DE STEM ENNIO MORRICONE DIRIGEERT HET METROPOLE ORKEST 'Discipline in orkest belangrijk' Eerste Goetheanum van Rudolf Steiner in woord en beeld Extra concert Prince in Kuip Supersterren verdienen' miljoenen meer dan leiders multinationals Kunstenaars eisen meer geld van EG DINSDAG 21 JUNI ij Al meer dan een week zetelt Ennio Morricone in Rotterdam, ter voorbereiding van de concer ten die hij met het Metropole Orkest in Neder land en België geeft. Morricone bouwde zijn wereldnaam vooral op filmmuziek: van 'Once upon a time in the west' tot 'The good, the bad and the ugly.' De dagen werden gevuld met in tensieve repetities, waarbij de 'maestro' - zo wordt hij door z'n Nederlandse gastheren aan gesproken - niet gestoord wil worden. Na enig aandring trekt hij een uurtje uit om over zijn muziek te praten. Muziek in het algëmeen, zijn muziek in het bijzonder en heel even over voet ballen. Wereldnaam Fantastisch Klein stukje Te benaal Voorkeur Het Loo koopt kunst voor herdenking Willem en Mary pK STEM GIDS 2 NEDERLAND 1 SKSMftSi NEDERLAND 3 T Lichtbeelden Grondvorm IK HBB Tk/W I/Y DAK D/NC IK GA PAS h/5 ThZ/A/T/g Mae &EH „In de eerste aflevering van Hitkwis vergat ik in de camera te kijken en dat schijnt wel de gewoonte te zijn in de quiz-wereld Henk Westbroek, musicus en tv- presentator T2 Door Tom Smeets Ennio Morricone praat zeer se rieus. Geen moment maakt hij er zich makkelijk vanaf. Als hij bang is de vraag niet goed be grepen te hebben, laat hij de tolk deze wel op drie, vier ma nieren herhalen. Italiaans is de enige taal die hij beheerst, de aanwezigheid van die tolk is daarom voor beide partijen een bittere noodzaak. Jammer genoeg, want het meisje krijgt nauwelijks de kans voor een vertaling te zor gen. Praten doet Ennio Morricone wel uitvoerig. Ook al heel se rieus. Er vallen alleen stiltes als hij over een vraag wil na denken. Op complimenten rea geert hij verlegen en hij zal het niet laten ze waar mogelijk af te zwakken. Lachen doet hij niet. Of wel, een keer, als het gesprek eigenlijk al is afgelo pen. Dan komt het EK Voetbal ter sprake. In eens is daar een andere man. Lachend, breed en druk gebarend, zoals wij Nederlan ders ons een Italiaan doorgaans voorstellen. Hij is vol lof over het Nederlandse elftal, maar is dat niet zonder bijbedoelingen. „Het is bijna voor de helft een Italiaans elftal", verklaart hij. „Elk punt dat jullie halen is zo'n beetje voor de helft van ons." Toch is hij zo aardig te hopen dat de finale zal gaan tussen Italië en Nederland en gunt hij ons land de overwin ning. Maar goed, de vermaarde com ponist hield geen audiëntie om over het voetballen te praten. Het zou over muziek gaan. Meer specifiek: zijn eigen mu ziek. In de loop van het gesprek zou blijken dat hij zo druk be zig is met zijn eigen muzikale beslommeringen, dat hij nau welijks of niet merkt dat er el ders ook nog andere dingen ge beuren. Het antwoord op de vraag wat hij er van vindt dat met name Hollywood vandaag de dag veel al of niet nieuw hit- werk gebruikt om de sound track op te sieren, was wat dat betreft veelzeggend: „O ja? Dat wist ik niet". Van het huidige kassucces 'Dirty dancing', om maar eens een voorbeeld te noemen, heeft hij nog nooit ge hoord. Hij zegt het bijna ver ontschuldigend. Ennio Morricone dirigeert drie concerten in Nederland. Het had er oorspronkelijk één zullen zijn, in De Doelen in Rotterdam, waarbij tv-came- ja's er voor zullen zorgen dat VARA-klJkers in dé loöp Van dit jaar alsnog kunnen meege nieten. Omdat de kaartjes in een mum van tijd waren uit verkocht, kwam er een tweede bij, eveneens in De Doelen. Ook toen was de zaal tot de laatste plaats bezet. Daarom wordt er zaterdag in de Amsterdamse RAI nog een concert gehouden. Het klinkt misschien vreemd, maar Morricone's komst heeft indirect met de initiatieven van Ennio Morricone: muziek en voetbal. minister