de stem
Document over atoomproeven
Euroglot
Debuut met dollar- en uitroeptekens
Advies
ZATERDAG
6 AUGUSTUS 1988
Ironie
Naïviteit
Begin dit jaar raakten Amerikaanse bladen niet
uitgeschreven over het verpletterende debuut
van de 24-jarige Amerikaan Michael Chabon.
Zijn 'Geheimen van Pitsburgh' was door uitge
verij William Morrow gekocht voor het record
bedrag van 155.000 dollar. Nog voor de publi
catie waren ook de filmrechten verkocht. Cha
bon werkt nu aan een script voor een film die
gemaakt wordt door Alan Pakula, de man van
zMl the President's Men' en 'Sophie's Choice'.
Onmiddellijk werden rechten verhandeld aan
zo'n 15 landen. In Nederland haalde Het Spec
trum het boek van Michael Chabon binnen.
Het is nu verschenen, jammergenoeg met een
flink aantal fouten, die waarschijnlijk het ge
volg zijn van de ongewone vertaalsnelheid. De
uitgeverij Morrow wordt in de Nederlandse ver
sie Mornow genoemd, de naam van het meisje
Phlox wordt op de achterflap goed gespeld,
maar in het hele boek is verder sprake van Flox.
Verder wordt Cary Grant hier Gary Grant ge
noemd en stikt het van de slordigheden.
Keuzes
Maffia
Door Mart van der Sanden
In 1946, een jaar nadat Japan met twee
atoombommen op de knieën was gedwon
gen, voerden de Verenigde Staten kern
proeven uit op het atol Bikini in de Stille
Oceaan. De Amerikaanse regering wilde
van Operation Crossroads, de codenaam
van de tests, de grootste propagandastunt
van de eeuw maken. De hele wereld zou
kunnen zien dat de atoombom een prach
tig technologisch wonder was, dat bij de
Amerikanen als hoeders van de wereld
vrede in veilige handen was.
De helft van de aanwezige filmvoorraad in
de wereld werd door de Amerikaanse over
heid gevorderd en 750 camera's filmden de
explosies van alle mogelijke kanten. Inter
nationale delegaties en journalisten moch
ten de 'Bikinishow' meemaken. De autoch
tone bevolking, 162 man sterk, werd ver
scheept naar een 160 kilometer verderop
gelegen eiland en 42.000 Amerikaanse mi
litairen overspoelden het paradijselijke
atol met zilveren stranden en wuivende
palmbomen. Op 1 juli 1946 daalde de 20
kiloton zware atoombom Gilda neer in de
Bikini-lagune, een paar dagen later werd
een tweede bom tot ontploffing gebracht,
deze keer onder water.
De propagandafilm is er nooit gekomen,
want de proeven liepen op een regelrechte
ramp uit. Nu, ruim veertig jaar later, is Bi
kini nog steeds onbewoonbaar door de ra
dioactiviteit. De oorspronkelijke bewoners
hebben een onvrijwillige odyssee door de
Stille Oceaan gemaakt en de grote schoon
maak van Bikini die dit jaar is begonnen,
zal de Verenigde Staten tussen de 120 en
200 miljoen dollar kosten.
De beelden van destijds hebben jaren
lang ongebruikt in militaire kluizen gele
gen. De Britse regisseur Robert Stone
heeft met veel moeite beslag weten te leg
gen op het materiaal en stelde er de docu
mentaire Radio Bikini mee samen, ge
noemd naar het radiostation dat toenter
tijd op het atol werd ingericht om Opera
tion Crossroads heet van de naald bij de
Amerikanen thuis te brengen. Stone's do
cumentaire is op verschillende internatio
nale festivals bekroond en wordt morgen
door de VPRO uitgezonden.
De ironie wil dat de opnamen die destijds
de zegeningen van het atomaire tijdperk
moesten illustreren, nu worden gebruikt in
een documentaire die de verwoestende ge
volgen van nucleaire explosies aantoont.
