Als je voor een dubbeltje geboren bent
Pap heeft weer iets stoms gedaan
Een op te kleine maat gesneden Cobra-boek
Boude wij n Jagger
'Roep van de Nijl':
verhalen uit Egypte
MAARTEN 'T HART OVER HET ONUITROEIBARE STANDSVERSCHIL
Fascinerende roman van
een buitengewoon talent
Jan ter Haar over eerlijkheid
binnen een relatie
DE STEM BOEKENGIDS ZATERDAG 24 SEPTEMBER 1988
Maarten 't Hart heeft in zijn nieuwste roman, 'De
steile helling', een aanloop van 120 bladzijden no
dig alvorens met zijn eigenlijke verhaal te begin
nen.
Wasdag
KEES VAN KOOTEN IN VS, FRANKRIJK EN BREDA
'PASSIE' VAJN JEANETTE WINTERSON
Bekoring
G2
Door Henk Egbers
HET lag min of meer voor
de hand. De Cobra-bewe
ging is de laatste tijd aan
een herwaardering toe.
Haar invloed op actuele
kunst-'ontwikkelingen' is
speurbaar. Willemijn Stok
vis liet in 1974 haar disser
tatie uit 1973 in boekvorm
(met veel illustraties) ver
schijnen. Nog steeds een
goed document. Daarvan
verscheen nu geen herdruk,
maar Stokvis maakte een
nieuwe Cobra-boek, dat
nieuwer lijkt dan het.is.
Het 126 pagina's tellende boek
bevat ongeveer 200 afbeeldin
gen, waarvan ongeveer 140 in
kleur. Het is allemaal wat
royaler gedrukt dan het eerste
boek en de kleurplaten zijn uit
gebreid. Op de eerste plaats dus
een kijkboek.
De tekst vat de informatie
van het eerste boek zeer be
knopt samen. Als we goed ge
keken hebben bestaat de enige
aanvulling uit de vermelding
Lotti van der Gaag, die de laat
ste jaren met name via enkele
exposities als vergeten vrou
welijk Cobra-lid in de belang
stelling kwam.
Het laatste deel van de tekst
heeft als kop 'De betekenis van
Cobra voor het werk van haar
leden'. Wat jammer dat deze
docent aan de Leidse universi
teit het boek niet meer geac
tualiseerd heeft met bijvoor
beeld een hoofdstuk over de be
tekenis van Cobra voor de
beeldende kunst tot op de dag
van vandaag. Sedert haar vo
rige boek zijn we weer vijftien
jaar verder en er is zeker de
laatste jaren met Cobra het een
en ander aan de hand. Ook in
de conclusie is het boek niet
geactualiseerd. Alleen de be
knopte bibliografie is wat bij
gewerkt.
Van veel boeken tegenwoor
dig kun je zeggen dat ze niet
meer 'geschreven' worden,
maar 'gemaakt'. Dit is ook een
echt maak-boek voor de han
del, omdat Cobra weer wat op
rispt. Overigens best een mooi
boek om in je hand te hebben,
wat argeloos in te bladeren.
Een echt relatiegeschenk.
Willemijn Stokvis: 'Cobra'. Uitg.
Meulenhoff, prijs 49,50
Boudewijn Büch als Mick Jagger. - fotoanp
Door Dirk Vellenga
Boudewijn Büch heeft zijn tv-interview met Mick
Jagger een literair gevolg gegeven. Het interview
was zeer onprofessioneel, maar door het kinderlijke
enthousiasme van Büch erg vertederend. Het boekje
'Brieven aan Mick Jagger' borduurt voort op die
schaamteloze onderworpenheid aan de Leider van
de Rolling Stones en is niet zo leuk meer.
„Mijn geheime verlangens -die ik allemaal eerlijk heb op
geschreven - zullen u misschien niet erg bevallen", schrijft
Büch aan de Ster. „Maar als ze u ergeren, moet u maar
denken dat het literatuur is. En die is nergens goed voor."
Hoofdpersoon is een heroïne-gebruikende tv-maker, die
een reeks verhoudingen met jongens en meisjes achter de
rug heeft en over zijn seksuele geaardheid zegt: „Ik ben
iets er tussen in." Het optreden van de Stones in Scheve-
ningen in 1964 veranderde zijn leven compleet. In die tijd
had hij een schoolvriend, Guido, die een even grote Jagger-
fan was als hij zelf.
