Baltisch
nationalisme leeft nog
Joegoslavi
SHAMIR: P
Ook Letlai
onafhanke
OOSTZEE-STATEN HERDENKEN DIT JAAR HUN KORTE ONAFHANKELIJKHEID
ESTLAND
LETLAND
LITOUWEN p?n,VHiis
DESTEM EXTRA DONDERDAG 23 JUN11988li
POLEN
Nederland
Fascisten
Verzet
pK STEM BUITENL;
JERUZALEM (AP) - In Isri
scheidene branden uitgebi
en andere in cultuur gebra
den zijn vermoedelijk het
activisten, die er kennelijk
juiten de bezette gebieden t
Partizanen
SA"JE kritiek op milieu
ÜTFLfr1..g"? P■s°ïïSïïr,Z£ïï.
IN 1918 roepen de drie Baltische staten, Estland,
Letland en Litouwen ieder de onafhankelijkheid
uit. De drie Oostzee-staten beginnen aan de enige
periode van zelfbestuur in hun bestaan.
Ballingen
Gorbatsjov
Nationalisme
Diaspora
Middeleeuwen
Onaf hankelij kheid
Rakvere Ahtme
Paldiski'
'Haapsalu
HUOgMA
SA REM A
Oostzee
Valmieraj
>Wentspils
Koeldiga
Tukumsp
Rezeknei
'Liepaja
Telsjiai
Klaipeda Radwilisjkis*-^—-
OTaurage tlKedaimai
man (VAemcl
J ^j^Kaunas^A Uj
Kapsoekas^?| f /^WILNA
cKi i V f=i I Art
Jaugavpils
S S. R.
Spoorweg
km 150
CARPRESS
DIT jaar is het zeventig jaar geleden dat de Balti-
sche staten voor een korte periode onafhankelijk
zijn geweest. Uit de puinhopen van de Eerste We
reldoorlog werden zij geboren, door de wanorde van
de Tweede Wereldoorlog werden zij weer verzwol
gen.
Tegenwoordig maken de Baltische staten - Estland,
Letland en Litouwen - deel uit van de Unie van So
cialistische Sowjet-republieken. Ze liggen aan de
Oostzee en zijn vanwege deze strategische ligging
van groot belang voor een land dat zo weinig 'ijs
vrije havens' heeft.
Ze worden altijd in een adem genoemd omdat ze zo
veel overeenkomsten met elkaar vertonen. Ze heb
ben bijna dezelfde oppervlakte, elk ongeveer twee
maal Nederland, en een geschiedenis die zeer veel
paralellen kent.
Ook hun economische structuur is gelijk, want het
zijn namelijk alledrie landen waar ongeveer 60 pro
cent van de bevolking in de industrie werkt en waar
een kwart van de beroepsbevolking in de landbouw
bezig is, traditioneel voornamelijk in de intensieve
veeteelt.
In Estland en Letland is het Lutheranisme de be
langrijkste religie en in Litouwen het katholicisme.
Vooral die godsdienst levert de laatste tijd veel pro
blemen op. De bevolking in de landen bestaat voor
namelijk uit oorspronkelijke bewoners (respectie
velijk Esten, Letten en Litouwers) met een Poolse
minderheid in Litouwen, en een Russische minder
heid in Estland en Letland.
Verenigde Naties. Ook Neder
land erkende de nieuwe staten.
In 1922 werden er diplomatieke
banden met de drie Oostzee
staten aangegaan. Dit ge
beurde vooral op aandrang
vanuit handelskringen in Ne
derland. Een eigen Neder
landse legatie in deze landen
kwam er niet.
De vertegenwoordiging werd
overgelaten aan de Neder
landse gezant in Oslo, ridder
van Rappard. Hij zou de landen
eens in de twee tot drie j aar be
zoeken. Pas in 1936 kwam er
een permanente Nederlandse
diplomatiek vertegenwoordi
ger in de Baltische staten.
