
DE STEM ACHTERGROND VRIJDAG 7 OKTOBER 1988
WIMKOCK
-DE STEM-
ifiTEM BINNENLAND
;N HAAG - Heineken heeft
jt het giftige cadmium naar Z
rde Wereld geëxporteerd. Di
miljoen gemalen oude bierkr;
Oud
grot
duu
IN Dinkelsbühl kunnen
we even onbekommerd
over de oorlog praten.
In het Engels bovendien.
Het is zondagmorgen en
we zitten al vroeg in een
Konditorei aan de koffie.
We hebben die verdiend.'
Anderen, die niet de hele
stadsmuur al hebben rondge
wandeld zoals wij, maar recht
uit een bus zijn komen rollen,
zitten al aan overmaatse taart
punten. Een groepje blaaspoe-
pers in vet glimmende Lederho-
sen en met bepluimde jodel-
hoedjes op de al rood aanlo
pende koppen, hoewel ze nog
geen noot geblazen hebben,
laat kwartlitertjes Franken wijn
op groene voetjes aanrukken.
Al vanaf half negen stroomt het
stadje vol met vooral agrarische
typen. Dinkelsbühl heeft een
zomerlange plantenshow en dit
is het weekend voor de profes
sionals: kwekers, tuinders en
hoveniers.
Een nieuwe invasie van de
Konditorei voert een groep be
jaarde Amerikanen aan. De ba-
seball-petten van de mannen
trekken mijn aandacht. P-47
staat erop, met het silhouet van
een duikend vliegtuig. Het
duurt even voor ik het heb her
kend: de Thunderbolt, een
jachtbommenwerper uit de
tweede wereldoorlog. Aan de
tafel naast ons strijkt een man
neer met een blauw jack aan,
met op de rug in forse witte let
ters: 347 Fighter Squadron P-
47. En op de borst: Pilot H.F.
Arps. 'Die Arps moet ik dade
lijk eens even hebben', neem ik
me voor.
Buiten voor het koffiehuis
schiet ik hem aan. Hij verstrakt
even alsof hij in mij een anti-
Amerikaanse rooie vermoedt,
maar zijn gezicht klaart op als
ik hem mijn vraag heb gesteld.
Zij zijn inderdaad allemaal
oud-jachtvliegers van hetzelfde
squadron, met hun vrouwen
bezig aan een sentimental jour
ney. Arps is nooit eerder terug
in Europa geweest. De meesten
van zijn maats trouwens niet.
Dichter bij Nederland dan het
vliegveld bij het Belgische
Mons (Bergen) zijn ze nooit ge
weest. Zijn squadron nam deel
aan de acties van de divisie die
als eerste de Donau overstak.
Zonder onderbreking vertelt
Arps verder, pratend als een
waterval, alsof hij blij is dat
eindelijk weer eens iemand
naar zijn oorlogsverhaal wil
luisteren. Hij is ook aanwezig
geweest bij de bevrijding van
een concentratiekamp. Horri
ble! Daar droomt hij nog wel
eens van. Aan zijn verhaal
komt een abrupt einde als zijn
vrouw komt waarschuwen dat
iedereen al in de bus zit. „Sor
ry", zegt Arps, „Dinkelsboel
was maar een koffiestop."
In de Konditorei, waar we
de gezichten onder de baseball
petten op ons gemak hadden
kunnen bestuderen omdat de
serveerster geen tijd had gehad
om af te komen rekenen en ik
uit hun uitmonstering al de
juiste conclusies had getrokken
omtrent de aard van het gezel
schap, had ik mijn vrouw al ge
vraagd of zij zich kon voorstel
len dat deze oude mannen eens
de glamour-boys van een bevrij
dingsleger waren geweest. „Én
dan te bedenken", had mijn
vrouw gezegd, „dat jij en ik die
zelfde bevrijding ook nog heb
ben meegemaakt."
Dinkelsbühl is, meer nog
dan Rothenburg, eigenlijk iets
te mooi om echt te zijn. Net een
maquette op ware grootte. De
spitse gevels fris opgeschilderd
in pasteltinten, met hoogglan-
zend geboende ruitjes en vers
verguldsel op de smeedijzeren
uithangtekens. Helderrode
puntdaken drommen samen
rond het hoge bruinrode zadel
dak van de St. Georgkirche.
Een overal elders verloren ge-
gane wereld, zo suggereert Din
kelsbühl, is hier door een histo
risch toeval geconserveerd in de
omarming van middeleeuwse
muren met voor ieder van de
vier windstreken maar één
poort, nog wijd genoeg voor het
tijdperk van de touringcar.
Dinkelsbühl is oud, maar lijkt
sinds de opkomst van het toe
risme altijd nieuw door het
nooit aflatende opkalefateren.
