UITBLAZEN
Rijst betekent voor Indonesië méér dan alleen eten
Nelson Mandela, gevangene voor de vrijheid van het volk
VERHOGI
Niet verstandi
Als een
hekken
even
-DESTEM-
VOOR EIGEN BEHOEFTE MOET GIGANTISCHE BERG WORDEN GEPRODUCEERD
SYMBOOL VAN DE STRIJD TEGEN APARTHEID OP 18 JULI ZEVENTIG JAAR
PARTEM BINNEN
Lansink: 4Beja
te hoge ziekte!
DE STEM CO]
DE STEM ACHTERGROND DONDERDAG 14 JULI 1988
WIM KOCK
DEN HAAG - Het kabir
tra huurverhoging van
DE bakker heeft weer
ruzie gehad. Hij
heeft zijn wijf door 't
brood gejaagd. Dat zeiden
sommige mensen vroeger
als ze in het brood de
holte van een luchtbel
aantroffen. Over bakkers
gesproken: meikevers wer
den vroeger in twee hoofdcate
gorieën verdeeld, constateerden
we eerder deze week: bakkers
en kapucijnen. In Zeeuwsch-
Vlaanderen spraken ze echter
van mulderkes en paterkeszo
verneem ik van de heer Van
Looy uit Hoek. Een mulderke
was er natuurlijk een van de
lichtere soorten die met meel
bestoven leken. Mulder is ook
een ander woord voor mole
naar.
Van Looy wijst er ook op
dat het woord pattekaol ook
wel verwant kan zijn aan het
Zeeuwsvlaamse paddernaakt en
aan padderendat in (verou
derd) dialect naaktlopen bete
kent. Of ook deze vorm van de
kale pad of kikker afkomstig is,
weet hij niet. Ook Van Dale en
het Zuidnederlands Woorden
boek geven geen uitsluitsel.
Dinsdag gaf ik hier de ver
klaring weer van de uitdruk
king als de stekken biezen. Ik ci
teerde daarbij Van Dale die bij
zen geeft als nevenvorm van
biezen. Volgens Van Looy ech
ter zou bijzen iets anders zijn
dan biezen. Biezen is, zoals we
hebben gezien, hard heen en
weer lopen, terwijl bijzen meer
slaat op een schommelbewe
ging of gewoon schommelen
betekent. Hij ontleent dat aan
het feit dat een schommel in
Vlaanderen vaak bijs wordt ge
noemd.
Ook al weer even geleden
was de uitdrukking hij zal geen
zand afgaan hier aan de orde.
Dat zei men van iemand die
flink gegeten had. Afgaan slaat
op de stoelgang. Er is echter
nog een andere betekenis. Die
komt tot uitdrukking in het ge
zegde: hij gaat niet af voor elj
uur. Elf uur moet hier gelezen
worden als te elfder ure. De let
terlijke betekenis van het ge
zegde is: hij betaalt pas als hij
er niet langer onderuit kan.
Iemand die moeilijk afgaat is
dus iemand die node van zijn
centen scheidt. De verwarring
die je met dit woord met twee
betekenissen kunt scheppen
komt aardig tot uitdrukking in
de volgende anecdote die een
briefschrijver, die ongenoemd
wil blijven, zich uit zijn jeugd
herinnert:
„Een rijke, maar gierige boer
wordt zo ziek dat zijn vrouw de
dokter mag gaan halen. De
dokter informeert hoe het staat
met de afgang van haar man en
de vrouw antwoordt: 'slecht
dokter, heel slecht'. De dokter
weet daar wel wat op. Als hij
bij de zieke boer komt heeft hij
de medicijnen voor een betere
afgang al bij zich. De volgende
dag wipt de dokter weer even
binnen bij de zieke. Hij vraagt
aan de vrouw of haar man al
beter afgaat. 'Nee', zegt ze, 'hij
gaat nog even moeilijk af. De
dokter geeft een nog sterker la
xeermiddel.
