Wat So
IN DE MARKT
Meer auto's verkocht infc§STEM EXTRA 0(1
meeste Europese landenf
Belgen nuietenlaeheiil^ 111 Ir (f
om houdbaarheid bier
ONDERZOEK NAAR RELATIE VOEDING EN KANKER
ilNNENKORT
I F. STONE REC(j
Brullend alarm
Drinkyoghurt anders
verpakt
Zwanger of niet
Afzuigpomp voor olie
Energiewijzers
De zee in bad
DE STEM CONSUMENT VRIJDAG 7 OKTOBER 1988
Tijd
Verschillen
Japan
ALS IK een reageer
buis met bloed neem,
an een mens of een
jer, en ik giet dat uit,
an stolt dat binnen
nkele minuten,
aarom stolt het bloed
iet in onze aderen?
aar stappen wij maar
:o luchtigjes over
een."
Vucleïnezuren
Rokers
Tijdens de eerste 6 maanden van dit jaar zijn in de meeste Eum
landen de autoverkopen aanzienlijk gestegen. Alleen in ons la
Noorwegen, Denemarken en West Duitsland ligt het aantal vei,
pen op een lager niveau dan in de vergelijkbare periode van 19|ft[
W In Nederland zijn de verkopen met ruim 12% teruggelopen J
312.900 stuks; in Noorwegen een verlies van liefst 41
Daarentegen zijn in Zuid Europa (Spanje en Portugal)
lijk meer nieuwe auto's op de weg gekomen. In Portugal werd t
winst geboekt van ruim 41% (totaal 96.100 stuks); in Spanje e
stijging van 17,5% tot 538.900 nieuwe wagens. Ook in Finland,l
land en Groot Brittanië werd een verkoopstijging van meer
10% geboekt.
W In het eerste half jaar van 1988 werden in Europa ruim 6,81».
joen nieuwe personenauto's verkocht: een winst van iets meer dJ
3r Kees Buijs
tK ZIJN nauwelijks plaat
sen oP aarc*e waar de mens
rijn sporen nog niet gedrukt
ugeft. Zelfs op de ongerepte
?uidpool sterven al vogels
net plastic in hun maag, en
Ijet ozongat erboven komt
ia een omweg uit spuitbus-
en en koelmiddelen die
jensen gebruiken.
iet verhaal van het milieu is
'jgenlijk het verhaal van de
oens. Hoe de mens zich aan
in omgeving aanpast, en met
Teennagel nader bekeken
De enorme berg post is nu gedeeltelijk verwerkt,
dat wil zeggen met een speciaal apparaat in de
computer ingelezen en vervolgens nog eens met het
menselijk oog vergeleken en gecontroleerd. Er is
ook inmiddels vastgesteld, dat het aantal rokers in
de onzerzoeksgroep - het cohort, met een vakterm
- aardig overeenkomt met cijfers van de hele Ne
derlandse bevolking. En dat zich twee procent
minder mannen gemeld hebben dan vrouwen. Pre
cies de verdeling binnen de Nederlandse bevol
king. De verwerking van verdere gegevens is in
volle gang. Tegelijkertijd wordt er een monster van
teennagels in het lab ontleed op zoek naar het mi
neraal Selenium. Daarvan veronderstelt men dat
het voorkomen in het voedsel te maken heeft met
het wel of niet ontstaan van kanker. Dat eerste
'harde' onderzoek gebeurt met steun van het EG-
fonds 'Europe against Cancer'. De andere op
drachtgevers zijn het Koningin Wilhelmina-fonds
en het ministerie van WVC. Uitvoerders van het
onderzoek: de vakgroep Epidemiologie van de RL
in Maastricht wat betreft de registratie van gege
vens en de bewerking ervan en het Centraal Insti
tuut voor Voedingsonderzoek CIVO van TNO in
Zeist voor de voedingskant. Kosten tussen de een
en twee miljoen gulden.
Is een score van 35 procent aan deelnemers niet
wat weinig?
Prof. dr. Ruud Hermus, directeur van TNO-CIVO:
„We hebben gemikt op een totaal van 150.000
mensen. En je probeert zoveel brieven te sturen,
datje dat getal overhoudt. Met bijna 121.000 zijn
we ook tevreden en kunnen we best uit de voeten.