Zo glanzend en welvarend,
romantisch en koket lag het er
vierhonderd jaar geleden vast
niet bij, toen het een gewoon
stadje was, over zijn bloei heen
en vergeten. Vanuit onze hotel
kamer uitkijkend over de kleu
rige, levendige Weinmarkt pro
beer ik me voor te stellen hoe
het er uitzag voor de toeristen
kwamen. Afschilferend schil
derwerk, de uithangborden
roestend, scheurend pleister
werk op de vermoeide gevels,
langzaam afbrokkelend. De
ruitjes dof van stof. De mensen
veel te moe om 's-avonds op
straat te gaan luisteren naar het
negen-uur-lied van de stadsom
roeper. Trouwens, onder dege
nen die nü elke avond rond de
veel te jong ogende stadsom
roeper groepen, bevindt zich
ook geen enkele Dinkelsbühler
denk ik. De Dinkelsbühlers zit
ten dan thuis hun dagomzet te
tellen.
De auto heeft het hele week
einde tegenover het hotel tegen
de stoeprand gestaan, tegen de
strenge parkeerwachters be
schermd door een achter de
voorruit gestoken Park-Erlaub-
nis. Alk we de koffers inladen
fladderen de eerste Japanners
al weer achter hun camera's
aan over de Weinmarkt om
zich te laten fotograferen voor
de vakwerkgevel van het Deut-
sches Haus. „Ik vind het hele
maal niet erg om weer naar
huis te gaan", zegt mijn vrouw,
nog steeds wat minder reislus
tig dan ik.
„Ik zou er anders zó tien da
gen Engeland aan vast willen
knopen" antwoord ik.
„Ja", reageert ze, „dét is na
tuurlijk wat anders."
We rijden toch maar naar
huis.
llllliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiillillllllllliiiiiiiiiiilllllllilllllliiiiiiiiiliiiiü;.
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans-hoofdredacteur.
A. Theunissen en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176 Telefax 076-236405.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236452.
Sportredactie 076-236236.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41236326.
Voor bezorgklachten: 236888.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363,4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 1«01100-28030.
Postadres: Postbus 13,4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, «01140-13751.
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, «01620-54957.
Postadres: Postbus 4023,4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45,01650-37150.
Postadres: Postbus 35,4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9,01150-17920.
Postadres: Postbus 145,4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5,01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen bij vooruitbetaling te voldoen:
24,90 per maand; 71,85 per kwartaal of 279,15 r
Bij automatische betaling geldt een korting van resp.
1,90 per kwartaal, 7,60 per jaar. Prijzen: inclusief 6% B.T.W.
Voor posttoezending geldt een toeslag. Losse nummers: ma, t/m zat. 1,25.
Service-afdeling abonnementen: *076-236472, ma. t/m vrijd. 8.30-17.00 uur.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Centrale reclame-afdeling 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur en
zondag van 18.30 tot 21.30 uur076-236394/236911
Bankrelaties:
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447.
NCB rek. 230301584 - Rabo rek. 101053738.
r jaar.
5 per ja
1,- per maand,
DE DEMOCRATISCHE
kandidaat voor het vice-
presidentschap in de Ver
enigde Staten, Lloyd Bent
sen, heeft het televisiede
bat met zijn Republikeinse
rivaal, Dan Quayle, nipt
gewonnen.
Dat is de mening van 51 pro
cent van de mensen die hier
over woensdag zijn onder
vraagd door het Amerikaanse
televisiestation ABC.
Voor vele Amerikanen
stond centraal in het debat de
vraag of de 41-jarige Quayle
kon bewijzen geschikt te zijn
voor het ambt dat 'slechts één
hartslag' verwijderd is van
het presidentschap. In die zin,
zo menen de deskundigen,
overtuigde de senator; niet
door zich nadrukkelijk als
meest geschikte kandidaat te
profileren, maar door een 'ge
polijste presentatie', waarin
hij zich er uitdrukkelijk voor
trachtte te hoeden 'enthou
siaste misstappen' te begaan.
Slechts in één onderdeel
van het debat maakte Quayle
volgens Amerikaanse com
mentatoren een pijnlijke fout,
die onmiddellijk door de 67-
jarige, politiek zeer ervaren
Bentsen tot op het bot werd
blootgelegd. In een van zijn
pogingen te bewijzen dat hij
ondanks leeftijd en ervaring
in aanmerking komt voor de
plaats die de Republikeinse
presidentskandidaat, George
Bush, hem heeft toegedicht,
zei Quayle: „Ik heb in dit
Congres evenveel ervaring als
John Kennedy, toen deze kan
didaat was voor het presi
dentschap."
