Verontrusten vinden in Rome gehoor De kromstaf als wapen' werpt een blik achter de schermen BOEK OVER BISSCHOPSBENOEMINGEN IN NEDERLAND SINDS 1950 HUIDIGE PAUS VERKEERDE ALS KARDINAAL IN NEDERLANDS-ROMEINSE LOBBY De snelle veranderingen in te katholieke kerk van Ne- terland na het concilie riep 'xk weerstand op bij een groep gelovigen. De bezwa ren van deze groep vond weinig weerklank. Ze zocht iaarom haar heil in Rome. Over dat lobbycircuit han- ielt het hoofdstuk 'Neder landse informanten' van het teek 'De kromstaf als wa pen', dat wij hierbij publice ren. Last nESTEM GIDS EXTRA DONDERDAG 26 ME11988 II Hulpbisschop Moppergroepen Pessimistisch Kasteel Contacten zijn vandaag te verschijnen boek 'De kromstaf als wa pen': „Willebrands had geen hoge pet op van Simonis' stijl van leiding geven en werd ook vaak geïrriteerd door zijn optreden. 'Hij praat maar en praat maar. Ik wou dat hij ook eens na dacht', was een van zijn verzuchtingen over de bis schop van Rotterdam." jfat vond kardinaal Wille- jrands van Simonis, die :em in Utrecht opvolgde? )ud-Volkskrantj ournalist lichard Auwerda onthult in Helder Getuigschrift tor Richard Auwerda taacht om het snelle tempo van eranderingen in de kerk van Neder- md mee te maken en het verlies van ikerheden bracht gelovigen in ver teer. Groepsvorming was onont- Mmbaar. Toen de polarisatie na de enoemingen van Simonis en Gij sen hoog opliep dat verzoening haast itgesloten leek, probeerden de bis hoppen (1973) via een 'commissie toriformiteit' links en rechts met fear in gesprek te brengen, tae jaar later brengt die commissie een 'Pport uit. Daar staan de traditionele meperingen (evenals de kritische) uit- 'torig geïnventariseerd. Vier zijn er ge groepeerd rond maandbladen: Confronta tie (opgericht in 1964), hoofdredacteur J. ™igaarts; De Rots, hoofdredacteur N. Rijn, dominicaan, uitgave van de roep Voor Paus en Kerk; Waarheid en le- hoofdredacteur Z. Anthonisse, kapu- W, van de stichting Katholiek Leven die 'eer ontstaan was uit de Priestergroep teburg (1968) onder leiding van de deken kosten; Katholieke Stemmen, hoofdre- taeur J. v.d. Ploeg, dominicaan, uitgege- 'w door de stichting Tot behoud van het "even in Nederland. Andere groeperingen: de Sint Willi- •tordusstichting (1970), geleid door pater Kotte, assumptionist, die een eigen pa- Johie stichtte in Utrecht; actiecomité "»r Paus en Kerk, vooral actief in het toten van het land; Michaëllegioen onder tons Knuvelder; Pro Fide et Ecclesia met ook internationale banden; RK J®gerencontact; RK Partij Nederland "oer leiding van Klaas Beuker die in 1972 ■nrnalig met één zetel in de Tweede Ka- kwam; Opus Dei; Vereniging voor ^dinse Liturgie. Verder worden nog een reeks plaatse- te groeperingen genoemd, de meeste in «t Westen van het land. Vooral Confron ts, Michaëlligioen en Pro Fide treden V Polemisch en onverzoenlijk in de pu- teteit Ze bestrijden niet alleen de op- t™gen die him niet aanstaan, maar ™en ook de persoonlij ke integriteit van opgerichte intransigente Titus Brandsma- stichting die met haar blad 'De brandende lamp' tekeergaat tegen al wat afwijkt van de Beukernorm. Er zijn er meer die prat gaan op hun relaties met het Vaticaan, zo als mr. L. Povel, jurist in ruste te Haarlem, die zich spion van het Vaticaan noemde (in De Telegraaf, 29 oktober 1983: 'Kardinaal Willebrands nagelen we ook aan de schandpaal') en F. van Doorn die het Roer- mondse kapittel reeds op 6 juli 1971 be richtte