De derde dag komt de dok
ter opnieuw. 'En gaat het nu
beter met de afgang?' vraagt
T5
hij. Nee helaas niet. De dokter
raakt er geïrriteerd door en zegt
meer tegen zichzelf dan tegen
de vrouw: 'Wel verdomme, ik
wil wel eens zien of ik die kerel
niet aan het schijten krijg!'
Waarop de vrouw zegt: 'Schij
ten dokter? Hij schijt de dar
men uit z'n lijf.'
Dezelfde briefschrijver ver
meldt ook het woord hontig,
dat in zijn jeugd dagelijks werd
gehoord. Ik denk dat dit ge
woon on tig is met een Westbra
bantse 'h' ervoor. Ontig of on-
tieg hebben we eerder al in deze
serie gehad. Het betekent: vuil,
smerig, niet vrij van ongedierte.
Mevrouw E. Veeken uit
Breda vraagt naar de herkomst
van het woord bekaast, bijvoor
beeld in de zin: hij kan er be
kaast niet bij. Ik denk dat het
een verbastering is van bekant,
dat geen dialect is maar een
wat ouderwets woord voor 'bij
na' of 'vrijwel'.
Mevrouw Veeken is afkom
stig uit Hank en daar praat
men over 'een hortje gaan wan
delen' of: 'het duurt nog een
klein hortje en dan begint de
vakantie'. Zelf heb ik nog nooit
iemand het woord horen bezi
gen, maar het was snel opge
zocht in de Van Dale. Hortje
betekent: eindje, stukje of
poosje. Het is streektaal, maar
de Van Dale vermeldt niet bij
welke streek het hoort. Is het
Hanks of is het daar geïmpor
teerd?
L.J. de Ridder uit Breda
stuurt me een stukje dialoog uit
de revue 'Da's Breda':
Rinus: „Ik neem afscheid en
gao naor d'n auto terug. En daor
stond ons Marie.
Frans: „As 'n ekke zeker. Daor
kwam wel wa luije.
„De betekenis van beide
laatste zinnen is duidelijk ge
noeg, maar kunt u mij vertellen
wat een ekke is?" vraagt De
Ridder. Zo kwaad als een 'ek
ke' of 'hekke'. Ik ken die uit
drukking al m'n leven lang. Al
tijd gedacht dat hekken een hek
was, maar nooit begrepen
waarom of hoe iemand 'kwaad
als een hek' kon worden. Zon
der veel verwachting de Van
Dale opgeslagen. Het staat er
in, mét voorbeeld: zo kwaad als
een hekken. Spinnijdig bete
kent het. Een hekken is inder
daad een hek. Van Dale tekent
erbij aan dat het streektaal is.
Het Zuidnederlands woorden
boek heeft het ook: Het hekken
aan de oude stijl iaten (hangen),
alles bij het oude laten. (Wordt
vervolgd).
(Dit is de zesentwintigste aflevering
van een serie waarvan de voorgaande
afleveringen in de krant stonden op 27
jan.; 4, 5, 10, 12, 13 en 26 febr.; op 2,
10, 15, 22, 25 en 30 mrt; op 8, 13, 16,
20, 26 en 30 apr; op 11 mei; op 11, 16
en 29 juni en op 6 en 12 juli)
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans-hoofdredacteur.
A. Theunissen en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176 Telefax 076-236405.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236452.
Sportredactie 076-236236.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41236326.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363, 4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751.
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 4023, 4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150.
Postadres: Postbus 35, 4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145, 4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen bij vooruitbetaling te voldoen:
24,90 per maand; 71,85 per kwartaal of 279,15 per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van resp. 1,- per maand,
1,90 per kwartaal, 7,60 per jaar. Prijzen: inclusief 6% B.T.W.
Voor posttoezending geldt een toeslag. Losse nummers: ma. t/m zat. 1,25
Service-afdeling abonnementen: 076-236472, ma. t/m vrijd. 8.30-17.00 uur.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Centrale reclame-afdeling 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur en
zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
Bankrelaties:
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447.