Bij het uitspreken van deze
zin keek Quayle strak in de
camera, waarachter enkele
tientallen miljoenen poten
tiële kiezers het debat gade
sloegen. De zilvergrijze Bent
sen wierp hem daarop van
opzij een ongelovige blik toe,
en repliceerde beheerst en ijs
koud: „Senator, ik kende
Kennedy persoonlijk.
Kennedy was een vriend van
me." Waarop een meerder
heid van de aanwezigen in de
zaal losbarstte in een applaus
voor Bentsen, de 'running
mate' van de Democratische
presidentskandidaat, Michael
Dukakis.
Overigens zat Quayle er
ook feitelijk naast. Toen John
F. Kennedy, de in 1963 ver
moorde en altijd populair ge
bleven Democratische presi
dent van de VS, zijn gooi naar
's lands hoogste ambt deed,
had hij er 14 jaar in het Con-
De kandidaten voor het vice-presidentsschap van de
VS, Bentsen(links) en Quayle. - fotoafp
gres op zitten. Dan Quayle is
bezig aan zijn twaalfde jaar.
In de overige delen van het
debat voldeed Quayle aan de
opdracht die hem was gesteld
door de campagneleiders van
Bush: geen 'onverwachte uit
halen' en vooral de indruk
vermijden dat hij een 'onbe
zonnen pias' zou zijn, die zijn
kandidatuur voor het vice-
presidentschap meer aan een
loopbaan met kruiwagens dan
aan bewezen kwaliteiten te
danken heeft. Daarbij bewees
de Republikein het "jonge me
dium' televisie uitstekend te
beheersen.
„Hij gaf gladde antwoor
den. Hii schrikte niemand af.
Meer hoefde hij niet te doen"
zo betitelde een licht teleurge
stelde Brian Lunde, een van
de 'strategen' van de Demo
craten, het optreden van Re
publikein Dan Quayle. Vol
gens Lunde kan Bush in het
vervolg van zijn campagne de
Amerikaanse bevolking met
meer overtuigingskracht
voorhouden dat zijn kandi
daat voor het vice-president-
schap in staat is tot 'wat God
verhoede', namelijk het presi
dentschap op zich te nemen
wanneer de president onver
wacht zou overlijden of moe
ten aftreden.
Volgens deskundigen zou
Quayle slechts 'tot het einde
moeten blijven ademhalen'
om het tv-debat op zijn naam
te schrijven. Kort voor de
rechtstreekse uitzending zei
Jody Powell, de woordvoer
ster van de vroegere Demo
cratische president Jimmy
Carter: „Het zal Quayle niet
meevallen te bewijzen dat hij
zo slecht is als de Democraten
hem afschilderen."
In de publieke confrontatie
tussen beide politici is aan
dacht besteed aan zaken als
milieubescherming, sociale
zekerheid en de ethiek van
verkiezingscampagnes. De
meeste tijd besteedden zij
evenwel aan aanvallen over
en weer op hun beider 'chefs',
Bush en Dukakis. De recent
ste opiniepeilingen wijzen
daarbij op een lichte voor
sprong voor de Republikein
Bush: 45 tegen 43 procent.
Dan Quayle, die overvloe
dig glimlachte en opnieuw de
fysieke gelijkenis met film
ster Robert Redford over het
spreekgestoelte heen wist te
tillen, sprak als de man van
de 'toekomst'. Daarmee nam
hij een natuurlijke v<n|
sprong op Lloyd Bentsen,
zijn grote ervaring in
Amerikaanse politiek kopp
aan een groot aantal dienst;]
ren, en derhalve het leeftijd
verschil van 26 jaar
Quayle als een voordeel
een nadeel ondergaat.
Zoals te verwachten
ging de Republikeinse kan
daat herhaaldelijk in op
verschillen in politieke opvjj
ting waarvan het koppel
kakis-Bentsen in de
pagne heeft blijkgegeve
Over zaken als de doodsti
de steun aan de opstande
gen in Nicaragua, defensie)
belastingen houden de
Democraten er deels tegen
stelde meningen op na.
Bentsen bereed op
beurt een aantal elector:
stokpaarden, zoals het enon
Amerikaanse financiering
kort. Een fraaie toekomst,
schamperde de Democrat!
sche kandidaat voor het vis
presidentschap, wanneer
gebouwd is op 'geleend geld'.
Quayle en Bentsen
elkaar voor de tv-cameral
niet meer treffen. Op 13 of l|
oktober zullen Bush en Du
kis het een tweede en laat
maal in het openbaar tegi
elkaar opnemen.(ANP)
onze Haagse redactie
ÈN HAAG - Het aantal
Sen dat recht heeft op
uitkering, zal komend
n'r voor het eerst in lange
niet meer toenemen.