De handel van Nederland
met de Baltische staten was ge
ring. Het ging om enkele mil
joenen guldens per jaar, 0,2
procent van de totale Neder
landse handel. Onze import uit
de landen bestond uit hout, pa
pier en paarden. De export be
helsde plantaardige oliën.
Binnen tien jaar was de han
del verdrievoudigd, maar na
1929 zakte de handel, ten ge
volge van de wereldcrisis, bijna
helemaal in.
In de jaren dertig ging het
politiek ook mis in de Baltische
staten. De drie landen waren
gestart met een democratische
staatsstructuur, maar deze
korte democratische escapade
is om drie redenen mislukt. Om
te beginnen was de politieke
structuur - verdeling van
macht over parlement en rege
ring - verkeerd. Dit werd ver
sterkt door de economische we
reldcrisis en tenslotte kwam
daar de golf van opkomend
fascisme bij.
In Italië, Duitsland, Spanje,
Portugal en Griekenland kwa
men fascisten aan de macht. De
Baltische staten konden hier
ook niet aan ontkomen. Aan
het einde van de jaren dertig
waren in alle drie de landen de
fascisten aan de macht.
Sommigen zagen de inval
van de Duitsers niet zo heel
somber in. Deze foute inschat
ting bleek al snel, want de
Duitse Nazi's waren vele malen
erger dan de Baltische fascis
ten. Zo zijn de 200.000 joden in
de Baltische staten in de jaren
40-45 bijna geheel uitgeroeid.
In Nederland vatte tijdens de
Tweede Wereldoorlog de leider
van de NSB, Mussert, het plan
op, om in de Baltische staten
een Nederlandse kolonie te
stichten. Hij zag zich hierin ge
steund door de Rijkscommissa
ris voor het 'Oostland', Nazi
ideoloog Rosenberg, die daar
mee de germanisering van een
land dat bewoond werd door
een lager ras, kon uitvoeren.
Mussert zag deze nieuwe ko-
zou raken. Die nieuwe kolonie
zyn
260.000 slachtoffers gevallen.
Over Estland en Letland?
geen betrouwbare cijfers
kend. Wel staat vast dat da
een groep partizanen was
zestig komt er een nieuwe
positie in de Baltische stat
In Litouwen speelt de Kalt
lieke kerk een centrale rol
overheid. Estland en Letli
zijn voornamelijk Evangels
Het verzet bestaat uit prol
schriften aan de regering,
illegale pers - de 'Zamindaj
uit het weigeren van
personeel de Russische
spreken, spontane uitingen
ongenoegen tijdens en
sportwedstrijden tegen R'
sche teams en natuurlijk
'acties die door ballingen
den aangemoeidigd en
steund.
De illegale pers is het sl
in Litouwen. In Estland en
land is deze veel minder
breid. De nu door de Sovjet
waaiende glasnostwind ka»1
voor zorgen dat de prol
schriften minder worden
smoord.
De onlangs toegert
godsdientvrijheid ter gel'
heid van 1000 jaar chrisl
in de Rusland, zal in de
sche staten met blijdschap
verwelkomd. Het geeft zei
Litouwers weer meer
lijkheden om hun natioi
uit te dragen en het sovjet-
teem te ondermij nen.
BELGRADO (RTR) - Het leger
lavië is ontevreden over het op
He regerende communistische
minister van defensie, generaal
dijevic, uitte dinsdag op een sp
eenkomst van de partij-afdeli
het leger zijn ongenoegen over
mende kritiek van de bevolk
strijdkrachten.
In Joegoslavië is de afgelopen wek«
onrust fors toegenomen. Stakingen,
tegen de regering, regionale twisten
van de bevolking over schendingei
senrechten baren de Joegoslavische
steeds grotere zorgen. De problemer
De gevallen van brandstichtinf
van incidenten in geheel Israel
tuigen met stenen werden bekop
Premier Yitzhak Shamir op
waarschuwde dat de golf van
geweld een poging is de staat
Israel te vernietigen. „Er is een
golf van geweld, hetzij brand
stichting hetzij moord, tegen de
oodse aanwezigheid, overal in
iet land van Israel", aldus de
premier voor de legerradio. In
pamfletten riepen leiders van
ie Palestijnse opstand op om
woensdag „de vijandelijke
agrarische en industriële hulp-
wonnen" in brand te steken.
