DE STEM
ENNIO MORRICONE DIRIGEERT HET METROPOLE ORKEST
'Discipline in orkest belangrijk'
Eerste Goetheanum
van Rudolf Steiner
in woord en beeld
Extra concert Prince in Kuip
Supersterren verdienen'
miljoenen meer dan
leiders multinationals
Kunstenaars eisen meer geld van EG
DINSDAG 21 JUNI ij
Al meer dan een week zetelt Ennio Morricone
in Rotterdam, ter voorbereiding van de concer
ten die hij met het Metropole Orkest in Neder
land en België geeft. Morricone bouwde zijn
wereldnaam vooral op filmmuziek: van 'Once
upon a time in the west' tot 'The good, the bad
and the ugly.' De dagen werden gevuld met in
tensieve repetities, waarbij de 'maestro' - zo
wordt hij door z'n Nederlandse gastheren aan
gesproken - niet gestoord wil worden. Na enig
aandring trekt hij een uurtje uit om over zijn
muziek te praten. Muziek in het algëmeen, zijn
muziek in het bijzonder en heel even over voet
ballen.
Wereldnaam
Fantastisch
Klein stukje
Te benaal
Voorkeur
Het Loo koopt
kunst voor
herdenking
Willem en Mary
pK STEM GIDS 2
NEDERLAND 1
SKSMftSi
NEDERLAND 3
T
Lichtbeelden
Grondvorm
IK HBB Tk/W
I/Y DAK D/NC
IK GA PAS h/5
ThZ/A/T/g
Mae &EH
„In de eerste aflevering van Hitkwis
vergat ik in de camera te kijken en
dat schijnt wel de gewoonte te zijn
in de quiz-wereld
Henk Westbroek, musicus en tv-
presentator
T2
Door Tom Smeets
Ennio Morricone praat zeer se
rieus. Geen moment maakt hij
er zich makkelijk vanaf. Als hij
bang is de vraag niet goed be
grepen te hebben, laat hij de
tolk deze wel op drie, vier ma
nieren herhalen.
Italiaans is de enige taal die hij
beheerst, de aanwezigheid van
die tolk is daarom voor beide
partijen een bittere noodzaak.
Jammer genoeg, want het
meisje krijgt nauwelijks de
kans voor een vertaling te zor
gen.
Praten doet Ennio Morricone
wel uitvoerig. Ook al heel se
rieus. Er vallen alleen stiltes
als hij over een vraag wil na
denken. Op complimenten rea
geert hij verlegen en hij zal het
niet laten ze waar mogelijk af
te zwakken. Lachen doet hij
niet. Of wel, een keer, als het
gesprek eigenlijk al is afgelo
pen. Dan komt het EK Voetbal
ter sprake.
In eens is daar een andere
man. Lachend, breed en druk
gebarend, zoals wij Nederlan
ders ons een Italiaan doorgaans
voorstellen. Hij is vol lof over
het Nederlandse elftal, maar is
dat niet zonder bijbedoelingen.
„Het is bijna voor de helft een
Italiaans elftal", verklaart hij.
„Elk punt dat jullie halen is
zo'n beetje voor de helft van
ons." Toch is hij zo aardig te
hopen dat de finale zal gaan
tussen Italië en Nederland en
gunt hij ons land de overwin
ning.
Maar goed, de vermaarde com
ponist hield geen audiëntie om
over het voetballen te praten.
Het zou over muziek gaan.
Meer specifiek: zijn eigen mu
ziek. In de loop van het gesprek
zou blijken dat hij zo druk be
zig is met zijn eigen muzikale
beslommeringen, dat hij nau
welijks of niet merkt dat er el
ders ook nog andere dingen ge
beuren.
Het antwoord op de vraag
wat hij er van vindt dat met
name Hollywood vandaag de
dag veel al of niet nieuw hit-
werk gebruikt om de sound
track op te sieren, was wat dat
betreft veelzeggend: „O ja? Dat
wist ik niet". Van het huidige
kassucces 'Dirty dancing', om
maar eens een voorbeeld te
noemen, heeft hij nog nooit ge
hoord. Hij zegt het bijna ver
ontschuldigend.