J990 wordt zelfs een
ie daling verwacht van
aantal uitkeringsge-
titigden jonger dan 65
r.
schrijft staatssecretaris De
Laf (belast met sociale ze-
kerheid)
mer. De
zaaktdor
Zo ne
jieid ta
strenger
echtsche
aantal k
doet op
zenwet.
Door Rinze Brandsma
„WIJ KREGEN steeds meer sig
nalen dat er met de kinderen
van mensen die door de oorlog
getroffen waren, ook iets aan de
hand was. Dat geldt ook voor de
kinderen die na mei of augustus
1945 geboren zijn.
Zij hebben het oorlogsgeweld niet,
zoals hun ouders, aan den lijve on
dervonden, maar kennen wel de
angsten, de nachtmerries waarin de
verschrikkingen van de oorlog op
duiken, en ze hebben daar last van."
De oorlogsellende, waar de ouders
de dupe van werden, werkt door op
de kinderen. In gezinnen van oor
logsgetroffenen heeft het oorlogs
verleden, voortdurend op de achter
grond aanwezig, traumatische in
vloed. Dat constateerde onderzoeker
F.Begemann. Voor het Icodo (Infor
matie- en Coördinatieorgaan
Dienstverlening Oorlogsgetroffe
nen) in Utrecht onderzocht hij de
problematiek vah de 'tweede gene
ratie oorlogsslachtoffers'. Het resul
taat hiervan is neergelegd in zijn
rapport, 'Een generatie verder, kin
deren van oorlogsgetroffenen over
hun jeugd en ontwikkeling'.
Zijn onderzoek krijgt deze dagen
een extra actuele waarde. Volgende
week maandag wordt het eindrap
port gepresenteerd van de commis
sie Polak, die ingaat op de hulpver
lening aan mensen die door oorlog
en geweld getroffen zijn. Het eind
rapport van de commissie zal daar
voor beleidsadviezen geven voor het
ministerie. Het baseert zich mede op
de bevindingen van Icodo-onder-
zoeker Begemann. Ook is, bij de re
gering, een wetswijziging in voorbe
reiding, die zich zal uitspreken over
de positie van die tweede generatie
oorlogsslachtoffers.
Pas nu, meer dan 40 jaar na de
oorlog, wordt duidelijk dat proble
men met het verwerken van de oor
log een kwestie van het hele gezin
zijn. Voor de 'eerste generatie' oor
logsslachtoffers, die Jappenkamp,
Jodenvervolging, marteling en dood
na verzetswerk en andere traumati
sche oorlogservaringen aan eigen
lijf ondervond, ligt de problematiek
duidelijk. Maar erkenning van de
traumatische last voor het hele (na
oorlogse) gezin klinkt pas langzaam
door. Begemann: „Terwijl juist die
erkenning zo belangrijk is, voor de
eerste én tweede generaties; om niet
steeds te hoeven bewijzen, dat zij
last van trauma's hebben, maar zich
op de hulp te kunnen concentreren."
Voor slachtoffers van gijzelingen
in onze dagen is er wel meteen aan
dacht voor het omringend gezin. Dat
had, blijkt achteraf, ook moeten ge
beuren bij de opvang van oorlogsge
troffenen.
De omvang van de problematiek
is nauwelijks bekend. Het is hele
maal niet gezegd, dat alle kinderen
van oorlogsslachtoffers last krijgen
van het verleden. Een kleine min
derheid wordt ernstig aangetast, een
even kleine groep heeft geen enkele
last, een grote groep heeft af en toe
klachten. Hoe groot?
Begemann: „Dat is nooit echt on
derzocht Er zijn in ons land 150.000
oorlogsgetroffenen, dus het gaat om
enkele honderdduizend kinderen,
die niet allemaal problemen heb
ben." Jaarlijks hebben 8-10.000 men
sen, als gevolg van de oorlog, op
oudere leeftijd alsnog hulp nodig.
Van de eerste generatie slachtoffers
komen er jaarlijks 2.500 mensen bij,
die ernstige problemen hebben met
de verwerking van hun oorlogserva
ringen.
Begemann praatte, behalve met
deskundigen, met kinderen van
Joodse ouders, van deelnemers aan
het verzet, van slachtoffers van Jap-
penkanmpen en van burger-oor
logsslachtoffers. Wat zijn hun pro
blemen? Slecht slapen, veel dromen,
steeds wakker schrikken van gil
lende nachtmerries van de ouders of
van eigen gruweldromen. Eenzaam
heid. Het nooit eens op schoot geno
men en gekoesterd zijn door de
ouder, omdat die dat niet kon.
Ouders die altijd zorgelijk en nooit
eens ongeremd vrolijk konden zijn.