In de bezette gebieden waren
meeste winkels, bedrijven
m
le;
as
rii
pi
H(
Iti
di
de
en scholen gesloten als gevolg
van een algemene staking
waartoe was opgeroepen. Is-
aelische veiligheidstroepen, de
politie, de brandweer en vrij
willigers troffen uitgebreide
voorzorgsmaatregelen.
De legerradio meldde dat
in de Westoever
ra
ke
ru
bi;
au
T(
VE
go
lonie als een goede vervanji
voor de oude Nederlandse kok [Palestij nen
niën waarvan hij al begrepe een bus hadden gestenigd die
had dat Nederland die kwf onderweg was naar Ariel. De
bus slipte van de weg en werd
zijn er nooit gekomen wanti door een brandbom getroffen.
Iet voertuig raakte niet in
irand, maar een vrouw liep
verwondingen op.
Een uitslaande brand legde
he
Isi
ve
in
m<
ni:
W(
ge
scl
ge
za
va
Wi
Deutsche partijleiding
geen enkele behoefte aan
derlandse koloniën.
nen. De Duitsers trokken s
naar het Westen terug en dei
lijving van de staten bij
Unie van Sovjet Republieken
een feit. Alleen de bewont
gaan er niet mee akkoord
volgde een partizanenstrijd!
in Litouwen tot 1952 heeft
duurd. Toen besloten de ov«
gebleven partizanenleiders
gewapende strijd te staken, «J^KOU (DPA) - Na de Sovjet
zijn dan alleen in Litem «vooraanstaande vertegenwo
Jubliek Letland om groter onafh
en een eigen buitenlandse politie!
n een motie van de Letse kun-
tenaarsbonden wordt van de
egering in Moskou geëist dat
zich inzet voor internatio-
uit ruim 10 000 actieve H ,ale erkenning van Letland en
Maatschap van de republiek
were rona isou ceawonge. ,an de Verenigde Naties en de
m Estland ging de strijd d: )iympische be6weglng. De des-
t u 4 u i„ dreffende verklaring is gepu-
In het begin van de j iliceerd in de Letse krant Sov-
etskaja Latvija.
Voor het „reconstrueren van
penbaarmaking
zijn voornamenjK Kvang^weime bijlagen "van" hefnietl
v»lhWeiiSreero?fnde^lsi la"valsverdrag uit 1939 tussen
T} ?PK Iltier Stalin. Beide dictators
dan het Katholicisme in Lib
wen. De Lutherse kerk W»
weleer overheerers Ie jaren daarop door de Sovjet-
jakenden daarin hun grenzen
P het Oostzeegebied en Polen
bezet.
De republieken van de Sov-
hebben theoretisch het
t er eigen betrekkingen
m<
ho
W
va
m<
be
bu
pr
zie
sti
bij
we
dii
fei
zei
Stc
pe;
eei
hu
mc
va
mi
Me
en
lie
(ADVERTENTIE)
eer
rar
ma
wo
mo
fet ie mei jjp?
Fj»t: het is een zaak^if
ivertpnt?fZ'£ht Dat 9ezicht ziet u in deze
vertuig ua^aar kunt u °P vertrouwen
mo
eer
mo
Erkend Rolluiken
Uneto volgens
Beveiiigings- richtlijnen
lnslallale"' ROMAZO
nae
zelf
Door Frits Kemperman
In 1940 wordt deze nationalistische droom wreed ver
stoord door het binnentrekken van Russische troepen.
Het einde van een experiment.
Begin dit jaar hebben ze gepro
beerd het uitroepen van hun
onafhankelijkheid te vieren.
Het werd echter door de Sov
jetunie verboden. Toch zijn er
wel protestbijeenkomsten ge
weest.