dat wat het ook zou ondernemen, dr. Gijsen toch de nieuwe bisschop van Limburg zou worden en dat was een half jaar voordat diens benoeming afkwam. Zijn beweringen werden door de nuntia tuur achteraf gekwalificeerd als 'uitslui tend en totaal de vrucht van zijn fantasie'. Klaas Beuker kan ook op een dementie van de nuntiatuur bogen. Dat was nadat hij begin 1983 publiekelijk uitvoerig had gepocht op zijn invloed bij het Vaticaan en privé-audiënties bij de paus. Die bewerin gen trokken algemeen de aandacht door dat KRO's Brandpunt er vanuit Rome een reportage over had gebracht. Beuker was vergezeld van de secretaris van de Titus Brandsma-stichting, J. Leechburch Auwers. Eén van zijn relaties bleek kardi- nal Oddi, hoofd van het Vaticaanse depar tement voor de priesters en verklaard te genstander van al wat in Nederland dertig jaar geleden nog niet bestond. Van een persoonlijke ontmoeting van twintig minuten met de paus was geen sprake, aldus de nuntiatuur die ook Beu kers zelfaangemeten titel 'drukst geraad pleegde adviseur van paus Johanns Pau lus II' ongegrond verklaarde. Wel had Beuker bij een algemene audiëntie op de eerste rij gezeten. Simonis was al eerder in het geweer gekomen met de verzekering dat hij in Rome een eind zou maken aan de 'gemakkelijke wijze waarop het oud-Ka merlid Beuker het Vaticaan in Rome van informatie kan voorzien'. Ook deze aarts bisschop begon nu last te krijgen van in formanten die hem eerst de weg naar de bisschopszetel hadden helpen banen. Want Beuker stak nergens onder stoelen of ban ken dat hij Simonis' optreden veel te slap vond. Nog een opmerkelijke bron van anti- Nederlandse propaganda in Rome: het echtpaar De Habich. Hij was secretaris geweest van Pax Romana, gevestigd in Fribourg (Zwitserland). Deze internatio nale organisatie van katholieke studenten en intellectuelen raakte overbodig, toen ingevolge het concilie de Raad voor de le ken werd opgericht met Rome als zetel. De Habich werd nu daarvan secretaris. Hij, een Pool, was getrouwd met de Neder landse Charlotte van Berckel, uit een fa milie die tijdens de oorlog een rol had ge speeld in het verzet in Nederland. Kerke- ljjk had zij zeer conservatieve opvattin gen. Zij was gewend haar gasten te ontha len op zwarte verhalen over de kerk in Ne derland. Tot die gasten behoorden Simonis en Gijsen. Menig uurtje vertoefde daar ook als hij in Rome was, een landgenoot van De Habich, kardinaal Wojtyla. Mgr. Gijsen, bisschop van Roermond. te hebben gehad en van zijn be noeming tot voor kort geen en kel idee te hebben gehad. Beide uitlatingen zijn volstrekt bezij den de waarheid, maakt Auwerda duidelijk. Gijsen heeft zelfs persoonlijk zijn Duitse relaties ingeschakeld om zijn kadidatuur te onder steunen (blz. 226). Het boek geeft heel wat meer voorbeel den van leugens om bestwil. In 1982 regent het hulpbis schoppen. Willebrands had er al in 1977 twee gevraagd. In de fransciskaner prof.dr. J. de Kok krijgt hij er een, die hij niet had gewild. Alle kandi daat-bisschoppen die lid waren van een orde of congregatie, hebben op aanwijzing van het Vaticaan hun overste nooit vooraf op de hoogte gebracht en hun toestemming gevraagd, hetgeen ze volgens de klooster regels wel hadden behoren te doen. Bisschop Möller van Gro ningen, op wie het Vaticaan ook druk had uitgeoefend om een hulpbisschop te vragen en die eraan toe wilde geven, zei alsnog nee toen hij gewaar werd wie er voor hem in de startblokken stond: de Gronin ger dr. G. Wilkens sj, verbon den aan het Rolduc-seminarie van mgr. Gijsen. In het tweede deel van zijn boek werkt Auwerda als cen trale gedachte uit dat het zeer negatieve beeld van Rome over katholiek Nederland in de voorbereidingsfase van het concilie is ontstaan door het optreden van kardinaal Al- frink, die het waagde de zeer machtige kardinaal Ottaviani te weerstaan. Tijdens het con cilie kreeg dat slechte beeld zijn definitieve beslag door toe doen van Ottaviani, die Alfrink was gaan beschouwen als uiterst gevaarlijk voor de kerk. Voortaan werd alle informatie over Nederland, die niet paste - foto anp in dat negatieve beeld, gene geerd. Alleen informatie die de slechte faam bevestigde, werd voor waar gehouden. In die negatieve beeldvor ming hebben in Rome wonende Nederlanders zich niet onbe tuigd gelaten. Simonis en Gij sen waren bij die landgenoten regelmatige gasten. Onder meer van het echtpaar De Ha bich; hij was een Pool en ge huwd met de Nederlandse Charlotte van Berckel. Zij was gewend haar gasten te ontha len op zwarte verhalen over de kerk in Nederland. Bij De Ha- bichs bracht, als hij in Rome was, ook een landgenoot van de gastheer menig uurtje zoet: kardinaal Wojtyla ofwel de huidige paus Johannes Paulus II. Hij heeft onder meer mgr. Ter Schure in Den Bosch be noemd. Richard Auwerda: 'De kromstaf als wapen; Bisschopsbenoemingen in Nederland'. Uitg. Arbor, prijs 27,50. de vertolkers van die opvattingen in twij fel. Daarnaast zijn er informele verbanden: gespreksgroepen of studiekringen, soms moppergroepen van nostalgici en queru lanten. Uit veel van die kringen, evenals van individueel opererende denuncianten, gaan rapporten, smeekschriften en infor maties naar de nuntiatuur en naar Rome. Het is materiaal van erg verschillend ge halte. Parochieblaadjes worden nage- vlooid, preken en lezingen opgetekend. Confrontatie vroeg formeel om een onder zoek van de Nieuwe Katechismus. Prof. v.d. Ploeg werd getracteerd als waar schijnlijke denunciant van zijn ordegenoot Schillebeeckx, maar ontkende dat catego risch. Een groep rond de Brabanders De Quay en Alting von Geusau richtte zich her haaldelijk tot het Vaticaan met een som bere situatieschets en een pleidooi om in te grijpen. Vrij Nederland (1 september 1973) onthulde het bestaan van de Kring van Reijmersbeek, genoemd naar het kasteel in Nuth (Limbur) van de familie Michiels van Kessenich. Deken Joosten behoorde ertoe, evenals Simonis en Gijsen. Gast vrouw was baronesse Van Wijnbergen- Michiels van Kessenich uit Wassenaar. Hier werd de Limburgse hulpbisschop Beel eens uitgenodigd voor een voordracht waarvan Rome een verslag kreeg dat hem van verdere promotie uitsloot. Simonis was als kapelaan regelmatig te gast in dit soort kringen, ook ver buiten zijn bisdom, om zijn pessimistische kijk op de kerk te preken. Gijsen deed hetzelfde, ook in Duitsland. Tussen bepaalde groe pen zijn contacten, maar er is geen enkele reden aan te nemen dat alle groepen te za- men een systematische samenzwering hebben beraamd (zoals ook het door rechts in het leven geroepen verhaal van een grootscheeps links komplot tot verovering van de macht een fabel is). In de jaren zeventig mislukken pgingen voor een eigen conservatieve omroep door onderlinge rivaliteit Er zijn wel verbin dingen met Duitsland en niet alleen via Gijsen. Onder de ruim 250 Nederlandse priesters die daar werken, is een aantal spijtoptanten die het in het eigen