DESTEM
IN OVERLOON
KIJKEN NAAR DE
SPELEN VAN 1936
S
D
Wordt Sahel straks weer groen?
ÏNSUUR U
Tachtig ki
OPVALLEND
EXPERIMENT
AFGEROND
ZATERDAG
10 SEPTEMBER 1988
'port en Politiek: De Olympische
Spelen 1936-19nu'. Zo heet de tentoonstelling die
deze week in het Nationaal Ooriogs- en Verzetsmu
seum in Overloon is geopend. Met deze expositie wil
het oorlogsmuseum aantonen dat sport en politiek
nauw met elkaar zijn verbonden. Het neemt daarvoor
de 'Nazi-spelen' van 1936 in Berlijn als uitganspunt.
De tentoonstelling is tot 31 december 1988 te zien.
Moordaanslag
Propaganda
Racistisch
Griekse oudheid
Boycot
Wrang
Succes
Giftig
Uitgeloogd
Eisen
Vakantie
Jentente die
D;
Door Karin Agterbosch
De fakkel waarmee het vuur van de
Olympische spelen in 1936 in Berlijn is
aangestoken, is ongetwijfeld één van de
pronkstukken van de tentoonstelling in
Overloon. Maar ook het originele affiche
uit 1936, een echt programma van de
Olympiade en een menukaart met de
handtekening van sprinter Jesse Owens
mogen er zijn.
Directeur Stef Temming van het oor
logsmuseum is er trots op dat hij deze
voorwerpen kan laten zien. Belangrijker
vindt hij het echter nog dat het thema,
de verbondenheid van sport en politiek,
duideüjk uit de verf komt.
Het VPRO-radioprogramma Het
Spoor bracht de museumdirectie op het
idee voor de tentoonstelling. Het Spoor
belichtte in de serie 'Vergeten Zaken' de
Olympische Spelen van 1936. Nu de
Olympische Spelen van Seoul in aan
tocht zijn, vond het museum in Overloon
het passend een tentoonstelling te maken
over sport en politiek.
Vanaf de start van de moderne Olympi
sche Spelen in 1896 zijn politieke en
commerciële belangen een steeds grotere
rol gaan spelen. Vaak stellen ze de spor
tieve prestaties en de verbroedering van
de volken zelfs in de schaduw. De laatste
Spelen in Los Angeles stonden in het te
ken van de Amerikaanse televisiestations
en ook dit jaar heeft dé organisatie van
de Spelen in Seoul zich grotendeels ge
richt naar de planning van televisiesta
tions. De Spelen in Moskou in 1980 wer
den door veel landen geboycot omdat de
Sovjetunie net Afghanistan was binnen
gevallen. In 1972 werden de Spelen in
Miinchen overschaduwd door de Pales
tijnse moordaanslag op elf Israëlische at
leten.
De Spelen van 1936 in Berlijn worden
echter algemeen beschouwd als een diep
tepunt wat verstrengeling van politieke
belangen en sport betreft. Hitler had
Duitsland al sinds 1933 in zijn macht en
wilde de Olympische Spelen aangrijpen
om zijn nationaal-socialistisch systeem
aan te prijzen bij de rest van de wereld.
De Olympische Spelen van 1936, één
van de vele voorbereidingen op de
Tweede Wereldoorlog, zijn dan ook het
vertrekpunt van de tentoonstelling in het
Nationaal Ooriogs- en Verzetsmusuem.
Om niet alleen een brok geschiedenis op
te dienen, maar ook te laten zien dat de
Spelen tegenwoordig nog steeds voor al
lerlei oneigenlijke doelen worden ge
bruikt, hebben de Olympische Spelen
van na 1936 eveneens een plaats in de
„Alles is in Neder
georganiseerd in vakbonc
het zo gek niet bedenkei
soldaten enzDat vind ik
Marijke McEwen, tv-pro<
Een deel van de Olympische tentoonstelling zoals die te zien Is In het Nationaal Ooriogs- en Verzetsmuseum In Overloon.
Sport als propaganda
- FOTO'S FOTOPERSBUREAUS»
tentoonstelling gekregen. Hét accent ligt
echter bij de 'Nazispelen' in Berlijn.
In de zienswijze van Hitier, zoals hij die
verwoordde in Mein Kampf, moest sport
een van de stevigste pijlers worden van
een hernieuwd geloof in de Duitse supe
rioriteit. Sport zou de Duitse volksge
zondheid en het zelfbewustzijn vergroten
en het volk sterk maken. Bovendien zag
Hitier het bedrijven van sport als een
voorbereiding op de oorlog. In Mein
Kampf schreef hij: 'Geef de Duitse natie
zes miljoen perfect getrainde sportmen
sen die fanatiek vaderlandslievend zijn
en van aanvalsgeest doortrokken zijn, en
ik heb binnen twee jaar een leger om de
wereld te veroveren'.
