Democraten bewijzen eensgezindheid in Atlanta
Principe-akkoord over vrede in Angola
Individualisering als wapen: duivels of waardevol?
UHKERENC
even.
UITBLAZEN
Natte
zomers
NOG DRIE MAANDEN CAMPAGNE OM REGERINGSBEKWAAMHEID AAN TE TONEN
Nederland en
DE STEM ACHTERGROND VRIJDAG 22 JUL11988
WIMKOCK
DE STEM
DEN HAAG - Het minist
geeft geen commentaar c
sparing op de uitkeringe
schiktheid.
Jaarverslag
Daling
DERTEMCOI
HET is opmerkelijk
hoe dikwijls Austra
lië aan de orde
komt, al is het maar ter
loops, in de brieven die ik
krijg. Nu was er weer
iemand die in het kader
van de dialecten-serie refe
reerde aan enkele artike
len die ik schreef over de vaak
negatieve betekenis in de En
gelse taal van het bijvoeglijk
naamwoord Dutch. Dutch un
cle (sjagrijnige brompot),
Dutch courage (jenevermoed),
Dutch treat (een feest waar
ieder het eigen gelag betaalt,
nota bene heel gebruikelijk op
Engelse bruiloften!), Dutch
gold (klatergoud), Dutch nigh
tingale (kikker), Dutch comfort
(schrale troost) enzovoort. Een
heel mooi voorbeeld kreeg ik
toen van iemand die jaren in de
tropen had gewoond: Dutch wi
fe. Zo noemden de Engelse ko
lonisten wat in Nederlands-In-
dië de goelang werd genoemd.
Een goelang was een rolkussen
dat men bij het slapen gaan
tussen de benen klemde. Vol
gens de complete Oxford
English Dictionary zou het in
plaats van een rolkussen ook
een bamboe frame kunnen zijn.
De eerder genoemde brief
schrijver was van mening dat ik
toen (wat 'n geheugen! ik
schreef die artikelen in novem
ber 1983) een heel belangrijk
voorbeeld had gemist: Dutch
elm disease. Zo noemen de En
gelsen de iepziekte die in hun
land op dramatische wijze heeft
huisgehouden en het landschap
blijvend heeft veranderd. On
danks deze rampspoed vind ik
niet dat Dutch elm disease
thuishoort bij de bovenstaande
groep. Daar heb ik verschil
lende redenen voor.
Op de eerste plaats vormen
de woorden met Dutch als ne
gatief bedoeld bijvoeglijk
naamwoord maar één van drie
verschillende groepen. Er is een
groep waarbij Dutch slechts
neutraal aanduidt waar iets
vandaan komt: Dutch cheese
(Edammer kaas), Dutch tiles
(Delftsblauwe tegels), Dutch
auction (veiling bij afslag) en
zovoort. Een tweede groep,
eveneens verwijzend naar de
Nederlandse oorsprong of ach
tergrond is specifiek verbonden
aan de zeevaart en de scheeps
bouw (Dutch bellied, platbo
dem). De derde groep is die
met de negatieve lading. Die
ontstond, zoals prins Charles
vorige week nog op de Neder
landse televisie uitlegde, hoofd
zakelijk maar niet uitsluitend
tijdens de Nederlands-Engelse
zee-oorlogen van de zeven
tiende eeuw.
Dutch elm disease hoort bij
de eerste groep. Het Oxford
woordenboek bevestigt dat.
Volgens dit woordenboek slaat
Dutch op elm en niet op disea
se. Een iep heet in het Engels
Dutch elm. Ik heb ooit - van
een Britse deskundige- nog
een andere verklaring gehoord.
Daarin slaat Dutch wel op dis
ease, maar in een gunstige bete
kenis. Volgens hem werd van
Dutch elm disease gesproken
omdat bij een eerdere epidemie
van de iepziekte de landbouw
universiteit van Wageningen
met sukses een bestrijdingsmid-
del had ontwikkeld, een middel
dat overigens tegen de epide-
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiimiiiiiiiiitiiiiiiiiii
mie van de jaren '70 niet langer
opgewassen bleek.