land niet meer zagen zitten en daar nog altijd geen goed woord voor over hebben. Eén forse en invloedrijke lobby van Ne derlanders is te vinden in Rome. Daar ko men veel draden bijeen bij de familie Kas teel. Piet Kasteel, voor de oorlog hoofdre dacteur van het landelijke katholieke dag door de Koude Oorlog veel weerklank vond, bracht hem in conflict met Wille brands die het voor elkaar kreeg dat hij uit Italië vertrok. Van Straaten dreigde eerst nog in Nederland neer te strijken, maar vestigde zich toch in Duitsland. Zijn antimarxisme deed hem overal spoken zien en bracht hemzelf aan de uiterste rechtse kant van de kerk. Door organisa ties te steunen waar machtige mensen een zwak voor hadden, kocht hij zich sympa thie en invloed. Door veel te doen voor Joegoslavië bijvoorbeeld had hij gemak kelijk toegang tot kardinaal Seper, leider van het departement voor de geloofsleer, zelf Joegoslaaf. De anti-Nederlandse lobby in Rome be staat vooral uit individuele contacten. Daaronder zijn Nederlanders die zo vaak in Rome komen dat zij er kind aan huis zijn als een Romein. Bar bijvoorbeeld, die uit hoofde van zijn opdrachten op liturgie- gebied een oude band heeft met een hoge functionaris van het departement voor li turgie, Noé, die ook op de rechtervleugel opereert. De Nederlandse priester Fr. Thijssen kent Rome ook als zijn broekzak. Hij woonde er als student op het Germani- cum, waardoor hij veel Duitse priesters leerde kennen die daar met het oog op him carrière studeerden. Velen van hen wer den bisschop. Thijssen gebruikte die rela ties in de jaren dat hij als pionier van de oecumene in de jaren vóór het concilie door Europa zwierf. Hij benutte ze op nieuw toen hij later rondreisde als criti caster van de moderne kerkontwikkelin- gen in Nederland. Joseph Luns, sinds 1952 19 jaar Nederlands minister van Buitenlandse Zaken en daarna nog eens 13 jaar secretaris-gene raal van de NAVO, had in die functies een reeks contacten met pausen. In eigen land had hij de naam sympathieën te hebben voor sectarisch-conservatief katholicisme, sinds hij de kerkelijke plechtigheid bij woonde waarmee pater Kotte zijn eigen parochie in Utrecht oprichtte. Luns heeft nooit onder stoelen of banken gestoken dat hij in pauselijke audiënties die hem in functie waren verleend, ook zijn mening gaf over de toestand van de kerk in zijn vaderland. Het moet hem eens overkomen zijn dat Paulus VI hem duidelijk maakte dat de visie van zijn bezoeker op hem niet erg geloofwaardig overkwam. Tot de informanten van het Vaticaan die hun activiteiten in de publiciteit brachten, behoort Klaas Beuker, de enige in het conservatieve kamp die ooit met enig resultaat poogde het rechtse katho lieke ideaal ook politiek vorm te geven met zijn Rooms-Katholieke Partij Neder land. Hij is ook voorzitter van de door hem Na gewijd te zijn tot bisschop van Rotterdam (1971) schudt Simonis de hand van de pause- lijkse nuntius in Nederland, mgr. Felici. - fotoanp bisschopszetel gehesen te krij gen en ten koste van wie en vooral ook wat is dat gegaan? Want vroom is het er aller minst aan toe gegaan. Zo kan Auwerda een heel helder beeld geven hoezeer bisschop Zwart kruis van Haarlem, die stierf op de avond van de dag dat zijn opvolger Bomers bekend werd, is gekoeioneerd. Op blz. 162 noteert Auwerda over de zaterdagochtend na Zwartkruis' overlijden: „En diezelfde ochtend zei paus Jo hannes Paulus II tegen kardi naal Baggio (hoofd van de af deling