Altijd je best moeten doen, een over
dreven bescherming door een web
van regels en regeltjes. Geen deel uit
kunnen maken van de wereld van de
ouder(s), want die wereld was en
bleef concentratie- of Jappenkamp,
moeizaam of geen contact. Elk
pijntje en elk probleem wordt weg-
gewoven, want alles valt in het niet
bij wat vader/moeder in de oorlog
ervaren heeft. En, wat meest voor
komt: niet de mogelijkheid krijgen
voor een geleidelijke, harmonieuze
ontwikkeling naar de volwassen
heid, het niet op eigen benen durven
staan.
Begemann: „Hoe warm en geslo
ten die gezinnen vaak ook zijn, de
kinderen blijven soms gevangen in
dat gezin en leren niet volwassen op
eigen benen te staan."
De oorlog is een 'gezinsgeheim':
continu op de achtergrond aanwezig,
sterk bepalend („Bij ons ging de oor
log na '45 gewoon door"), maar rond
uit kan er nooit over gesproken wor
den. Ouders en kinderen blijven zo
alleen met hun problemen. „Als kin
deren niet naar de oorlog, naar de
ervaringen en ellende mogen vra
gen, ontstaan fantasieën: wat heeft
die oorlog met de ouders gedaan?
Die fantasieën gaan bij de kinderen
woekeren en worden vaak wilder en
onheilspellender dan wat in werke
lijkheid gebeurd is, omdat zij ze niet
kunnen toetsen aan de werkelijk
heid."
Daar komt bij, dat de druk bij de
ouders om op de been te blijven ook
op het gezin een enormé druk geeft.
Begemann spreekt van de oorlog als
'mijnenveld in het gezin'.
Begemanns rapport geeft ook op
lossingen aan, want de problemen
zijn heel goed aan te pakken. Erken
ning van de problematiek door de
buitenwereld is al heel belangrijk.
Praatgroepen en groepen voor zelf
hulp leveren vaak het begin van de
oplossing, als soort- en lotgenoten
eikaars problemen horen en begrij
pen. Soms moeten er gespeciali
seerde therapeuten bij helpen, om de
kinderen te helpen hun eigen beeld
van de oorlog te ontwikkelen. Ideaal
is, als gezinsgesprekken ontstaan.
Als kinderen de eenzaamheid
hun ouders kunnen doorbreken,
door eindelijk wel eens over de oor
log te kunnen praten.
Begemann en het Icodo
meer voor begrip dan voor geld Al
vinden zij het voorlopig standpunl
van de regering (uitkering/finan
ciële steun alleen mogelijk voor m
de oorlog lijfelijk ervoer) wel It
streng. „Het gaat om de erkenninj
van het probleem, de erkenning dal
ook kinderen door de oorlogserva
ringen van de ouders beschadigd
kunnen zijn en recht op hulp heb
ben." Nieuwe voorzieningen hoevei
er niet te komen; wel is de verwij
zing door RIAGG's naar deskundigt
therapeuten soms slecht en moeter.
ook huisartsen alerter zijn.
Eten probleem apart is de verwer
king van oorlogs-naweeën voor kin
deren van ouders die zich in de oor
log aan de kant van de bezetter op
stelden of collaboreerden. Bege
mann: „De indruk bestaat dat, ook
wat dat betreft, de collectieve ver
werking van de oorlog in ons land
nog nauwelijks op gang gekomen
is." Hij heeft deze groep van tweede
generatie-oorlogsgedupeerden be
wust niet in zijn onderzoek betrok
ken. Vooral niet, omdat dat voor d>
eerste generatie slachtoffers niet Ie
aanvaarden zou zijn, en juist mei
hen heeft het Icodo te maken. Toch,
zo concludeert Begemann, wordt hel
leed van deze groep 'oorlogskinde
ren' miskend en komt noodzakelijk
onderzoek en hulpverlening nauwe
lijks op gang.
onze Haagse redactie
ineken had het spul in België opge;
ierlandse milieu-organisaties
;e opslag en Heineken beloofde
verwijderen,
bierfabrikant heeft nu be
nd gemaakt dat het giftige
al naar ondermeer Grie-
ïland, Brazilië, Ghana, Bots-
Ina, Iran en Nigeria is ge-
lurd. Het zou daar zijn ver-
■rkt tot teilen, emmers en
■atten. Milieudefensie, Na
ur en Milieu en Konsumen-
nkontakt zijn woedend op
-ineken. Zij wijzen erop dat
die landen geen kennis is
in afvalverwerking. Het gif
je cadmium komt door stor-
i of ondeskundig verbranden
het milieu trecht.