Want het gaat er ons niet om een groep te kijgen,
die representatief is voor de Nederlandse bevol
king. Het gaat niet om verkiezingen bijvoorbeeld,
waarbij je op een enkel punt in de tijd een opname
maakt. Voor ons is die tijd net zo ontzettend be
langrijk en ook de voeding gedurende een langere
periode. Binnen vijf jaar willen we de eerste resul
taten bekend kunnen maken en daarna blijven de
mensen natuurlijk volgen. Binnen de groep zoeken
we naar oorzaken en verbanden. Niet hoeveel men
sen treft kanker en komt dat overeen met de door
snee bevolking, is voor ons de vraag. Maar waar
door krijgen mensen kanker gezien het tijdsverloop
en hun voedingsgewoonten. We kijken als het ware
in de toekomst. In het verzamelde materiaal zit ook
genoeg variatie: er zijn rokers en niet-rokers, vlees
eters en vegetariërs, mensen die dol zijn op piepers
en andere die veel rijst eten. We hebben ook om de
nagels gevraagd, omdat zich daarin bepaalde stof
fen uit de voeding gedurende de groei van die na
gels - een paar maanden -verzamelen. Bloed en
urine was erg moeilijk, dat werd te duur, en haren
hebben we niet gevraagd, omdat daar teveel mee
gebeurt van buitenaf: wassen, invloed van de bui-
tenlucht."
Dat aan een dergelijk belangrijk onderzoek nog
verregaande financiële eisen gesteld worden, is iets
dat verbazing wekt. Je zou verwachten dat de in
vergelijking met andere overheidsuitgaven scha
mele twee miljoen best meer hadden kunnen zijn.
Ir. van den Brandt: „Het voornaamste dat er gaat
gebeuren, is dat mensen die kanker krijgen, verge
leken worden met anderen die geen kanker kregen,
maar die dezelfde leefgewoontes hebben, bijvoor
beeld het roken van een pakje sigaretten per dag.
Stel dan dat er wat de voeding betreft, verschillen
zijn. Dan kun je zeggen, dat het ontstaan van die
vorm van kanker samenhangt met wat de een niet
en de ander wel eet. Van groenten en fruit wordt
wel aangenomen, dat ze beschermen tegen tumo
ren in long en het maag-darm-kanaal. Van de an
dere kant kunnen ook nitraatverbindingen uit
groenten ontstaan, die weer maagkanker in de
hand werken. Omdat we ook naar huisdieren,
woonplaats, beroep en familie-aanleg gevraagd
hebben, kunnen we dat ook meewegen. Elk jaar
zullen ongeveer 400 mensen opnieuw naar veran
deringen in hun eetgewoonten gevraagd worden.
Hoe langer het onderzoek duurt, hoe waardevoller
het zal worden. Maar men moet geen zwart-wit-
uitspraken verwachten, eerder een risico-schat
ting."
In Japan is men al sinds 1960 met een soortgelijk
onderzoek bezig onder een kwart miljoen mensen.
De resultaten zijn voor Europa niet over de hele
lijn bruikbaar. In de VS lopen ook verschillende
onderzoeken. Voor Europa is het Nederlandse on
derzoek het eerste op deze schaal. Van de kant van
de Scandinavische landen en van Engeland bestaat
veel belangstelling voor de Nederlandse ervarin
gen. Ook zijn er contacten met het Kanker-coördi
natie-instituut van de Werelsgezondheidsorganisa-
tie WHO in Lyon.
Door Piet Oosthoek
Bier kan niet bederven in de zin datje er ziek van wordt als je
een slok van drinkt. Daarom is het vermelden van een houdbJ
heidsdatum op het etiket onzinnig, soms zelfs boerenbedrog,
houdbaarheidsdatum moet zo snel mogelijk worden verv:
door de datum waarop het bier is gebotteld. Dat stelt de bieri
ker in staat zelf uit te maken hoe lang hij zijn biertje wil bew:
alvorens het op te drinken.