De iepziekte, zo deelt de
eerdergenoemde briefschrijver
terloops mee, „schijnt op het
ogenblik ook in Australië veel
bomen te treffen."
Weer Australë! Onder de
Stern-lezers moeten zeer veel
mensen zitten die banden met
Australië hebben. Dat blijkt uit
het grote aantal keren dat de
naam van het land, zoals hier
boven aangegeven, in brieven
wordt genoemd en het bleek
vooral toen een jaar of vier ge
leden de kookaburra in deze ru
briek verzeild raakte, de
Australische lachvogel, ook wel
laughing jackass genoemd. Ik
kende die vogel niet, schreef ik,
waarop tientallen lezers toe
schoten om mij van m'n onwe
tendheid dienaangaande te ver
lossen. Sindsdien bewaar ik
thuis tientallen kookaburras:
prentbriefkaarten, postzegels,
een wandbordje, kalenders,
kleurenfoto's uit tijdschriften,
noem maar op. Nederlandse
Australiërs, ingelicht door hun
familieleden hier, stuurden fo-
tocopieën van wat encyclope
dieën over de kookaburra zei
den en uigeknipte artikelen uit
kranten en tijdschriften.
Zonder een specifieke erva
ring als geheugensteun weet
bijna geen mens wat voor zo
mer we vorig jaar hebben ge
had. Minder dan middelmatig,
meen ik me vaag te herinneren.
Ik kan het een beetje nagaan
als ik oude leggers opsla en
zoek naar wat ik zelf over het
weer te berde heb gebracht. Vo
rige zomer werd in Limburg
een gebedsdienst voor beter
weer gehouden en op 27 juni
schreef ik: „als alles verloopt
zoals de weermannen het heb
ben voorspeld, dan is het dit
weekeinde eindelijk afgelopen
met het nationale gelamenteer
over het weer en kan iedereen
naar buiten en in de zon gaan
zitten tot de vellen eraf vallen."
Hoe het precies gelopen is
dat weekeinde, weet ik niet
meer. Als de voorspelling al
uitgekomen is, was het mooie
weer niet van lange duur, want
op 9 juli ging het in deze co
lumn al weer over 'een dik grijs
wolkendenk'. Op 19 juli wordt
een afkoeling verwelkomd,
maar op de 25ste gaat het over
iemand die zijn vakantie ver
snippert tot losse weken
'waarin het telkens regent'.
Zondag 9 augustus wordt be
schreven als een 'sombere, kille,
druipende dag' en in de column
van 12 augustus heeft het oor
deel een definitieve klank: een
mislukte zomer waarin menige
vakantie werd verkort vanwege
de regen.
Troost: ook deze slechte zo
mer zijn we vergeten zodra hij
voorbij is.
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
A. Theunissen en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176 Telefax 076-236405.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236452.
Sportredactie 076-236236.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41236326.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363, 4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13,4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 4023, 4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150.
Postadres: Postbus 35, 4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145, 4530 AC Terneuzen
Vlissingep, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen bij vooruitbetaling te voldoen:
J 24,90 per maand; J 71,85 per kwartaal of 279,15 per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van resp. 1,- per maand,
1,90 per kwartaal, f 7,60 per jaar. Prijzen: inclusief 6% B.T.W.
Voor posttoezending geldt een toeslag. Losse nummers: ma. t/m zat. 1,25.
Service-afdeling abonnementen: 076-236472, ma. t/m vrijd. 8.30-17.00 uur.
Heeft u de krant niet ontvangen Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Centrale reclame-afdeling 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur en
zondag van 18.30 tot 21.30 uur076-236394/236911
Bankrelaties:
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447.
NCB rek.,230301584 - Rabo rek. 101053738.