De drie organisaties hebben
inister Nijpels (Milieu) een
andbrief gestuurd. De export
in strijd met het convenant
t de minister met de bierfa-
ikant sloot, na boycotacties
de milieubeweging. Zij
Hen dat Nijpels van Heine-
n garanties eist die verdere
port onmogelijk maken. Vol-
ns het convenant moet de
irfabrikant in 1995 alle cad-
iumkratten uit produktie
bben.
De organisaties beklemtonen
it de exportkwestie opnieuw
wijst hoe slecht de conve
nten (op basis van vrijwillig-
iid) met het bedrijfsleven
erken. Ook andere convenan-
n worden met voeten getre-
>n en nauwelijks of slecht na-
leefd. „Heineken kwam met
ijpels overeen de kratten mi-
iuverantwoord te verwerken
aar heeft het spul juist naar
nden waar dat niet kan, ge-
uurd", aldus de organisaties.
Een woordvoerder van het
inisterie van milieuhygiëne
deelde d<
mee dat
gende
naar de
ren. Daa
bod op
lijke sto
minister
nadere r
in het k
woordvc
DENH
meer
55) wil
nen en
meer t-
de vra
gen toe
Dit staa
port vq
volkshi
korto;
Uit
deze
wordt,
hoefte
hobb;
ken. Di
vijfkai
tweepe:
déze li
2000 mi
l^milj
Het
grond
komste)
woning
wonen
nemen.
ZIJN nieuwe huis in de
hoofdstad Asuncion van
Paraguay op een steen
worp afstand van zijn
vriend president Alfredo
Stroessner zou al bijna
klaar zijn.
De 72-jarige generaal
Augusto Pinochet, die sinds
de bloedige staatsgreep van
1973 Chili met harde hand re
geert, heeft woensdag in het
referendum het onderspit
moeten delven tegen een op
merkelijk eensgezinde oppo
sitie, waarover hij zich altijd
in de laatdunkendste termen
placht uit te laten.
De euforie van de Chileense
bevolking over de nederlaag
van de dictator kan niet op:
'Hij is gevallen. Hij is geval
len', galmt het door de straten
van Santiago. Maar behalve
de vreugde is de onzekerheid
over de toekomst van het
Zuidamerikaanse land op na
genoeg alle gezichten te lezen.
Vrijwel iedereen beseft dat de
overgang naar democratie
lang, moeizaam en hachelijk
zal zijn.
De dictatuur heeft een slag
verloren, maar nog lang niet
de oorlog, aldus een Westerse
diplomaat. Pinochet is voorlo
pig nog niet van het toneel
verdwenen. Volgens de
grondwet blijft hij tot 1990
president. Zijn regering moet
volgend jaar vrije verkiezin
gen organiseren waaraan ook
een regeringskandidaat zal
deelnemea Pinochet kan ook
na zijn aftreden als president
aanblijven als bevelhebber
van het 57.000 man sterke le
ger, dat hem altijd uiterst
trouw is geweest. Bovendien
wordt hij voor het leven lid
van de Senaat en houdt hij
een zetel in de Nationale Vei
ligheidsraad, een orgaan dat
ervoor zorgt dat de militairen
een belangrijke rol in de poli
tiek blijven houden.
„Het land heeft de demo
cratische krachten een man
daat gegeven om een akkoord
met de militairen te sluiten
over de weg naar een authen
tieke democratie", aldus de
christendemocratische leider
Patricio Aylwin, de woord
voerder van de coalitie.
De grondwet van Pinochet
is één van de grootste obsta
kels op de weg naar democra
tie. In deze constitutie heeft de
regering van Pinochet in feite
de militaire alleenheerschap
pij in Chili tot het eind van
deze eeuw verankerd. De
grondwet is bedoeld om de
overgang van - in de woorden
van het bewind - 'beperkte of
beschermde democratie' naar
een 'volle democratie' te bege
leiden. Van 1981 tot 1989 is de
grondwet als zodanig niet van
kracht, maar slechts een aan
tal overgangsartikelen. Een
berucht overgangsartikel is
artikel 24 dat Pinochet een
vrijbrief geeft om de mensen
rechten te schenden. Beroep
daartegen is niet mogelijk,
behalve bij de president zelf.
In 1989 treedt de grondwet
zelf in werking. Vanaf dan
geldt de periode van wat heet
'volle democratie'. In het sys
teem vanaf 1989 is sprake van
een militaire en een burger
lijke politieke macht. Het
zwaartepunt ligt bij de mili
taire macht, die vooral via de
Nationale Veiligheidsraad
toezicht houdt op de burger
lijke politiek.