Stone vult de beelden subtiel aan met flit
sen uit rechtstreekse radioreportages die
van patriottisme overlopen, en met inter
views met ooggetuigen, of üever gezegd
slachtoffers.
Hij sprak met Kilon Bauno, leider van
de Bikini-bewoners, die de Amerikanen
oproept zijn volk te helpen bij de terugkeer
Gilda Is ontploft, aanleiding voor een feestje bij de Amerikaanse marine.
- foto vpro
beerden de gevaren van de fall-out uit de
wereld te praten en masseerden de protes
ten weg.
John Smitherman: „Wij waren gewone
jongens van het platteland en wisten niet
eens wat een atoombom was. Niemand
had ons verteld dat het gevaarlijk kon
zijn". Dat blijkt ook uit de beelden, want
terwijl de geigertellers onheilspellend tik
ken, lopen de Amerikaanse manschappen
in korte broek en op gympies rond op het
schroeiende scheepsdek. Smitherman:
„We waren op dat moment niet bang. We
dachten dat we beschermd waren".
Smitherman heeft zijn onwetendheid
achteraf zwaar moeten bezuren. Aan het
eind van de film zoomt de camera van zijn
bleke gezicht weg. We zien dan een man in
een rolstoel, zonder benen. Die zijn geam
puteerd omdat de zwellingen en open won
den ondraaglijke pijnen veroorzaakten.
Een close-up van Smithermans verminkte
hand toont dat ook zijn bovenste ledema
ten zijn aangetast. Smitherman: „Sinds Bi
kini ben ik een langzame dood gestorven".
Een paar weken na het interview met Ro
bert Stone overleed Smitherman, aan kan
ker.
naar 'het paradijs waar God wil dat wij le
ven', en met John Smitherman, als soldaat
aanwezig bij de kernproeven.
Radio Bikini is eén ontnuchterende en
schokkende film, zeer overtuigend in de
presentatie van de feiten. De explosies ma
ken op het scherm een verwoestende in
druk. De paddestoelwolk rijst ontembaar
op, de schokgolven verplaatsen zich zicht
baar over het scherm en de kijker voelt
bijna de verzengende hitte waaraan de
'proefkonijnen' werden blootgesteld.
Opvallend is de grenzeloze naïviteit waar
mee de Amerikanen in die tijd de kern
proeven benaderden. De autoriteiten sta
ken propagandistische praatjes af, pro-
HOEWEL wij het jammer genoeg niet mo
gen beleven zullen ze onvermijdelijk gebo
ren worden: De Verenigde Staten van
West-Europa en in navolging van de Ver
enigde Staten van Noord-Amerika zullen
ze dan ook naast één munt, één vlag en één
parlement ook één taal moeten kiezen. Bij
de geboorte van de Verenigde Staten van
Noord Amerika won met een zeer krappe
meerderheid van stemmen het Engels het
van het Duits. De Vereniging der Staten
van West Europa blijft deze moeilijkheden
bespaard. Er hoeft in het geheel niet ge
stemd te worden over Engels, Duits, Frans
of Spaans want de eenheidstaal voor ge
heel Europa bestaat al, en omdat de taal er
al is vóór de geboorte van de Federatie is
het een zogeheten Prenataal en de naam
daarvan luidt: Euroglot. De redactie is
verheugd en trots dat zij als wereldpre
mière van deze taal voor Europa een arti
kel kan afdrukken.
Door John O'MIII
Polyglot es parola greca por un person ki
parlar multi lingua. Elas, non multi person
sunt poliglot. Da mayorita de nos es mo-
noglot et erego glottar un lingua sola, lin
gua de noster patria si non dialect di
noster regio. Es un situation triste et gro
teske patria - si non dialect di noster regio,
bs un situation triste et groteske por un
munda por ki es plus et plus necessar di es-
sar un et unito' in tota respect: economi
cal, political et linguistical.