bisschopsbenoemingen; J.B.): 'Wat heb je nou gedaan, de bisschop van Haarlem om gebracht En over de benoe ming van mgr. Lescrauwaet meldt Auwerda dat deze hoog leraar reden had om zich geno men te voelen. Hij werd in de waan gelaten dat hij Zwart kruis zou opvolgen. Pas toen hij geen nee meer kon zeggen, kreeg hij te horen dat hij slechts hulpbisschop van Bo mers zou worden. Een voorval uit de tijd vóór het concilie. Naast Alfrink was onder meer dr. Ramselaar, pre sident van het klein seminarie, kandidaat voor de opvolging van kardinaal De Jong. Door toedoen van pater Tromp sj, een oude bekende van Ramse laar en iemand met heel veel invloed in Rome, werd hij kansloos. De reden Op de ka mer van kanunnik Ramselaar spraken hij en Tromp over koetjes en kalfjes. „Tot pater Tromp opeens op drie portret ten aan de muur wees en vroeg* 'Wie zijn dat In alle onschuld vertelde de kanunnik: 'Dat is mijn moeder, dat mijn zuster' en de derde duidde hij even eens aan als een familielid. Waarop Tromp recht ging staan en plechtig verklaarde: 'Monseigneur, het komt mij voor dat voor een toekomstige bisschop het vrouwelijke ele ment in uw kamer wel erg sterk is vertegenwoordigd', waarop hij de kamer uit been de." De benoeming van Simonis in Rotterdam in 1970 veroorzaakt enorm tumult. Onder meer de nuntiatuur (pauselijke verte genwoordiging) in Den Haag Nuntius Felici raadpleegt tegen bijna elk gebruik in de ver trekkende mgr. Moors over on der meer deken Joosten van Echt en dr. Gijsen. Over de laatste wil Moors een schrifte lijk oordeel geven, omdat hij Gijsen amper kent. De nuntius gaat akkoord. Moors doet zijn advies op de post in de vaste overtuiging: „Met zo'n getuig schrift wordt niemand bis schop." De huidige kardinaal- staatssecretaris Casaroli, toen derde man op het staatssecre tariaat, geeft in een later sta dium toe dat dit getuigschrift van Moors in Rome onder tafel is gewerkt, omdat de inhoud niet werd geloofd. Men nam zelfs boos opzet van Moors aan. Op de persconferentie die dr. Gijsen na zijn benoeming geeft op 18 januari 1982, zegt hij nooit tevoren met de nuntius contact Klaas Beuker bij paus Johannes Pau lus 11, niet op privé-audiëntie, zoals hij aanvankelijk beweerde. - fotoanp van het staatssecretariaat, Benelli, wilde hem weg hebben, zelfs uit Rome. Opnieuw met behulp van relaties kreeg hij toch nog een functie op het missiedepartement, maar de kans dat hij Alfrink ooit zou op volgen - speculaties in die richting hebben de ronde gedaan - zat er niet meer in. Intussen waren vader en zoon Kasteel begonnen een netwerk van contacten op te bouwen binnen het Vaticaan, waar ze iedereen die maar luisteren wilde, vertel den hoe slecht het er met de kerk in Ne derland voorstond. Vanuit het vaderland werd hun informatie aangedragen. Zono dig zorgden ze dat Rome-gangers in con tact kwamen met curiefunctionarissen. Behalve Simonis en Gijsen kwam ook Ter Schure er in zijn twaalf Rome-jaren re gelmatig over de vloed. De invloed van de Kasteels is moeilijk op zijn juiste gewicht te schatten. In ieder geval vormden zij niet de enige rechtse achterdeur naar het Vati caan. De faam van Nederland heeft in Rome veel schade geleden door de norbertijn Werenfried van Straaten, alias de Spekpa ter, een charismatische bedelaar die in heel Europa en later ook in de Verenigde Staten miljoenen bijeenbracht met zijn angstpreken over het communisme. Aan vankelijk was dit ten bate van het uitge mergelde Duitsland