Dat is de kern van de boodschap waarmee de vereniging De Obi
tieve Bierproevers, onder aanvoering van haar gedreven voorzili
Peter Crombecq, hartstochtelijk tracht aan de weg te timmeren.
Van één ding wil Crombecq zijn publiek vooral goed doordrin|
de club is van niets of niemand afhankelijk en neemt geen
aan van welke belanghebbende dan ook. Advertenties van cafés
brouwerijen krijgen in het clubblad 'Den Bierproever' geen
van kans; ze zouden de onafhankelijkheid van de club
schaden.
W De Objectieve Bierproevers stellen zich ten doel de cultuur
het Belgische bier te bevorderen, ook door onregelmatigheden
misstanden in de brouwerijwereld op zo groot mogelijke schaal
de kaak te stellen.
De etikettenactie van de club, bedoeld om de houdbaarheidsdal
op het etiket te laten vervangen door een botteldatum, past
precies in. De actie verloopt in België tot nu toe redelijk si
vindt Crombecq. Ongeveer een derde van de brouwerijen, vooral
kleinere dan, vermeldt tegenwoordig de botteldatum.
Daarmee doen ze eigenlijk niéts nieuws, haast de voorzitter zich
zeggen, want het is nog maar een jaar of twintig geleden dat
heel gewoon was.- Sterker nog, je vond toen nog brouwers en caa
die de gewoonte hadden bier lang te bewaren. Om het bij een
ciale gelegenheid nog lekkerder te kunnen uitschenken, of domi
om het beter op smaak te laten komen. Om dat tijdstip te
bepalen, schreven brouwer en of kastelein met krijt de bottelt
tum op de krat.
W Onzinnig
In de jaren zestig en zeventig verloor de botteldatum het
term 'tenminste houdbaar tot'. Met een hoogst kwalijke bijwerkii
zeggen De Objectieve Bierproevers. Crombecq: „Het resultaat!
dat veel mensen vandaag de dag het bier weggooien als die dat
verstreken is, want ze denken dat ze er dan ziek van worden oi
het giftig is of zoiets. De slijter kan het dus ook niet meer verkopal
als het tegen die datum loopt. Dat is echt onzinnig, want ik vertil
ker u: geen enkel bier kan bederven, ook pils niet. Wel zal het
smaak veranderen, of kan het een beetje troebel worden."
W Pils
Iets anders is volgens de voorzitter het economisch belang vaa
houdbaarheidsdatum, vooral voor de grote brouwerijen: „De
sen zullen hun bier voor die datum drinken. Dat heeft de omzet oi
getwijfeld bevorderd." Van pils vindt Crombecq het geen ramp
het jong wordt gedronken. Niet dat de termijn van zes of
maanden die de brouwerij aangeeft deugt, het bier houdt volgt
hem veel langer de kenmerken die de brouwerij van belang vim
maar pils is volgens hem toch al het bier met de vlakste smaak.
is niet het bier dat hem veel interesseert.
Veel erger vindt hij het, dat hetzelfde effect is opgetreden bij
specialere (Belgische) bieren, die volgens hem in de loop det lij reerd bedrijfsonderzoeker tot
juist een heel bijzondere smaakontwikkeling te zien kunnen gevat toogleraar; op een leeftijd
Dat effect is door het vermelden van de houdbaarheidsdatum a ivaarop velen in de wetenschap
goed als verloren gegaan.
Balen
'Crombecq meent dat de brouwer in Nederland onder die ver®
ding wel degelijk uit kan. Als een produkt langer dan anderhalf ja
houdbaar is, zegt hij, dan hoeft de houdbaardheidsdatum er
op. Daarin is hij echter wat optimistisch, zo leert een telefootj >'°chemie bij de organische
naar de Keuringsdienst van Waren. Weliswaar volstaat in
een vermelding per jaar (bijvoorbeeld 'tenminste houdbaar tot ei*
1990'), maar het moet er wel op staan.