Van begin tot eind zeurt de hoofdpersoon over zijn liefde
voor Mick Jagger, over de ouderen die de Stones vieze,
langharige herriemakers noemen en over vriendinnen die
zo stom zijn om van de Beatles te houden of juist het ver
keerde nummer van de Stones als favoriete song hebben.
Hij beweert homoseksueel te zijn en op andere momeneten
ontkent hij dat weer.
Uit de brieven die hij schreef aan de heer Jagger in Lon
den blijkt dat zijn verhouding met Guido veel dieper ging
dan hij altijd had aangenomen. Guido pleegde nog in de ja
ren zestig zelfmoord. De Stones hebben hem vermoord,
zegt zijn zus. Maar de hoofdpersoon ontdekt dat het nog er
ger is: Guido beschouwde hém als Mick Jagger. En toen hij
door een vriendin werd ingepalmd, had het leven voor
Guido geen zin meer.
'Brieven aan Mick Jagger' is een dun verhaaltje dat snel
potsierlijk wordt en geen enkele emotie oproept. Bücj zit
muurvast in de pop-nostalgie en de tienerliefde.
Boudewijn Büch: 'Brieven aan Micb Jagger*. Uitg. Arbeiderspers,
prijs 25.
Door Henk Egbers
Als bij zijn vorige romen De
wevervogel is Jan ter Haar
ook in 'Ondanks Ewald' een
rasverteller. Hoewel de in
trige tamelijk doorzichtig is,
blijf je toch lezen, omdat
zijn manier van schrijven
met een grote natuurlijk
heid diepe gevoelens raakt.
Hoe een relatie/huwelijk in de
frut kan raken, wordt in deze
roman van verschillende kan
ten uitgelicht. Roel en Fietje.
Jaren in Londen, waar Roel in
het grote zaken-doen zit. Hoog
op de maatschappelijke ladder;
het huwelijk zakt. Bijna een
cliché. Beiden trekken weg; een
Schotse rimboe in. Terug naar
de natuur. Roel gaat schrijven
en Fietje verdient de kost in de
verpleging. Hij schrijft 'Oud
zeer'; verhalen uit het verle
den; ervaringen uit de tweede
wereldoorlog.
Op deze manier schuift een
verleden zich binnen hun rela-
Door Hans Rooseboom
Het boek heeft een merkwaardige tweedeling: eerst 120
bladzijden eigen jeugdherinneringen in de ik-vorm, vol
sfeer- en tijdsbeschrijving van het Maassluis van de ja
ren '50. En daarna plotseling een zwenking naar de
hoofdmoot, het trieste levensverhaal van Ine Onderwa
ter uit de Sandelijnstraat.
Het boek staat dus voor de helft
in de ik- en voor de andere
helft in de zij-vorm. Een wei
nig fraaie stijlbreuk, die vooral
bij tweede lezing erg opvalt.
De kinderjaren van Maarten
't Hart komen niet voor de eer
ste keer aan de orde. Dat is nog
zacht uitgedrukt, want trouwe
lezers van onze bestseller
auteur nummer één kennen die
kinderjaren zo langzamerhand
uit hun hoofd. Ook in dit
nieuwste boek 'De steile hel
ling' draven de vader-doodgra-
ver, de ouderlingen, de bijbel
teksten, de vogels en de insek-
ten en de langgerekte vlieten
door het polderland weer op.
Maar alles bij elkaar is het
toch wel weer een geslaagde
poging om een doodeng be
krompen stadje in Zuid-Hol
land tot leven te wekken, met
al die typisch Zuidhollandse
namen als Onderwater, Dirk
zwager, Strijbos, Bravenboer,
Hellenbroek, De Pagter, De
Koeier, Koppenol, Vastenau,
Colenbrander, Stehouwer,
Kleywegt, Smytegelt en Vreug-
denhil.
De beschrijving van typische
jaren-'50 fenomenen als gas
lantaarns, de Watersnood, emi
gratie naar Canada en de in
voering van de AOW draagt bij
aan de couleur locale en tempo-
relle.
