D
Boeken uitgeven over de grens
[OESTEM
SCHRIJVER HELPT
MIHNAARS EN
SOLLICITANTEN
MANTEAU: 50
JAAR
EIGENWIJS
ZATERDAG I r\
EMBER 198810
ZATERDAG \A
17 SEPTEMBER 19881H-
fxclusief proza! Ghost-writer
j schrijft uw brief. Liefdesbrief. Sollicitatiebrief. Confron-
jtatiebrief. Folder: Postbus 1576. Leeuwarden."
Andries Veldman (33) uit Leeuwarden heeft een
nieuwe manier gevonden om van zijn pen te leven. Hij
j biedt zich aan als briefschrijver.
Voor twijfelende sollicitanten èn minnaars die vrezen
dat hun liefdesbrief even lyrisch wordt als een bood-
schappenbriefje.
Tegen betaling schrijft Andries Veldman brieven die de
opdrachtgevers zelf alleen nog maar hoeven te onder-
Een goed idee voor sollicitanten op banen- en harten-
I jacht?
Sollicitatie
Liefde
Verzuiling
Te klein
- foto anp
rlog begon de kritiek op de
- foto archief de stem
refereert boven rouge, ver
liet, die zich eerst dan ge
ls lippenstift en poederdoos
in"
ocht vanaf de jaren vijftig,
meerden moesten wel 'efn
ital modes' ten achter blij-
ns uit de jungle op perverse
daarom vooralsnog verrne-
schreef de vu-hoogleraar
schippers in 1954.
n jaar later zag de gerefor-
spedagoog' Waterink met
meisjes en jongens van veer-
er een bijzonder genoegen
zich bij allerlei wonderlijke
muziek te bewegen met
voetgetrap en hoofdgeknik.
:eekt van 'het zelfvernieti-
van de gereformeerde op-
reformeerden kregen instru-
;ennis in handen om ideeën
enkenden kritisch te kunnen
Maar na verloop van tijd
Lritiek zich op de eigen gsfe'
eginselen. De opvoeding tot
:id was een tijdbom onder
achtige zuil gebleken.
landstad, om in de stern
en voor het anderhalve-
eerste deel ging over de
|ijn Amsterdam-Haarlem,
den en Den Haag/Holland
Iterdam CS. Een rit die tot
iasme langs de baan leidde,
bij rails- en bielsmaniak-
ds 30 jaar was de verschij-
glimmende, sissende, roet-
kende en schril fluitende
iloc op het gewone spoor-
fts uit een voorbij verleden.
m oude tijden, gingen
trden in de weilanden pa-
i loop voor dat spoormon-
bokkesprongen, staart in
kwel..oude tijden: Belgi-
ïaalden dat argument van
den, dat door het ijzeren
nelk van hun koeien zuur
lopnieuw van stal. In ver-
dreigende aanleg van een
ï-TGV-lijn naar Nederland.
E
I tekenen.
Door Mlck Salet
Het is tijd voor een nieuwe druk van de
I beroepengids. Ergens tussen brandweer
man en bromfietsmonteur moet een am-
bacht worden toegevoegd. Briefschrijver.
Het is geen nieuw beroep. Integendeel.
I Vroeger, toen arme Nederlanders taalles
op hun buik konden schrijven en alleen
aren konden lezen, was de briefschrijver
een handige hulp voor analfabeten.
In ontwikkelingslanden, rond de eve-
I naar en beneden de armoedegrens, zie je
ze nog wel eens zitten. In een hoekje op
de markt. Tussen de geiten en de groen-
I te. Achter een aftandse tikmachine.
s. Alfa-, bèta- en gamma-
n. Mensen die niet kunnen schrij-
ven, komen er hun brieven dicteren.
Voor die ouderwetse briefschrijvers is
er in Nederland nauwelijks een droge
borst brood te verdienen. Maar Andries
Veldman denkt dat er wel een schreeu-
I wende behoefte is aan een schrijver van
solcitatie- en liefdesbrieven. Daarom
adverteert hij sinds kort. Als ghost-wri
ter. Een woord dat zich niet zo easy in
één woord laat vertalen. Het is een tekst-
j schrijver die brieven en toespraken
I schrijft in de geest van de opdrachtgever.