De burgerlijke politieke
macht bestaat uit de president
en het Congres. De president
wordt voor acht jaar gekozen,
de leden van de Senaat (35,
van wie negen benoemd)
eveneens voor acht jaar en de
120 leden van het Huis van
Afgevaardigden voor vier
jaar. Ook al zou de oppositie
straks na de verkiezingen van
1989 een meerderheid hebben
in het parlement, dan nog is
de kans uiterst klein dat zij de
grondwet kan veranderen,
menen waarnemers. Voor
voorstellen om de grondwet te
wijzigen is al een tweederde
meerderheid in de Senaat en
in het Huis nodig alsmede de
goedkeuring van de president.
Met negen door hoofdzakelijk
de Nationale Veiligheidsraad
benoemde senatoren is het
uiterst moeilijk de vereiste
meerderheid te behalen.
Ook op andere terreinen is
de macht van het parlement
in de grondwet sterk aan ban
den gelegd. De president kan
wel het parlement ontbinden,
maar het parlement zelf kan
geen minister via een motie
van wantrouwen naar huis
sturen. Daarnaast mag het
Congres zich niet bemoeien
met arbeids- en andere so
ciale conflicten en geen voor
stellen doen op sociaal-econo
misch gebied. De parlementa
riërs, die geen lid mogen zijn
van sociale bewegingen, kun
nen door het Constitutioneel
Gerechtshof uit hun ambt
worden gezet als zij zich be
moeien met een arbeidscon
flict.
Het parlement moet verder
zijn mond houden over men
senrechtenzaken als tijdens
één van de uitzonderingstoe
standen (noodtoestand, staat
van beleg) de garanties ervoor
zijn opgeheven. Ook heeft het
nauwelijks iets te zeggen over
het uitroepen of beëindigen
van zo'n uitzonderingstoe
stand. Dat is de exclusieve be
voegdheid van de president
samen met de Nationale Vei
ligheidsraad.
Tegenover het parlement is
de president een machtig
man, maar tegenover de mili-
President Pinochet laat
zijn duim zien met daaraan
de inkt die het kiezers on
mogelijk maakt tweemaal
te stemmen. Op dat mo
ment lacht hij nog. - fotoafp
tairen heeft hij niet veel in te
brengen. De strijdkrachten,
die in een democratie onder
geschikt zouden moeten zijn
aan de gekozen politieke
macht, zijn volgens de grond
wet een zelfstandige, politieke
factor. De president heeft
slechts beperkte bevoegdhe
den bij het benoemen van de
commandanten van de vier
strijdkrachtonderdelen. Hij
kan alleen een keuze maken
uit de vijf officieren met de
hoogste staat van dienst. Vol
gens de overgangsregelingen
in de grondwet kan de nieuwe
president de vier comman
danten die reeds in functie
zijn wanneer hij aantreedt
acht jaar lang niet ontslaan.
Dat betekent dat als in 1990
een kandidaat van de opposi
tie tot president wordt geko
zen, hij in theorie tot 1997 zit
opgescheept met de huidige
militaire junta, inclusief Pi
nochet.
In de Nationale Veilig
heidsraad zitten de bevelheb
bers van leger, luchtmacht,
marine en militaire politie, de
president en de voorzitters
van het Hooggerechtshof en
de Senaat. De vier topmilitai-
ren vormen dus een meerder
heid in de Raad en kunnen
krachtens de grondwet elke
regering de wacht aanzeggen
als zij vinden dat de 'natio
nale veiligheid' in gevaar is.
De Veiligheidsraad kan zelfs
de staat van beleg afkondi
gen. De Chileense politicoloog
Genaro Arriagada meent dat
onder de zogenaamde 'volle
democratie' de Nationale Vei
ligheidsraad in Chili meer po
litieke macht heeft dan de
vergelijkbare raad in Brazilië
tijdens het hoogtepunt van de
militaire dictatuur daar.
Tegen deze achtergrond is
het niet verwonderlijk dat de
oppositiepartijen van het
'Commando voor het Nee' al
les op alles zetten om de mili
tairen gunstig te stemmen en
hen los te maken van Pino
chet. „Eten verslagen generaal
(Pinochet) is niet hetzelfde als
een triomferende", aldus de
christendemocratische leider
en woordvoerder van het
'Nee-Commando', Aylwin. Hij
voegde er verzoenend aan toe
dat 'wij geen overwinnaars en
winnaars willen, maar een
Chili voor iedereen'.