Hoe Maarten 't Hart het tijds
beeld oproept blijkt bijvoor
beeld uit het hoofdstuk 'De da
gen', dat hieronder kort samen
gevat wordt.
Maandag: „In het sanerings-
gebied rook de maandag naar
blauwsel". „Wasdag betekende
ook dat de binnendijkse moe
ders geen tijd hadden om een
fatsoenlijk middagmaal te ko
ken. Op maandag aten al die
gezinnen broodpap". „Hing de
was buiten te drogen, dan do
mineerden op het plaatsje de
lakens en viel er een eigenaar
dig wit licht in de woonkamer,
het maandaglicht".
Dinsdag: „Zie ik nu, als ik op
straat loop, een huisvrouw in
een woonkamer strijken dan
denk ik: 'Hé, is het dinsdag
vandaag?'".
Woensdag: „Als kind hield ik
het meest van de woensdag. De
woensdag leek op de zaterdag,
maar het verschil was dat je je
niet hoefde te wassen".
Donderdag: „Het leek wel
alsof de donderdag er alleen
maar toe diende om de week
vol te maken, het was een dag
zonder goed of kwaad, net als
de vrijdag trouwens".
Zaterdag: „Wat de zaterdag
zo grauw kleurde was de on
ontkoombare, onwrikbare
noodzaak om je van top tot teen
te wassen". „Net als de maan
dag had de zaterdag zijn eigen
menu. Heerlijke gerechten wa
ren taboe op die dag".
Zondag, 'rustdag': „De druk-
Maarten 't Hart.
ste dag van de week. Dan was
het rennen geblazen". Ontbij
ten, naar de kerk, naar huis,
naar zondagschool, naar huis,
weer naar de kerk, etc.
Tot zover de wereld van de
kleine Maarten 't Hart. Maar
het is óók de wereld van Ine
Onderwater. Zij is de hoofd
persoon van de tweede helft
van het boek. Aan haar illu
streert 't Hart zijn thema: als je
'onder de dijk' geboren bent,
zul je nooit 'boven de dijk' kun
nen aarden. Met andere woor
den: je bent je leven lang ge
predestineerd door je sociale
afkomst. Je komt er nooit van
af.
Het levensverhaal van de in-
- foto ger dijkstra
telligente en ambitieuze Ine
Onderwater, die door de om
standigheden volledig gefrus-
teerd wordt, is een prachtig ge
schreven verhaal. Overtuigend,
ontroerend, niet sentimenteel.
Iedereen kent de uitdruk
king 'als je voor een dubbeltje
geboren bent, dan word je nooit
een kwartje'. Maar niet ieder
een kan aan die eenvoudige
waarheid in zijn vérstrekkende
betekenis zo mooi vorm geven.
Voor dit verhaal neem je de
eerste helft van 'De steile hel
ling' graag voor lief.
Maarten 't Hart: 'De steile helling'.
Uitg. De Arbeiderspers, prijs
ƒ26,50.
tie; aanvankelijk met spelde-
prikken, op den duur min of
meer fataal. Beiden blijken op
een tegengestelde manier be
trokken te zijn geweest bij
Ewald, een Duitse deserteur,
die ten onder ging. Als centrale
vraag speelt in hoeverre dienen
man en vrouw eerlijk te zijn in
een relatie. En wat houdt eer
lijkheid dan in?
Ik heb het gevoel dat deze
roman ook een beetje geschre
ven is als een reactie op onze
praatcultuur uit de zeventiger
jaren, waarin de eerlijkheid tot
op elkanders bot werd uitge
beend. Niet dat Jan ter Haar
dit thema uitwerkt. Het boek is
in dat opzicht eerder aan de op
pervlakkige kant. Maar ook
zonder er veel over te zeggen
weet hij dit onderwerp goed in
voelbaar te maken en voor de
hand liggende gegevens tot een
goed geschreven verhaal te
smeden.
Jan ter Haar: 'Ondanks Ewald'.
Uitg. Contact.
Door Dirk Vellenga
Moeiteloos schiet Kees van
Kooten met elk boek naar
de top van de lees-hitpara-
de. Dat zal ook gebeuren
met 'Zeven sloten', een niet
al te dik bundeltje met zes
verhalen en drie gedichten
vqor de het verjaardagsbe
drag van 22,50.
