Aanklager verstrikt in eigen netten
Thrillers voor
in de vakantie
Biografie Ananta Toer over
een Indonesische nationalist
-
THRILLERS VAN SCOTT TUROW, TOM CLANCY EN VELE ANDEREN
Gouden tijd voor politieke prent in YS
Werk van Antoon CoolerJ
verdient herwaardering
Brandnetei
blaren in j
DE STEM BOEKENGIDS ZATERDAG 14 ME11988
Terrorisme
Spionage
Chinezen
VAN LUDLUM TOT RENDELL
Bankroof
)ESTEM GIDS! ZAT
Trieste ode
Geluk
Verfilmd
VERSCHENEN
y
\uske en Wiske: „De j
G2
Door Wim Koek
Een thriller, uitgebracht door een literaire uitgeverij die
de schrijver een voorschot bood van 200.000 dollar, waar
van de filmrechten werden gekocht voor 1 miljoen dollar
en de pocketrechten voor drie miljoen, dit alles nog voor
het boek verschenen was, zo'n thriller moet wel een heel
bijzonder boek zijn. Dat is 'De Aanklager' van Scott Tu-
row ook.
Rusty Sabich, de hoofdpersoon,
is openbaar aanklager. Op een
dag krijgt hij de moord te be
handelen op Carolyn Polhe-
mus, een collega van hem. Het
kost de lezer even moeite aan
sluiting te vinden bij de karak
ters en binnen te dringen in de
wereld van de Amerikaanse
justitie, maar als hij er een
maal inzit laat het verhaal hem
niet meer los.
De opbouw is ingenieus.
Gaandeweg leert de lezer de
Amerikaanse rechtsgang ken
nen, zonder een moment het
gevoel te krijgen dat hij zit te
studeren of dat hem door Tu-
row de les gelezen wordt. Elk
stukje informatie heeft een
functie in de plot. Wat gebeurt
er? Rusty Sabich raakt ver
strikt in zijn eigen justitieel
apparaat. De politiek spreekt
ook een duchtig woordje mee,
want in Amerika worden rech
ters en openbare aanklagers
gekozen. Sabich wordt zelf
steeds sterker verdacht van de
moord op Polhemus, met wie
hij kort voor haar dood een
kortstondige verhouding had.
Turow heeft zijn sinistere ge
geven, hoe een jurist (bijna) ten
onder kan gaan aan de wet zelf,
knap uitgesmeerd over bijna
400 pagina's, de spanning er
constant inhoudend.
Tom Clancy, de man van 'De
Jacht op de Red October' en
'Operatie Rode Storm', heeft
alweer een flinke pil afgele
verd. Clancy is een man die al
les af schijnt te weten van wa
pens en electronica. In 'Red Oc
tober' was het etaleren van die
kennis functioneel, maakte het
deel uit van het verhaal en
hielp het de spanning opvoe
ren. In 'Rode Storm' gold dat,
vooral voor de actie-passages,
ook nog sterk, maar in zijn
nieuwste boek 'Ongelijke
Strijd' moet hij het meer van
mensen hebben dan van wa
pens en systemen. De plot is ta
melijk dun voor zo'n dik boek
(378 pagina's). Een Ameri
kaanse ex-marinier verhindert
in een reflex een aanslag in
Londen, raakt daarbij gewond
en ziet, als hij in het ziekenhuis
bijkomt de koningin van Enge
land naast z'n bed zitten.
Clancy houdt van aanpak
ken. De beoogde slachtoffers
van de IRA-terroristen zijn
niemand minder dan de prins
en prinses van Wales en hun
baby. Buckingham Palace
loopt over van dankbaarheid
en aan het ziekenhuisbed van
ex-marinier Jack Ryan ont
spinnen zich malle dialogen,
tussen Ryan en de prins van
Wales vooral, wie duidelijk een
hart onder de riem moet wor
den gestoken. Na z'n genezing
vertrekt Ryan met vrouw en
kind weer naar de USA.