Het was voor Hitier dan ook van groot
belang om van de Olympische Spelen, dé
sportieve krachtmeting op internationaal
vlak, een groot succes voor de Duitse
staat te maken. Tegelijkertijd zag hij de
kans schoon de Spelen als propaganda te
gebruiken: de rest van de wereld moest
worden overtuigd van de grootheid en de
vredeswil van Duitsland. Een speciale
persdienst werd opgericht om een zo
gunstig mogelijk beeld van Duitsland en
zijn Spelen te schetsen en negatieve be
richten te voorkomen. Er werd zelfs tij
delijk tegen de eigen ideologie in gehan
deld, om de wereld er maar van te over
tuigen dat Duitsland het allemaal goed
bedoelde.
Om de negatieve geluiden over de be
handeling van joden tegen te gaan, wer
den tijdelijk geen openlijke acties tegen
joden ondernomen. Orhet anti-semiti-
sche blad Der Stürme. mocht een poos
lang niet verschijnen en anti-joodse
plakkaten werden uit de straten van Ber
lijn verwijderd. Joden werd het zelfs in
beperkte mate toegestaan mee te doen
aan de Olympische Spelen.
Een half joodse schermster mocht mee
doen met de Duitse nationale ploeg: zo
zag iedereen tenminste dat alle Duitse
sportmensen gelijk werden behandeld.
Drie andere Duitse joden (Levi, Nathan
en Bergman), allemaal kanshebbers voor
een medaille, werden niettemin op racis
tische gronden geweigerd.
Ook bij manifestaties rond de Spelen de
den de Duitsers hun best de eigen supe
rioriteit aan te tonen. Op de bijbeho
rende Kunst-Olympiade waren beelden
uit de Griekse oudheid en van Duitse at
leten te zien. De propagandacommissie
stelde de Duitse lichaamscultuur op één
lijn met die van de klassieke Griekse cul
tuur.
En tijdens het filmen van sportieve
prestaties werden de beelden altijd van
onderaf, vanuit kikkerperspectief ge
schoten, zodat het lichaam groter, impo
santer en sterker leek. Er werd zelfs van
uit greppeltjes langs de atletiekbaan ge
filmd om mooiere beelden te krijgen.
Ondanks de maatregelen die de Duitsers
namen om te voorkomen dat andere lan
den de spelen van Berlijn zouden boy
cotten, werd er toch in verschillende lan
den bedenkelijk tegen deelneming aan
gekeken. Veel Amerikanen (43 procent)
vonden dat hun land geen afvaardiging
moest sturen, om de Duitsers aan het
denken te zetten. Uiteindelijk gingen de
Amerikanen toch.
Verscheidene Nederlandse sporters en
de voetbal-, de gym- en de krachtsport-
bond gingen niet, omdat ze de sport niet
los van het maatschappelijke leven wil
den zien. In het algemeen vond men ech
ter dat het om sport ging en niet om po
litiek. De meeste sporters gingen dus
wel.
Wrang voor de organisatoren moeten de
sprintoverwinningen van de neger Jesse
Owens zijn geweest. Hij haalde tijdens
de Spelen vier gouden medailles: op de
honderd en de tweehonderd meter, met
de estafetteploeg op de honder meter en
bij het vérspringen. Deze overwinningen
waren totaal in strijd met de nationaal-
socialistische rassenleer, die superioriteit
toekende aan de Ariërs. Consequent
noemden de Duitsers dan ook de lateit
SS'er Tinus Osendarp uit Nederland, 4
achter Owens eindigde, de snelste sprin
ter van het blanke ras. Owens werd nau
welijks genoemd.
Toch bleken de Olympische Spelen vooi
de Duitsers een groot succes: ze wonnen
de meeste medailles, de bevolking
het idee gekregen dat het buitenland iet
nationaal-socialisme accepteerde en voor
de wereld bleven de ware bedoelingen
van de nazi's nog wat langer verborgen.