Vorig jaar al werd er in de
Letse hoofdstad Riga een grote
demonstratie gehouden tegen
het in 1939 gesloten akkoord
tussen Hitler en Stalin. Hierin
werd verklaard dat de in het
verleden onafhankelijke staten
Estland, Letland en Litou
wen tot de 'Russische in
vloedssfeer' zouden gaan
behoren.
Een demonstratie die voor
tientallen deelnemers en or
ganisatoren verstrekkende
gevolgen heeft gehad. Zij
werden uit hun functie gezet
of van de universiteit ver
wijderd. Dit was een waar
schuwing aan het adres van
mensen die de onafhanke
lijkheid van de Baltische
staten in de daaropvolgende
maanden te enthousiast
zouden willen gaan herden
ken.
Tijdens de herdenking
van de Litouwse onafhan
kelijkheid in februari dit
jaar waren er geen massale
demonstraties voor de her
denking. De autoriteiten in
de Litouwse hoofdstad Vil
nius hadden echter wel spe
ciale veiligheidsmaatrege
len getroffen.
Litouwse ballingen in
Frankrijk maakten melding
van een 'nationalistische be
toging' buiten de kathedraal
van Kaunus, de stad die tus
sen 1920 en 1940 de hoofdstad
van Litouwen is geweest. De
betoging zou door leden van
de oproerpolitie uiteen zijn
geslagen.
Buitenlandse correspon
denten die twee uur voordat
in de kathedraal een mis zou
worden opgedragen ter
plaatse waren, hebben geen
tekenen van onrust of extra
politie-eenheden geconsta
teerd. De Litouwse aartsbis
schop wilde zijn kathedraal
niet voor politieke doelein
den laten gebruiken.
Dissidente ballingen hadden
tot grootscheepse protesten op
geroepen. De buitenlandse ver
slaggevers, die zich in Vilnius
eri Kaunus vrij konden bewe
gen, spraken met inwoners van
Litouwen, die hun zeiden geen
redenen te zien om te proteste
ren. De oproep hadden zij via
buitenlandse radiozenders ver
nomen.
Regeringsfunctionarissen in
de hoofdstad Vilnius omschre
ven de dissidenten als een
handjevol 'extremisten en na
tionalisten', die geen steun zou
den hebben van de bevolking.
Niettemin patrouilleerden er
veel meer agenten dan ge
woonlijk in de straten. Zij wer
den bijgestaan door leden van
'burgermilities'.
Bekende dissidenten hadden
huisarrest gekregen. Het offi
ciële Sovjetrussische pers
agentschap Tass maakte mel
ding van de arrestatie van en
kele 'extremisten' in Vilnius en
Kaunas wegens 'anti-sociale en
straatschennende' activiteiten.
Het Kremlin beschouwt de on-
afhankelij kheidsverklaring
van Litouwen in 1918 zonder
betekenis omdat deze niet heeft
geleid tot de vorming van een
regering.
De herdenking in Estland
leidde tot een demonstratie van
enkele duizenden mensen. Er
werd toen ook een Estse oppo
sitiepartij opgericht.
De viering in Letland zal pas
in november dit jaar zijn. Tij
dens de 69-ste verjaardag van
de onafhankelijkheid in no
vember vorig jaar kwamen er
2.000 mensen op de been. Zij
werden door de politie omsin
geld en het kwam niet tot ver
dere ongeregeldheden. De de
monstratie werd ontbonden en
iedereen kon naar huis.
Het Russische persbureau
Tass maakte geen melding van
de viering in Estland en Let
land. Er werden daarentegen
wel beelden van de demonstra
tie op de Russische televisie
uitgezonden. Dit waren opna
mes van spandoeken met anti-
amerikaanse leuzen.
Deze manier van omgaan met
de onafhankelijkheid van deel
republieken was sinds het be
zoek van Gorbatsjov aan de
Baltische staten aan de voor
avond van de herdenking van
de 70ste verjaardag van de on
afhankelijkheid wel te ver
wachten. Hij noemde het toen
een schande dat de Baltische
ballingen zoveel 'laster en leu
gens' verspreidden.