NCB rek. 230301584 - Rabo rek 101053738.
Door Heieen Paalvast (ANP)
HET landschap op Mid
den-Ja va is op veel plaat
sen een aaneenschakeling
van sawah's, kleine rijst
velden omzoomd door
smalle, hier en daar be
plante dijkjes. Op hellin
gen zijn de sawah's terras
vormig aangelegd, om het
zelfde spiegelgladde op
pervlak te krijgen als de
lager gelegen akkers. Geen
enkel stukje van de hier zo
vruchtbare grond blijft zo
onbenut.
Rijst is voor Indonesiërs het
belangrijkste voedsel. Of het
nu om het ontbijt gaat, de
middagmaaltijd of het avond
eten, rijst hoort erbij. Een
Europese maaltijd - aardap
pelen met groenten en een
lapje vlees- wordt opgediend
met een bord rijst. Veel lek
kernijen worden bereid uit
rijst.
Op Bali, maar ook op an
dere eilanden waar de Islam
niet zoveel aanhang heeft als
op Java en waar niet zo'n
groot taboe rust op sterke
drank, wordt arak uit rijst ge
brouwen. Rijst betekent ook
status. Aan iemands rijstcon-
sumptie kan men zijn rijkdom
afmeten. Hoe meer rijst men
eet, hoe rijker iemand is. Ook
steeds meer riiet-Ja vanen
schakelen, mede om die reden,
over op rijst als hoofdvoedsel.
De hoeveelheid rijst die een
gemiddelde Indonesiër jaar
lijks consumeert schommelt
rond de 140 kilogram of bijna
drie kilogram per week. Dat
betekent dat Indonesië een gi
gantische berg rijst moet pro
duceren, als het in de behoefte
van de eigen bevolking wil
voorzien. Een bevolking die
nog steeds groeit, al is die
groei sinds 1980 wel wat min
der groot.
Niettemin telt Indonesië
volgens betrouwbare schat
tingen 170 miljoen inwoners.
Het land staat daarmee vijfde
op de top tien van landen met
de grootste bevolking, na Chi
na, India, de Sovjetunie en de
Verenigde Staten. De positie
van de eerste twee landen is
onaantastbaar, maar het is
niet denkbeeldig dat Indone
sië op een goed moment de
Sovjetunie en de Verenigde
Staten qua inwonertal zal
voorbij streven.Bevolkings-
deskundigen hebben uitgere
kend dat bij een onveran
derde groei van iets meer dan
twee procent per jaar, het
Een rijstveld wordt onderzocht op ziekten en insecten.
land in het jaar 2000 mis
schien wel 222 miljoen zielen
zal tellen. Zij voorzien een ze
kere stabilisering van die
aanwas pas tegen 2060, maar
dan zullen er inmiddels 325
miljoen Indonesiërs rondlo
pen.
De regering in Jakarta
maakt er veel werk van vol
doende rijst te produceren om
deze miljoenen monden te
voeden. Tien jaar geleden nog
was Indonesië de grootste
rijstimporteur ter wereld.
Andere rijstproducenten had
den een goede klant aan het
land, dat aan het eind van de
jaren zeventig jaarlijks twee
miljoen ton rijst importeerde.
De daaraan verbonden kosten
waren niet gering (naar ver
luidt twee miljard gulden) en
sloegen een flink gat in Indo-
nesië's deviezenvoorraad. Om
die geldverslindende impor
ten te stoppen en de groeiende
plattelandsbevolking aan
werk te helpen maar ook aan
rijst tegen een betaalbare
prijs, besloot de regering in
Jakarta de binnenlandse
rijstproduktie vanaf ongeveer
1978 op te voeren.
Daarmee deed in Indonesië
de groene revolutie haar in
trede, de term waarmee de
moderne technologie van de
landbouw wordt bedoeld. Men
introduceerde nieuwe rijst
soorten, zoals de in de Filipij-
nen ontwikkelde rijstsoort
IR-36. Het gebruik van kunst
mest en van bestrijdingsmid
delen werd gestimuleerd door
middel van subsidies (waar
door de boeren slechts een
schijntje betaalden vergele
ken met de werkelijke prij
zen) en verbetering van de ir
rigatiesystemen.