Maar de arm van de IRA is
lang en Ryan krijgt steeds
meer aanwijzingen dat hij en
zijn gezin ook in Amerika ge
vaar lopen. De climax ontrolt
zich in en rond het huis van de
familie Ryan, waar de prins en
de prinses van Wales op bezoek
zijn Er volgt een langdurig,
zich van de ene lokatie naar de
andere verplaatsend gevecht
waarin zowel Ryan als zijn
zwarte vriend en de prins van
Wales behoorlijk hun mannetje
staan. Door bij de keuze van
zijn personages zo hoog te grij
pen heeft Clancy zijn verhaal
niet geloofwaardiger gemaakt.
De acties zijn weer goed be
schreven. We komen weer alles
te weten over niet te tellen
aantallen handvuurwapens,
maar over Ryan en de anderen
leren we niet echt veel. De
mensen blijven van bordkar
ton.
Gerald Seymour.
Een heel goed verhaal is
'Alarmfase Rood' van David
Aaron. Het draait om een ge
stolen kernwapen dat door de
dieven wordt ingezet om de
Verenigde Staten te chanteren.
Politieke omstandigheden ver
hinderen dat het normale,
Amerikaanse staatsapparaat
in werking wordt gesteld om
het wapen en de dieven tijdig
op te sporen. Daarom neemt de
regering haar toevlucht tot de
gepensioneerde Terry Culver,
contra-spionage-expert.
Het aardige van het boek is
dat de schrijver ervan een des
kundige is op het gebied van
veiligheid én kernwapens.
Aaron was lang verbonden aan
de staf van het Witte Huis en
aan de Nationale Veiligheids
raad. Hij was geruime tijd lid
van een Senaatscommissie voor
het inlichtingenwerk en hij
- FOTO BOEKERIJ
was betrokken bij de SALT-1
conferenties.
Met die kennis gewapend
heeft hij zijn spannende ver
haal - vooral opsporing en ach
tervolging - een geloofwaar
dige basis en achtergrond we
ten te geven terwijl de hande
ling zelf zich afspeelt op een
voor de lezer overzichtelijke
schaal. Het is wel wat griezelig
te 'ervaren' hoe kwetsbaar ook
de zorgvuldigst opgezette be
veiligingen kunnen zijn door de
zwakste schakel daarin: de
mens.
Kort na elkaar verschenen de
vertalingen van twee spionage
verhalen van Michael Hart
land. Het beste van de twee is
'De vijfde man'. Het thema is
bekend: de Britse geheime
dienst is vele jaren lang op
hoog niveau geïnfiltreerd ge
weest door de KGB. Philby,
Burgess, MacLean en Blunt
zijn beruchte namen. Volgens
velen moet er nog een vijfde
man zijn of geweest zijn. Rond
die vijfde man is Hartlands ro
man opgebouwd.
Het is een plezierig lezende
'klassiek'-Britse spionage-af-
faire die wortelt in de jaren '30.
Het boek heeft een mooi gete
kende couleur locale.
'Zeven stappen naar het Ver
raad' is minder van kwaliteit..
Dochter van Britse ambassa
deur wordt onvoerd waarna de
diplomaat gedwongen wordt de
tegenpartij te tippen. Hartland
haalt van alles overhoop om
zijn verhaal achtergrond te ge
ven: Joods verzet in de tweede
wereldoorlog, Vietnam, Polen
en Solidariteit, de PLO en Is
rael. De ontknoping valt al 20
pagina's voor het einde.
In zijn vijfde thriller 'Koud
vuur' volgt Gerald Seymour de
bekende methode van de ver
schillende vertrekpunten,
waarvan de lijnen elkaar gelei
delijk naderen om in een cli
max bij elkaar te komen. Waar
het allemaal op gaat uitdraaien
wordt in 'Koud vuur', naar
mijn idee, wel wat erg vroeg
duidelijk. Toch is het een, tot
het eind toe, spannend verhaal
en dat is voornamelijk te dan
ken aan Seymours vertelkunst.
Ik heb het overigens over de
tweede helft van het boek. De
eerste helft, over de voorberei
ding van de operatie - het op
halen van een belangrijke Rus
sische geleerde in de DDR- is
ronduit langdradig. Pas op pa
gina 162 komt de boel in bewe
ging, maar dan gaat het ook
steeds lekkerder lopen.