izs\j j, maai ïi&i mui/i ci wti uu aiaan. «py, 7_T7_
Van de grote Nederlandse brouwers is voor het Belgische initial* ,en die nUc^"e™"ene ^ter
weinig steun te verwachten. De brouwerijen hanteren de houdba» bekend als DNA en RNA- in
heidsdatum ook als een soort garantie. De klant weet zeker dat*
hij voor die datum een fles opentrekt, hij op de specifieke kern»
ken van zijn bier kan rekenen. Daar staat de brouwerij voor in.Ni
die datum vervalt de garantie van de brouwerij. Veel klanten lud
ten aan die garantie en zullen nooit een 'verlopen' fles bier drink®
„Heel jammer", vindt Crombecq, „zo zullen ze er nooit
men of ze een ouder bier misschien nog lekkerder vinden.
irLaurCrouzen
e moet er niet aan denken
[at dat gebeurt. Veel men
en zullen er inderdaad
urn schouders over opha
len.
oor dr. Stan van Boeckel,
loofd van de afdeling koolhy-
aatchemie van Organon In-
irnational in Oss, een Akzo-
ijfsonderdeel, is de vraag
1 enkele jaren lang aan de
irde van de dag.
En met succes. Van Boeckel
[32) ontving in korte tijd eerst
[e gouden medaille 1988 van de
hninklijke Nederlandse Che-
ische Vereniging, en vervol-
lens -als eerste Akzo-mede-
'erker in negentien jaar- de
:o-prijs 1988, op voordracht
ran de Hollandsche Maat-
happij voor Wetenschappen.
Van Boeckel kreeg de weten-
happelijke onderscheidingen
'oor zijn onderzoek naar de op-
iuw van ingewikkelde sui-
;ermoleculen en bestanddelen
ran celwanden. Die spelen on-
ler meer een belangrijke rol bij
iet stollen of niet stollen van
iloed. In nog geen tien jaar
iracht de 'bright young man'
an Organon meer dan zestig
«blicaties en octrooien -dat
ijn wettelijk beschermde we-
nschappelijke vindingen - op
'n naam.
Bovendien is Van Boeckel
iinds deze maand buitenge-
roon hoogleraar bij de vak-
oep scheikundige technologie
ran de Technische Universiteit
ïindhoven.
Een echte bliksemcarrière in
le scheikunde. Van gepromo-
ligenlijk nog maar net zijn be
gonnen. Hoe komt dat zo?
(an Boeckel: „Ik ben via de
ihemie terecht gekomen. Mijn
loogleraar was prof. dr. J.H.
can Boom in Leiden, in de ja-
Miderdelen kon nabouwen.
Nu onderzoekt een biochemi
cus de levende natuur op haar
chemische bestanddelen. Een
wganisch chemicus probeert
itoffen uit de levende natuur in
'et lab na te bouwen. Mensen
>estaan voor tachtig procent
ut water en in de resterende
'r Kees Buijs
'EUWENLANG is het pre
'?n Socrates ons voorgehou
[is een voorbeeld van fanati:
;n onverdraagzaamheid van
lemocratie. Als democraat
PPorter van de burgerlijke v
.p .voelde ik me door het i
- s altijd pijnlijk getroffen, en
noS steeds het geval. Ik
verontschuldigingen a
maar ik wil proberen
vat begrijpelijker te maken."
««reef de marante An
irwf6J°rirnalist I.F. Stone inee.
nJl «e Nijmeegse universite
Jan ziJn boek Het proces Sc
din tif? een üttkse rebel, die zie
irooif T1 ifs^e druk maakt over
'ad v i *n ,39® v°°r Christus p
ikaÜfn s in de Pels van vele l
vat reSeringen, die opscl
nopt„„rates in zijn verdediging
irliib- ze®»en. Een journalist die
geschiedenis maakt, in
Door Laur Crouzen
„Wij proberen de mensen uiteindelijk
een advies te geven over een zo goed mo-
.T~—gelijke mix van voedingsmiddelen. Als je
dit en dat eet in die en die hoeveelheden
dat heb je een optimale combinatie, waarbij volgens
ons onderzoek de kans op het krijgen van kanker zo
klein mogelijk is. Dat wordt voor de mensen de
boodschap van ons onderzoek over een aantal ja
ren."
Dat zegt ir. Piet van den Brandt, deskundige op het
gebied van de verspreiding van ziekten en voeding.