Zijn er echt mensen die hem opdracht
I geven tegen betaling een sollicitatie- of
liefdesbrief te schrijven? Is er behoefte
aan zo'n brievenbakker?
Ja, dat geeft Andries Veldman op een
ariefje.
„Er zijn veel mensen die niet goed weten
koe ze een sollicitatiebrief moeten schrij
ven. Er zijn wel boekjes met tips en voor-
keelden, maar die leren je alleen maar
om een standaardbrief te schrijven. En
ddt is vaak niet de bedoeling.
Als je bij de Hema solliciteert, dan
mag je, moet je misschien wel, een stan
daardbrief schrijven. Maar meestal moet
het toch iets méér zijn. Iets speciaals.
Van de tweehonderd sollicitatiebrie
ven die er geschreven worden zijn er
honderd hetzelfde. Als je zo'n brief
schrijft, dan val je dus niet op. Als je
door het kordon wil dringen, dan moet je
een persoonlijke brief schrijven. Een
brief met karakter. Een brief die er uit
wordt gehaald."
Maar hoe persoonlijk is een brief die
je door een ander laat schrijven? Wat is
de persoonlijke waarde van een brief die
je door een ander laat opstellen?
„Ik schrijf natuurlijk niet zomaar wat.
Ik moet wel gevoed worden met infor
matie. Als ik een sollicitatiebrief voor
iemand schrijf, dan moet ik wat van die
persoon weten. Opleiding. Leeftijd.
Maar ook karaktereigenschappen. En
vooral de motivatie om naar een be
paalde baan te solliciteren.
Met die gegevens maak ik dan een
brief. Daar mogen de mensen best zelf
iets aan toevoegen. Ze moeten het mis
schien toch in hun eigen handschrift
overschrijven of op hun eigen briefpa
pier typen. Ze kunnen natuurlijk alleen
maar hun handtekening zetten onder de
brief die ik geschreven heb, maar ik geef
ze altijd het advies om er iets, al is het
een taalfout, van zichzelf aan toe voegen.
Het kan ook gebeuren dat ze mij een
sollicitatiebrief in klad sturen, zodat ik
wat tips en adviezen kan geven om de
brief te verbeteren.
Daar is echt behoefte aan. Mensen
solliciteren vaak in het geheim. Vrienden
en collega's mogen het niet weten. Dus is
er ook bijna niemand om raad te vragen:
'Denk je dat dit een goede sollicitatie
brief is?' Ik kan ze wel helpen. Zonder
dat iemand dat te weten komt."
Maar is het verstandig om iemand an-
Liefdesbrieven op
speciaal verzoek
ders je brief te laten schrijven? Stel nou
eens dat een fantasieloze figuur sollici
teert naar een creatief baantje. Met hulp
van iemand anders wordt er een flit
sende brief geschreven, die direct tot een
uitnodiging per telegram leidt. Dan be-
Andries Veltman: „Ik zal geen grote woorden gebruiken."
- foto archief de stem
iemand meer kans maakt om door de
eerste ronde te komen. Daarna moet de
sollicitant het zelf doen."
Krijg je je geld terug als een door hem
geschreven sollicitatiebrief geen baan
oplevert?
„Nee, ik geef geen garantie dat het
bingo is. Ik kan een goede sollicitatie
brief schrijven, maar ik kan er natuurlijk
niets aan doen als iemand de kwaliteiten
mist om die baan te krijgen."
Andries Veldman biedt ook aan om
scheldbrieven te schrijven. Is dat nou
staat de kans dat die sollicitant na een
paar minuten al door de mand valt als
een oplichter met de originaliteit van een
kopieerapparaat?
„Dat vind ik niet zo erg. Mijn werk is
het om een brief te schrijven waarmee
niet een beetje stijlloos?
