Mouli
Hoe De Quay
West-Brabant een 'venster
op zee' wilde geven
PEREZ R
DE STEM EXTRA ZATERDAG 30 JUL11988
DEN BOSCH - Toen prof. dr. J.
E. de Quay in oktober 1946, nu
nog geen halve eeuw geleden,
commissaris der koningin
werd, was Brabant een agra-
grische gemeenschap, die nog
zwaar gebukt ging onder de
gevolgen van de oorlog.
Een nieuwe tijd
'Laatste grote zaak'
Hoofdredacteuren
'Haast en haast'
'Nu rustig blijven'
Speciale zegen
TERUGKEER O]
Yriesekoop
via China
naar Seoul
NAC: geen
loon
naar werken
.Het aanzicht van West-Brabant veranderen.
fotoarchief de stem Van Den Bosch naar Den Haag geroepen.
4De heren moeten opschieten!'
Door Toon Kloet
In zijn dagboek geeft De Quay daar
een ooggetuigenverslag van als hij
op 8 november 1946 beschrijft hoe
hij in zijn eerste werkweek als com
missaris met mr. Van Thiel van de
'Stichting Herstel Noord-Brabant'
op bezoek is in Zevenbergen, Stand-
daarbuiten en Klundert.
Om het noodgebied te zien en de men-
schen te hooren, uitgaande van de gedach
ten Je moet het zien met eigen oogen".
Zoo was het. Wat een trieste woningtoe
stand, wat een onmogelijkheid om het be
drijf weer te beginnen, wat onmogelijk
om het aan te pakken, wat een rem voor
de overheid met allerlei diensten; ieder
zijn eigen terrein. En wat zijn de
menschen gelaten. Wonderlijk tevreden
Brabantsch volk. Heele gezinnen in een
ruimte, menschen, die het vroeger goed
hadden, zonder uitzicht... en toch gela
ten, ware Christenen. Eenvoudig van
geest.
De na-oorlogse wederopbouw zou in
West-Brabant gepaard gaan met een ge
weldige mechanisatie in de arbeidsinten
sieve landbouw, waardoor een massa
landarbeiders zonder werk dreigde te ko
men. De Quay heeft vanaf het begin ge
zien dat ontsluiting van het boerenland
met zijn wassend inwonertal en een door
onderwijs gesteunde industrialisatie voor
de broodnodige werkgelegenheid zouden
moeten zorgen. Daarnaast heeft ook in
zijn ambtsperiode en mede door hem ge
stimuleerd, de emigratie een grote vlucht
genomen.
Bladerend in de dagboeken van De Quay
ziet men het beeld ontstaan van een man
die steeds bezig is krachten te bundelen -
zijn grote kwaliteit - om zijn provincie
toe te rusten voor een nieuwe tijd, die hij
duidelijk ziet aankomen. Al snel na zijn
benoeming brengt hij een bezoek aan de
PNEM.
Ontvangst te duur, noteert hij daarna.
Lunch enz. Overtuigd dat PNEM uitbrei
den enz. moet. Electr. verbruik zal zeer
sterk toenemen.
Hij vecht voor hooggeschoold technisch
onderwijs in Brabant, voor de TH, en
weet te voorkomen dat die door een ste-
denstrijd voor de provincie verloren gaat.
Maar ook op ander niveau bepleit hij het
beroepsonderwijs. Op 18 mei 1947 schrijft
hij in zijn dagboek:
Wat zijn de fraters en zusters egoïst in het
onderwijs: Mulo, meer inkomsten.de
jeugd heeft ambachtscholen nodig, maar
dat is bijzaak.
Dat hij het er niet bij laat zitten blijkt uit
het dagboek van 26 juni. Hij zocht contact
met de onderwijscongregaties om meer
aandacht te vragen voor het beroepson
derwijs in plaats van Mulo en kantoor
baantjes. Ze stellen hem echter teleur,
want dan staat er:
Maar ze komen niet. Onbetamelijk! Ik zal
ze toch eens een potige brief schrijven. Zo
gaat het niet!