De partijleider waar
schuwde daarom ook dat een
opleving van nationalistische
gevoelens en gedachten aan
grotere onafhankelijkheid on
der Sovjet-republieken niet
zou worden getolereerd. Hij be
doelde hiermee dat herdenkin-
gen van de onafhankelijkheid
onaanvaardbaar waren en dus
streng verboden.
Het nationalisme binnen de
Sovjetunie kent sinds enkele
jaren een opleving, althans er
komt veel meer van naar bui
ten. Naast Armenië Azerbajdz-
jan en de Krim-tartaren staan
de Balten ook bekend als 'acti
visten'. Dit komt erop neer dat
er niet alleen van een eigen on
afhankelijke staat wordt ge
droomd, maar dat er ook actief
voor wordt geijverd, gedemon
streerd. In Russische begrippen
dus contra-revolutionaire acti
viteiten: nationalisme versus
communisme.
Dit nationalisme wordt op
verschillende manieren ge
voed: glasnost en ballingen. De
glasnost zorgt ervoor dat in de
Baltische media aandacht kan
worden besteed aan nationalis
tische opstanden in andere re
publieken van de Sovjetunie,
iets dat natuurlijk activiteiten
aanmoedigt. De andere voe
dingsbron is het buitenland en
met name de in het buitenland
wonende Esten, Letten en Li
touwers.
Deze groep is groot en divers.
De eerste lichting Balten die
hun oorspronkelijke woonge
bied verliet, ging eind vorige
eeuw naar Amerika. Rond de
Eerste Wereldoorlog was een
op de drie Litouwers al naar
Amerika geëmigreerd. In de
Tweede Wereldoorlog en
vooral tijdens de Russische in
val in 1944 zijn ook enorme
aantallen mensen gevlucht.
Zo probeerde ongeveer een
op de tien Letten in 1944/1945
voor de Russen te vluchten (dit
is ongeveer een kwart miljoen).
De helft van de vluchtpogingen
had succes. Deze mensen
vluchtten naar Amerika en
Australië. Vanaf die tijd vluch
ten er nog wel mensen uit de
Baltische staten maar het be
treft dan vooral politieke dissi
denten.
Het gevolg van deze 'Baltische
diaspora' is dat bijna iedere fa
milie wel verwanten in een
westers land heeft wonen. De
achterblijvers krijgen vaak
goederen opgestuurd en blijven
contact houden met hun ver
wanten. Hun brieven blijven
het 'nationale' gevoel aanwak
keren.
Zo is de Estlandse ambas
sade in Londen nog steeds 'be
mand'. In het kolosale gebouw
zit een oude vrouw die zich
waarnemend ambassadrice
noemt. De oude vrouw werkte
vóór de inlijving bij Rusland,
als administratief medewerk
ster op de ambassade, maar
heeft het gebouw nooit verla
ten. En aangezien Engeland de
bezetting van Estland formeel
nog niet erkend heeft, worden
Russische claims op het ge
bouw niet gehonoreerd en is ze
ook nooit het gebouw uitgezet.
Dit geval van nationalisme is
natuurlijk een uitzonderlijk
voorbeeld. Het nationalisme
leeft natuurlijk vooral in nor
malere vormen van dissidenten
die oproepen tot verzet. De oor
sprong van dit nationalisme
ligt zeven eeuwen terug.
Het nationale bewustzijn van
de Balten heeft zijn diepste
wortels in de dertiende eeuw
liggen. Vóór die tijd leefden ze
nog in stamverband en kun je
- FOTO'S ARCHIEF DE STEM EN AP
niet van een nationaal bewust
zijn spreken. Rond 1200 werden
de hoofdsteden van de landen
gesticht. Ook kwamen in die
eeuw Duitse ridders die de nog
zwakke Balten meteen onder
wierpen. Deze Duitse ridders
bleven in de landen zitten en
vormden er de adelstand.