„Nee. Ik ga geen brieven vol scheld
woorden schrijven. Ik probeer mensen
zo subtiel mogelijk neer te sabelen. Stel
dat een man vraagt of ik een scheldbrief
wil schrijven die bedoeld is voor zijn
vrouw. Dan wil ik precies weten wat er
gebeurd is. Waarom moet die vrouw op
haar nummer gezet worden? Wat is dat
voor een man?
Ik ga niet zo maar schelden. Ik ga ook
geen schuttingwoorden gebruiken. Ik wil
alleen proberen de woede die zo'n man
zelf niet goed kan verwoorden, op papier
te zetten."
Heeft hij er geen moeite mee dat die
brieven mensen pijn kunnen doen? Hij
weet niet of het wel terecht is dat iemand
wordt uitgescholden. Hij weet ook niet
of hij meewerkt aan een anonieme brief,
zo'n beetje de meest laffe en lage brief
die er bestaat.
„Daar heb ik inderdaad geen inzicht
in. Ik heb nog overwogen of ik ergens
vast moet leggen dat ik juridisch niet
aansprakelijk ben voor de inhoud van de
brieven die ik voor andere mensen
schrijf. Maar dat lijkt me wel duidelijk.
Ik ben immers niet degene die een brief
ondertekent. Dat doen mijn opdrachtge
vers zelf. Het is hun brief.
Ik ben trouwens niet bang dat mensen
me zullen vragen om groffe scheldbrie
ven of dreigbrieven te schrijven. Die
mensen hebben hun revolver al getrok
ken vóór ze denken aan het idee dat ze
ook een boze brief zouden kunnen
schrijven."
De liefdesbrief. Als er één brief is die je
zelf moet schrijven, dan is het toch wel
deze van-hart-tot-hart-brief?
„Waarom? Het is toch niet onaardig
om iemand eens te verrassen met een
mooie liefdesbrief. Een goed stuk proza.
Niet rechttoe rechtaan: 'ik hou van jou'.
Dat schrijven alleen domme mensen.
Het is de kunst om het mooi te verpak
ken. Een liefdesbrief is als een pittige ta
co, waarin allerlei smakelijke kruiden
zitten."
Zullen zijn brieven niet de persoon
lijke passie missen? Worden zijn penne-
vruchten iets méér dan een stuk papier
vol gestolen zinnetjes uit een boekenkast
vol driestuiverromans?
„Ik zal geen grote en holle woorden
gebruiken. Het kan misschien wel gebeu
ren dat ik ergens een citaat vandaan
haal, maar ik ga er geen boeken op na
slaan. Het kan wel eens voorkomen dat
ik een cliché gebruik, maar verder schrijf
ik alles wat in mijn hoofd op komt, di
rect op. Het moet geen beulswerk wor
den. Ik moet een brief in een uur kunnen
schrijven."
De mensen die hem een liefdesbrief la
ten schrijven lopen natuurlijk wel een ri
sico. Stel dat ze het hart van hun lief
winnen met een brief van Andries Veld
man. Dan is de kans groot dat ze ooit in
hun leven, als ze wéér een brief moeten
schrijven, tegen de lamp lopen.
„Dan moeten ze maar iets verzinnen.
Ik zal ze in ieder geval niet verraden. Het
is een geheim tussen mij en de opdracht
gever. Als ze zelf hun klep houden, dan
komt er nooit iemand achter."
Tot slot: wat kost een brief en wat le
vert het op?
Een brief van één vel, A-4, kost 35 gul
den. Voor een brief van twee vel vraagt
Andries Veldman 55 gulden.
