DESTEM
DL
IDE STE:
JUBILEUM VAN
NS MET
STOOMRITTEN
V
P
Goed gereformeerd grootgebracht
SCHRI
SOL
D
HET NUT VAN
EEN HARDE
KINDERTIJD
MANTEAU:
JAAR
EIGENWIJS
olgend jaar is het 150 jaar gele
den, dat de eerste spoortrein in ons land reed. Voor
het publiek betekent dat feest, vijf zomerweken lang,
met een grote manifestatie in Utrecht èn met ritten met
historisch stoommaterieel.
Want de NS herontdekt de stoomlocomotief, met een
variatie op de leus, 'Waar zouden we zijn zonder de
stoomtrein'. Een replica van de allereerste generatie
stoomlocs, die vanaf 1839 in ons land reden, de
Arend-trein, zal op een Utrechtse spoorbaan rondjes
stomen. En stoomloc nr.3737, de laatste sneltrein
stoomlocomotief, die tot in 1958 reed, gaat weer
dienst doen.
Op een aantal dagen zal de 3737 met een trein van
ouderwetse rijtuigen ritten maken, voor het publiek
toegankelijk, door het land. Ook ander historisch ma
terieel zal, ten behoeve van het spoorgek publiek, van
uit Utrecht gaan pendelen.
Terugverdienen
Replica
Comfortabel
Tuchtiging
Jeugdbeweging
Omwenteling
xc
schrijft uw brief. Liefde
tatiebrief. Folder: Post
Andries Veldman (3
nieuwe manier gevonc
biedt zich aan als brief
Voor twijfelende sollic
dat hun liefdesbrief e>
schappenbriefje.
Tegen betaling schrijft
opdrachtgevers zelf al
tekenen.
Een goed idee voor sc
jacht?
Sollicitatie
E E K E
Door Rlnze Brandsma
Dit jaar - waarin de Flevospoorlijn tot
en met Lelystad klaar kwam èn het
Zuidlimburgse Miljoenenlijntje dicht
ging - verwacht president-directeur
drs.L.Ploeger dat de Spoorwegen 5%
meer kaartjes zullen verkopen dan verle
den jaar. In het jubileumjaar verwachten
de NS het totaal aantal jaarlijkse reizi
gerskilometers van 10 miljard te over
schrijden.
Volgend jaar ook kunnen de Spoorwe
gen rekenen op een toevloed van nieuwe
groepen reizigers: de studenten, die van
wege het ministerie van onderwijs de be
schikking krijgen over een OV-kaart.
Voor de NS wordt dat een extra reizi-
gersgolf van nog onbekende omvang.
Drs. Ploeger heeft alvast wel, per 1 ja
nuari volgend jaar, de inzet van extra
materieel beloofd. Er komen zo'n 200 rij
tuigen meer: via versnelde aflevering van
nieuw materieel en bijgehuurde wagons
van de Westduitse Bundesbahn. Extra
dubbeldekkers zijn voorlopig niet in de
maak.
De Nederlandse Spoorwegen zelf be
staan nog lang geen 150 jaar: het was de
Hollandsche IJzeren Stoomweg Maat
schappij, die op 20 september 1839 de
eerste officiële treinrit Amsterdam-Haar
lem maakte, na een aantal proefritten in
augustus. De HIJSM ging later op in de
NS.
Voor de jubileumviering hebben de
Spoorwegen een budget van 16 mil
joen; door het aantrekken van extra rei
zigers hopen ze dat minstens terug te
verdienen.
Op de grote, vijfweekse publieksmani
festatie in Utrecht - volgend jaar van 22
juni tot en met 30 juli - verwachten de
NS tenminste een half miljoen bezoe
kers. Die verwachting is gebaseerd op
een massale toeloop van enkele honderd
duizenden mensen, toen de NS op 10 ok-
De NS laat het stoomtijdperk herleven.
- foto»
150 jaar spoorwegen
tober vorig jaar op 15 plaatsen open huis
hielden.
De publieksmanifestatie speelt zich af
op en bij het Centraal Station in
Utrecht, het aangrenzende Jaarbeurs-
complex, de rangeerterreinen en het vol
gend jaar vernieuwde Spoorwegmuseum,
het voormalige station Maliebaan. Naast
nostalgisch terugblikken naar het verle
den met het historisch materieel zullen
vooral heden en toekomst centraal staan.
Het wordt een combinatie van tentoon
stelling, show van internationaal rollend
materieel, festival met amusement en pu-
blieksbeurs. Er komt een speciaal tarief
voor bezoekers die per trein komen. De
NS bereiden ook een aantal jubileum
boeken voor en een lespakket voor
schoolkinderen.