Brinkman te maken. Het zelfstandig maken van de produktionele kant van de NOS zette ook een instituut als het Metropole Orkest op eigen benen. En omdat er brood op de plank moet, ging het orkest verder kijken dan de Hilver- sumse neus lang is. Met name door het aantrek ken van gastdirigenten pro beert men internationaal de aandacht te trekken. En waar mee kun je dan beter voor de dag komen dan met een we reldnaam als Ennio Morricone? Orkest en dirigent kennen elkaar al, want vorig jaar werd er in Antwerpen al een concert gegeven. Verliepen de voorbe reidingen toen tamelijk ge spannen, nu ging het zonder meer soepel. Sommige repeti ties waren zelfs eerder afgelo pen dan gepland, hetgeen vol gens Morricone een overtui gend bewijs is van de plezierige samenwerking. En het vak manschap van de Hilversumse musici. Morricone: „Er zitten fantasti sche elementen in dit orkest en dat zeg ik echt niet alleen om aardig te zijn. Ik heb het groot ste respect voor deze musici. Belangrijk is dat een orkest goed gedisciplineerd is. De mu sici moeten ook goed kunnen luisteren en de partituur lezen. Dan is er kans op een fantas tisch resultaat. Italiaanse or kesten zijn ook goed, maar daar ontbreekt het nogal eens aan discipline. Dan komt er minder uit. Maar als ze beslui ten op te letten, of als ze moe zijn, dan gaat het heel goed." Toch voelt hij zich op de eer ste plaats componist en zeker geen dirigent. Van hem is trou wens de uitspraak dat de meeste componisten slechte di rigenten zijn. Morricone: „Het enige dat-ik als componist wil, is dat mijn eigen muziek zo goed mogelijk wordt uitge voerd. Ik zal dan ook nooit mu ziek van anderen vertolken." Morricone kreeg in het kader van het Europese jaar van de film recentelijk een uitnodi ging om in Griekenland een groots concert te dirigeren met het Symfonie Orkest van Ro me. „Ik heb geweigerd, want ik zou daar ook muziek van ande ren moeten dirigeren. Dat doe - foto archief de stem ik niet, want dan kies ik voor een ander beroep. Dan ben ik dirigent en dan moet ik ook verantwoording afleggen aan andere componisten. Het kost me al genoeg moeite een orkest zo ver te krijgen mijn eigen werk zo goed mogelijk te spe len. Een echte dirigent zit daar niet mee, die staat daar boven en heeft er maling aan dat hij de orkestleden onder druk moet zetten en ze pijn moet doen." Als componist beperkt hij zich vrijwel tot het schrijven van filmmuziek. Maar wat hem betreft is er geen verschil tus sen dë' Verschillende sódftërt moaiek die van zijn hand ko men. Wat film betreft schrijft hij altijd veel langere stukken dan eigenlijk nodig is. Morrico ne: „Dat doe ik omdat ik me zo beter kan uitdrukken. Met de regisseur samen beslis ik dan wat er al of niet wordt ge bruikt. Soms is dat maar een heel klein stukje." Hoe belangrijk muziek voor een film is, hangt volgens hem af van de regisseur. „Er moet ruimte voor zijn. Kijk, film en muziek hebben beide tijd no dig. Als je naar een schilder stuk kijkt, is misschien één se conde al genoeg om te worden geraakt. Muziek heeft meer tijd nodig. Als de regisseur die je niet gunt, als hij de muziek ne geert, dan ben je verloren, hoe mooi de muziek ook is." Hij voelt er niets voor be paalde instrumenten een sym bool-functie toe te kennen. Dat vindt hij 'te banaal'. Een uit zondering wil hij wel maken: „De mondharmonica is een in strument van nederige af komst. Dat zal ik dan ook nooit gebruiken als ik een klassiek stuk schrijf. Maar om het nou een 'woestijnlandschap-instru ment' te noemen.Nee, dat gaat me te ver." Hij bestrijdt de visie dat hij alleen tragische muziek schrijft. Een probleem voor hem is wel dat de meeste komi sche films die in Italië worden gemaakt nogal ordinair zijn en daar verbindt hij zijn naam niet aan. Toch heeft hij naar z'n eigen gevoel hele vreugde volle stukken geschreven, al ervoer het publiek dat heel vaak