En het resultaat? Andries Veldman is
nog maar net begonnen. Hij heeft nog
niemand het stadhuis in of het arbeids
bureau uit geschreven. Maar hij heeft er
wèl voor gezorgd dat er twijfel wordt ge
zaaid in de harten van iedereen die van
daag of morgen een sollicitatie- of lief
desbrief ontvangt. Komt die brief eerlijk
uit het hart van de afzender? Of uit de
pen van een letterleverancier uit Leeu
warden?
ezer dagen werd
'n de schouwburg van Antwerpen
net 50-jarig bestaan van de uitgeve-
nl Manteau herdacht. Niet alleen
Werd daarbij de krasse grijze baro-
"és Angèle Manteau gehuldigd als
06 stichtster van deze onderne
ming, ook Gerard Walschap werd
zijn 90e verjaardag in de bloe-
Ten gezet. De uitgeverij die ook
serk werd met het uitgeven van
•srzamelde werken brengt binnen
st in zes delen het hele oeuvre
p" Walschap op de markt,
ten beetje tekenend was dat de
aming Bert Vanheste, docent aan
e Nederlandse universiteit Nijme-
rstl8en Stekende historische ka-
awerschets gaf van de uitgeverij,
'®[tet Nederlandse en Vlaamse
^rijvers groot werd. „Het onmis-
enbaar eigen gezicht van Manteau
®en compositie van verschillende
culturele invloeden", zei hij.
Door Henk Egbers
Angèle Manteau stamde uit een Frans-
Waals gezin en leerde als student schei
kunde in Brussel Nederlands van Jan
Greshoff. Het boekenvak nam ze in zich
op onder leiding van de Nederlander
Stols uit Maastricht die in de Belgische
hoofdstad een importboekhandel met
Nederlandse boeken had. In 1932 nam
ze die van hem over en in 1938 begon ze
een eigen uitgeverij. Vooral met Neder
landse kapitaal.
Vanheste: „Vast staat dat de start be
scheiden was en de inbreng van de vrij
metselaarszijde te groot om van een wer
kelijk boven ideologieën staand fonds te
kunnen spreken. Paradoxaal genoeg
schiep de bezetting (Tweede Wereldoor
log) door een extreem-ideologisch regi
me, in Vlaanderen - in tegenstelling tot
wat in Nederland gebeurde - onver
hoopte kanalen voor een onafhankelijke
uitgeverij.
De traditionele partijen, vakbonden,
zullen worden verboden. De doelstellin
gen van de Vlaams-nationalistische orga
nisaties waren voor de Duitsers onaan
vaardbaar. In dat licht lijkt het geen toe
val dat het initiatief tot de uitgave door
Manteau van het Verzameld Werk van
Karei van de Woestijne uitging van
Hans Teske, de man die in de Propagan-
da-Abteilung verantwoordelijk was voor
de literatuur. Volgens Angèle Manteau
vond de Germanist Teske van de Woes
tijne in 1943 'dekadent aber wertvoll'.
Hij zocht een niet-collaborerende uit
geverij omdat die na de oorlog door zou
Kunnen gaan met de uitgave. Deze rela
tief tolerante cultuurpolitiek stond klaar
blijkelijk toe in 1943 'De voorstad groeit'
en zelfs nog in 1944 'Abel Gholaerts' uit
te geven, zonder dat deze boeken en de
uitgeefster op de brandstapel terecht
kwamen. Manteau bevestigde en de be
zetter duldde op zijn minst de prioriteit
van de literaire criteria".
Vanheste tekende de na-oorlogse periode
als zeer moeilijk, omdat de vooroorlogse
verzuiling weer toesloeg en de monetaire
politiek van Nederland en Frankrijk de
invoer van boeken uit Vlaanderen af
stopte. „Willens nillens leunde Manteau
opnieuw tegen de vrijzinnigheid aan.
De jaren zestig brachten een keerpunt.
Jan Walraevens was in de jaren vijftig de
voorloper. Ruyslinck, Vandeloo en later
Geeraerts werden de boegbeelden die
ook in Nederland wisten door te drin
gen".
Eind jaren zestig bedreigt de cultuur
industrie de nauwelijks veroverde auto
nomie. „Voor Angèle Manteau, Julien
Weverbergh, Jeroen Brouwers, Jos Van
deloo, breekt een tijd aan van gaan en
eventueel terugkomen om opnieuw te
gaan". Dat is aardig eufemistisch gefor
muleerd door Vanheste. Wat doe je bij
een feest! De kruitdampen zijn nog nau
welijks opgetrokken na de uittocht van
Weverberg die met zijn eigen uitgeverij
H(adewijch) nu Manteau aardig voor de
voeten loopt. De wederzijdse scheldpar
tijen, waarbij ook Jeroen Brouwers be
trokken was, is een tijdlang 'leuk nieuws'
voor de media geweest.