Diverse person di bon volunta habar
por tat rason experimentar cum un lin
gua artifical por tota da munda. Primus in-
r\ ^art"s e'a P°'ska occulist et poliglot
octor Zamenhof cum su opus grandioso
Esperanto. Todia, centanno post creatio di
amenhof, es evident ke noster munda ha
ar no interesse in un lingua communal,
lor?' ?'.em' 1° su edition di 17 june
,T publicitar un artical entitelado:
nste Festival Centennial Por Esperanto',
cum sub-titel 'Lingua artificial no succes
cento anno post creation' Es plus ke triste,
nlUI1i,Vurita.bel desaster ke noster munda
n nabar interesse in un lingua global.
Magazm american Time, da 27-7-1987 of-
rar un explication por da povra succes di
«peranto. Piicolo succes di Esperanto -
e es. resuh et consequens di
co' Frie succes di una altra lingua: 'Angli-
An'ct ^rand Britania, USA et
S«., !!ra' n Periode Post Mundabellum
temr, Um anëhsca se habar evoluar in
po cito como lingua commercial di
noster munda sine interesse in Esperanto.
Si munda non habar interesse m un lin
gua artificial quat cum Europa? Europa
sola Es entusiast di habar interesse in un
lingua communal Entusiast o non entu
siast, es vital por Europa cum su vision di
essar un et unito di habar un lingua franca,
un sorte di yiddish por non-yuda. Un
Euroglot es conditio sine gua non por sur-
vivar central inter Sovyet Union et USA.
Problema es urgent.
O.K. un euroglot es de vital importan-
cia, ma ki potentar, ki voluntar crear un
euroglot Non es necessar por un secundo
Zamenhof de fabricar un lingua communal
por tota nation di Europa. Euroglot exis-
tar Europa habar crear su lingua fraca se
autos via da principe et metode di Yiddish.
No rabbi, erudite et poliglot, in su studio
habar fabricar un lingua franca por da
judo di Europa. Yiedish habar se evoluar
automatical ex contact frequent di juda ex
diverse regio di Europa.
Idemditto Euroglot se formar, se evo
luar, se crear nu in noster dia ex bombar
dement lingual di media moderne: radio et
television, ki habar crear un enorme voca-
bulario international. Plus et plus person
di un education moderato (non-academi
cal) comprendar plus et plus terme inter
national. Massaproducent di det vocabula-
rio es Ecclesia Catolico ki habar contri-
buar terme como: pater noster, deo volen-
te, deo gratias, omnipotente, via dolorosa,
crucifix, penetentia, celestial, infernal. Ex
musica originar terme como: allegro (ma
non troppo), crescendo, decrescendo, di
vertimento, forte, pianissimo, duo, trio,
kvartet, kvintet, septet etcetera. Da scien-
tia habar contribuar un grand flux di
terme como: amputar, inyectar, diagnose,
terapia, trauma, tremor, tumor, coma, car
diogram, radiogram, radioactiva, micro-
biologica, manipulatio di gene reproducti-
va, cosmonatu, interstellar etc. etc.
Da mayorita di terme international sunt
di origine latine, un fact ki donar Euroglot
aspect, melodia, et ortografia di un lingua
romana, minus da complexita gramatical
di latina. Gramatica di Euroglot es di ma
ximal simplicita, da result di principe: eli-
minar ki non es necessar. Un lingua com
munal in status nascendi absorbar solo da
compoment essential ex diverse lingua
contribuant. Ex hollandsca, por exempel,
Euroglot habar imitar absentia di forme
special por plural. In hollandsca es possi-
bel di usar un forme sola por singular et
plural, por ex. één jaar, twee jaar.
Euroglot imitar hollandsca et dicar: un
anno, dos anno, un kilo, tri kilo, un florin,
cuatro florin, un meter, kvint meter, zes
man en een paardekop six man et un
testa di caval. Ex anghsca Euroglot absor
bar da simplicita di habar un sola articula
definita por masculin, feminin et neutral et
dicar: da man, da donna, da infant. Ex
anghsca ditto verba sine forme special por
tempo present, tempo passato et tempo
perfecto, por ex. to cast, cast, cast, to cut,
cut, cut, to cost, cost, cost, to let, let, let, to
put, put, put. Si det simplicata di forme
verbal non crear confusion por dos mil-
hard person ki parlar anghsca conclusion
es: un forme solo es suffisant.