niet als zodanig. Een voorkeur voor een bepaald genre heeft hij niet. Integen deel, dankzij de verscheiden heid aan genres verveelt hij zich niet. Voordat hij met com poneren begint, bekijkt hij met de regisseur samen de film. „Dan ga ik nadenken. Heel soms krijg ik tijdens het kijken al een ingeving en dan hoef ik helemaal niet na te denken. Dan komt het als een soort blikseminslag." Voorop staat voor hem de melodische waarde. „Een melon die is voor het publiek makke lijk herkenbaar. Daar besteed ik heel veel zorg aan." En dat doet hij dan ook niet zonder succes. Morricone behoort tot de weinigen die ook voor de leek herkenbaar zijn. Morricone: „Ik hoor dat wel vaker. Mijn muziek zou her kenbaar zijn. Ik ben daar heel erg trots op. Ik vind dat een hele eer. Het feit dat iets wat ik heb geschreven wordt uitge voerd, dat is voor mij al iets magisch." APELDOORN (ANP) - Rijksmuseum Paleis Het Loo in Apeldoorn heeft de laatste drie jaar diverse kunstwerken, onder andere in Groot-Brittannië, ver worven ter voorbereiding van de Willem 3 van Oranje en Mary 2 Stuart Herden king (1688-1988). Historisch hoogtepunt wordt op 5 juli het bezoek van de Britse ko ningin Elizabeth met echt genoot prins Philip aan dit museum. Koningin Beatrix zal haar gasten rondleiden. Het paleis was destijds het fa voriete zomer- en jachtverblijf van de koning-stadhouder en zijn echtgenote. Zij lieten het bouwen door architect Jacob Roman en aankleden door Da niel Marot. Begonnen in 1685 duurde het zeven jaar voor alle veranderingen en uitbreidin gen waren verwezenlijkt. Mary heeft het huis nooit in voltooide staat bewoond. In 1984 werden het paleis, de interieurs en tui nen grondig gerestaureerd. Bovenaan de lijst van aan winsten van het rijksmuseum prijkt een ruiterportret van de triomferende Willem 3 na de Vrede van Rijswijk in 1697. Het ROTTERDAM (ANP) - Prince geeft een derde con cert in het Rotterdamse Feyenoord-stadion. De grote belangstelling voor de optredens op 17 en 18 augus tus heeft de organisatie doen besluiten een extra concert op vrijdag 19 augus tus te programmeren, zo heeft impresariaat Mojo maandag bekendgemaakt. De concerten in Rotterdam maken deel uit van de naar Prince's laatste lp 'Lovesexy' genoemde Europese tour, die 5 juli in Parijs begint. Doordat het podium voor de breedste zijde van de Kuip wordt opge bouwd, is er ruimte voor 32.000 bezoekers per concert. De voorverkoop van kaarten is gisteren begonnen. Zoals be kend zal de organisatie bij de Prince-concerten optreden te gen het zwart doorverkopen van kaarten, alleen aanschaf bij erkende verkoopbureaus garandeert geldigheid van het toegangsbewijs. Door Jan Koesen Vijfentwintig jaar geleden kreeg Bill Cosby voorz™ eerste optreden in een nachtclub $5. Vandaag beurthi $250.000 voor een enkele aflevering van de naar het genoemde show. Dit jaar zal Cosby $57 miljoen note ren en daarmee op de eerste plaats staan van de hi parade van grote verdieners in de showbusiness. Topacteurs verdienen meer dan de leiding van multina tionals. Bij de Screen Actors Guild zijn 70.000 leden aan gesloten, maar voor het gros is het sappelen. 80% verdient nog geen $5000 per jaar, het gemiddelde inkomen haalt met moeite de $12.000 en slechts 3% komt boven de $50.000. Ondanks de glitter en de glorie is acteren dus geen vetpot. Bijstandstrek kers hier hebben het door gaans beter. Door de kolossale salaris sen van enkele superstars is televisie heel duur aan het worden, want als Bill er een miljoentje bij vraagt, wil de rest van zijn bemanning ook hogerop. En de maatschap pijen hebben geen keuze, want deze sterren zijn de echte moneymakers; daar stevent de adverteerder ge lijk op af, want zij lokken het publiek naar de buis en dus naar de spot. Alles is ij delheid, zegt de Prediker, maar bij Eddie Murphy, de lawaaiige cop van Beverly Hills, brengt zijn talent en