Ennio Morricone dirigeert
drie concerten in Nederland.
Het had er oorspronkelijk één
zullen zijn, in De Doelen in
Rotterdam, waarbij tv-came-
ja's er voor zullen zorgen dat
VARA-klJkers in dé loöp Van
dit jaar alsnog kunnen meege
nieten. Omdat de kaartjes in
een mum van tijd waren uit
verkocht, kwam er een tweede
bij, eveneens in De Doelen. Ook
toen was de zaal tot de laatste
plaats bezet. Daarom wordt er
zaterdag in de Amsterdamse
RAI nog een concert gehouden.
Het klinkt misschien vreemd,
maar Morricone's komst heeft
indirect met de initiatieven van
Ennio Morricone: muziek en voetbal.
minister Brinkman te maken.
Het zelfstandig maken van de
produktionele kant van de
NOS zette ook een instituut als
het Metropole Orkest op eigen
benen. En omdat er brood op de
plank moet, ging het orkest
verder kijken dan de Hilver-
sumse neus lang is.
Met name door het aantrek
ken van gastdirigenten pro
beert men internationaal de
aandacht te trekken. En waar
mee kun je dan beter voor de
dag komen dan met een we
reldnaam als Ennio Morricone?
Orkest en dirigent kennen
elkaar al, want vorig jaar werd
er in Antwerpen al een concert
gegeven. Verliepen de voorbe
reidingen toen tamelijk ge
spannen, nu ging het zonder
meer soepel. Sommige repeti
ties waren zelfs eerder afgelo
pen dan gepland, hetgeen vol
gens Morricone een overtui
gend bewijs is van de plezierige
samenwerking. En het vak
manschap van de Hilversumse
musici.
Morricone: „Er zitten fantasti
sche elementen in dit orkest en
dat zeg ik echt niet alleen om
aardig te zijn. Ik heb het groot
ste respect voor deze musici.
Belangrijk is dat een orkest
goed gedisciplineerd is. De mu
sici moeten ook goed kunnen
luisteren en de partituur lezen.
Dan is er kans op een fantas
tisch resultaat. Italiaanse or
kesten zijn ook goed, maar
daar ontbreekt het nogal eens
aan discipline. Dan komt er
minder uit. Maar als ze beslui
ten op te letten, of als ze moe
zijn, dan gaat het heel goed."
Toch voelt hij zich op de eer
ste plaats componist en zeker
geen dirigent. Van hem is trou
wens de uitspraak dat de
meeste componisten slechte di
rigenten zijn. Morricone: „Het
enige dat-ik als componist wil,
is dat mijn eigen muziek zo
goed mogelijk wordt uitge
voerd. Ik zal dan ook nooit mu
ziek van anderen vertolken."
Morricone kreeg in het kader
van het Europese jaar van de
film recentelijk een uitnodi
ging om in Griekenland een
groots concert te dirigeren met
het Symfonie Orkest van Ro
me. „Ik heb geweigerd, want ik
zou daar ook muziek van ande
ren moeten dirigeren. Dat doe
- foto archief de stem
ik niet, want dan kies ik voor
een ander beroep. Dan ben ik
dirigent en dan moet ik ook
verantwoording afleggen aan
andere componisten. Het kost
me al genoeg moeite een orkest
zo ver te krijgen mijn eigen
werk zo goed mogelijk te spe
len. Een echte dirigent zit daar
niet mee, die staat daar boven
en heeft er maling aan dat hij
de orkestleden onder druk
moet zetten en ze pijn moet
doen."
Als componist beperkt hij
zich vrijwel tot het schrijven
van filmmuziek. Maar wat hem
betreft is er geen verschil tus
sen dë' Verschillende sódftërt
moaiek die van zijn hand ko
men. Wat film betreft schrijft
hij altijd veel langere stukken
dan eigenlijk nodig is. Morrico
ne: „Dat doe ik omdat ik me zo
beter kan uitdrukken. Met de
regisseur samen beslis ik dan
wat er al of niet wordt ge
bruikt. Soms is dat maar een
heel klein stukje."