Door Jo Wijnen
DE AMERIKAANSE de
mocratische partij is als
herboren en met een ge
heel nieuw elan uit haar
conventie in Atlanta te
voorschijn gekomen. De
partij heeft met Michael
Dukakis een verstandig,
gematigd en degelijk pre
sidentskandidaat genomi
neerd die op 8 november
niet geheel kansloos is te
gen de republikein George
Bush.
Onder de gegeven omstandig
heden is Dukakis zelfs een
soort geschenk uit de hemel
voor een partij die het twee
jaar geleden nog volledig aan
een programma en een goede
presidentskandidaat ontbrak.
Bovendien heeft de conventie
een meer dan gewone eensge
zindheid getoond.
Dat wil overigens geenszins
zeggen dat de democraten nu
zeker kunnen zijn van een
overwinning in november. In
tegendeel. In de opiniepeilin
gen heeft George Bush zijn
aanvankelijke achterstand op
Dukakis goeddeels ongedaan
gemaakt. Bovendien mag de
Reagan-revolutie nog niet als
uitgewoed worden be
schouwd. Miljoenen Ameri
kanen zijn Ronald Reagan
nog steeds zeer dankbaar dat
hij hen de na Vietnam en Wa
tergate weggeëbde gevoelens
van zelfvertrouwen en pa
triottisme heeft teruggegeven.
Michael Dukakis worstelt
met nog een probleem. De
Amerikaanse economie ziet
Tijdens de bijeenkomst van de democraten in Atlanta is er een zee van borden en
spandoeken voor Dukakis.
er, althans op het eerste ge
zicht, goed uit. De werkloos
heid is laag en de Ameri
kaanse exporten nemen hand
over hand toe. Het handelste
kort vertoont een dalende lijn
en er wordt opnieuw fors
geïnvesteerd. In het korte-
termijndenken van de Ameri
kanen zijn dat zaken die sterk
in het voordeel van Bush spe
len.
De zorg over het enorme
begrotingstekort zit boven
dien niet diep. Datzelfde mag
ook worden gezegd van de so
ciale problemen - drugsge
bruik, criminaliteit, gettovor
ming, dakloosheid, woning
nood, incomplete gezinnen -
in de VS.
De democraten willen op
een voorzichtige manier en
met gematigde middelen hun
koers verleggen, de regering
opnieuw meer verantwoorde
lijkheid geven en meer aan
dacht schenken aan welzijn
van het individu. Jesse Jack
son heeft zich de radicale ver
tegenwoordiger van die op
vattingen getoond. Dat heeft
hem een grote populariteit,
maar bij lange na niet de de
mocratische kandidatuur
voor het presidentschap opge
leverd.
De conventie in Atlanta
koos voor Michael Dukakis
die - tezamen met zijn run
ning-mate Lloyd Bentsen - de
belichaming van de politieke
behoedzaamheid is. Die be
hoedzaamheid is ook troef in
het partijprogramma dat de
conventie de afgelopen dagen
aannam. Dat is uiterst gema
tigd en degelijk van karakter
en aanvaardbaar voor wat in
de VS doorgaans als 'the ma
instream' wordt aangeduidt.
Mochten de democraten in
november verliezen - en met
die mogelijkheid wordt achter
de schermen terdege rekening
gehouden - dan hebben ze aan
deze conventie in ieder geval
een nieuwe eenheid, een
nieuwe koers en een paar
nieuwe politieke sterren over
gehouden die het perspectief
voor 1992 uiterst gunstig ma
ken.
De vraag is intussen of het
nog niet te vroeg is voor een
democratische doorbraak in
november. En de bijkomende
vraag is of, als die doorbraak
lukt, de democraten vervol
gens in staat zijn zich politiek
op de been te houden. Want op
de wat langere termijn zijn de
uitzichten verre van gunstig.