Onderdeel van de manifestatie wordt
ook een presentatie van modelbouwers
en andere spoor-hobbyïsten. De replica
van 'de Arend', gebouwd voor het eeuw
feest van 1939 en opnieuw stoom- en
rijklaar gemaakt, kan niet op het nor
male spoornet: daarvoor komt een spe
ciaal aan te leggen breedspoorbaantje,
op het JaarbeurscomDlex.
Op het emplacement van CS Utrecht
wordt een aantal sporen vrijgemaakt
voor een bijna permanente materieel-
show. Daarvoor worden moderne trein-
rij tuigen en locs uit binnen- en buiten
land gehaald. Geprobeerd wordt onder
meer, een supersnelle TGV-trein uit
Frankrijk naar Utrecht te krijgen.
'Spoorgekken' kunnen die weken beter
helemaal vrijnemen, want ook veel ex
emplaren uit het stoomtijdperk stomen
op naar Utrecht: de fameuze Bello (die
nu de blits maakt op de museumlijn
Hoorn-Medemblik), Duitse en Belgische
stroomlijnlocs en mogelijk Britse en
Franse sneltrein-stoomlocs, zoals de be
roemde Engelse Mallard, de snelste
stoomloc ter wereld, die in haar goede
dagen 203 km/u haalde.
Ook historisch elektrisch materieel is
van de partij. Zo zal een tweewagentrein
Materieel '24, een zogenaamde Blokken
doos, pendelen tussen CS en het Spoor
wegmuseum. En die, nog op te knappen,
Blokkendoos-combinatie zal na volgend
jaar regelmatig op het spoorwegnet te
zien blijven: voor groepen te huur.
Dat zal ook gelden voor de door stoom
loc 3737 te trekken historische trein met
Pullman-Express-rijtuigen, het neusje
van de zalm voor wie comfortabel en his
torisch verantwoord wil boemelen. Die
loc, die de laatste door stoomtractie ge
trokken NS-trein reed op 7 januari 1958
en daarna het Spoorwegmuseum in ver
dween, is afgestoft en dankzij een grote
revisie weer rijklaar gemaakt.
Gisteren stoomde die combinatie al
vast door de Randstad, om in de stem
ming te komen voor het anderhalve-
eeuwfeest. Het eerste deel ging over de
alleroudste lijn Amsterdam-Haarlem, I
verder via Leiden en Den Haag/Holland I
Spoor tot Rotterdam CS. Een rit die tol I
groot enthousiasme langs de baan leidde, I
en niet alleen bij rails- en bielsmaniak
ken. Want sinds 30 jaar was de verschij
ning van een glimmende, sissende, roet
wolken uitbrakende en schril fluitende I
massieve stoomloc op het gewone spoor
wegnet daar iets uit een voorbij verleden.
En, net als in oude tijden, gingen
koeien en paarden in de weilanden pa
niekerig op de loop voor dat spoormon-
ster, met rare bokkesprongen, staart in
de lucht. Hoewel..oude tijden: Belgi
sche boeren haalden dat argument van I
150 jaar geleden, dat door het ijzeren
monster de melk van hun koeien zuur
zou worden, opnieuw van stal. In ver
band met de dreigende aanleg van een I
hogesnelheids-TGV-lijn naar Nederland,
salmzingend gin
gen de gereformeerde kleine luy-
den een eeuw geleden de emanci
patiestrijd in; heupwiegend sloten
hun kleinkinderen het tijdperk af.
Voor schrijvers als Jan Wolkers en
Maarten 't Hart betekende hun ge
reformeerde jeugd vooral bekrom
penheid, saaiheid, en hel en ver
doemenis die constant de kinderziel
belaagden.
Een veel te eenzijdig beeld, vindt
historicus en opvoedkundige drs.
J.C. Sturm. Een goede gerefor
meerde opvoeding droeg óók bij tot
de persoonlijke en maatschappe
lijke ontwikkeling van zeer velen.
Dat stelt hij vast in zijn proefschrift,
waarop hij woensdag 21 september
promoveert aan de Vrije Universiteit
te Amsterdam.
Voor het eerst is de gereformeerde
morele opvoeding en de rol hierin
van het jeugdwerk tussen 1880 en
1950 gedegen beschreven. De mo
raal: opvoeders van nu kunnen er
nog iets van opsteken.
Door Kees BuIJs
Aan de term 'zedelijke opvoeding' zit te
genwoordig een muf luchtje. Het staat
voor bekrompenheid, en zo zijn wij niet
meer.
„Het onderwerp is taboe", erkent drs.