Van Kootens stijl is inmiddels
overbekend. Hij schrijft op een
naïeve manier en benadert zijn
onderwerpen met een kinder
lijke onbevangenheid. In zijn
verhalen blundert hij en werkt
hij op de lachspieren van zijn
gezinsleden.
Toch krijg ik bij alle boeken
van Kees van Kooten het ge
voel: op de tv is hij veel beter!
Z'n verhalen zijn leuk, maar
laten geen vonken oversprin
gen. De tv is zijn medium, daar
lééft Koot, met zijn mimiek,
zijn motoriek, zijn imitatieta
lent. In zijn boeken is hij een
van de vele tobbende verhalen
schrijvers die we in Nedrland
hebben.
'Zeven sloten' (met drie eer
der gepubliceerde verhalen)
maakt duidelijk dat Van Koo
ten zich steeds verder autobio
graaft. Hij beschrijft de reizen
van het gezin Van Kooten naar
Amerika en Frankrijk. Vrouw
(Barabara) en kinderen (Kas en
Kim) zijn steeds prominent
aanwezig. Het werkt storend
steeds dezelfde figuren te zien
in situaties die zeer vergelijk
baar zijn: o jongens, pap heeft
weer iets stoms gedaan, hij valt
in het water in Heart Castle in
Californië of hij regelt een in
terview met Clint Eastwood
dat natuurlijk niet door gaat.
Je voelt je een bespieder van
het gezinsleven van het kwar
tet van Van Kooten en weet
niet wat je aan moet met al de
mededelingen van Kees over
zijn verliefdheid op Barbara
(Bar), nu en vroeger. Van Koo
ten schrijft altijd over dezelfde
Van Kooten, ook al heeft de
auteur deze keer een titel ge
kregen. Hij is doctor geworden.
Hoe dat gegaan is, lezen we
in het verhaal 'Titeldeemoed'.
Kees van Kooten.
Zijn vrouw was heel vroeger,
in de tijd van 'Ludduvuddu',
verliefd op Kees Banning en
die blijkt later Ingenieur te zijn
geworden. Van Kooten stelt al
les in het werk om in Canter
bury een neptitel te krijgen,
'Degree of Doctor of Philos
ophy in Literature', om zijn
vrouw op de negentiende
trouwdag te verrassen.
'Naar Delft heen' verscheen
eerder in Humo en wordt ge
presenteerd als een opstel uit
1950. „Wij wouden naar Delft
heen gaan en ik wist hoe wij
moesten fietsen, omdat ik al
een keer eerder naar Delft heen
had gefietst. Samen met mijn
vader", zo begint het. Het jon-
gensavontuur eindigt uiteraard
met de erkenning dat de kna
pen Delft nooit gehaald heb
ben.
'Naar Amerika terug' is een
komisch vakantieverhaal vol
cola en Disneyland en zeer ge
schikt voor het blad waar het
in verscheen, de Holland He
rald. Veel anderen zijn hem
voorgegaan op deze trip en
hebben er meer uitgehaald.
In dialogen en korte be
schrijvingen toont Van Kooten
af en toe zijn talent. Van zijn
zeer behoudende opa zegt hij:
„Bij het bekijken van de eerste
voetbalwedstrijden op de tele
visie toonde hij zich geschokt
door de schaaamteloos korte
broeken van de spelers". Hij
doet dat ik een verhaal over
een bezoek aan schilder César
Domela in Parijs, 'Een absoluut
gevoel', dat eerder verscheen in
Vrij Nederland. Zoals ver
wacht kon worden, poseert Van
Kooten als een man die een mi
nimale kennis van beeldende
kunst heeft.
De vele lezingen die de popu
laire schrijver de laatste jaren
in den lande houdt, leverden
een gedicht op dat in Brabant
met rode oortjes gelezen zal
worden. Een fragment:
„Vanavond moet ik lezen,
ergens in het zuiden en
vanmiddag struin ik wat
door de Bredase binnenstad,
waar ik een winkeltje passeer
van een zekere Bob Tattoo.
Ik huiver.