IR-36 bleek een gouden
greep te zijn: de opbrengst
was hoger dan die van de tra
ditionele rijstsoorten en bleek
beter bestand tegen allerlei
insecten, met name de We-
reng Choklat, de bruine rijst-
luis. Aan de andere kant had
de 'toverrijst' het nadeel dat
zij veel kunstmest moest heb
ben en goed bevloeide akkers
niet kon ontberen. Maar de
zaak werd energiek aange
pakt. In een later stadium
werden twee nog betere rijst
soorten in gebruik genomen,
Cisadane en Kruengaceh. De
resultaten lieten niet lang op
zich wachten. Indonesië was
zelfs verrassend snel zelf
voorzienend. Al in 1983 werd
24 miljoen ton Beras (onge
kookte of B-rijst) geoogst. De
jaarlijkse groei van de op
brengst beliep tussen 1978 en
1985 op zijn best 5,4 procent.
Sindsdien is de groei er een
beetje uit.
Het door Jakarta zo be
geerde niveau van zelfvoor
ziening loopt desondanks geen
gevaar. Volgens voorlopige
cijfers van de Centrale Indo
nesische Bank bedroeg de
rijstproduktie vorig jaar 27,2
miljoen ton, zo goed als het
dubbele van de 13,7 miljoen
ton die de rijstboeren in 1971
van het land haalden. Minis
ter van landbouw Wardoyo
zei eind mei dat voor dit jaar
een oogst van 28,9 miljoen ton
rijst wordt verwacht. Hij ont
kende dat Indonesië wellicht
weer rijst zou moeten invoe
ren, om de overheidsvoorra-
den aan te vullen die eind 1987
werden aangebroken na lang
durige droogteperioden op
onder meer Noord-Sumatra
en de Nusatenggara-eilanden
ten oosten van Bali.
Volgens Wardoyo produ
ceert Indonesië nog steeds
voldoende rijst om die geslon
ken voorraden weer zelf op
peil te brengen. Maar iedere
medaille heeft zijn keerzijde.
De 'Wereng', die in 1979 ver
slagen leek te zijn dank zij
IR-36 en de andere genoemde
rijstvarieteiten, werd eind
1985 weer in onrustbarend
grote aantallen aangetroffen,
op rijstvelden in de eerder zo
zwaar getroffen gebieden. De
produktie in de rijstschuren
bij uitstek, Java en Bali,
dreigde voor bijna driekwart
verloren te gaan. Voor zover
nu al van dé oplossing kan
worden gesproken, werd die
gevonden in het terugdringen
van het gebruik van pestici
den. Indonesië haakte in op
zogenaamde programma's
voor geïntegreerde pestbe-
strijding die door de FAO, de
VN-voedsel en landbouwor
ganisatie, vanaf 1980 in Zuid
en Zuidoost-Azië werden uit
gevoerd
Het systeem is gebaseerd op
het scheppen van een ecolo
gisch evenwicht tussen scha
delijke insecten (die zich te
goed doen aan rijst) en nuttige
insecten of natuurlijke vijan
den van bijvoorbeeld de We
reng. Zo'n nuttig dier is de
wolfsspin die per dag 15 a 20
Wereng eet. Als men pestici
den gebruikt wordt de spin
gedood, terwijl de Wereng
zich steeds verder uitbreidt.
Met geld van Nederland
(vijf miljoen gulden) en
Australië (drie miljoen gul
den) zette de FAO in 1986 het
zogenoemde IPM-programma
op in zeven landen, waaron
der Indonesië. De Indone
sische president Suharto le
verde een bijdrage door in
1986 57 van de 75 gevaarlijkste
bestrijdingsmiddelen te ver
bieden en de subsidies op pes
ticiden te verlagen. Voor de
regering in Jakarta sneed het
mes danook aan twee kanten.