Het begrotingstekort moet
worden weggewerkt en er is
geen democraat - Michael
Dukakis incluis - die precies
weet hoe dat moet, zonder het
leven van de gemiddelde
Amerikaan verder te vero-
naangenamen.
Het fundament van Ameri-
ka's economische welvaart
van dit ogenblik rust op ge.
leend geld. Een-vijfde
van de totale Amerikaanse
begroting wordt besteed aan
rente en aflossing van de bui.
tenlandse schulden.
Er zijn democraten die
zonder dat ze dat hardop dur
ven zeggen - George
graag de eer van een over
winning op 8 november gun
nen, omdat die dan ook wordt
geconfronteerd met de econo
mische en sociale terugslag
die de Reagan-revolutie, al
thans naar de opvatting van
veel democraten, gaat veroor
zaken. Naar hun oordeel
krijgt de democratische parti
dan de tijd zich nog sterker te
profileren en de basis te leg
gen voor een achtjarige al
leenheerschappij na 1992.
Michael Dukakis is onder
de gegeven omstandigheden
de beste keuze die de demo
cratische conventie in Atlanta
kon maken. Maar het was te-
gelijkertijd ook de enige keu
ze.
Het dilemma van Atlanta is
dat de Reagan-revolutie nog
niet geheel is uitgewerkt
dat de democraten hun oude
stellingen nog niet geheel
hebben heroverd. Het is ove
rigens het dilemma dat de de
mocraten met hun republi
keinse tegenstanders delen.
De enige zekerheid van dit
ogenblik is dat het komende
gevecht tussen George Bush
en Michael Dukakis bijzonder
fel zal zijn.
door Wim Bossema
HET principeakkoord over
vrede in Angola en de on
afhankelijkheid van Na
mibië dat gisteren door
Zuidafrika, Angola, Cuba
en de Verenigde Staten is
bekrachtigd is een klein
wonder.
Jarenlang hebben besprekin
gen zich vruchteloos voortge
sleept tot zij in mei plotseling
in een stroomversnelling
kwamen. Maar pas bij de vol
gende besprekingen, die op 2
augustus in Genève beginnen,
zal blijken of er sprake is van
een doorbraak of van een lege
huls.
De Amerikaanse ondermi
nister voor Afrikaanse zaken
Chester Crocker, die vorig
jaar moedeloos het hoofd in
de schoot dreigde te leggen,
toonde zich gisteren in Wash
ington gematigd tevreden
over het behaalde resultaat.
Pretoria, Luanda en Havana
zijn overeengekomen dat de
meer dan 40.000 Cubaanse sol
daten in Angola zich terug
trekken naar het noorden van
het land en vandaar de boot
naar huis nemen. Zuidafrika
werkt in ruil mee aan de on
afhankelijkheid van Namibië
volgens VN-resolutie 435.
Op het eerste oog lijkt dat
heel wat. Maar over een tijds-
schema is nog niet gesproken
en als de partijen het daar
niet over eens worden zijn ze
terug bij af. Al eerder heeft
Angola het vertrek van de
Cubanen aangeboden, uitge
smeerd over vier jaar, maar
Pretoria eiste toen een limiet
van enkele weken. Crocker
gaf toe dat er tijdens de vol
gende overlegronde harde no
ten moeten worden gekraakt.
Het meest opzienbarende is
niet wat de partijen zijn over
eengekomen, over de princi
pes was iedereen het al eens,
maar dat iedereen zijn hand
tekening onder het akkoord
heeft gezet. De wil tot een re
geling lijkt voor het eerst echt
te bestaan.
Alle partijen komt een
doorbraak op dit moment
goed uit. Het Zuidafrikaanse
leger zit momenteel tot over
haar nek in de Angolese oor
log tussen de regerende
MPLA (Volksbeweging voor
de Bevrijding van Angola) en
de rebellen van Unita (Natio
nale Unie voor de Totale On
afhankelijkheid van Angola),
dat op grote schaal door Pre
toria wordt gesteund.