Hoe belangrijk muziek voor
een film is, hangt volgens hem
af van de regisseur. „Er moet
ruimte voor zijn. Kijk, film en
muziek hebben beide tijd no
dig. Als je naar een schilder
stuk kijkt, is misschien één se
conde al genoeg om te worden
geraakt. Muziek heeft meer tijd
nodig. Als de regisseur die je
niet gunt, als hij de muziek ne
geert, dan ben je verloren, hoe
mooi de muziek ook is."
Hij voelt er niets voor be
paalde instrumenten een sym
bool-functie toe te kennen. Dat
vindt hij 'te banaal'. Een uit
zondering wil hij wel maken:
„De mondharmonica is een in
strument van nederige af
komst. Dat zal ik dan ook nooit
gebruiken als ik een klassiek
stuk schrijf. Maar om het nou
een 'woestijnlandschap-instru
ment' te noemen.Nee, dat
gaat me te ver."
Hij bestrijdt de visie dat hij
alleen tragische muziek
schrijft. Een probleem voor
hem is wel dat de meeste komi
sche films die in Italië worden
gemaakt nogal ordinair zijn en
daar verbindt hij zijn naam
niet aan. Toch heeft hij naar
z'n eigen gevoel hele vreugde
volle stukken geschreven, al
ervoer het publiek dat heel
vaak niet als zodanig.
Een voorkeur voor een bepaald
genre heeft hij niet. Integen
deel, dankzij de verscheiden
heid aan genres verveelt hij
zich niet. Voordat hij met com
poneren begint, bekijkt hij met
de regisseur samen de film.
„Dan ga ik nadenken. Heel
soms krijg ik tijdens het kijken
al een ingeving en dan hoef ik
helemaal niet na te denken.
Dan komt het als een soort
blikseminslag."
Voorop staat voor hem de
melodische waarde. „Een melon
die is voor het publiek makke
lijk herkenbaar. Daar besteed
ik heel veel zorg aan." En dat
doet hij dan ook niet zonder
succes. Morricone behoort tot
de weinigen die ook voor de
leek herkenbaar zijn.
Morricone: „Ik hoor dat wel
vaker. Mijn muziek zou her
kenbaar zijn. Ik ben daar heel
erg trots op. Ik vind dat een
hele eer. Het feit dat iets wat ik
heb geschreven wordt uitge
voerd, dat is voor mij al iets
magisch."
APELDOORN (ANP) -
Rijksmuseum Paleis Het
Loo in Apeldoorn heeft de
laatste drie jaar diverse
kunstwerken, onder andere
in Groot-Brittannië, ver
worven ter voorbereiding
van de Willem 3 van Oranje
en Mary 2 Stuart Herden
king (1688-1988). Historisch
hoogtepunt wordt op 5 juli
het bezoek van de Britse ko
ningin Elizabeth met echt
genoot prins Philip aan dit
museum. Koningin Beatrix
zal haar gasten rondleiden.
Het paleis was destijds het fa
voriete zomer- en jachtverblijf
van de koning-stadhouder en
zijn echtgenote. Zij lieten het
bouwen door architect Jacob
Roman en aankleden door Da
niel Marot. Begonnen in 1685
duurde het zeven jaar voor alle
veranderingen en uitbreidin
gen waren verwezenlijkt. Mary
heeft het huis nooit in voltooide
staat bewoond. In 1984 werden
het paleis, de interieurs en tui
nen grondig gerestaureerd.
Bovenaan de lijst van aan
winsten van het rijksmuseum
prijkt een ruiterportret van de
triomferende Willem 3 na de
Vrede van Rijswijk in 1697. Het
ROTTERDAM (ANP) -
Prince geeft een derde con
cert in het Rotterdamse
Feyenoord-stadion.
De
grote belangstelling voor de
optredens op 17 en 18 augus
tus heeft de organisatie
doen besluiten een extra
concert op vrijdag 19 augus
tus te programmeren, zo
heeft impresariaat Mojo
maandag bekendgemaakt.