Na de jaren des overvloeds,
toen dankzij de almaar stij
gende inkomsten van de olie
export de bomen tot in de he
mel leken te groeien, moest
Indonesië de bakens verzet
ten. Na het inzakken van de
olieprijzen liepen de over
heidsinkomsten drastisch te
rug en waren bezuinigings
maatregelen onvermijdelijk.
Indonesië maakte van de
nood een deugd door het IPM-
programma van de FAO te'
omhelzen. President Suharto
verhief het in november 1986
zelfs tot nationaal beleid om
het gebruik van pesticiden
voor bestrijding van de insec
tenplagen te vervangen door
een milieuvriendelijke me
thode van natuurlijke bestrij
ding. Indonesië bespaart
daarmee volgens eigen gege
vens tot nu 100 miljoen gulden
aan subsidies op bestrijdings
middelen. De subsidieverle
ning werd van 85 naar 55 pro
cent verlaagd. Het verbieden
van pesticiden (meestal af
komstig uit het buitenland)
paste in het beleid van dere
gulering dat Jakarta de laat
ste jaren huldigt. Doel ervan
is allerlei marktverstorende
elementen (wat subsidies in
feite zijn) af te schaffen.
Zoals onlangs nog op de
jaarlijkse Iggi-conferentie
van Indonesië's donorlanden
in Den Haag naar voren werd
gebracht, lijkt het IPM-pro-
gramma na drie seizoen al
veelbelovend te zijn. Bij een
groep van 1250 Indonesische
boeren bleek het aantal be
spuitingen per seizoen te zijn
gedaald van 4,5 in 1986 naar
nog geen 0,5 in het seizoen '87-
'88. De rijstopbrengst bleef
desondanks gelijk of kwam
zelfs hoger uit. Bovendien be
spaarden de rijstboeren onge
veer vijfduizend roepia per
hectare op hun uitgaven aan
pesticiden. De bedoeling is dat
binnen vijf jaar 2,5 miljoen
rijstboeren met steun van de
FAO en geld .van de eigen re
gering worden opgeleid in
deze nieuwe methode van
pestbestrijding. Onder hen
zijn tienduizend boeren uit
Midden-Java (het gebied tus
sen Semarang, Magelang en
Solo) die aan het project deel-
„IK ben zeer gesteld op
mijn vrijheid, maar mijn
zorg gaat nog meer uit
naar uw vrijheid. Ik heb
het leven niet minder lief
dan u... Ik wil en kan ech
ter geen enkele verbintenis
aangaan op een moment
dat ik en u, het volk, niet
vrij zijn. Uw vrijheid en de
mijne kunnen niet los van
elkaar staan."
Hiermee zag Nelson Mandela
in 1985, na 23 jaar gevangen
schap, af van zijn vrijlating.
De Zuidafrikaanse president
Pieter Botha had aangeboden
Mandela vrij te laten als hij
'geweld als politiek middel af
zweert. Dat is per slot van re
kening een norm die geres
pecteerd wordt in alle be
schaafde landen van de we
reld'. Mandela wees elke
voorwaarde af omdat hij niet
als vrij mens kan onderhan
delen.
De vrijlating van Nelson
Mandela staat opnieuw ter
discussie nu hij op 18 juli ze
ventigjaar wordt. Ter ere van
zijn verjaardag werd op 11
juni in het Wembley-stadion
in Londen een rockfestival
gehouden met als thema 'Laat
Mandela vrij'. Dit evenement
was het begin van een cam
pagne in Europa en de Ver
enigde Staten voor de onvoor
waardelijke invrijheidstelling
van de bekendste politieke ge
vangene in Zuidafrika.