Toen het regeringsleger
eind vorig jaar het Unita-
hoofdkwartier in het uiterste
zuidoosten van het land onder
de voet dreigde te lopen, greep
het Zuidafrikaanse leger in.
De snelle Zuidafrikaanse op
mars liep echter vast bij het
garnizoensstadje Cuito Cua-
navale. Een belegering van
een half jaar haalde niets uit
en het avontuur bracht Preto
ria in grote verlegenheid. In
Zuidafrika nam de ongerust
heid over de oorlog in Angola
toe, naarmate die langer
duurde en er meer blanke
jongens sneuvelden. Het ge
zaghebbende weekblad Fi
nancial Mail, spreekbuis van
het bedrijfsleven, waar
schuwde voor een militair de-
bakel waarvan de gevolgen
niet te overzien zij n.
Die angst werd verder ge
voed toen Cubaanse troepen
naar de Namibische grens op
rukten. „De Cubanen komen",
was de teneur in de behou
dende Zuidafrikaanse dag
bladen. De regering-Botha
zoekt naarstig naar een ma
nier om zonder verder ge
zichtsverlies uit Angola te
verdwijnen.
In Angola heeft Cuito Cua-
navale een bijna magische
klank. Militairen op verlof in
de hoofdstad Luanda spreken
met trots over een ommekeer
in de militaire machtsverhou
dingen in heel Zuidelijk Afri
ka. Toch gelooft niemand in
Luanda dat Angola het Zuid
afrikaanse leger echt kan
verslaan. Het vertrek van de
Zuidafrikanen na een ak
koord maakt wel de handen
vrij voor een groot offensief
tegen Unita, dat momenteel
driekwart van het platteland
onveilig maakt met aansla
gen.
Angola snakt naar adem.
De defensieuitgaven leggen
een enorm beslag op de
staatsbegroting, de afgelopen
jaren ging veertig procent
naar het leger. Toen in 1986 de
olieinkomsten halveerden,
dreigde het geld voor de oor
log op te raken. De schatkist
wordt voor negentig procent
gevuld met de opbrengsten uit
olie.
Kapitaal uit het Westen
moet uitkomst bieden en een
grondige economische her
vorming mogelijk maken.
Maar de sanering van de eco
nomie, die officieel op 1 ja
nuari begon, heeft alleen kans
van slagen als Zuidafrika zich
terugtrekt, aldus economen in
Luanda.
Angola heeft goodwill in
het Westen hard nodig. Zo
blokkeert Washington toetre
ding tot het Internationaal
Monetair Fonds. Een groep
Angolese ministers heeft tij
dens een bezoek aan de Ver
enigde Staten vorige maand
de regering-Reagan overge
haald het verzet te laten va
ren. Of Washington een vre
desakkoord als voorwaarde
heeft gesteld is niet bekend,
maar politieke waarnemers
achten dat wel waarschijn
lijk.
De regering-Reagan, en
met name vice-president
George Bush, kan een diplo
matiek succesje overigens
goed gebruiken. Dat zou zijn
kandidatuur voor de aan
staande presidentsverkiezin
gen ondersteunen.
Cuba dringt nog het minst
aan op een regeling. Havana
en Luanda ontkennen in alle
toonaarden dat Angola in
harde oliedollars voor de Cu
baanse 'internationalisten'
betaalt, zoals Zuidafrika en
Washington beweren. Maar
Luanda onderhoudt wel de
Cubaanse soldaten. Op Cuba
worden de Angola-strijders
gezien als helden, maar het
liefst willen de Cubaanse sol
daten naar huis.
Unita lijkt de grote verlie
zer. De rebellen mochten niet
aan de onderhandelingstafel
zitten. Zij dreigen in een klap
zowel de Zuidafrikaanse als
de Amerikaanse steun, 15 mil
joen dollar groot, te verliezen.