Ergo Euroglot como anghsca habar un
forme solo por su verba, et dicar: We
broadcast this program ah day Nos trans-
mittar det prog-am tota dia. We broadcast
this programm last year. Nos tranmittar
det program anno passato. We have
broadcast this program for nine years. Nos
habar transmittar det program durant nan
anno. Un forme solo es suffisant except
por verba 'essar' ki habar cuatro forme: ex
(singular) sunt (plural) etar (passato) seaar
(futuro). Anghsca habar un alter form ver
bal di grand suplessa et multifunctional,
forme cum suffix 'ing' por ex.: Tourists
speaking euroglot. Euroglot imitar det
form cum su proper forme verbal in suffix
'ant', por exempel: Turist parlant euroglot.
Ex germansca euroglot imitar simplicita
di habar un forme sola por adyectiva et
adverbia (absent in anghsca per ex. The
weather is bad Tempo es mal. The sin
ger sang badly Cantor cantar mal. Es
possible in euroglot di ehminar form de
'essar' como in lingua russia et multi alter
lingua, por ex. In stade di: Tempo es mal.
Tempo mal. Instade di: Ego habar dolor di
denta. Mi dolor di denta. Et pronuncia,
melodia et ortografia di Euroglot Vocale
a-e-i-o-u se pronunciar como in itahano.
Simbol 'y' non es vocale ma consonant so
lo. por ex. Espanya, Yesus di Nasaret.
Yassir Arrafat.
Simbol g se pronunciar como g in
Goodbye, Garcon Guten Abend
Euroglot habar su variant regional como
alter lingua, et Euroglot di un portuges
non es identical euroglot di un hohandes.
Et intonation No problema. Euroglot es
un lingua in status nascendi, ergo di maxi
mal liberta linguistical. Si turist di Roma
preferar pronuncia 'simPAtica', amen, si
turist di Paris preferar pronuncia 'simpaTI
ca', amen, si turist di Amsterdam preferar
'SIM patica', amen et O.K. Correct sunt
tota variant ki non donar confusion o mal-
comprendar.
Por concludar permetar me di repetar
ke non es ego ki habar crear Euroglot. Ego
non creator. Ego promotor et stimulator.
Amico lector, co-operar cum me. Start to
dia. Nu parlar et scribar Euroglot in voster
vita private et publica et spiritual et sexual.
Por pax et prosperita di generation post
nos nu organisar campanya, nu fondar
voster club di amico di Euroglot. Nu jubi-
lar et exultar cum me: Viva da Euroglot
Door Dirk Vellenga
Nog opmerkelijker dan de prijs die Cha
bon ontving, is de manier waarop het ma
nuscript een echt boek werd. Michael Cha
bon (de uitspraak is Sjeeben) schreef 'Ge
heimen van Pittsburgh' vorig jaar als werk
stuk voor de schrijfcursus die hij volgde
aan de Universiteit van Californië in Irvi
ne. Zijn mentor McDonald Harris, zelf
schrijver van 13 weinig opvallende boeken,
ging er onmiddellijk mee naar zijn literaire
agente in New York. Die zond doorslagen
naar de grote uitgeverijen, waarvan negen
meteen een bod deden. Het manuscript
werd daarop geveild en William Morrow
bleek de hoogste bieder te zijn.
Michael Chabon is al vergeleken met
Scott Fitzgerald, Jack Kerouac, J.D. Salin
ger en Jay Mclnerney. Hij is een jongen
van het platteland die zijn studietijd door
bracht in Pittsburgh. Hij woont nu met
zijn vriendin in Californië.