Zal ik tot iets groots
Door Marjan Mes
HOE zou het komen dat
jonge Amerikaanse
auteurs die schaamte
loos over zichzelf schrij
ven in triviale bewoor
dingen zoveel aandacht
in de media krijgen En
dat een geniale, jonge
Engelse schrijfster als
Jeanette Winterson zo
op de achtergrond
blijft
Vorig jaar werd haar fasci
nerende roman 'The Pas
sion' bekroond met de John
Llewellyn Rees Prize. On
langs verscheen het boek in
Nederlandse vertaling on
der de titiel 'Passie'. De bla
den stonden er niet bol van,
zoals in het geval van Tama
Janowitz en consorten, die
zichzelf kennelijk beter we
ten te verkopen.
Dat een 29-jarige over
grenzeloze verbeeldings
kracht blijkt te kunnen be
schikken maar ook over een
uitgebreide historische
kennis en inzicht in de
menselijke ziel mag op
zichzelf al een wonder he
ten. Maar dat zij die kwali
teiten ook nog weet om te
zetten in een volstrekt ori
ginele vertelkunst, is nog
een groter mirakel. Een
soort vertelkunst die allang
leek uitgestorven, aange
zien fantasie en oorspron
kelijkheid nauwelijk nog
voorkomen. Geen spoor van
voorspelbaarheid in deze
adembenemende mengeling
van liefdesverhaal, histori
sche vertelling en sprookje.
Henri is de kok van Na
poleon. Hij koester een
ware passie voor de dicta
tor en volgt hem op zijn
oorlogspad door Europa om
hem dagelijks kip te kun
nen serveren. De liefde
slaag om in haat wanneer
de zachtaardige Henri, die
in de oorlog alleen maar
kippen slacht, in de dode
lijke Russische winter zijn
landgenoten bij duizenden
ziet sneuvelen. Hij begrijpt
een waanliefde te hebben
gekoesterd.
Villanelle is de mooie,
roodharige dochter van een
Venetiaanse gondelier. Zij
heeft, zoals alle gondeliers
kinderen, vliezen tussen
haar tenen, die zij verbergt
voor haar omgeving. Villa
nelle heeft net als Henri een
heimelijke passie. Zij werkt
in het casino, overdag ge
kleed als vrouw en 's
avonds als jongeman. Daar
oefent het spel, het gokken,
een onweerstaanbare aan
trekkingskracht op haar
uit.
Op die plaats vol geheim
zinnige vermommingen
komt zij onder de bekoring
van een mooie, mysterieu
ze, getrouwde vrouw. Zij
zet haar hart in en veriest
het letterlijk. Negen gesto
len nachten brengen zij sa
men door, maar zonder hart
kan Villanelle niet leven.
Zij trouwt met een lompe
parvenue, een vleeshande
laar, die haar - omdat ze
hem niet lief kan hebben -
aan het Franse leger ver
koopt.
Zo kruisen Henri's en
Villanelle's wegen elkaar in
de Russische rampwinter.
Hij wordt op slag verliefd.
Zij houdt van hem als van
een broer. Samen vluchten
zij, lopend, naar Venetië; de
woonplaats van Villanelle.
Een obscure, verwarrende
stad waar in de duistere
hoeken van achterafkana-
len lugubere wezens hui
zen. Villanelle vraagt Henri
Jeanette Winterson.
- foto bert bakker
haar hart terug te halen uit
het palazzo van haar vroe
gere geliefde. Henri beant
woordt haar verzoek en
vermoordt bovendien haar
echtgenoot in wie hij een
gehate collega uit het leger
herkent. Hij belandt er door
in het gekkenhuis van San
Servelo. Wanneer Villa
nelle hem vrij heeft weten
te krijgen, wil hij haar niet
meer zien, omdat zij zijn
hartstocht niet heeft kun
nen beantwoorden.
Jeanette Winterson be
schrijft deze ongewone ge
schiedenis met zo'n over
tuigingskracht dat het bi
zarre geloofwaardig en het
gewone bijzonder wordt. Ze
schrijft korte, compacte
zinnen. Met één opmerking
kan zij een heel nieuw licht
werpen op haar personages
en hun omstandigheden. De
historie wordt afwisselend
vanuit het gezichtspunt van
Henri en dan weer van Vil-
lenelle beschreven, terwijl
de verschillende verhaallij
nen op zeer verrassende
wijze samenkomen.