Als het Zuidafrikaanse leger
weggaat wordt Unita's situa
tie in het zuiden waarschijn
lijk onhoudbaar. Er gaan ge
ruchten dat Unita het hoofd
kwartier naar het noorden zal
verplaatsen. De Amerikaanse
steun loopt via het noorde
lijke buurland Zaire. Maar
rebellenleider Jonas Savimbi
verklaarde onlangs niet van
zins te zijn te verhuizen.
Savimbi maakte de afgelo
pen weken een tour door de
Verenigde Staten en Europa.
In Washington werd hij nog
officieel onthaald maar
Londen en Bonn kreeg
weinig voet aan de grond. Om
haar militaire kracht te on
derstrepen voerde Unita de
afgelopen maand bomaansla
gen uit in Luanda zelf. Zo
werd het kantoor van de na
tionale luchtvaartmaatschap
pij TAAG, midden in
hoofdstad, opgeblazen. Een
eind aan de oorlog in Angola
lijkt nog lang niet in zicht.
Voor de Namibische bevri
dingsbeweging Swapo (Zuil
westafrikaanse Volksorgani
satie) is het afwachten,
een uitwerking van het ak
koord zal Pretoria hoogst
waarschijnlijk eisen dal
Swapo en de Zuidafrikaanse
bevrijdingsbeweging ANC
(Afrikaans Nationaal Con
gres) Angola uitgezet worden
Van de andere kant zou
Swapo bij vrije verkiezingen
naar iedereen aanneemt
meerderheid halen.
Of het zover komt is twi
felachtig. Een regeling voor
de oorlog in Angola is thuis
een succes voor de regering-
Botha, de onafhankelijkheid
van Namibië onder een Swa-
po-regering is een schrikbeeld
voor de Zuidafrikanen. Hel
gevaar is groot dat het ak
koord halverwege blijft ste
ken: dat het Zuidafrikaanse
leger zich alleen uit Angola
terugtrekt en dat de helft va!
de Cubanen in het noordei
van het land achterblijft.
Een excuus voor het zoveel
ste uitstel van de onafhanke
lijkheid van Namibië ligt vooi
het oprapen: onenigheid ovei
het tijdsschema. De Zuidafri
kaanse minister van buiten
landse zaken Roelof Pik Bo
tha noemde gisteren als abso
lute voorwaarde dat de Cuba
nen weg moeten zijn uit An
gola binnen de zeven maan
den die resolutie 435 uittrekl
voor het organiseren van ver
kiezingen.
Dat blijkt nu zwaar tegen te
vallen gezien de nieuwe cijfers
in het jaarverslag van de Ge
meenschappelijke Medische
Dienst (GMD). Wel heeft de
wijziging geleid tot een daling
van het percentage volledig ar
beidsongeschikten, maar de
meesten blijven toch hun volle
dige uitkering houden.
Uit de groep van 1986 kreeg
72,4 procent een volledige uit
kering toegekend tegen 62,1
procent in de groep van 1987.
Deze daling met 10 procent is
echter veel te weinig. Het de
partement was uitgegaan van
een vermindering met 40 pro
cent.
POLITICI die zich druk
maken over de Zorgzame
Samenleving hanteren
graag de 'individualise
ring' als wapen. Zij bordu
ren dan voort op onheil
spellende filosofieën over
ons 'ik-tijdperk'. Bood
schap: het loopt uit de
hand, het is in onze samen
leving te weinig 'samen' en
teveel 'ik'. Zo sterft de zorg
voor elkaar uit.
In de discussies wordt de indi
vidualisering een angstig
schrikbeeld, waar de Zorg
zame Samenleving als lich
tend voorbeeld tegenover
moet staan. Vooral in CDA-
kringen wordt individualise
ring in één adem genoemd
met andere kwaden, zoals
desoriëntatie, desintegratie,
nihilisme, ongeïnteresseerd
heid, ontkerkelijking. Het
lijkt het jaren '80-woord voor
duivel.