Zijn boek beschrijft de laatste zomer voor
zijn volwassenheid van een student, die
voor het eerst gedwongen wordt keuzes te
maken. Het succes van Chabon zit waar
schijnlijk vooral in de toon die hij getrof
fen heeft. De hoofdpersoon, Art Beehstein,
is niet cynisch en blasé zoals zovele ro
manhelden van de laatste jaren. Hij staat
open voor de opvallende personen die hij
ontmoet. De gebruikelijke leegheid en
wanhoop zijn hem vreemd.
De laatste stap van jeugd naar volwas
senheid legt Art af met pijn maar ook in
hoopvolle verwachting. Michael Chabon
durft uitbundig te zijn en met uitroepteke-
nens te werken! Een van zijn hoofdperso
nen is Cleveland Arning, een ruwe motor
rijder die afstand heeft gedaan van zijn
rijke jeugd, aan de drank en bijna versleten
is. Hij gaat naar concerten van de oude
hippie-band Grateful Dead en doet sterk
denken aan de onbedorven oerkrachtfigu
ren uit de wereld van Ken Kesey (zoals
Tom Wolfe die beschrijft in 'The Electric
Kool Aid Acid Test') en de boeken van
suele Arthur. Hij gaat met beide personen
een relatie aan en wordt in grote emotio
nele verwarring gebracht.
Daar komt bij dat de maffia-activiteiten
van zijn vader, die hij zo lang heeft kunnen
verzwijgen, een duidelijke rol gaan spelen
in zijn leven. De ruige Cleveland is op de
hoogte van de praktijken van de oude
Beehstein en probeert via Art contact met
hem te krijgen. Dat lijdt tot een reeks ge
welddadigheden, die de angstige sfeer van
de jaren tachtig perfect illustreren.
Sommige lezers zien de relatie tussen
Art en Arthur als het grote gegeven van
het boek en er zijn bladen die 'Geheimen
van Pittsburgh' opgenomen hebben in een
lijstje met 'gay'-literatuur. Dat is, Michael
Chabon heeft dat ook zelf aangegeven, on
terecht. Ik werd het meest getroffen door
de vader-zoon-lijn. Vader Beehstein is een
ontroerende schurk, een beetje in de stijl
van de vader in 'A perfect spy' van John
Le Carré. Hij sneeuwt Art volledig onder.
De jongen huilt en bloost snel en lijkt nog
lang niet hersteld van het verlies van zijn
moeder.
Hij erkent zijn zwakheid, maar merkt
ook dat het leven hem sterker maakt, mits
hij het te lijf durft te gaan. Michael Cha
bon is in ieder geval vele stappen verder
dan Bret Easton Ellis, die debuteerde met
het genadeloos nihilistische 'Minder dan
niks' (Less than zero) en nu terugkomt met
'De wetten van de aantrekkingskracht'.
Vier studenten walgen van alles en praten
alleen over muziek, sex, drugs en drank.
Een zeer leeg bestaan en een leeg boek.
Dan heeft Michael Chabon in ieder geval
veel meer te bieden.
Michael Chabon: 'Geheimen van Pitts
burgh'. Uitg. Het Spectrum, prijs f 27,50.
Bret Easton EUis: 'De wetten van de aan
trekkingskracht'. Uitg. Bert Bakker, prijs
29,90.
Michael Chabon. - foto michael heller
Jack Kerouac (de dolle chauffeur Dean
Moriarty, die later niemand minder is dan
Neal Cassady, de dolle chaffeur van Ken
Kesey en diens Marry Pranksters).
Art Beehstein is een gevoelige jongen,
die nooit erg diep in zijn eigen ziel heeft
gekeken. In die gedenkwaardige zomer
komt hij via zijn nieuwe vriend Arthur in
een wereld van exotische figuren terecht.
Zijn jonge leven raakt in een stroomver
snelling. Hij wordt heen en weer geslingerd
tussen het meisje Phlox en de homosek-
Lord George Brown was op het laatst wel heel diep gevallen.
die op beperkte schaal tijdens de recente
Vierdaagse is beproefd. Zie er aan te ko
men en wandel dan zonder pijn naar de
verste horizonten.