Hij staat ergens in de kelders van de Rijksuniversi
teit Limburg. Daar hangen keurig op lange rijen
aan haken 80.000 papieren zakjes met daarin een
of meer afgeknipte teennagels van een even groot
aantal Nederlanders.
Vlakbij staan hele rijen archiefkasten met karton
nen dozen en hangmappen, waarin zich nog eens
120.000 ingevulde vragenformulieren bevinden.
Het resultaat van een enorme brieven-actie vanuit
de RL op 17 september 1986 voor een groot bevol
kingsonderzoek. Doel is te achterhalen welke ver
banden er nu zijn tussen het voedsel, dat mensen
geregeld eten, verschillende leefgewoonten en om
standigheden en het ontstaan van vormen van kan
ker.
340.000 Brieven gingen de deur uit naar mensen in
de leeftijd van 55 tot 69 jaar in 204 Nederlandse
gemeenten. En 120.000 mensen gingen er twee uur
voor zitten om de vragenlijst in te vullen en terug
te sturen. En nog eens tweederde van hen knipten
ook hun teennagels af en stuurden ze op ten be
hoeve van de wetenschap. Het systematische on
derzoek naar het ontstaan van kanker binnen de
groep sinds 1986 zal pas volgend jaar beginnen via
de officiële landelijke en regionale kankerregistra
tie in Nederland. Ook de gegevensbank van de pa
thologen en anatomen, die in de regel vaststellen of
een bepaald gezwel kwaadaardig is of niet, wordt
geraadpleegd.
gulden. En tenslotte is er in deze serie nog een bad-
schuim (31 gulden) een badolie (37 gulden).
Proef op de som konden we niet nemen, maar met
enkele kilo's zeezout, die je voor een paar gulden
kunt kopen en wat minder eten kom je ook een
heel eind denken we.
Informatie: Aqua Cosmetics, Dorpsdijk 47, 3161
KC Rhoon, tel. 01890-16692.
Een nieuwe vinding op het gebied van zwanger
schapstests voor thuisgebruik is de Clearblue One
Step, die op de markt wordt gebracht door Broca-
trade in Velp. In één enkele handeling kan worden
vastgesteld of een vrouw in verwachting is of niet.
De nauwkeurigheid van de test zou boven de 99%
liggen wanneer deze wordt toegepast vanaf de dag
dat de vrouw haar menstruatie verwacht. De uit
slag is binnen drie minuten bekend.
Het gaat om een staafje met een absorberende top.
Wordt die top enkele seconden in de ochtendurine
gehouden dan verschijnt er, wanneer de vrouw
zwanger is, een blauwe streep in een venster op het
staafje. Een doosje Clearblue One Step bevat twee
staafjes en een gebruiksaanwijzing. Te koop bij
apotheker en drogist voor 34,75.
Prof. dr. Ruud Hermus, directeur van het TNO-CIVO-instituut in Zeist en ir. Piet van den Brandt, RL-epidemioloog, bij een deel van hun onderzoeksmateriaal: rijen
met zakjes vol teennagels.
Aan de aardig op gang komende serie
alarmsysteempjes voor de persoonlijke
=i veiligheid van de consument is weer iets
nieuws teoegevoegd: Schrill Alarm. Het
ziet eruit als een klein spuitbusje met haarlak. Met
er komt natuurlijk geen haarlak uit dit ding. Wèl
een oorverdovend geluid van 110 decibel. Schrill
Alarm is niet groter dan een dikke viltstift. Het is
volgens de importeur niet als alarm te identificeren.
Tenminste als de fabrikant de mededeling
'SCHRILL ALARM' op het apparaatje weglaat
(zie foto).
Dames kunnen er niet alleen onverhoopte aan
randers mee afschrikken. Het alarm lijkt ook ge
schikt om agressieve honden op de vlucht te ja
gen, obscene telefoongesprekken resoluut te
beëindigen (die belt geen tweede keer meer) of
in het algemeen de aandacht te trekken zoals bij
brand. Er kan met Schrill Alarm circa honderd
keer gebruld worden. Met een patroon kan er
worden nagevuld. Voor 39 is het in Nederland
te koop. Voor verkoopadressen kan importeur
Verta in Vught worden benaderd, tel. 073-
579130.