ego hem toch nog jaarlijks $27 miljoen op. Derde op de lijst staat Syl vester Stallone met $21 mil joen. Rocky/Rambo is er aangrijpend op achteruit gegaan, want in 1986 was hij de duurste acteur met $53 miljoen. De bodybuilder Ar nold Schwarzenegger (Co- nan, Terminator) is sterk in opkomst: voor hem nog maar $18 miljoen, maar de tijden worden beter. Paul Hogan, de inne mende Crocodile Dundee, is met $10 miljoen een ge slaagde exportprodukt van Australië en Tom Selleck (Magnum) hoeft met zijn $11 miljoen per jaar ook de gas- rekening ende. studiefinan ciering niet te vrezen, even als Jack Nicholson en Tom Cruise die evenveel aan de belasting dienen op te geven. Steve Martin, de grijsharige comedy-speler, haalt moei teloos de $10 miljoen. Bruce Willis, de snelle detective uit Moonlighting, scharrelt $8 miljoen bij elkaar, maar Mi chael J. Fox (Family Ties, Back to the Future) nog 1 miljoen meer. Jane Fonda, de enige vrouw in dit rijtje van kapitalisten, is met $5 miljoen ook niet modaal te noemen. Waarom zo veel, is een lo gische vraag. Want de kloof tussen prestatie en beloning is hier afzichtelijk hoog. De bestbetaalde directeur van Amerika, Lee Iacocca, op- perbaas van Chrysler, ver dient bruto nog niet de helft van Bill Cosby die buiten zijn reeds vermelde $75 mil joen nog eens hetzelfde ver dient aan zijn Coca Cola fa briek en televisiestation. Cosby heeft de omzet van zijn opdrachtgever NBC op gepept van $156 miljoen naar $400 miljoen en daar mag deze televisiereus best dankbaar voor zijn. Als Paul doet, verdient hij nog altj $5 miljoen per jaar aan aandelen uit het Beatle-t perk. De sterren kunnend rustig aankloppen om slag, zonder de pet in hand, want de bazen moe het ze wel geven. Entertainment is tweede exportartikel Amerika (bijna $5 m% de vliegtuigbouw heeft omzet van bijna $11 L__ jard). De hele wereld besti films en tv in de States e betaalt voor een serie nj rato van het aantal tv-to stellen in dat land. Veronii moet daarom minder bèta len voor een aflevering Miami Vice dan een sta in Duitsland, maar meer dan de omroep Luxemburg. De import daarentej naar Amerika vanuit Eui pa, Australië enzovoort, nog geen $400 miljoen, Hel dus duidelijk dat een gn deel van het Amerikaar, bruto nationale produkt de schijnwereld van witte doek en de beeldln komt. En daar mag je i royaal in investeren. De met de gouden eieren gee ook te vreten wat die vraa Bovendien is er een ma bijgekomen: de video, wai door films en sterren herkansing krijgen, sterker: een figuur Schwarzenegger moet vooral van de videothel hebben en niet in de eer plaats van de bioscoop. 1 loze films worden niet ik voor de zaal gemaakt, ma voor de huiskamer. In bioscoop leveren ze weit op, maar in de videorecon veel, heel veel. t Niet -;a1l8{®?fflpisen nen kapitalen verdienen het scherm, ook dieren, hond Benji haalde vorig ji $1 miljoen voor zijn en andere sterren meti| ten verdienen tegenwoon ook inkomens in de 7 cijfs 16.20 1 Kerkepad ne NCRV heeft er een ge woonte van gemaakt om zo- wel 'S middags als 's avonds een Kerkepadroute te be wandelen. Vandaag gaat 'Kerkepad' op verkenning in West-Brabant, waar grote bolwerken te vinden zijn van •owel bet protestantisme als het katholicisme. De route begint in Willemstad, dat al vier eeuwen trouw is aan het Gastel gaat de tocht naar het Brabantse Rome, Ouden bosch. Deze plaats staat be kend om zijn getrouwe kopie van de St. Pieter. 