Gememoreerd werden de verschillende
verbindingen die de historie van Man
teau kenmerken. Van Leopold naar Van
Hoeve, naar Van Goor, Elsevier en se
dert kort naar Malherbe. „De nieuwe
problemen zijn niet klein. Er bestaat in
Vlaanderen een te klein literair circuit
met de weinig literaire kritiek en een te
gering aantal boekhandels. We kunnen
er niet omheen te erkennen dat voor het
Nederlandse, hoofdzakelijk Amster
damse circuit, Vlaanderen een buiten
land blijft, waarover bijgevolg slechts ge
praat en geschreven wordt als er iets ex
tra ordinairs voorvalt of geschreven
wordt", concludeerde Vanheste.
Vanuit Nederland haalde de auteur
Adriaan van der Veen herinneringen op.
Manteau gaf indertijd het jongerentijd
schrift 'Werk' uit, waarvan hij met Ed
Hoornik de Nederlandse redacteuren
waren. Er verschenen bij Manteau debu
ten van Anna Blaman, L. Th. Lehmann,
Hella Haasse en Vasalis. Angèle Man
teau ontdekte voor het Nederlandse taal
gebied Sagan. Van der Veen wees op het
ondankbare werk dat zij vaak deed. Tal
rijke jonge Vlaamse auteurs die bij haar
een kans kregen verhuisden naar Noord-
Nederlandse uitgeverijen omdat daar
hun boeken een betere verspreiding kon
den vinden.
Angèle Manteau, de barones die een
uitgeverij begon. - foto archief de stem
Angèle Manteau wees in haar dank
woord op haar 'dienende functie'. „Als
Atheneumstudente droomde ik vaak dat
ik schrijfster zou worden, moeilijke,
dikke boeken zou schrijven naar de mate
van mijn intellectuele aspiraties. Helaas
achtte ik me niet in staat het spoor te
volgen van de auteurs die ik zozeer be
wonderde. Van schrijven is er dus nooit
iets terecht gekomen - al heb ik massa's
aantekeningen en dagboekbladen".
Spits was de toespraak van Ludo Si
mons, die Walschap huldigde. „Gij weet,
beste Gerard, dat ik mijn brood verdien
bij de paters jezuïeten, een ras waar gij
met enigszins gemengde gevoelens tegen
aan kijkt. Gij hebt daar reden toe, ik
niet, want ik ben een generatie of ander
half jonger dan gij en ik heb niet meer te
maken gehad met het soort inquisitie dat
u in de jaren dertig het leven zuur maak
te".
Zoals bekend is Gerard Walschap
door de r.k. kerk in Vlaanderen verdacht
gemaakt en tegengewerkt om de boeken
die hij schreef. Simons: „Die éne rebel
dat was gij. Gij hebt tegen de grenzen
van wat toen als fatsoen gold aange
beukt met een drift die groeide naarmate
de weerstand sterker en mettertijd ook
hatelijker en onrechtvaardiger werd. Het
heeft u tot krasse uitspraken verleid,
want de kracht van uw formulering
moest nooit onderdoen voor de felheid
van uw overtuiging. Maar gij hébt de
grenzen verlegd; gij hebt een nieuwe ge
neratie helpen voorbereiden; gij hebt
Vlaanderen een stuk vrijer gemaakt, al
moest dat gebeuren met meer pijn en
smart dan in een wat verdraagzamer
maatschappij zou zijn geweest. Maar gij
hebt uw doel bereikt. Gij hebt in een in
drukwekkende reeks van romans een
oeuvre geschapen dat een monument is
van epische verbeelding en taalschep
pend vermogen. Gij hebt in pikante es
says, grote en kleine, uw wijsheden kwis
tig in het rond gestrooid".aldus Ludo
Simons.