dat bedreigd werd door de rode vloedgolf ('Oostpriesterhulp'), later voor alle plaatsen in de wereld waar het geloof bedreigd werd ('Kirche in Not'). Hij had het hoofdkwartier van zijn or ganisatie enige tijd in Rome. Zijn frene tieke agitatie tegen het communisme, die joor JanBouwmans jet zijn dit soort details waar iet boek het toch hoofdzakelijk sn moet hebben. Veel van de jeschiedenis van de tumul- jeuze bisschopsbenoemingen -.Nederland in de afgelopen jintig jaar is natuurlijk ook il bekend. Auwerda is echter jrder teruggegaan, tot 1950. jet aardige daarvan is dat de •isschopsbenoemingen tot 1970 set controversieel waren, jaar ook toen werd meer wel jan niet afgeweken van de ijordrachten. Zo zijn de bis- thoppen Bekkers (Den Bosch), ,'an Dodewaard (Haarlem), lansen (Rotterdam) en Nier- nan (Groningen) zeker niet tor het kapittel van hun bis- iom voorgedragen. Bisschopsbenoemingen wor- ien altijd met de grootst moge- ,;ke geheimhouding omgeven. ;er een benoeming aan de or- fc,dan gonst het altijd van ge- jichten en gissingen over kan- Maten. En ook achteraf is de aeuwsgierigheid groot welke sensen serieus in het geding ijn geweest. Aan deze nieuws- perigheid komt het boek in eer grote mate tegemoet door iet name vanaf 1970, het an de controversiële Éigen, namen te n luwerda moet hiervoor geput «bben uit een gesprekken, die ij op strikt vertrouwelijke ba- is en op voorwaarde van abso- ute anonimiteit heeft gehad set mensen die bij de gang van aken nauw betrokken zijn ge rest. Of minstens achter de «hermen hebben kunnen kij- «n. lie heeft wat ondernomen om ieze of gene op een vacante Joseph Luns als minister van buiten landse zaken bij paus Paulus VI (1967). Hij gaf in het Vaticaan dikwijls zijn mening over de kerk in Nederland. - fotoanp blad De Maasbode, was in de oorlog secre taris van minister-president Gerbrandy in Londen en gouverneur van de Antillen. Nadien vertegenwoordigde hij Nederland in Chili, Ierland en Israël. Na zijn 65ste verjaardag vestigde hij zich gepensio neerd in Rome, vlak bij het Vaticaan. Zijn eerste streven daar was zijn zoon, als priester in diplomatieke dienst van het Vaticaan, carrière te helpen maken. Dat leek aanvankelijk te lukken. Ka- reltje, zoals hij in de wandeling heet, kreeg via pa's relaties een beginnersfunctie op het staatssecretariaat. Maar hij kletste te veel, ook tegen journalisten, en het hoofd moet het ontgelden. Nuntius is dan mgr. Felici. Deze belt op het kookpunt bisschop Jansen van Rotterdam op en vraagt hem een kalmerende verkla ring uit te geven. De aftre dende Jansen moet geantwoord hebben: „Jij rotzooi maken en mij de rommel laten oprui men Ik denk er niet aan." Daags na de benoeming van Simonis wordt bekend dat paus Paulus VI het ontslag heeft aanvaard van bisschop Moors van Roermond. Twee voorval len in verband met zijn opvol ging, die verschillende keren vastloopt. Een delegatie van de Limburse pastorale raad wil met de nuntius overleggen. Deze wil hooguit twee mensen ontvangen. Tijdens de ontvangst spreekt de nuntius opzettelijk alleen maar Italiaans. Eén delegatie lid spreekt noch verstaat die taal, zodat de helft van de dele gatie ter plekke wordt uitge schakeld. Het enig overgeble ven delegatielid, een priester en historicus, krijgt van de nuntius slechts ie horen wat een slecht historicus hij wel niet is. Daarmee is het onder houd afgelopen.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1988 | | pagina 23