Voortdurend geeft De Quay er blijk
van vertrouwd te zijn met én veel ver
trouwen te hebben in het bedrijfsleven en
de industrie. Maar zijn aandacht en zijn
bestuurlijke ambities zijn breder. Hij
geeft ook de aanzet tot de oprichting van
Het Brabants Orkest en het Zuidelijk To
neel.
Binnen het geheel van de provincie heeft
West-Brabant zijn bijzondere aandacht.
Twee aantekeningen in de dagboeken
van De Quay maken dat wel heel duide
lijk. De avond van 18 j uli 1958 noteert hij
Vanmiddag gesprek met Witteveen en Bos
GS-adviseur over de hoek Bergen op
Zoom - Woensdrecht. Het gaat de goede
kant uit. Uitstekend plan. Nu de verwe
zenlijking. Wordt mijn laatste grote zaak
als Commissaris.
Dat ging dus over het Kreekrakplan
(door De Quay in zijn dagboeken her
haaldelijk fout gespeld als Kreekkrak-
plan). Een latere notitie - De Quay is
dan premier - betreft eveneens een
Westbrabants belang: de onderteke
ning, eindelijk!, van het Schelde-
Rijnakkoord tussen Nederland en
België op 13 mei 1963. Hij schrijft dan
in zijn dagboek:
Ik acht het een groot historisch gebeuren.
Misschien het belangrijkste van deze vier
jaren. Zal de verhouding met België nu
dit oude twistpunt nog kwijtraken, door
ratificatie. Ziet ernaar uit, want Neder
land is m.i. nu bereid.
God dank - een stapje naar vrede en
vriendschap.
Het Kreekrakplan, 'Westbrabants ven
ster op zee', heeft in de laatste anderhalf
jaar van De Quay's commissariaat ge
stalte gekregen. Jarenlang had elke ont
wikkeling in West-Brabant op een laag
pitje gestaan doordat de Nederlands-Bel
gische onderhandelingen over het Schel
de-Rijnkanaal niet vorderden. In maart
1957 werden die zaken door de regering
ontkoppeld en toen kon het uit 1947 date
rende Welvaartsplan veel breder worden
uitgewerkt. In die jaren zien we De Quay
voortdurend op pad om over de toekomst
van het gebied te praten. Of hij ontvangt
mensen met wie hij er samen over wil
nadenken. Op 24 januari 1958 overlegt hij
in Middelburg met GS van Zuid-Holland
en Zeeland.
Enige schermutselingen tussen Zuid-Hol
land en mij over hun brochure: Randstad
en Delta. Daarna constructief voorstel
voor toekomstig permanent overleg.
Op 6 februari praat hij - zoals wel vaker
- met de hoofdredacteuren van Bra
bantse dagbladen: Bruna van De Stem,
De Brouwer van het Eindhovens Dag
blad, Assman van het Brabants Nieuws
blad en Naninck van het Brabants Dag
blad.
Gesprek over vormen van samenwerking
voor West-Brabant natuurlijk grote be
langstelling. Zoals Assman reageert is
toch wel erg pro-Belgisch.
Die houding van Assman, voor wie hij
overigens bewondering had, irriteert
hem wel vaker. Op 2 juni praat hij met
hem over West-Brabant en de Industria
lisatienota en noteert:
't Was nuttig; hij blijft een discipel van v.
Cauwelaert.
Weer een maand later zit Assman als
gast bij een ETI-vergadering over de In
dustrialisatienota.
Ik gaf hem een uitvoerig antwoord, en te
rechtwijzing, die bij het hele bestuur erg
insloeg.
Als hij op 17 maart 1958 een gesprek
heeft met minister Witte (eerder burge
meester van Bergen op Zoom) over de
ontwikkeling van West-Brabant, schrijft
hij 's avonds spijtig in zijn dagboek:
Niet veel verder gekomen. Wat wil men
toch.
De Quay weet wat hij wil en hij wil snél
verder. Op 4 maart noteert hij
Vanmiddag om 3 uur Plechtigheden.
(Vermoedelijk Goede Vrijdagviering, t.k.)
Om daarna een gesprek te hebben met
Margry over het plan West-Brabant.
Haast en haast. Moet hem aansporen.