Het doel van de spelen, propaganda ma
ken voor het nationaal-socialisme en
voor de Duitse superioriteit, was bereikt
Uit de tentoonstelling in Overloon, die
is ingericht in een soort stadionconstruc-
tie in het museum, komt de maniet
waarop de spelen toen werden gebruikt
om het nationaal-socialisme aan te
zen, duidelijk naar voren. Maar
weg naar 19nu blijkt dat ook de
Olympische Spelen niet meer voor die
dingen staan, waarvoor ze in 1896 weet
in het leven werden geroepen. Toen
heette het nog, in de woorden van de
Franse baron P. de Coubertin 'verbrce-
dering tussen de volken en verbetering
van de lichamelijke gesteldheid van de
jeugd'. Die vlag dekt de lading al
niet meer.
Bron: 'Nederland en de Nazispelen', drs. A. Swij-
tink, 1986
e Sahel weer
groen, en geen hongerdoden meer
in Afrika: dat is het ideaal van de
Gentse hoogleraar en plantkundige
dr. Willem van Cotthem. In zijn la
boratorium aan de Rijksuniversiteit
van Gent ontwikkelde hij kunststof
korrels, die zelfs in de droogste bo
dem met gemak negen maanden
water vasthouden. Terraverde: de
redding van Afrika?
Door Frans Boogaard
Het principe is simpel: kunststof korrels
die water opslaan, en dat mondjesmaat
weer afstaan aan planten. Maar Van
Cotthem, plantkundige in Gent, heeft
toch acht jaar hard moeten werken om
zijn product te vervolmaken.
Na de hele zomer met voornamelijk
Nederlands geld zo'n 7.000 homen te
hebben aangeplant in de Westafrikaanse
staat Burkina Faso, het voormalige Bo
ven Volta, en na geslaagde experimenten
in drie andere Afrikaanse landen, is de
Gentse hoogleraar nu echter zeker van
zijn zaak: „Overal ter wereld waar per
jaar minimaal 200 a 300 millimeter water
valt, maakt mijn product weer planten
groei mogelijk. Dat betekent niet dat ik
woestijnen weer groen kan maken, maar
TT"
wel de Sahel. En dat is voor de mensen
daar van levensbelang."
Zeven jaar geleden kwam Van Cotthem
(54) voor het eerst in aanraking met het
product waarmee hij sindsdien zo verbe
ten heeft geëxperimenteerd. Een collega
in de chemie maakte hem terloops attent
op de wateropnemende eigenschappen
van polyacrylamide. Van Cotthem vulde
bierglazen met de kunststof korrels,
voegde water toe en kon vervolgens de
glazen omdraaien zonder dat het in de
korrels opgenomen water eruit viel. Als
specialist in plantenwortels vroeg de
Gentse plantkundige zich onmiddellijk
af hoe planten, bewerkt met een derge
lijke gel, zich zouden houden.
Van Cotthem: „Nieuw was dat niet,
want mijn collega De Boodt, bodemfysi
cus, was vijftien jaar eerder al met derge
lijke experimenten bezig geweest. Hij
stelde vast dat polyacrylamide een uit
stekend middel was tegen bodemerosie,
maar ook dat het buitengewoon giftig
was voor plant en dier. Tegen de tijd dat
ik mij voor de stof begon te interesseren,
en dat was mijn geluk, hadden de che
mici een ander, niet-toxisch mengsel sa
mengesteld. Op basis daarvan kon ik
verder werken."
Van Cotthem analyseerde in zijn labo
ratorium de goede en kwade eigenschap
pen van het polymerenmengsel, voegde
bodemverbeteraars en meststoffen toe,
en begon in Vlaanderen zijn eerste expe
rimenten in de open lucht: boomaan-
plant op met een dun laagje aarde be
dekte vuilnisbelten en inzaai van oor
spronkelijke duinkruiden op de kale
zandrug van een duin in Koksijde. In '85
paste hij zijn Terraverde voor het eerst in
Afrika toe, in Senegal, en het jaar daarop
in Guinea. En inmiddels is Van Cotthem
er zeker van dat hij de hele Sahel met
zijn product in een groen paradijs kan
omtoveren.
Van Cotthem: „Tijdens mijn onderzoe
kingen in Afrika heb ik vastgesteld dat
bij een normale herbebossing in het re
genseizoen ongeveer 25 a 30 procent van
de nieuwe boomaanplant in leven blijft.
De droge periodes na het regenseizoen
zijn voor de jonge aanplant funest. De
bodem is er zanderig en helemaal uitge
loogd. De bovenlaag bevat geen leem- of
kleideeltjes meer, en daardoor zakt het
water onmiddellijk naar diepere, voor de
jonge plantenwortels onbereikbare la
gen.