Tot nu toe was er in de mi
litaire top over het algemeen
weinig animo voor een dia
loog met de oppositie. Volgens
Westerse diplomaten wachten
de militairen eerst af hoe de
gematigde oppositiepartijen
zich zullen opstellen tegen
over extreem-links en vooral
de communisten. Het is vol
gens waarnemers zeer waar
schijnlijk dat de belangrijkste
militaire voorwaarde voor
een gesprek met de oppositie
over Chili's toekomst de uit
sluiting van communisten en
andere partijen aan de uiter
ste linkerzijde van het poli
tieke spectrum zal zijn. Dal
kan echter een gevaarlijke
valkuil voor de oppositie in
houden. Op deze manier wor
den de oppositiepartijen,
zich voor het eerst in de ge
schiedenis zo eensgezind in*
strijd tegen Pinochet hebbel
geworpen, opnieuw tegen elk
aar uitgespeeld. En die ver
deeldheid wordt beschouw'
als één van de belangrijks/
oorzaken van het langdurig
bewind van Pinochet.
De christendemocraten, dj
belangrijkste oppositiepartij
in Chili, hebben altijd, zelfs
tijdens de campagne van hei
'Nee' tegen Pinochet, latei
doorschemeren enigszins met
de communisten in hun maag
ten ideologisch 'besmet'
Slechts omwille van de een
heid in de strijd tegen Pino
chet werden zij als 'bondge
noot' gedoogd.
Een ander belangrijk pro
bleem voor de oppositie is
afwezigheid van een duide
lijke leider, die het volg®'
jaar bij de verkiezingen ke'
opnemen tegen een regerings
kandidaat. Behalve AyW1
zijn er bij de christendemo
craten minstens twee ander'
gegadigden voor het pr®>'
dentschap. De gematigde so
cialist Ricardo Lagos heen
met zijn recente televisie-op*
treden tegen Pinochet veel ia-
druk op de bevolking g®"
maakt. Ook hij wordt getip'
als een serieuze presidents
kandidaat.
FEESTEN en de vreugdemarsen tijda
gnes en na het referendum in Chili, die
n de emotionele en bruisende dagen c
n voorbij. Zinderende gebeurtenissen v-
maakt.
De Chilenen lijken even uit een vijftien
van bloedige dictatuur te zijn ontwa
aardig hebben zij in een referendum In
'n linkse directe toegediend, maar zij h
nnen slaan.
Ook al hebben de Chilenen op overtui
)en de heersende generaal Augusto
>9 niet dat de dictator onmiddellijk afsti
algens de Chileense grondwet uit 1980
'erdragen aan een burgerpresident. Oi
volgens dezelfde grondwet behoorlijk!
i op het landelijk, regionaal en lokaal t
Toch blijven velen met ons met achtei
i dictator het zo ver heeft laten komei
sloten nee-front? Heeft overmoed of i
arten gespeeld? Heeft hij gedacht dat
ond zou worden met de status van vi
dder van Chili uit de klauwen van rodi
j'eën gegaan voor Grote Broer Ameri
schandelijke wijze in het zadel heeft
aoit weten. Maar waarom heeft hij geen
J'eerd, waar de oppositie zo lang om h
te zitten. Voor de christen® ers had hij met drie, vier of vijf tegenka
mocraten zijn de commui® Jshad.
Voorlopig gaat Chili een periode va
=rst moet blijken of de generaals en koli
>'k, werkelijk hun macht willen afstaan
■n nieuwe kans willen geven. De militair
|n tijdje heel gemakkelijk in de chaos
-nde destabiliseringsmethodiek van ree
„9,®en excuus te kunnen aanvoerer
ijdsbelang' voorzetting van de dictatuu,
ten tweede onzekere factor is de krac
®r®nd eengezinde nee-front, een ratje
et front vertoonde tijdens de verkiezing»
-noare populistische inslag. Wellicht hi
imago omhangen, want het populisr
janse politiek een onuitroeibare aantn
s JJitoefenen. Het is mengeling van pi
meie elementen. Het is nationalistisch!
Sen het buitenland, dat verantwoordel
nnenlandse moeilijkheden. Het speelt
'e 'egenstelliongen tussen arm en rijl
"groteresociale rechtvaardigheid,
fo Chileense oppositiepartijen kun
!jy®n- a's zij zich niet begeven in ideol
C® nadagen van de regering-Allendi
'9 en chaos in Chili. Zij kunnen om,
nen beginnen de onder Pinochet vei
v, !n9en nieuw leven in te blazen, zoi
„Het plebisciet werd do»
de regering voorgesteld ais
een keuze tussen stabiliteit en
onzekerheid, tussen het te"
kende en het onbekende", al'
dus een Latijnsamerikaans'
diplomaat in Santiago. (ANP!
dictatuui
r het 'democratische huis' ve
stormen heeft getrotseerd, weer op
J^nhet zei aan de vooravond van hl
atnJi hooP dat zij aan Chili zullen de
9sdaan. Niet aan het martel- en mc
idB aan het vrije Chili van weleer
iDrtoi ^ties. Het is nog niet zeker,
e 'andkaart te vinden zal zijn.