Op 8 mei praat hij met o.a. Moonen van
het ETI en Margry van de PPD over
'West-Brabant en de desbetreffende pu-
blikatie'.
Het zal toch nog tijd vragen. Men heeft te
lang gewacht.
Op 23 mei eindigt een notitie over weer
een gesprek bij de PPD met de verzuch
ting:
De heren moeten opschieten.
Welke gedachten er ten aanzien van
West-Brabant allemaal zijn geweest,
wordt uit de soms summiere notities van
De Quay niet duidelijk. Op 6 mei 1958
staat er:
Vanmiddag bij dr. Huub v. Doorne ge
weest, om met hem eens te spreken over
West-Brabant, en over Hoogovens in de
buurt van Bergen op Zoom.
Op 9 juni spreekt hij in Bergen op
Zoom de R.K. Werkgevers toe over West-
Brabant.
Het was een zeer goede middag, maar in
een warm, naar zaaltje, en de kennis of de
belangstelling van het publiek was matig.
Langzaam maar zeker beginnen de
plannen voor West-Brabant én het verzet
daartegen ook in het dagboek van De
Quay vorm te krijgen. Op de laatste dag
praten en nadenken.
van juli 1958 staat er:
Vanmiddag gesprek met GS (volledig)
burgemeesters van Bergen op Zoom,
Woensdrecht, Halsteren en Ossendrecht
(geheim) over een haven- en industrie
schap volgens plan Witteveen en Bos. We
gaan nu met GS Zeeland praten.
Maar in Zeeland en ook in het westen
is niet iedereen even enthousiast over de
zeehaven-aspiraties van West-Brabant.
Op 8 augustus praat De Quay met de
hoofding.-directeur van Rijkswaterstaat
in Noord-Brabant, ir. André de la Porte.
Hij was erg pessimistisch over haven
Woensdrecht-Bath. Maris (Rijkswater
staat Den Haag) zou het onaanvaardbaar
vinden uit nautische overwegingen. Van
middag Witteveen en Bos (na een telefoon
foto anp
mijnerzijds). Zij waren minder pessimis
tisch, met dien verstande, dat ze nu af
stappen van een grote zeehaven, beginnen
met een caosterhaven a la Van Cauwe-
laert-Steenberghe, om later event, van
Zandvliet (België) een zeehaven te maken.
Geen gekke propositie. Zo wijzigen zich
de ideeën, en moet je oppassen met een vi
sie voor je de concretisering goed hebt
overwogen.
Op 13 augustus wordt de zaak met GS
van Zeeland besproken en de dagboekno
titie daarover eindigt met:
Na afloop diner. Prima stemming. Goede
vrienden.
Na een diner wel, ja...
En zo gaan de besprekingen verder, ook
tegen de wind in. Op 26 november bij
voorbeeld schrijft De Quay:
Verder GS. O.a. lang gepraat over een
brief van ir. Maris, die ons plan West-Bra
bant wil kortwieken. Wordt een moeilijke
zaak.
Maar op 9 december 1958 houdt com
missaris de Quay zijn gebruikelijke ope
ningsrede in de zitting van Provinciale
Staten en biedt in grote trekken het
Kreekrakplan aan. Zijn dagboek:
Het had in de Staten een goed onthaal. Nu
de rest van het land. Het is een visie die
het aanzicht van West-Brabant radicaal
zal veranderen.
De belangstelling is gewekt. De kranten
geven al dan niet instemmend commen
taar (het Brab. Nieuwsblad doet wat zuur.,
maar dan komen op 29 december GS van
Zeeland op bezoek. .met allerlei bezwa
ren, weer misverstanden over ons Kree
krakplan en hun Scheldeplan. Maar dank
zij de goede trouw, en de eerlijke instel
ling wederzijds was alles ras opgelost. Ze
zijn er wat overgevoelig omdat ze wat
'achter'zijn.
ten een bezoek aan Uden. 's Avonds no
teert hij:
Onderweg gepraat met Delprat. Er bestaat
Haven-contact tussen Amsterdam en Rot
terdam o.lv. Jan Loeff. Zij willen met mij
praten, v.d. Mandele en Delprat. Bang
voor Rijnvaartpremies enz. Interessant.