Stabil Oil Company in het Limburgse Beek laat
weten een Oplossing gevonden te hebben voor twee
vervelende zaken: milieu-verontreiniging veroor
zaakt door carterolie verversende doe-het-zelvers
en de soms hoge kosten die je hebt wanneer je bij
sommige garages je oude olie door nieuwe laat ver
vangen.
Het gaat om een nieuwe afzuigpomp waarmee
iedereen gemakkelijk en milieuvriendelijk kan af
tappen. De apparatuur bestaat uit een lichtdoorla-
tende container (zodat je kunt zien hoeveel olie
erin komt), een vacuümpompje en de benodigde
slangen. De auto hoeft niet meer op een brug of
boven een smeerput te worden gezet en ook kan de
aftapplug in het carter blijven zitten. Ook de afslui-
tring tussen carter en plug behoeft niet meer te
worden vervangen en men voorkomt volgens Stabil
Oil lekkages.
De olie wordt gewoon in de container gezogen en
vervolgens in een blik of een fles gegoten. Waarna
een ophaaldienst of een gemeentelijk meldpunt de
rest doet. De pomp is ook te gebruiken voor het
olie aftappen bij grasmachines, landbouwmachi
nes, motorboten e.d. De prijs van de afzuigpomp is
vastgesteld op 62,50. Voor meer informatie kan
men 04490-77770 bellen.
De VEEN, de vereniging van elektriciteitsbedrij
ven, heeft vier nieuwe energiewijzers uitgebracht.
In de energiewijzers 1988-1989 zijn gegevens opge
nomen over het elektriciteitsverbruik van enkele
grote huishoudelijke apparaten.
Er wordt een bijna compleet overzicht gegeven van
de momenteel in ons land verkrijgbare wasautoma
ten, koelkasten, diepvriezers en afwasmachines.
Naast het elektriciteitsverbruik van het apparaat
worden tevens de geadviseerde verkoopprijs, de in
houd en - indien van toepassing - het waterver
bruik gegeven. De energiewijzers zijn gratis ver
krijgbaar bij het elektriciteitsbedrijf.
Belgische bieren op een rijtje.
FOTO DE STEM/ DlCK DB
Yovol drinkyochurt in een uistekend schenkende
en hersluitbare fles is het laatste nieuwtje van Vol-
nij (Coberco Zuivel in Arnhem). De nieuwe fles is
volgens Coberco een logische ontwikkeling op het
gebied van verpakking. Ze is zonder schaar te ope
nen en na gebruik goed afsluitbaar. In Nederland
wordt nu al bijna honderd miljoen liter drinkyo
churt op jaarbasis geconsumeerd. Het is een voed
zame dorstlesser.
De zee met haar weldadige werking mee naar huis
nemen, in je bad stoppen en er in te stappen. Het
kan. Een slimmerik, in dit geval Phytomer, heeft
'alle positieve elementen uit de zee weten te halen
en ze vervolgens in doosjes van 600 gram gestopt.
En zo komt de zee in je eigen bad thuis.
Phytomer kent drie soorten badprodukten: ge
vriesdroogde baden, schuim- en oliebaden. Alle
drie voor in bad of onder de douche. Zo is er de
Bains d'algues de Bretagne en de naam zegt het al:
algenbaden uit Bretagne. Dit badprodukt bestaat
uit gevriesdroogde fucusalgen. Volgens de Phyto
mer bevorderen deze baden de afscheiding van on
zuiverheden uit de huid, maar dat kost je wel 106
gulden.
Verder is er de Bains alguomer, die gebruikt kan
worden in afslankings- en verstevigingskuren. De
Alguomer werkt in op het teveel aan vet, dankzij
de laminaria-algen, die veel jodium bevatten, maar
ook door oligomer en dat is ontzout gevriesdroogd
zeewaterconcentraat. Zo'n bad zou de celstof-wis-
seling activeren, terwijl het ook een vochtafdrij-
vende werking heeft. Het is wel het duurste pro
dukt uit de serie, want het kost 160 gulden.
Daarnaast is er de Bain Oligomer, die het mogelijk
maakt om thuis een 'zeekuur' te volgen. Kost 106