Even hartstochtelijk als ik u de pitbull-
voetzolenzalf aanbeveel, wil ik u toeroepen
bij lange wandelingen af te zien van het ge
bruik van middelen die de spieren zouden
versterken, zoals testosteron. Bij onoor
deelkundig gebruik lopen mannen die naar
dit middel grijpen, ernstig gevaar om met
een permanente erectie het daglicht en de
mediterraanse stranden te moeten schu
wen. Er zijn, en late dit een afdoende
waarschuwing zijn, Russische gewichthef-
fers, mannen van ijzer, die BH's van het
formaat wereldcup dragen en die zelfs
melk geven. Dat is een kort moment van
sportieve glorie toch niet waard.
Uit de Verenigde Staten wordt tenslotte
gemeld, dat het aanbeveling verdient op
Paleolithische wijze te gaan eten, dat wil
zeggen, het menu te volgen waarmee des
tijds Fred Flintstone en Barney Rubble
zich in het leven hielden. Er wordt daarbij
een zwaar accent gelegd op proteïne, veelal
in de vorm van mager vlees, dat in de da
gen van Fred Flintstone werd opgediend
in de vorm van mastodontenrib, bronto-
burgers en dinolapjes. Men moet daarbij
veel vezel eten in de vorm van groenten en
fruit, veel kalk en zeer veel water. Vooral
water. Maar. dit advies mag u negeren,
want stenen-tijdperk-vogels als Fred en
Barney werden zelden ouder dan 30.
Een nuttig vakantie-advies: drink met ma
te, ook al bent u van oordeel, dat uw mees
terschap in het Italiaans door Chianti en
uw greep op het Russisch door wodka zal
opbloeien. Vlieg geen Italiaanse matrones
om de hals met de half huilende kreet:
„Mama!" en adopteer geen bedelaars in
Rome of Napels. Blijf kalm. Denk aan de
later tot Lord verheven Britse minister van
Buitenlandse Zaken George Brown, op wie
een variant is geënt van de zegswijze 'zo
dronken als een kanunnik', en wel 'as
drunk as a lord'.
In een zijn inventieve geest en gemoed
totaal omvamende euforie vroeg George,
tijdens een groot feest, aan een rood vi
sioen, dat plots voor hem stond: „Me
vrouw, mag ik deze dans van u?". Hij
poogde daarbij wellustig te kijken. Het
antwoord luidde: „In de eerste plaats bent
u dronken. Ten tweede, wat nu gespeeld
wordt is het volkslied en tenslotte ben ik
de aartsbisschop van Montevideo." Ont
houd dit, ter voorkoming van intense ver
legenheid, aanzienlijke financiële schade
en pijn in de hersenschors.
Een ander nuttig advies, dat ik voor me
zelf hoog op de lijst heb geplaatst, is: Zorg
goed voor uw voeten. Dat geldt met name
voor degenen die elementen van zwerf
sport in hun vakantie willen verwerken.
Aan een artikel over de opleiding van de
{litbullterriër tot verbeten vechthond ont-
een ik de wetenschap, dat er een speciale
zalf in de wereld van deze strijdhonden
- foto upi
wordt gebruikt, waarmee wandelaars en
ook wel koperblazers in jazz-formaties hun
voordeel kunnen doen.
De pitbull wordt, zoals u welücht weet,
onderworpen aan duurtrainingen naast de
fiets of in een pretmolen, waarvoor een ko
nijn in een hokje wordt opgesteld. Het ko
nijn went snel aan de rollende bloeddorst
van de pitbull, die gedreven voortgalop-
peert zonder ook maar één centimeter ter
rein te winnen en dus zonder risico dat hij
het hokje zal verbrijzelen en het konijn
met wortel en al zal verscheuren. Het pro
bleem, dat zich echter voordoet, is, dat de
voetzolen van de pitbull sleetse plekken
gaan vertonen, waardoor het wandelen een
kwelling wordt, als hep het pad van dit
soms toch al gemelijke dier over gloeiende
kolen.
Ter bestrijding van dit euvel is een teer-
achtige pitbull-voetzolenzalf ontwikkeld,