De Zuidafrikaanse rege
ring heeft echter een ander
verjaardagscadeau voor Man
dela in gedachten: hij mag op
zijn verjaardag een bezoek
van zes uur van zijn hele fa
milie hebben. Mandela mag
elk jaar maximaal 30 bezoe
ken van 40 minuten per keer
hebben van niet meer dan
twee personen tegelijk. De
laatste vijf jaar mag hij met
zijn vrouw in dezelfde kamer
zitten maar dan blijft daar
wel minstens eén gevangenis
ambtenaar bij. Het bezoek
van zijn familie wordt in Jo
hannesburg gezien als een
concessie van president Botha
zelf als gevolg van de im
mense internationale druk.
De nu al 26 jaar durende
gevangenschap van Mandela
heeft president Botha in een
politieke houdgreep. Mandela
is inmiddels uitgegroeid tot
het symbool van het zwarte
verzet tegen de apartheid in
Zuidafrika. Botha zou winnen
bij zijn vrijlating, elk jaar dat
Mandela gevangen zit draagt
immers bij aan de mythevor
ming rond zijn persoon. Zijn
vrijlating zou ongetwijfeld
goed zijn voor het politieke
prestige van president Botha.
Bovendien is het mogelijk
dat een bejaarde Mandela
buiten de gevangenis niet kan
voldoen aan de hooggespan
nen verwachtingen die de
anti-apartheidsbeweging van
hem heeft. Aan de andere
kant ziet de rechtervleugel
van Botha's Nasionale Party
Mandela als een soort zwarte
Khomeini of als een terreur
verspreidend communistisch
beest. Botha zal Mandela dan
ook niet kunnen vrijlaten
zonder van hem te eisen dat
hij zich van geweld onthoudt.
Als uitweg uit deze patstelling
heeft Botha het verjaardags-
bezoek aangeboden.
Nelson Rolihlalha Mandela
werd 18 juli 1918 in Umtata in
het huidige thuisland Trans
kei geboren. Hij stamt uit een
aristocratisch geslacht. Hoe
wel zijn ouders ongeletterd
waren bezocht hij de metho
distenschool. Daarna ging hij
naar de Universiteit van Fort
Hare waar hij na twee jaar
van werd verwijderd omdat
hij had deelgenomen aan een
studentenprotest. In Johan
nesburg voltooide hij via een
schriftelijke cursus zijn rech
tenstudie. Door vakbondslei
der Walter Sisulu kwam hij in
contact met zwarte arbeiders.
In 1944 was hij samen met
Oliver Tambo eén van de op
richters van de Jeugdliga van
het African National Con
gress (ANC). Het in 1912 opge
richte ANC was aanvankelijk
een gematigde zwarte organi
satie voor vreedzame afschaf
fing van de apartheid.
In 1952 begon hij met Tam
bo, die nu die dagelijkse lei-
Sinds een maand weet een wereldwijd publiek van Mandela én Apartheid, dank zij
het overal live-uitgezonden rockfestival in het Londense Wembley. fotoanp
ding heeft van het ANC, een
advocatenkantoor. In dat
zelfde jaar had Mandela de
organisatorische leiding over
een massale campagne van
burgerlijke ongehoorzaam
heid die het ANC organi
seerde samen met het Congres
van Indiërs (SAIC). Duizen
den mensen werden gearres
teerd omdat ze opzettelijk de
rassenwetten overtraden en
de regering legde Mandela
een banmaatregel op die hem
verbood aan vergaderingen
deel te nemen. Hij ging echter
door met zijn politieke activi
teit.
Mandela werd in 1956 met
155 anderen opgepakt wegens
deelname aan het Congres
van het Volk in Kliptown bij
Johannesburg waar het
Handvest van de Vrijheid
werd geproclameerd. In het
Handvest, dat het ANC nog
steeds als haar ideologische
grondslag beschouwd, staat
'Zuidafrika behoort aan allen
die er wonen, blank en zwart,
een regering kan slechts met
recht gezag opeisen indien zij
haar basis vindt in de wil van
het gehele volk'. Het massa
proces wegens hoogverraad
duurde vier jaar maar alle
beklaagden werden vrijge
sproken. Tijdens dit proces
trouwde Mandela met Winnie
Madikizela, samen met haar
kreeg hij twee dochters.