20.10 Murder she wrote Uit 'Murder she wrote' brengt de NCRV de afleve ring Een komedie met een tragische afloop'. Als actrice Maggie Tarrow opnieuw succes oogst met een kome die, waarin ze dertig jaar ge leden debuteerde, komt een stroom dreigbrieven op gang. Maggie vraagt haar ver vangster de rol over te ne men. Deze wordt prompt vergiftigd, waarna een ont stelde Maggie de hulp in roept van haar vriendin Jes sica Fletcher. Red Middel landse Zee Bij Portman, een mijndorpje aan de Spaanse oostkust, worden al twintig jaar lang chemische stoffen in de Mid dellandse Zee geloosd. Vier jaar geleden startte Green peace een actie tegen deze lo zingen. In de Greenpeace- film 'Redt de Middellandse Zee' bij de NOS komen voor- en tegenstanders aan het woord. De regering in Ma drid begint langzaam in te zien, dat er een einde aan de lozingen moet komen. De vis in de Middellandse Zee is aan het uitsterven, de vissers ko men met steeds minder naar huis. 22.40 Kelne Hand wascht In de ZDF-serie 'Das kleine Femsehspiel' is vanavond de Ier 'Reine Hand wascht andere' van Heiner Mtth- inbrock te zien. De jonge ijaise Coline is naar 'uitstand gekomen om haar nwelijk met de Italiaanse ilneel Paolo Rossi te ont luchten. Rossi is haar echter [evolgd om haar te vermoor- Onderweg leert Coline n zekere Robert kennen, haar onderdak verleent, wil niet bij hem blijven, iteelt hem en verdwijnt, ze elkaar weer ontmoe- is ze tenauwernood voor tweede maal aan een loordaanslag ontkomen. De slaapkamer van Mary Stuart in paleis Het Loo. Loo kocht dit werk uit een par ticuliere collectie in New York. Het werd geschilderd door Sir Godfrey Kneller. In vergrote vorm hangt het in de audiën tiezaal in Hampton Court, het paleis van Willem en Mary bij Londen. In de stallen van Het Loo is 1 juli tot 3 oktober ook de staats iekoets van Willem 3 te zien, die waarschijnlijk in Den Haag in 1698 is gebouwd naar een ontwerp van Daniel Marot, een Hugenoot die de interieurs en de tuinen van Het Loo ont wierp. De voorzitter van het Britse Lagerhuis gebruikt deze karos sinds 1802 bij kroningen en regeringsjubilea. Hij heeft hem in bruikleen gegeven aan het Rijksmuseum Paleis Het Loo. Het paleis geeft een indruk van de bewoning door de Oran jes, van de stichter Willem 3 (1650-1702) tot en met koningin STUTTGART (DPA) - On geveer 80 kunstenaars, we tenschappers, journalisten en filmers uit 15 Europese landen hebben meer geld van de EG voor de cultuur in Europa geëist. Na afloop van hun driedaagse congres 'Kulturraum Europa' wezen de deelnemers er op dat de Europeanen op technisch gebied zo naar elkaar toe groeien, dat zij 'kamerhuren' worden. Cultureel evenwel is er nog een zeer brede kloof. De voorzitter van het Deutsch-Französische Institut, professor Rudolf von Thadden, eiste voor de geschiedenisles op alle Europese scholen hetzelfde boek. Wie een extra taal leert naast de gebruikelijke, moet een premie krijgen. Von Thad den waarschuwde voor het af zonderen van de islamitische minderheden in Europa. De vreemdeling mag in Europa niet alleen als arbeidskracht zijn plaats innemen. Het congres in Stuttgart gaf perspectieven aan voor een Europees kunstbeleid in het jaar 2000. Het was het derde congres van deze aard, na Ve netië in 1984 en Madrid in 1985. Wilhelmina (1880-1982) die er haar laatste levensjaren door bracht. Van het museum zijn paleis en tuinen behalve op maandag overdag te bezoeken. De oost- en westvleugel plus stallen zijn open tot 1 novem ber en de vleugels alleen 's middags. Van 3 september tot en met 10 september zullen museum en tuinen ook 's avonds open zijn naar aanlei ding van de expositie 'De Gou den Eeuw van de Hollandse Tuinkunst'. Deze expositie wordt 31 augustus geopend en duurt tot 4 december. Ze is verder van 4 januari tot 10 februari te zien bij Christie's in Londen. Spec taculair wordt de aanwezig heid genoemd van een aantal tulpenpyramides van Delfts blauw aardewerk, gevuld met diverse bloemen. Dat Willem en Mary belangrijk bijdroegen aan het ontstaan van de speci fieke tuincultuur in Nederland en Engeland wordt op de ten toonstelling duidelijk gemaakt met onder andere schilderijen, tekeningen, prenten, geïllus treerde plantenboeken en tuin beelden en -vazen. Door Henk Egbers Vakantietip: Komt u in de buurt van het Zwitserse Basel, ga dan eens kijken