Met ons product houden we het water
vlakbij de wortels vast. In Guinea zijn
we er op die manier in geslaagd een
droge periode van negen maanden te
overbruggen en van de nieuwe aanplant
95 procent in leven te houden, waarbij
de resterende vijf procent niet is afge
storven door gebrek aan water, maar
door de vraatzucht van thermieten. Op
grond van die ervaring ben ik ervan
overtuigd dat we waar ook ter wereld,
zelfs op de droogste plaatsen, van herbe
bossing een succes kunnen maken."
Van Cotthem beperkte zich niet tot
boomaanplant. Met zijn product bracht
hij ook de groentekweek op de Kaapver-
dische Eilanden weer op gang. Van Cot
them: „De situatie was er rampzalig. De
bodem was er zo doordringbaar gewor
den dat de Kaapverdianen al jaren hun
oorspronkelijke groenten - wortelen,
uien, tomaten - niet meer konden kwe
ken. Er groeiden alleen nog bonen en
maïs. Daar maakten ze een papje van, en
dat aten ze dan acht maanden per jaar.
Het vitaminegebrek was er schrijnend.
In april, mei en juni vielen de kinderen
er als vliegen, en zag je de lijkstoeten in
optocht door de straten gaan. Op zeeni
veau was de hitte te groot, bij irrigatie
verschroeide de aanplant, maar hoger op
de vulkanische hellingen was de grond
weer te arm. In overleg met de FAO, de
wereldvoedselorganisatie, en in samen
werking met de plaatselijke bevolking,
hebben we op de vulkaanhellingen 840
putjes gegraven en met Terraverde ge
vuld. Sindsdien hebben de Kaapverdia
nen voor het eerst in vijftien jaar niet al
leen drie oogsten per jaar, maar hebben
ze ook hun oorspronkelijke groenten
weer terug."
De verschillende experimenten gaven
Van Cotthem de gelegenheid zijn pro
duct doorlopend te verbeteren en aan te
lassen aan de specifieke eisen die het Sa-
klimaat stelt. Hij stelde vast dat de
Afrikaanse bodem zeer arm is aan mi
crobiologisch leven, terwijl voor hogere
planten schimmels en bacteriën juist een
levensvoorwaarde zijn. Van Cotthem
voegde organisch materiaal toe, groei
stimulerende middelen en meststoffen
die dankzij een speciale 'coating' heel
langzaam oplossen.
Met dat 'vrijwel vervolmaakte' pro
duct ging hij deze zomer naar Afrika te
rug. Tijdens zijn vakantie plantte hij met
de opbrengst van een gala-avond in
Maastricht 5.000 boompjes in de omge
ving van Niou, Bourkina Faso. Een Ca
nadese organisatie met vertegenwoordi
gers in het nabijgelegen Arbolle ver
strekte hem geld voor nog eens 1300 bo
men, en toen de Limburgse gemeente
Heerlen van de Maastrichtse activiteiten
hoorde, nam ook zij nog 700 bomen voor
pass
hel-:
Plantkundige Willem van Cotthem In zijn laboratorium.
- FOTO ARCHIEF DE STEN
haar rekening. Van Cotthem: „Die aan
plant is van groot belang, want veel te
grote delen van Afrika zijn nu al met uit
sluitend den en eucalyptus beplant. Die
twee soorten doen het goed in droge
grond, maar door hun sterk verzurende
karakter verpesten ze de bodem. Met
mijn product is het mogelijk oorspronke
lijke Afrikaanse boomsoorten aan te
planten, die de bodem verrijken in plaats
van verarmen."
Alle giftige bestanddelen zijn inmid
dels absoluut uit het polymerenmengsel
verdwenen, aldus Van Cotthem, die met
een glimlachend een flinke hap Terra
verde neemt: „Dat is de beste manier om
wantrouwige journalisten te overtuigen.
En ik zie er nog steeds florissant uit,
niet?"
Voor Van Cotthem is het nu afwachten
wat de autoriteiten met zijn product
gaan doen. Hijzelf gelooft erin, zal ®Él
nieuwe projecten zijn gelijk aantonen
maar, zegt hij, „het duurt lang voordat je
als eenvoudig universiteitsprofessor!!!
een instantie als bijvoorbeeld de Wereld;
bank voor je karretje kunt spannen
Lichtpuntjes zijn er wel. Volgens vat
Cotthem is het maar een kwestie vat
maanden meer voor zijn Terraverde op
grotere schaal kan worden toegepast. U
nauwe samenwerking met de GenW
Rijksuniversiteit wil een commercieel w
drijf de productie en afzet voor haar re
kening gaan nemen, waarbij binnet'
landse toepassingen niet uit het oog w®'
den verloren. Van Cotthem: ,.Me'
product kun je goedkoper en sneller di«'
nen en vuilnisbelten aanplanten. Ma»
ook kun je 's zomers op vakantie zond»
dat je de buren hoeft lastig te vallen o
voor je planten te zorgen. Met Terra
verde hebben ze water genoeg. Ent
meer omzet, hoe goedkoper het pro
ook voor Afrikaanse landen wordt.