De concerten in Rotterdam
maken deel uit van de naar
Prince's laatste lp 'Lovesexy'
genoemde Europese tour, die 5
juli in Parijs begint.
Doordat
het podium voor de breedste
zijde van de Kuip wordt opge
bouwd, is er ruimte voor 32.000
bezoekers per concert.
De voorverkoop van kaarten
is gisteren begonnen. Zoals be
kend zal de organisatie bij de
Prince-concerten optreden te
gen het zwart doorverkopen
van kaarten, alleen aanschaf
bij erkende verkoopbureaus
garandeert geldigheid van het
toegangsbewijs.
Door Jan Koesen
Vijfentwintig jaar geleden kreeg Bill Cosby voorz™
eerste optreden in een nachtclub $5. Vandaag beurthi
$250.000 voor een enkele aflevering van de naar het
genoemde show. Dit jaar zal Cosby $57 miljoen note
ren en daarmee op de eerste plaats staan van de hi
parade van grote verdieners in de showbusiness.
Topacteurs verdienen meer
dan de leiding van multina
tionals. Bij de Screen Actors
Guild zijn 70.000 leden aan
gesloten, maar voor het gros
is het sappelen. 80% verdient
nog geen $5000 per jaar, het
gemiddelde inkomen haalt
met moeite de $12.000 en
slechts 3% komt boven de
$50.000. Ondanks de glitter
en de glorie is acteren dus
geen vetpot. Bijstandstrek
kers hier hebben het door
gaans beter.
Door de kolossale salaris
sen van enkele superstars is
televisie heel duur aan het
worden, want als Bill er een
miljoentje bij vraagt, wil de
rest van zijn bemanning ook
hogerop. En de maatschap
pijen hebben geen keuze,
want deze sterren zijn de
echte moneymakers; daar
stevent de adverteerder ge
lijk op af, want zij lokken
het publiek naar de buis en
dus naar de spot.
Alles is ij delheid, zegt de
Prediker, maar bij Eddie
Murphy, de lawaaiige cop
van Beverly Hills, brengt
zijn talent en ego hem toch
nog jaarlijks $27 miljoen op.
Derde op de lijst staat Syl
vester Stallone met $21 mil
joen. Rocky/Rambo is er
aangrijpend op achteruit
gegaan, want in 1986 was hij
de duurste acteur met $53
miljoen. De bodybuilder Ar
nold Schwarzenegger (Co-
nan, Terminator) is sterk in
opkomst: voor hem nog
maar $18 miljoen, maar de
tijden worden beter.
Paul Hogan, de inne
mende Crocodile Dundee, is
met $10 miljoen een ge
slaagde exportprodukt van
Australië en Tom Selleck
(Magnum) hoeft met zijn $11
miljoen per jaar ook de gas-
rekening ende. studiefinan
ciering niet te vrezen, even
als Jack Nicholson en Tom
Cruise die evenveel aan de
belasting dienen op te geven.
Steve Martin, de grijsharige
comedy-speler, haalt moei
teloos de $10 miljoen. Bruce
Willis, de snelle detective uit
Moonlighting, scharrelt $8
miljoen bij elkaar, maar Mi
chael J. Fox (Family Ties,
Back to the Future) nog 1
miljoen meer. Jane Fonda,
de enige vrouw in dit rijtje
van kapitalisten, is met $5
miljoen ook niet modaal te
noemen.
Waarom zo veel, is een lo
gische vraag. Want de kloof
tussen prestatie en beloning
is hier afzichtelijk hoog. De
bestbetaalde directeur van
Amerika, Lee Iacocca, op-
perbaas van Chrysler, ver
dient bruto nog niet de helft
van Bill Cosby die buiten
zijn reeds vermelde $75 mil
joen nog eens hetzelfde ver
dient aan zijn Coca Cola fa
briek en televisiestation.
Cosby heeft de omzet van
zijn opdrachtgever NBC op
gepept van $156 miljoen
naar $400 miljoen en daar
mag deze televisiereus best
dankbaar voor zijn. Als Paul
doet, verdient hij nog altj
$5 miljoen per jaar aan
aandelen uit het Beatle-t
perk. De sterren kunnend
rustig aankloppen om
slag, zonder de pet in
hand, want de bazen moe
het ze wel geven.