in het naburige Dornach, als u van interessante gebouwen en levensfilosofieën houdt. Daar ligt het door Rudolf Steiner gebouwde Goethea- num, het 'Vaticaan van de antroposofie'. Het was zijn tweede versie. De eerste brandde af. Over dat eerste Goetheanum verscheen een fraai boek, met Nederlandse tekst. Er bestaat zoiets als een antro posofische architectuur. Jaren geleden heb ik in De Stem eens uitvoerig aandacht besteed aan enkele boerenschuren, die op deze manier nabij Tiel ge bouwd zijn (Tedingsweerd). Dat was bedoeld als een reactie op die afschuwelijke schuren voor de bio-industrie die onze regio ontsieren. Het kan an ders! Maar waarschijnlijk is de publieke opinie in onze tijd al leen te prikkelen met spectacu laire projekten. Er is tenminste een geweldige aandacht ge weest voor het nieuwe NMB- gebouw, dat vorig jaar in de Bijlmer/Amsterdamse Poort geopend werd. Dat is gebouwd op basis van antroposofische principes. Rudolf Steiner begon in 1913 te bouwen aan zijn Goethea- num in Dornach; werkte er tien jaar aan en in 1923 brandde het af. Daarna bouwde hij een nieuw, op basis van dezelfde uitgangspunten maar met een sterk gewijzigde uitkomst, dat niettemin nog steeds zeer opvallend dit Zwit serse dorp beheerst. De naam van het gebouw verwijst naar het feit dat Goethes metamor fose-ideeën in het principe van dit gebouw zijn opgenomen. Wat hij daarmee bedoelde, heeft hij in een voordracht met lichtbeelden verteld in Bern op 29 juni 1921. De tekst daarvan, aangevuld met alinea's uit an dere publikaties van zijn hand, zijn in het Nederlands onder gebracht in een eenvoudig boekje. Maar dit hoort bij een fraai kunstboek in linnen band met 250 zwart-wit foto's en 20 kleurenfoto's van dit tot histo rie veraste gebouw. Enkele fo to's aan het slot laten zien hoe het tweede Goetheanum ge worden is. Het werd gebouwd in de jaren 1925-28. De Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap in Dor nach, die nog steeds functio neert (je kunt er binnenlopen), baseert zich niet alleen op de menselijke zintuiglijke waar nemingen en het menselijke in tellect, maar put uit het volle menszijn; bronnen waaruit ook religie en kunst ontstaan. Het Goetheanum is een uitdruk king van die belevenis en niet van een bedacht systeem. Steiner verzet zich ook tegen hen, die in het gebouw slechts allegorische en symbolische uitbeeldingen zien. „In Dor nach is getracht het zuiver dy namische, metrische en sym metrische van vroegere bouw vormen werkelijk in het orga nische te laten overgaan.Het gaat hierbij nergens om natu ralistische nabootsingen van bepaalde organismen. Er is al leen geprobeerd zich in te leven in het organisch scheppende principe van de natuur". Zoals Goethe de gehele plant beschouwd als één gecoi ceerd blad, herleidt tot zelfde ideële grondvorm, heeft Steiner zijn Goethea; ook met beton en hout groeien uit dat basisgevoel aanzien van de natuur. Aan de hand van foto's hij uit hoe dat tot uitdrukt is gebracht in onder meer ven zuilen, twee koepels, schilderingen met hun vei nen als vormgevers, in de graveerkunst, de houten sci turen, de Ahriman-Lucife' genstelling etcetera. Toen ik zelf voor een keer in het (tweede) Goetl num ging kijken kreeg ik gevoel in een Wagneriar wereld terecht te zijn De merkwaardige bouw men, de theatrale schilderit r en sculpturen riepen dat gr' J n 0 op. Het scheen niet zo gek,™ dat de tegenstelling 8 kwaad daarbij een grote speelt. Het Wagneriaanse deert vaak naar het H riaanse (sla er de romans Ferron maar op na), maart antroposofische wereld aanvankelijk moeilijk je die gedetermineerdheid maken. Hoe je er verder over denkt of voelt, het theanum blijft een inten fenomeen. Sla dit boek er op na. En ga er mogelijk kil Walther Roggenkamp: 'Het' Goetheanum'. Uitg. Vrij Gees* ven, prijs 95,-.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1988 | | pagina 18