Nog diezelfde avond krijgt hij een ex-
pressebrief van prof. Romme of ik me be
schikbaar wilde stellen voor Premier .In
de staten van Brabant wordt kort daarna
de grote waardering voor het Kreekrak
plan in een motie vastgelegd, maar als de
nieuwe directeur van het Rotterdams
Havenbedrijf, Posthuma, op 21 maart op
bezoek is geweest vermeldt het dagboek:
Hij wilde me van het Kreekrakplan af
brengen, naar Oranjestad en Moerdijk
Niet aan toegegeven. Bang voor Rotter
dam.
Hoezeer hij intussen geplaagd wordt door
de vrees naar de landelijke politiek te
moeten, blijkt wel uit een dagboeknotitie
van 24 maart, als hij een gesprek heeft
gehad met mgr. Bekkers.
Op 17 januari 1959 worden de plannen
met 'Brabant en het nieuwe Westen' via
een grote persconferentie wereldkundig
gemaakt. De Quay schrijft met spanning
af te wachten hoe de Nieuwe Rotter
damse Courant zal reageren.
Rotterdam ziet ook niet altijd breed. Op 20
januari noteert hij
...en heel mijn hoofd was bij de Pers
over Brab. i. h. nieuwe Westen! Het
wordt het begin van de strijd; nu rustig
blijven. Minister Witte bleek pijnlijk ver
rast. Dat zal men veel meer zijn. Zeer be
nieuwd naar verdere reacties, 't Begin is
in elk geval goed. Men prijst het als ge
durfd, flink enz.
Dan doemt er opeens een nieuw en
voor De Quay zelf immens probleem op.
Op 9 februari is hij in Den Haag geweest,
waar Beel hem heeft verteld dat hij wel
licht gevraagd zal worden als minister
president. 's Avonds schrijft hij
Hoop van harte van niet. Zou mijn hui
dige werk zozeer verwoesten. Met Beel ook
gepraat over het Kreekrakplan; hem ver
zocht mij de gelegenheid te geven iets te
vertellen voor een deel van de minister
raad over dit plan. Zal hij het doen
Voorlopig blijft het Kreekrakplan zijn
gedachten beheersen. Begin maart komt
Delprat, voorzitter van de K.v.K. Amster
dam, op bezoek in Den Bosch. Op de
avond van 6 maart, na een diner met pro
minente gasten:
Zo nu en dan kwam het Kreekrakplan
naar voren. Delprat hield zich op de vlak
te. Er blijkt wel weerstand in Rotterdam
en Amsterdam; maar hoe en waar.
De volgende dag brengt hij met zijn gas-
Daarna gesproken over mijn problemen.
Ik heb hem de hele historie verteld.
Hij was - als eerste reactie - geneigd te ad
viseren „weigeren"; maar het was een
zaak van mijn geweten. Hij begreep dat
het moeilijk zou worden als H.M. een be
roep op me zou doen.Tenslotte zou hij Beel
laten weten, dat mijn vertrek uit Brabant
een groot verlies zou zijn wegens het ver
breken van de continuïteit, omdat ik er
nu goed inzat; omdat ik nog 8 jaar voor de
boeg had, omdat Brabant een bijzondere
overgangstijd doormaakt. Verder kreeg ik
de speciale zegen, en zou hij om bijzonder
gebed vragen van de Clarissen. Dank U
monseigneur.
Noch die speciale zegen, noch dat bij
zondere gebed hebben de gewenste uit
werking gehad. Nog de avond van die-
zelfe dag werd De Quay in de pers ge
noemd als kandidaat-premier van de
KVP en op 19 mei nam hij afscheid als
commissaris van Brabant, dat met een
Kreekrakplan en een gevoel van ver-
weesdheid achterbleef.