Directeur Oostlander van
het wetenschappelijk bureau
van het CDA knikt bevesti
gend. „Sociale verbanden ver-
dwijnen. De deelname in ker
ken en clubs, zelfs in nudis-
tenverenigingen, neemt af. Zo
gaat de stevigheid voor de
mensen verloren. Individua
lisme is misschien leuk voor
de intellectuele voorhoede,
voor een happy few. Veel
mensen raken er echter door
ontworteld."
Een spookbeeld? Nee, vindt
Oostlander, een feit. „Het ge
volg is dat mensen zich min
der verplicht tegenover elk
aar voelen. Er is een oorzake
lijk verband met die indivi
dualisering, ja. In steden wo
nen mensen geheel geïndivi
dualiseerd naast elkaar, veel
meer dan vroeger. Individuen
hangen als los zand aan elk
aar."
Individualisering is niet al
leen een schrikbeeld voor
christelijke verontrusten. Ook
het humanisme zegt er tegen
te vechten: 'mensen die achter
blijven in een geestelijke
leegte, die nergens bijhoren,
dat leidt tot geestelijke zwak
te'.
Andere wetenschappers en
denkers doen er minder moei
lijk over. Zij zien het als een
proces dat in onze industriële
samenleving niet te remmen
is. Niet alarmerend, maar met
een eigen waarde. Zoals socio
loog Norbert Elias zegt: indi
vidu en samenleving, die
staan niet los van elkaar, het
is zoiets als peper én zout.
Een recente nota ('De sa
menleving verandert de over
heid') van de PvdA wil opti
mistischer geluiden stellen te
genover de onheilsprofeten
van de Zorgelijke Samenle
ving. Individualisering staat
niet haaks op solidariteit, zegt
de nota. Mensen worden door
de toenemende individualise
ring niet egoïstischer; mensen
hebben nog steeds veel voor
elkaar over.
We zagen het eerder: ge
zinsleden, buren en vrienden
zorgen nog steeds in de meeste
gevallen voor bijspringen in
het huishouden. Vrijwillig,
zorgzaam. De PvdA-nota
noemt meer tekenen dat onzè
samenleving nog vol solidari
teit en zorg zit. Vrijwilligers
werk, zelfhulpgroepen,
ouderparticipatie op scholen,
bewogenheid via vredes-,
Derde Wereld- en milieube
wegingen.
Andere optimisten zien de
individualisering als waarde
volle ontwikkeling. Een groei
proces, begonnen in de Re
naissance, waarin mensen
steeds meer uit hun ver
trouwde, door hun geboorte
bepaalde leefverbanden ko
men. Zij gaan autonomer,
zelfstandiger denken. Ze gaan
zich onderscheiden: zeker
onze westerse samenleving
eist differentiatie, specialisa
tie, individuele zelfontplooi
ing.
Heeft het wel zin om terug
te grijpen op tijden van voor
de industriële revolutie? Toen
je niet met je ouders in één
huis woonde omdat dat zo
leuk was, maar een harde
economische noodzaak. Met
een hoop onvrijheid.
Jan de Boer, directeur GSD
Leeuwarden: „Die onvrijheid
en het beroep op elkaar kun
nen doen, hebben we afge
kocht met sociale voorzienin
gen. We zijn minder afhanke
lijk van elkaar." Volgens De
Boer heeft dat als negatief ef
fect inderdaad het verdwij
nen van het gevoel, deel uit te
maken van een gemeenschap.
Je minder verantwoordelijk
voelen voor elkaar, gevaar
voor afbraak van de solidari
teit. „Maar het is ook een
groot goed, dat je je leven
kunt inrichten naar je eigen
mogelijkheden."
Je kunt mensen de waarde
van bijvoorbeeld het drie-ge-
neraties-gezin niet aanpraten.