[TE (DPA/AFP) - De
Italiaanse regisseur Er- I
anno Olmi heeft met zijn
m 'La legenda del santo
■evitore' (De legende van de 0nd
eüige drinker) de Gouden Fra
peuw gewonnen op het rieu
'pctival van Venetië. De frar
oofdrol in de film wordt de
Lmeeld door de Neder-
fandse acteur Rutger |aa
flauer. de 1
rjg winnende rolprent gaat pati
lover een clochard in Parijs. Op V
en dag ontmoet de bedelaar ontr
lass
Boor Richard Evans
jONDEN - De hoge amb-
enaar die al achttien jaar
jelast is met het censure
ren van de Russische tele-
risie heeft tegenwoordig
jjjna niets meer te doen.
)e bepalingen waar hij het
irroeger zo druk mee had
lijn door de glasnost ko
nen te vervallen.
schok die het presenteren
ran een rechtstreekse, onge-
«nsureerde uitzending bij de
«levisiej ournalisten te weeg
ian brengen, is echter niet ge-
■ing. Sommige journalisten in
Sovjetunie werd het alle-
aal wat te veel. Er zijn er die
dens een live uitzending een
artaanval kregen, of die over-
pannen raakten.
Vóór de glasnost zou een in-
erview over een gevoelig on-
erwerp als kernwapens, door
vel vijf verschillende redac-
euren en een censor doorge-
icht zijn, voor het uitgezonden
nocht worden, Onlangs sprp-
en drie vooraanstaande Rus-
ische programmamakers op
iet Internationale Televisie
'estival in Edinburgh, over de
ngrij pende veranderingen die
nder Gorbatsjov hebben
laatsgevonden.
Vladimir Moltsjanov presen-
lert een door hemzelf gepro-
uceerd praatprogramma dat
tond de Klok van Twaalf'
eet Hij zegt dat hij probeert
iet zijn programma de miljoe-
en Sovjetburgers terug te
innen, die in de tijd van
rezjnev hun vertrouwen in de
taatstelevisie verloren heb-
en. In 'Rond de Klok van
'waaif' heeft Moltsjanov ge
ilekken met voormalige ban-
elingen en behandelt hij on-
erwerpen die voorheen onbe-
ireekbaar waren.
hij
joui
ren
gen
lede
wer
topc
had
eige
tent
J.
.tijd
ben.
de
pop
han
mee
goe<
zich
gem
ven
zelf
waa
die
ben
psyc
Soy
krit
Solz
Mol
daa:
ho?
eem
gen,
jour
alle
gaai
de i
wer
wat
valt
amb
met
ken
ik
VOOI
fun<;
vooi
sa.'
moe
ons
Het
In
t
wer
vlu<
n een mengelmoes van Rus- pral
isch en Engels legt hij uit dat chic
boor Henk Egbers
KAPELLEN - Niet minder
dan 81 beeldende kunste
naars uit de provincie
Antwerpen hebben in 38
Particuliere tuinen van
Kapellen en Kalmthout bij
Antwerpen beelden ge-
Plaatst. Onder de titel
Tuintaferelen 88' wordt
vandaag deze bijzondere
manifestatie geopend door
nnnister Leo Tindemans
na een inleiding door Flor
directeur van het
MUHKA. Zes weken lang
!s deze vijftien kilometer
'ange beeldenroute voor
net publiek toegankelijk.
Het idee begon twee jaar ge-
yden toen de kunstenaars
fjacry Buyck en Marleen de
fee-Roux hun tuinen vol-
ngen met schilderijen. Laat
„,mensen maar komen! De
sctuiderijen werden beelden
n tachtig kunstenaars haak-
wü, a®n- Vier openbare par
en, dertig particuliere tui-
müen vier galeries doen nu
dat aan Tuintaferelen 88',
v „opereert in stichtings-
rm en met een erecomité
arm de groten in het
ti aamse/Belgische land zit-
g hebben genomen,
riiu ®ex» animator van tal-
interessante initiatieven
v
c