Na het bloedbad bij Soweto
in 1960 waar de politie 69
mensen doodschoot bij een
betoging tegen de pasjes wet
verloor het ANC zijn vreed
zame karakter. De regering
kondigde de noodtoestand af
en het nu illegale ANC richtte
een militaire vleugel op, Um-
konto we Sizwe (Speer der
Natie). Mandela ging op reis
naar Afrikaanse en Europese
hoofdsteden om steun te vra
gen voor de strijd tegen de
apartheid. Ook bracht hij
enige tijd door in een guerril
la-opleidingskamp in Alge
rije.
In augustus 1962 werd hij
gearresteerd en tot vijf jaar
gevangenisstraf veroordeeld
wegens opruiing en het ille
gaal verlaten van het land. Na
een wapenvondst op een boer
derij in Rivonia bij Johannes
burg volgde in 1964 een nieuw
proces tegen Mandela en een
aantal anderen wegens een
complot om de regering ge
wapenderhand omver te wer
pen. De 7 hoofdverdachten,
onder wie Mandela en Sisulu,
kregen levenslang. Hij zat
achttien jaar gevangen op het
beruchte gevangeniseiland
Robbeneiland tot hij in 1982
werd overgebracht naar de
Pollsmoorgevangenis in
Kaapstad. Zijn strijd tegen de
apartheid is voortgezet door
zijn vrouw Winnie Mandela.
Mandela is tijdens zijn ge
vangenschap steeds vast blij
ven houden aan de beginselen
van het Handvest, zo zeggen
zijn medegevangenen. De
schaarse bezoekers van Man
dela vertellen dat hij zeer
goed op de hoogte is van de
laatste ontwikkelingen in en
buiten Zuidafrika. De Ameri
kaanse advocaat Samuel
Dash die hem in 1985 bezocht
kreeg de indruk 'niet in het
gezelschap van een guerrilla
strijder of een radicaal ideo
loog te verkeren, maar van
een staatsman'. Dit werd be
vestigd door de missie van
'eminenten' van het Gemene
best in 1986. Dwingt hij bin
nen de gevangenis het ontzag
af van medegevangenen en
bewakers, buiten de gevange
nis blijft hij de man waarnaar
de jonge generatie militante
Afrikanen opziet als hun gids
naar een Zuidafrika zonder
apartheid.
Hij is zich ervan bewust dat
hij symboolwaarde heeft ge
kregen. Dit blijkt uit de brie
ven die hij schreef naar zijn
vrouw en die zij openbaar
heeft gemaakt. Het klinkt ook
door in de woorden waarmee
hij in 1985 zijn voorwaarde
lijke vrijlating afwees: „Te
veel mensen zijn gestorven
sinds ik de gevangenis ben in
gegaan. Teveel mensen heb
ben geleden om hun vrij
heidsliefde. Ik heb verplich
tingen aan hun weduwen, aan
hun wezen, aan hun moeders
en aan hun vaders die om hen
getreurd en gehuild hebben
Ik ben niet de enige die gele
den heeft in deze lange, een
zame, verspilde j aren".
Hij staat nog volledig ach
ter de beginselen die hij tij
dens zijn proces in 1964 in zijn
beroemd geworden toespraak
als volgt verwoordde: „Ik heb
gevochten tegen blanke over
heersing en ik heb gevochten
tegen zwarte overheersing. Ik
heb het ideaal gekoesterd van
een democratische en vrije
samenleving waarin alle
mensen samenleven in har
monie en met gelijke kansen-
Het is een ideaal waarvoor ik
hoop te leven en dat ik hoop te
bereiken. Maar zonodig is het
een ideaal waarvoor ik bereid
ben te sterven."(ANP)
LEIDEN (ANP) - Er moet
een onderzoek worden inge
steld naar de gevolgen voor
het milieu van een natio
naal racecircuit. Daartoe
hebben acht natuurbe-
schermings- en milieuorga
nisaties bij de verantwoor
delijke bewindslieden van
landbouw, milieubeheer,
economische zaken en WVC
aangedrongen.