Entertainment is
tweede exportartikel
Amerika (bijna $5 m%
de vliegtuigbouw heeft
omzet van bijna $11 L__
jard). De hele wereld besti
films en tv in de States e
betaalt voor een serie nj
rato van het aantal tv-to
stellen in dat land. Veronii
moet daarom minder bèta
len voor een aflevering
Miami Vice dan een sta
in Duitsland, maar
meer dan de omroep
Luxemburg.
De import daarentej
naar Amerika vanuit Eui
pa, Australië enzovoort,
nog geen $400 miljoen, Hel
dus duidelijk dat een gn
deel van het Amerikaar,
bruto nationale produkt
de schijnwereld van
witte doek en de beeldln
komt. En daar mag je i
royaal in investeren. De
met de gouden eieren gee
ook te vreten wat die vraa
Bovendien is er een ma
bijgekomen: de video, wai
door films en sterren
herkansing krijgen,
sterker: een figuur
Schwarzenegger moet
vooral van de videothel
hebben en niet in de eer
plaats van de bioscoop. 1
loze films worden niet ik
voor de zaal gemaakt, ma
voor de huiskamer. In
bioscoop leveren ze weit
op, maar in de videorecon
veel, heel veel.
t Niet -;a1l8{®?fflpisen
nen kapitalen verdienen
het scherm, ook dieren,
hond Benji haalde vorig ji
$1 miljoen voor zijn
en andere sterren meti|
ten verdienen tegenwoon
ook inkomens in de 7 cijfs
16.20 1 Kerkepad
ne NCRV heeft er een ge
woonte van gemaakt om zo-
wel 'S middags als 's avonds
een Kerkepadroute te be
wandelen. Vandaag gaat
'Kerkepad' op verkenning in
West-Brabant, waar grote
bolwerken te vinden zijn van
•owel bet protestantisme als
het katholicisme. De route
begint in Willemstad, dat al
vier eeuwen trouw is aan het
Gastel gaat de tocht naar het
Brabantse Rome, Ouden
bosch. Deze plaats staat be
kend om zijn getrouwe kopie
van de St. Pieter.
20.10
Murder she
wrote
Uit 'Murder she wrote'
brengt de NCRV de afleve
ring Een komedie met een
tragische afloop'. Als actrice
Maggie Tarrow opnieuw
succes oogst met een kome
die, waarin ze dertig jaar ge
leden debuteerde, komt een
stroom dreigbrieven op gang.
Maggie vraagt haar ver
vangster de rol over te ne
men. Deze wordt prompt
vergiftigd, waarna een ont
stelde Maggie de hulp in
roept van haar vriendin Jes
sica Fletcher.
Red Middel
landse Zee
Bij Portman, een mijndorpje
aan de Spaanse oostkust,
worden al twintig jaar lang
chemische stoffen in de Mid
dellandse Zee geloosd. Vier
jaar geleden startte Green
peace een actie tegen deze lo
zingen. In de Greenpeace-
film 'Redt de Middellandse
Zee' bij de NOS komen voor-
en tegenstanders aan het
woord. De regering in Ma
drid begint langzaam in te
zien, dat er een einde aan de
lozingen moet komen. De vis
in de Middellandse Zee is aan
het uitsterven, de vissers ko
men met steeds minder naar
huis.
22.40
Kelne Hand
wascht
In de ZDF-serie 'Das kleine
Femsehspiel' is vanavond de
Ier 'Reine Hand wascht
andere' van Heiner Mtth-
inbrock te zien. De jonge
ijaise Coline is naar
'uitstand gekomen om haar
nwelijk met de Italiaanse
ilneel Paolo Rossi te ont
luchten. Rossi is haar echter
[evolgd om haar te vermoor-
Onderweg leert Coline
n zekere Robert kennen,
haar onderdak verleent,
wil niet bij hem blijven,
iteelt hem en verdwijnt,
ze elkaar weer ontmoe-
is ze tenauwernood voor
tweede maal aan een
loordaanslag ontkomen.