Het moet uit de mensen zelf
komen. De Boer: „Groepen
bejaarden ontwikkelen nu sa
men woonvormen. Dat ont
staat vanzelf en is heus niet
door de goeroes van de Zorg
zame Samenleving bedacht."
Ook prof. Galjaard ziet de
individualisering als positieve
verworvenheid voor de mens
In de ontstaansgeschiedenis
van de Homo Sapiens van
200.000 jaar een heel verse
'hartstikke recente' sociale
verandering. „Maar dan wel
graag met een natuurlijk mi'
lieu van familie en groepsnor-
men, waarin iemand je om
hoog helpt als je omlazert."
Volgens Galjaard is he
voor de jonge generaties
waardevol, als individu
grenzen te ontdekken, „maa
in de wetenschap dat je het
niet in je eentje kunt
hoeft".
De Rotterdamse hoogleraaf
heeft er echter moeite mee
dat iedereen in de discussies
over de Zorgzame Samenle
ving alles zo graag wil sturen
ordenen en vastleggen. „Wij
moeten voor de jongere gene
raties ook idealen overlaten
Moeten wij voor hen alle op
lossingen bedenken? Probeei
er een open einde in te hou
den."
Dit is de vierde aflevering van
serie over de 'Zorgzame Samen
leving'. Morgen: Normen en emo
ties
Mine
Van onze Haagse redactie
Bij de invoering van de streri
WAO en AAW verwachtte i
kunnen besparen op deze uitk
Verondersteld werd dat velen
ten onrechte geheel of gedeel
telijk werden afgekeurd dan
wel bewust weigerden pas
sende arbeid te zoeken.
In het eerste kwartaal van 1988
zet zich zich weliswaar de da
ling tot 56,9 procent voort maar
is toch te gering.
Volgens de directie van de
GMD zal deze ontwikkeling de
financiële lasten op termijn ze
ker beïnvloeden. Aan een bij
stelling van de meerjarenra
ming van de uitkeringen zal
het het ministerie niet ontko
men.
Volgens de nieuwe wetge
ving wordt bij de beoordeling
DE 'DECEMBERMOORDEN' van
mekeer in de verhouding tussen}!
Nederland schortte het in 19751
verdrag op en vanaf dat momenl|
tie steeds verder bergafwaarts.
De verandering ten goede kv\
mene verkiezingen in Suriname I
voor militaire dictator Desi Bout'
ren trokken zich vervolgens me]
zernes om daar tot de dag van
zen ze met regelmaat op de nis
die zij in de Surinaamse maatsq
ze tot nu toe niet gegaan.
Het terugtreden van de militai-
legering het sein om volop te ga
de betrekkingen met Suriname,
en minister Van den Broek van
het noodzakelijke diplomatieke
konden de veldwerkers - ministj
menwerking en zijn ambtenaren]
Die drukke politieke pendel tu
sulteerde gisteren in een nageri
den tussen beide landen. Ministf
zegd dat de begrotingsverplichl
100 miljoen gulden - complee.
een bedrag van 40 miljoen gu
heeft Nederland zich ook verp
200 miljoen gulden te helpen, i
schuld in die het conform het;
nog steeds aan Suriname heeft.
De hernieuwde overeenkori
steun in de rug voor het nieuwe
Shankar. De militairen hebben;
gelaten. Suriname - dat tot vcj
isolement verkeerde - is econ
ontbreekt de bevolking aan de
een jonge democratie is dat tif
omwenteling houdt niet lang
aan brood ontbreekt.
Met de economische en hun
de regering Shankar gaan werl
vensomstandigheden in Surinai
hinderlijk op de vingers laat kijl
'and^ heeft kennis mogen riemt
Plan' en moet er in goed vertrc
cratisch bestuurd Suriname voq
Het geeft overigens wel eea
zijdse betrekkingen tussen Ne(
normaal niveau bevinden. Nel
hele bindingen - mede door h<
jh Nederland woont - met de 1
lot over te laten.