Vanaf dat moment was de
maatschappij al meteen opge
deeld in het volk - dat waren de
echte Balten - en een vreemde
overheersende klasse - de uit
Duitsland afkomstige adel -:
kortom een kolonisatie. Deze
kolonisatie is nooit overgegaan
in een samensmelting van
overheersers en oorspronke
lijke bewoners. Die kloof is al
tijd gebleven.
Toen in de vorige eeuw het
nationalisme weer sterker
werd - de negentiende eeuw is
de eeuw van het nationalisme -
onstonden er onafhankelijk
heidsbewegingen. Het nationa
lisme werkte naar twee kanten.
Niet alleen de Baltische volken
'herontdekten' hun cultuur en
wilden een eigen nationale
staat. Ook de Russische en
Duitse overheersers wilden
hun taal en cultuur dwingend
opleggen.
Deze twee krachten ver
sterkten elkaar zodat de Balten
nog feller werden naarmate de
russificering en germanisering
sterker werden. Er werden veel
boeken over een onafhanke
lijke staat geschreven en er
werd om landhervormingen
gevraagd. Het meeste land is in
die tijd in handen van de 'ge
ïmporteerde' adel. De landhon-
ger van de Baltische boeren
wordt een van de sterkste
drijfveren voor de revolutie die
in 1918 tot de onafhankelijk
heid leidde.
Een foto die door een
toerist werd gemaakt van de
demonstratie vorig jaar
augustus in de Letse
hoofdstad Riga. Ongeveer
5.000 Letten herdachten het
akkoord tussen Hitier en
Stalin uit 1939 dat de
Baltische staten tot de
invloedssfeer van de
Sovjetunie verklaarde.
INZETJES: De Peterskerk in
Riga (links) en het Lenin-
standbeeld in diezelfde
plaats. FOTO'S ARCHIEF DE STEM EN AP
De onafhankelijkheid van de
Baltische staten moet worden
gezien in het kader van het in
dammen van het communisti
sche gevaar. In Rusland werd
namelijk in 1917 met succes een
communistisch regime geïn
stalleerd.
De reactie van de overwin
naars van de Eerste Wereld
oorlog op de vredesconferentie
in Parijs was de creatie van
een Cordon Sanitaire. Dit was
een gordel van neutrale staten
die het communisme op af
stand zou houden van de rest
van Europa.
Daarnaast was er het door de
Amerikaanse president Wilson
gepropageerde 'zelfbeschik
kingsrecht' van volken. Hier
mee werd bedoeld dat een volk
dat een duidelijke eigen identi
teit, geschiedenis en cultuur
had, in principe zelfstandig
moest kunnen worden. Deze
factoren waren dus ideale sti
mulansen voor de onafhanke
lijkheid.
Net zoals in de Baltische sta
ten was in andere Oosteuro-
pese gebieden het nationalisme
gegroeid. Al deze volken maak
ten nu gebruik van deze revo
lutie-angst die door heel
Europa ging. In veel Westeuro-
pese landen zijn ook revolutie
pogingen ondernomen.
Ook Nederland kende zijn
revolutionair. De sociaal-de
mocraat Troelstra schatte de
situatie totaal verkeerd in en
probeerde in 1918 ook een
staatsgreep te organiseren.
Het eerste jaar van de onaf
hankelijkheid van de Baltische
staten was turbulent. De Eerste
Wereldoorlog was nog bezig.
Toen in november 1918 de
Duitse legers capituleerden,
was voor de Balten de oorlog
niet voorbij. Een jaar duurde
de interne chaos voordat er
rust kwam. Het is dan juist de
Sovjetunie die als eerste de
nieuwe onafhankelijke repu
blieken erkende. Rusland wilde
rust aan de grenzen en nam,
tijdelijk, genoegen met een
neutrale buur.
Een jaar later worden de
Baltische staten door Engeland
en Frankrijk erkend en korte
tijd daarna worden alle drie de
Baltische staten lid van de Vol
kenbond, de voorloper van de
Een kolchozmarkt in Letland.
INZET: Partijleider Michael Gorbatsjov.