De milieuorganisaties achten
Kab
Van onze Haagse redactie
De jaarlijkse verhoging van
drie procent worden, omdat
ders niet meer te betalen zijr
De verhoging met drie procent
is bovendien dichterbij geko
men aangezien het kabinet het
huurwaardeforfait (het bedrag
dat huiseigenaren bij hun be
lastbaar inkomen moeten tel
len) met een procent wil opho
gen: van 1,3 naar 2,3.
Eerdere verzoeken aan
staatssecretaris Heerma
(Volkshuisvesting) om de hu
ren duurder te maken hield de
bewindsman tegen. Hij wilde
dit pas doen als het huurwaar
deforfait inderdaad omhoog
ging.
Buiten de uit de pan rijzende
subsidies en de koppeling met
dat huurwaardeforfait kunnen
de huren volgen het kabinet
ook wel wat stijgen omdat de
inflatie tot nu toe groter is dan
de huurstijging.
De Tweede Kamer zal overi
gens niet zonder slag of stoot
akkoord gaan met een derge
lijke verhoging. Tijdens vorige
debatten over de huurprijzen
bleek dat er geen meerderheid
in de Tweede Kamer te vinden
is, die een huurverhoging met
drie procent zonder meer over
neemt.
DEN HAAG (ANP) - CDA-
Kamerlid dr. A. Lansink wil
dat staatssecretaris Dees
(volksgezondheid) 'onver
wijld' een einde maakt aan
buitensporig hoge premies
die particuliere ziektekos
tenverzekeraars in reke
ning brengen aan 65-plus-
sers.
Dees moet bovendien zijn toe
zegging gestand doen dat wat
de bejaarden teveel hebben be
taald wordt gerestitueerd.
In schriftelijke vragen aan
Dees merkt de volksgezond-
heidsspecialist van de CDA-
fractie op dat de staatssecreta
ris zich niet heeft gehouden
AMPER EEN JAAR geleden gloo
rlkaanse landen. Op initiatief
Costa Rica zetten de presidente
regio een handtekening onder ee
Zou er dan eindelijk vrede korr
groeperingen elkaar al jaren op I
Ondanks regelmatige schendi.
dende partijen, kon in de aanvan
de hoop op een goede afloop r
Vooral in Nicaragua gebeurden
lijk had gehouden. De Contras w
ner geaccepteerd en de oppo
weer publiceren.
Door de ontwikkelingen van d
desgedachte als een zeepbel ui
de Amerikaanse ambassadeur
functionarissen het land uitgeste
ben gehouden met subversieve t
chaos en geweld in Nicaragua.
Radio Catolica het zwijgen opge
Rrensa tijdelijk niet verschijnen.
De Amerikaanse regering hee
acht diplomaten uit Nicaragua,
[ban, het land uit te wijzen. Die
Nicaragua niet geaccepteerd on
oassadeur van Nicaragua is, ma
®btie van Amerikaanse Staten.
Wellicht is de boosheid van Nic
hij staat bekend als een man
gua - terecht. Maar dan nog we
'egering bevreemding. Door kn
an president Ortega van Nicara
Jiek van de Verenigde Staten in i
Maan. De onverzoenlijke houdin
over de Sandinisten werd steeds
werd door sommige experts zelf;
omschreven.
Un^et is onbegrijpelijk dat de H
oor een zo harde opstelling kid
emocratie en een pluriforme st
recepteren dat tijdens dit proce:
mi<f VIs °°.k alle reden toe. Nicara
cfje crisis en er is een groot
uatie wordt er niet beter op doe
de Verenigde Staten de
vi, "uil te buiten, zal best wa
tincf '9 om het tot een totale d
Zn u9ens,ander te laten komen
wewcht voor afstel - van het vre
Cnnt anse Congres wel eens
as alsnog extra steun te ver