De slaapkamer van Mary Stuart in paleis Het Loo.
Loo kocht dit werk uit een par
ticuliere collectie in New York.
Het werd geschilderd door Sir
Godfrey Kneller. In vergrote
vorm hangt het in de audiën
tiezaal in Hampton Court, het
paleis van Willem en Mary bij
Londen.
In de stallen van Het Loo is 1
juli tot 3 oktober ook de staats
iekoets van Willem 3 te zien,
die waarschijnlijk in Den Haag
in 1698 is gebouwd naar een
ontwerp van Daniel Marot, een
Hugenoot die de interieurs en
de tuinen van Het Loo ont
wierp. De voorzitter van het
Britse Lagerhuis gebruikt deze
karos sinds 1802 bij kroningen
en regeringsjubilea. Hij heeft
hem in bruikleen gegeven aan
het Rijksmuseum Paleis Het
Loo.
Het paleis geeft een indruk
van de bewoning door de Oran
jes, van de stichter Willem 3
(1650-1702) tot en met koningin
STUTTGART (DPA) - On
geveer 80 kunstenaars, we
tenschappers, journalisten
en filmers uit 15 Europese
landen hebben meer geld
van de EG voor de cultuur
in Europa geëist.
Na afloop van hun driedaagse
congres 'Kulturraum Europa'
wezen de deelnemers er op dat
de Europeanen op technisch
gebied zo naar elkaar toe
groeien, dat zij 'kamerhuren'
worden. Cultureel evenwel is
er nog een zeer brede kloof.
De voorzitter van het
Deutsch-Französische Institut,
professor Rudolf von Thadden,
eiste voor de geschiedenisles op
alle Europese scholen hetzelfde
boek. Wie een extra taal leert
naast de gebruikelijke, moet
een premie krijgen. Von Thad
den waarschuwde voor het af
zonderen van de islamitische
minderheden in Europa. De
vreemdeling mag in Europa
niet alleen als arbeidskracht
zijn plaats innemen.
Het congres in Stuttgart gaf
perspectieven aan voor een
Europees kunstbeleid in het
jaar 2000. Het was het derde
congres van deze aard, na Ve
netië in 1984 en Madrid in 1985.
Wilhelmina (1880-1982) die er
haar laatste levensjaren door
bracht. Van het museum zijn
paleis en tuinen behalve op
maandag overdag te bezoeken.
De oost- en westvleugel plus
stallen zijn open tot 1 novem
ber en de vleugels alleen 's
middags. Van 3 september tot
en met 10 september zullen
museum en tuinen ook 's
avonds open zijn naar aanlei
ding van de expositie 'De Gou
den Eeuw van de Hollandse
Tuinkunst'.
Deze expositie wordt 31
augustus geopend en duurt tot
4 december. Ze is verder van 4
januari tot 10 februari te zien
bij Christie's in Londen. Spec
taculair wordt de aanwezig
heid genoemd van een aantal
tulpenpyramides van Delfts
blauw aardewerk, gevuld met
diverse bloemen. Dat Willem
en Mary belangrijk bijdroegen
aan het ontstaan van de speci
fieke tuincultuur in Nederland
en Engeland wordt op de ten
toonstelling duidelijk gemaakt
met onder andere schilderijen,
tekeningen, prenten, geïllus
treerde plantenboeken en tuin
beelden en -vazen.
Door Henk Egbers
Vakantietip: Komt u in de
buurt van het Zwitserse
Basel, ga dan eens kijken in
het naburige Dornach, als u
van interessante gebouwen
en levensfilosofieën houdt.
Daar ligt het door Rudolf
Steiner gebouwde Goethea-
num, het 'Vaticaan van de
antroposofie'. Het was zijn
tweede versie. De eerste
brandde af. Over dat eerste
Goetheanum verscheen een
fraai boek, met Nederlandse
tekst.
Er bestaat zoiets als een antro
posofische architectuur. Jaren
geleden heb ik in De Stem eens
uitvoerig aandacht besteed aan
enkele boerenschuren, die op
deze manier nabij Tiel ge
bouwd zijn (Tedingsweerd).