Johan Sturm. „Maar toch is het leren on
derscheid te maken tussen goed en
kwaad een voorwaarde voor de opvoe
ding."
Veel 'ontkerstende' opvoeders staan er
Drs. J.C. Sturm: „Je kunt er niet van uit gaan dat kinderen geneigd zijn tot het
goede." -fotoanefo
volgens hem niet bij stil, dat kinderen
eerst opgenomen moeten worden in een
'morele praktijk', waarbij ouders keuzes
maken tussen goed en kwaad. „Te vaak
gaan ouders er van uit, dat je kinderen
niets moet opdringen. Maar er is niets
gênants aan om kinderen bijvoorbeeld te
leren zich te beheersen.
Je kunt er niet van uit gaan, dat kinde
ren geneigd zijn tot het goede. De nieuw-
gereformeerden deden dat niet, en zij
hadden naar mijn idee een buitenge
woon -realistisch beeld van het kind."
Johan Sturm zegt het zonder wee
moed. Terug naar de oude gerefor
meerde tijden wil hij niet. Zo objectief
mogelijk heeft hij in zijn proefschrift
'Een goede gereformeerde opvoeding' de
moraalpedagogiek en het jeugdwerk in
het neo-calvinistische volksdeel beschre
ven; 'als een ontdekkingsreiziger die bij
een vreemde volksstam op bezoek is.'
Sturm (35) koos zijn onderwerp uit ver
wondering. Verwondering over de hui
dige massale verguizing van de traditio
nele gereformeerde ideeën en zeden, èn
over de vitaliteit van het gereformeerde
leven van vroeger.
Zelf had hij een niet zo erg gerefor
meerde opvoeding. Toen hij acht jaar
was, besloten zijn ouders het gerefor
meerde leven de rug toe te keren.
De gereformeerde volgelingen van
Abraham Kuyper duidt Sturm aan als
nieuw-gereformeerden. Ze waren calvi
nistisch en modern tegelijk, en zochten
naar aangepaste antwoorden op de ont
wikkelingen van de moderne tijd. De
'zwaren' of 'fijnen', door hem onder de
verzamelnaam oud-gereformeerden ge
bracht, moesten eigenlijk niets hebben
van deze wereld, deze poel des verderfs.
De nieuw-gereformeerden maakten het
hun kinderen niet erg gemakkelijk. On
derwijzer H.J. van Wijlen schreef in
1909: „De 'eeuw van het kind' zal ons
slechts een geslacht schenken van kin
derachtige en onrijpe, verwarde en gril
lige menschen. Zoo komt men niet tot
karakters. Alleen wie in zijn jeugd eer
bied heeft geleerd en gehoorzaamheid,
zal in het leven den eerbied hooghouden
voor eigen overtuiging."
Hun morele opvoeding moest wils
krachtige, zelfstandig denkende christe
nen afleveren, die rekening hielden met
anderen. Vrijheid en beheersing waren
de sleutelwoorden.
„Niemand wordt gedwongen goed",
schreef mannenbroeder Bavinck. Maar
in de praktijk werd de gewenste zelftucht
wel eens kracht bijgezet; thuis en op
school. Gereformeerde mannenbroeders
pleitten zestig jaar geleden voor herin
voering van de lichamelijke kastijding op
de christelijke school; de onderwijswet
had dit tot hun spijt verboden. Zegt niet
de wijze Salomo in het bijbelboek
Spreuken: 'Die zijn roede inhoudt, haat
zijn zoon, maar die hem liefheeft, zoekt
hem vroeg met tuchtiging'?
„Voor veel mensen zal vrijheid alleen
een theoretisch begrip zijn gebleven",
zegt Sturm. „Maar anderen kregen door
deze opvoeding instrumenten aangereikt
om bewust en zelfstandig denkende en
handelende mensen te worden."
In het verzuilde Nederland hadden de
gereformeerden de eerste helft van deze
eeuw de meeste invloed, hoewel ze
slechts slechts tien tot vijftien procent
van de bevolking uitmaakten. Ze waren
het krachtigst georganiseerd, en ze wis
ten de gelederen lang gesloten te houden.
De gereformeerde jeugdbeweging was
er een sterk onderdeel van. Op haar
hoogtepunt, de jaren dertig, was de helft
van de nieuw-gereformeerde jongeren lid
van de Nederlandse Bond van Jonge-
De hulskamer van een gereformeerd gezin. Na de oorlog begon de kritiek op dt
bedompte sfeer en het isolement. - foto archief de stö
lingsverenigingen op gereformeerde
grondslag (opgericht in 1888) of van de
Bond van meisjesverenigingen (opgericht
in 1918).