Ernst en humor duikelen
vederlicht over elkaar
heen. Dat er grote kennis
van het Napoleontische
tijdperk achter het verhaal
schuil gaat, laat zich alleen
maar raden. Jeanette Win
terson pronkt niet met haar
kennis, maar stelt haar
fantasatische vertelkunst
in dienst van een universeel
onderwerp: de onvervul
baarheid van de gepassio
neerde liefde. De roman
had zich ook in het heden
kunnen afspelen.
'Passie' is Jeanette Win-
terson's derde roman en de
eerste die in het Nederlands
werd vertaald. Wie ver
baasd mocht zijn over het
vrouwelijk naakt op de om
slag van de Nederlandse
uitgeve, die min of meer
triviaallectuur suggereert,
zal nog verbaasder zijn te
horen dat het de schrijfster
zelf is. Een kleurrijke fi
guur kennelijk, zoals uit de
korte opsomming in de ori
ginele Penguin-uitgave
blijkt. Ze werd in 1959 in
Lancashire geboren en
groeide op in een gezin dat
lid was van de Pinksterge
meente. Na van huis te zijn
weggelopen, had ze de
meest vreemde baantjes,
zoals bestuurster van een
ijskar en werkster in een
psychiatrische inrichting.
Ook voorzag ze in haar le
vensonderhoud als schoon
heidsspecialiste bij een be
grafenisonderneming.
Daarna vertrok ze naar
Oxford om Engels te gaan
studeren en hield zij zich
bezig met theater en met
schrijven. Ze is doel op an
tieke auto's en katten.
Jeanette Winterson: 'Passie'.
Uitg. Bert Bakker, prijs 28,90.
- foto archief de stem
en Herman Broods besluiten
en de naam van mijn vrouw
onder mijn huid laten spui
ten?"
'Literaire Minnaressen' is
een verhaal dat werd geschre
ven naar aanleiding van ont
hullingen over literaire ver
houdingen door dames als Vic-
torine Hefting. Van Kooten
plaatste een adevertentie in de
Humo, waarin hij als voorzitter
van de Stichting Literaire Min
naressen' vrouwen zoekt die
via een beroemde schrijver on
sterfelijk willen worden. Het
resultaat is een ontmoeting met
zo'n vrouw, Patrice Grootaers.
Dr. Van Kooten is een bege
nadigd artiest, maar kiest als
schrijver te vaak de gemakke
lijkste weg. Gebrek aan nauw
keurigheid bij de schrijver en
de uitgever blijkt uit het ver
keerd spellen van de naam van
de auteur van 'Blue Highways'
in 'Naar Amerika terug'. Die is
niet William Heath Moon maar
William Least Heat Moon. Van
die dingen ja!
Dr. Kees van Kooten: 'Zeven slo
ten'. Uitg. De Bezige Bij, prijs
22,50.
Door Henk Egbers
„Wij zijn een volk met een dikke huid, hij is niet als die va»
andere mensen"Of deze zin uit 'de doompalm' in
bundel verhalen van Tayyin Salih representatief is votf
'de' Egyptenaar is te betwijfelen.
Maar in 'De roep van de Nijl' wordt een sfeer opgeroepen
van je kunt aannemen dat deze ook Egyptisch is, omdat de auW
Salih in de Arabische letteren een vooraanstaande plaats
neemt.
Richard van Leeuwen vertaalde dit boek, dat in 1970 in Bai®
verscheen, rechtstreeks uit het Arabisch. Het bevat anecdotis*
gebeurtenissen, die het leven in een woestijndorp karakterisetf»
Een jeugdherinnering aan zijn grootvader die zich tegoed
aan het land van Massoed, die het van de hand moest doen o
hij zich tegoed deed aan vrouwen. De gevoelens van een
worden daarin mooi geschetst. Of het verhaal over de 'don
Zein, die een profeet van liefde werd en het meest in staat
om vrouwen gelukkig te maken. Hij gaat dwars door alle trad®
heen.
Het zijn verhalen die zowel naar de slaventijd toe - toen de^
woners elkaar verslaafden - als naar de moderne tijd toe vertel
len over mensen die uitgeleverd lijken aan moeilijk te doorga-
den en beheersen krachten, die als de korrels van de woestijn tui
sen hun vingers wegglijden.
Tayyib Salih: 'De roep van de Nijl'. Uitg. Het Wereldvenster.
1