Dat was bedoeld als een reactie
op die afschuwelijke schuren
voor de bio-industrie die onze
regio ontsieren. Het kan an
ders! Maar waarschijnlijk is de
publieke opinie in onze tijd al
leen te prikkelen met spectacu
laire projekten. Er is tenminste
een geweldige aandacht ge
weest voor het nieuwe NMB-
gebouw, dat vorig jaar in de
Bijlmer/Amsterdamse Poort
geopend werd. Dat is gebouwd
op basis van antroposofische
principes.
Rudolf Steiner begon in 1913
te bouwen aan zijn Goethea-
num in Dornach; werkte er
tien jaar aan en in 1923
brandde het af. Daarna
bouwde hij een nieuw, op basis
van dezelfde uitgangspunten
maar met een sterk gewijzigde
uitkomst, dat niettemin nog
steeds zeer opvallend dit Zwit
serse dorp beheerst. De naam
van het gebouw verwijst naar
het feit dat Goethes metamor
fose-ideeën in het principe van
dit gebouw zijn opgenomen.
Wat hij daarmee bedoelde,
heeft hij in een voordracht met
lichtbeelden verteld in Bern op
29 juni 1921. De tekst daarvan,
aangevuld met alinea's uit an
dere publikaties van zijn hand,
zijn in het Nederlands onder
gebracht in een eenvoudig
boekje. Maar dit hoort bij een
fraai kunstboek in linnen band
met 250 zwart-wit foto's en 20
kleurenfoto's van dit tot histo
rie veraste gebouw. Enkele fo
to's aan het slot laten zien hoe
het tweede Goetheanum ge
worden is. Het werd gebouwd
in de jaren 1925-28.
De Vrije Hogeschool voor
Geesteswetenschap in Dor
nach, die nog steeds functio
neert (je kunt er binnenlopen),
baseert zich niet alleen op de
menselijke zintuiglijke waar
nemingen en het menselijke in
tellect, maar put uit het volle
menszijn; bronnen waaruit ook
religie en kunst ontstaan. Het
Goetheanum is een uitdruk
king van die belevenis en niet
van een bedacht systeem.
Steiner verzet zich ook tegen
hen, die in het gebouw slechts
allegorische en symbolische
uitbeeldingen zien. „In Dor
nach is getracht het zuiver dy
namische, metrische en sym
metrische van vroegere bouw
vormen werkelijk in het orga
nische te laten overgaan.Het
gaat hierbij nergens om natu
ralistische nabootsingen van
bepaalde organismen. Er is al
leen geprobeerd zich in te leven
in het organisch scheppende
principe van de natuur".
Zoals Goethe de gehele plant
beschouwd als één gecoi
ceerd blad, herleidt tot
zelfde ideële grondvorm,
heeft Steiner zijn Goethea;
ook met beton en hout
groeien uit dat basisgevoel
aanzien van de natuur.
Aan de hand van foto's
hij uit hoe dat tot uitdrukt
is gebracht in onder meer
ven zuilen, twee koepels,
schilderingen met hun vei
nen als vormgevers, in de
graveerkunst, de houten sci
turen, de Ahriman-Lucife'
genstelling etcetera.
Toen ik zelf voor een
keer in het (tweede) Goetl
num ging kijken kreeg ik
gevoel in een Wagneriar
wereld terecht te zijn
De merkwaardige bouw
men, de theatrale schilderit r
en sculpturen riepen dat gr' J n 0
op. Het scheen niet zo gek,™
dat de tegenstelling 8
kwaad daarbij een grote
speelt. Het Wagneriaanse
deert vaak naar het H
riaanse (sla er de romans
Ferron maar op na), maart
antroposofische wereld
aanvankelijk moeilijk je
die gedetermineerdheid
maken. Hoe je er verder
over denkt of voelt, het
theanum blijft een inten
fenomeen. Sla dit boek er
op na. En ga er mogelijk kil
Walther Roggenkamp: 'Het'
Goetheanum'. Uitg. Vrij Gees*
ven, prijs 95,-.