Ze hebben volgens Sturm een grote
bijdrage geleverd aan de intellectuele en
culturele emancipatie. Jongens en meis
jes - de meesten met niet meer dan la
gere school- leerden er lezen, spreken,
denken, kortom: zich oriënteren op de
wereld.
Maar met de voltooiing van hun
emancipatie üep het neo-calvinisme
dood in isolement en verstarring. Het
jeugdwerk, dat een zwaar accent legde
op het woord, de traditie en de grote
mannen, legde het af tegen de moderne
cultuur.
Na de Tweede Wereldoorlog begon de
stille omwenteling. Er kwam steeds meer
kritiek van jongeren op de bedompte ge
reformeerde sfeer, en ook dominees
pleitten voor meer openheid: „Wie
zwarte kousen draagt, verwerpe haar niet
die met nylons wandelt. Wie de eigen
huidskleur prefereert boven rouge, ver
achte haar niet, die zich eerst dan ge
kleed voelt, als lippenstift en poederdoos
gehanteerd zijn."
Dansen mocht vanaf de jaren vijftig,
maar gereformeerden moesten wel
voldoend aantal modes' ten achter blij
ven. „Een dans uit de jungle op perverse
muziek moet daarom vooralsnog verme
den worden", schreef de vu-hoogleraai
in de ethiek Schippers in 1954.
Maar zeven jaar later zag de gerefor
meerde 'huispedagoog' Waterink mei
smart, hoe 'meisjes en jongens van veer
tien, vijftien er een bijzonder genoegen
in scheppen, zich bij allerlei wonderlijk®
rhytmische muziek te bewegen m{'
heupgewieg, voetgetrap en hoofdgeknik
Sturm spreekt van 'het zelfvernieti
gend effect' van de gereformeerde op
voeding. Gereformeerden kregen instru
menten en kennis in handen om ideeën
van andersdenkenden kritisch te kunfl®
beoordelen. Maar na verloop van tijd
richtte hun kritiek zich op de eigen gere
formeerde beginselen. De opvoeding to'
zelfstandigheid was een tijdbom onder
de eens zo machtige zuil gebleken.
E
Door Mlck Salet
Het is tijd voor een nieuwe druk v
beroepengids. Ergens tussen brand
man en bromfietsmonteur moet ee
bacht worden toegevoegd. Briefschi
Het is geen nieuw beroep. Intege
Vroeger, toen arme Nederlanders
op hun buik konden schrijven en
aren konden lezen, was de briefscl
een handige hulp voor analfabeten.
In ontwikkelingslanden, rond d
naar en beneden de armoedegrens,
ze nog wel eens zitten. In een hoel
de markt. Tussen de geiten en de
te. Achter een aftandse tikma
Briefschrijvers. Alfa-, bèta- en ga
hulpen. Mensen die niet kunnen
ven, komen er hun brieven dicteren
Voor die ouderwetse briefschrijv
er in Nederland nauwelijks een
korst brood te verdienen. Maar A
Veldman denkt dat er wel een scl
wende behoefte is aan een schrijve
soBicitatie- en liefdesbrieven. D;
adverteert hij sinds kort. Als ghos
ter. Een woord dat zich niet zo e:
één woord laat vertalen. Het is een
schrijver die brieven en toesp
schrijft in de geest van de opdracht;
Zijn er echt mensen die hem opc
geven tegen betaling een sollicitat
Gefdesbrief te schrijven? Is er bel
aan zo'n brievenbakker?
Ja, dat geeft Andries Veldman o
briefje.
„Er zijn veel mensen die niet goed
hoe ze een sollicitatiebrief moeten
ven. Er zijn wel boekjes met tips en
beelden, maar die leren je alleen
om een standaardbrief te schrijve
dat is vaak niet de bedoeling.
Als je bij de Hema solliciteert
ezer dagen
'n de schouwburg van Antw
net 50-jarig bestaan van de uit
nl Manteau herdacht. Niet t
werd daarbij de krasse grijze
nes Angèle Manteau gehuldic
ae stichtster van deze one
r?!n9. ook Gerard Walschap
D|j zijn 90e verjaardag in de
njen gezet. De uitgeverij die
sterk werd met het uitgever
verzamelde werken brengt bit
Kort in zes delen het hele
»an Walschap op de markt,
ten beetje tekenend was u<
viaming Bert Vanheste, docen
ne Nederlandse universiteit N
Pou een uitstekende historisch
H Kterschets gaf van de uitge
u'e met Nederlandse en Vla
schrijvers groot werd. „Het
I enbaar eigen gezicht van Ma
n, uen ccmpositie van verschil
'turele invloeden", zei hij.