De afloop is bekend. Toen minister
president De Quay op die historische 13e
mei 1963 samen met Luns en de Belgische,
premier Lefèvre en diens minister van
Buitenlandse Zaken Fayat het verdrag
over het Schelde-Rijnkanaal onderteken
de, was het Kreekrakplan vanwege dat
kanaal al verhuisd van de Wester-
schelde- naar de Oosterschelde-oever. En
omgedoopt tot Reimerswaalplan. Onder
welke naam het gedoemd was in de mist
te verdwijnen, voorgoed. En dat na zóveel
inspanningen.
MULTI
MULTI
TAPUL
RUUD MICHELS ZN. Breda: t
Van onze sportredactie
ROTTERDAM - Coen Moi
lijn keert terug bij Feyei
oord. De legendarisc!
linksbuiten wordt het k
mende voetbalseizoen beg
leider van het eerste elftal
De aanstelling is geschied
voordracht van trainer Rob J]
cobs. Het voorstel vond e
warm onthaal bij directe
Hans Kraay, die graag zo va
mogelijk oud-Feyenoord«
naar de Kuip wil halen.
Het vernieuwde Feyenoo
trad gistermiddag ambitie
Span
HAZERSWOUDE
(ANP) - De weg naar
Seoul loopt voor Bet- I
tine Vriesekoop via
China.
De tafeltennis-prof is gis
teren met coach Gerard
Bakker vertrokken naar
Chengdu in midden-
China voor een trainings
kamp van vijf weken. Na
de stage zal Vriesekoop
direct doorreizen naar de
Zuidkoreaanse hoofdstad
om zich bij de Neder
landse Olympische ploeg
te voegen.
De trip naar China is
voor Vriesekoop pas in
een laat stadium geregeld.
De Chinezen zagen haar
niet graag komen. „Ze
zien in mij een concur
rente voor eremetaal. Een
pottekijkster wilden ze
niet in huis. Vandaar dat
ze aanvankelijk negatief
reageerden op ons ver-
zoek".
Bemiddeling van Yang
Ying, de Chinese trainster
van Vriesekoop, leverde
alsnog toestemming op.
Van onze sportredactie
WESTKAPELLE - NA]
speelde gisteravond in de f:
nale van het Noormanner
toernooi in Westkapelle té
gen Sparta.
De Bredanaars verloren h
duel met 2-1, maar dat was gt
zien het spelbeeld zeker in c
tweede helft onveidiend.
NAC kwam in de tiende m
nuut op voorsprong via Pet
Matena, die een voorzet vsl
Peter Remie doeltreffend on
zette. Tien minuten later stor
het gelijk via Ronald Lengket
van Sparta. Tien minuten r
rust zorgde Lengkeek voor c
winnende treffer voor zij
club. Pal voor het eindsigna
spatte een kopbal van Mater
van NAC op de onderkant va
de lat 'uiteen'.
Opstelling NAC: Karelse; Van d(
Dungen, Dennis van der Gij
Schrijvers, Michel van der Gij
Remie, Sweres, Van Gils (46. V:
Helmond), Haarman; Matena, Co
nelissen. Toeschouwers: 400.
MW-Szeged (Hon) 1-0 (1-0) -
Arts 1-0. Toeschouwers: 200.
Eindhoven-Roda JC 1-1 (0-1)
Doelpunten Maas (strafschop) vo
Eindhoven en Van de Luer. To
schouwers: 500.
Cambuur-Go Ahead Eagles 0-3 I
2) - Doelpunten: Baadila 2 en W
sterman. Toeschouwers: 700.
SV De Lutte (3e klas zon)-FC Gr
ningen 1-8 (1-2) - Doelpunten Gr
ningen: Groeleken 3, Eykeikamp
Regtop 2 en Boekweg. De Lut'
Olde Riekerink. Toeschouwet
1000.
Varsseveld (2e klas zon)-PSV 0
(0-5) - Doelpunten: Gillhaus
Lanckohr 2, Kieft, Heintze en V
nenburg. Toeschouwers: 3000.
DVS'33 (le klas zat)-Wagening
1-3 (0-0) - Doelpunten Wageni
gen: Van Dijk, Koeman en V
Kuilenburg. Toeschouwers: 300.
Uitslagen Bundesliga: Hamburg
SV-Borussia Dortmund 0-0, V
Stuttgart-Hannover'96 2-1.