'De Chinese Gorki Park' noemt
de uitgever Robert Nathans 'De
Witte Tijger'. Niet helemaal
ten onrechte wellicht. Ik ben in
Rusland noch in China geweest
dus kan ik er niet echt over
oordelen. Feit is dat het ver
haal van Nathan speelt in de
doolhof van de moderne Chi
nese politiek. Zoals in Gorki
Park de hoofdpersoon de voet
angels en klemmen van de
Russische politiek en veilig
heidsdiensten moet ontwijken,
zo ook moet Lu Hong voortdu
rend over de schouder kijken
wanneer hij op zoek gaat naar
de moordenaars van zijn be
schermheer, een van de laat-
sten der Witte Tijgers, vetera
nen van de revolutie. En net zo
als in Gorki Park kan de
hoofdpersoon niet zomaar
iedereen vertrouwen die het
zelfde uniform draagt en de
zelfde heer dient. Zelfs achter
de bureaus van de bazen kan
het gevaar schuilen. In zo'n
wereld, door mijnenvelden van
corruptie en machtsstrijd,
ploetert Lu Hong naar zijn
einddoel: de ontmaskering van
de moordenaar.
'De Witte Tijger' is een span
nend boek dat de indruk wekt
dat de schrijver zijn huiswerk
goed heeft gedaan. Het decor
waarin het verhaal zich af
speelt, de directe omgeving van
het machtscentrum van het
huidige China, biedt soms ver
rassende inkijkjes. China van
daag.
Scott Turow: 'De aanklager'. Uitg.
Luitingh, prijs 32^0
Tom Clancy: 'Ongelijke strijd'.
Uitg. A.W. Bruna, prijs 32,50
David Aaron: 'Alarmfase rood'.
Uitg. De Boekerij, prijs f 27,50
Michael Hartland: 'De vijfde man'.
Uitg. Van Holkema Warendorf,
prijs 24,90
Michael Hartland: 'Zeven stappen
naar het verraad'. Uitg. Van Hol
kema Warendorf, prijs f 24,90
Gerald Seymour: 'Koud vuur*.
Uitg. De Boekerij, prijs 19,90
Robert Nathan: 'De witte tijger*.
Uitg. Van Holkema Warendorf,
prijs f34,90
Door Wim Koek
Jack Higgins blijft aardige ontspanningslectuur afleveren,
maar het niveau van zijn bestseller 'De adelaar is geland'
haalt hij niet meer. In de 'Nacht van de Vos' lijkt hij een
poging te hebben gedaan 'De Adelaar' te evenaren door dat
verhaal als het ware opnieuw te schrijven.
Het speelt eveneens in de oor
log. De lokatie is nu niet Enge
land, maar het door de Duitsers
bezette Engelse Kanaaleiland
Jersey. De te ontvoeren hoge
ome is niet Churchill (Adelaar),
maar maarschalk Rommel en
zoals Churchill in de Adelaar
niet Churchill, maar een zorg
vuldig gemanipuleerde dubbel
ganger blijkt te zijn, zo is de
Rommel uit 'De Nacht van de
Vos' ook een imitator. In dit ge
val echter weet de lezer dat van
meet af aan. Hiermee houdt de
parallel met 'De Adelaar' ove
rigens wel op. Met de beschrij
ving van de oorlogssfeer weet
Higgins wel raad. Ook zijn per
sonages zijn soms aardig aan
geduid. De Nacht van de Vos is
onderhoudend en soms span
nend.
Beter echter is Higgins' 'Pas
poort voor de dood' dat onlans
is herdrukt. Het is een betrek
kelijk korte roman over de
laatste dagen van een Ierse ter
rorist in Engeland die door
iedereen, zijn voormalige kor
nuiten inbegrepen, op de hielen
wordt gezeten. Sommige van de
lokatis zijn zonder meer origi
neel. Een goed verhaal
Robert Ludlum is zo'n
schrijver van wie je alles leest
en het nog spannend vindt ook,
óf je neemt niet moeite z'n boe
ken ter hand te nemen. Een
tussenstandpunt hoor je nooit
verkondigen. 'De Icarus Intri
ge' is weer zo'n dik boek van
meer dan zeshonderdvijftig pa
gina's. Het verhaal lijkt te zijn
geïnspireerd door de gijzeling
van de Amerikaanse ambas
sade in Teheran. Een jong
Amerikaans politicus speelt de
hoofdrol in de reddingsactie,
maar zoals dat bij Ludlum
gaat: dat is pas het begin van
het verhaal.
In de vijfsterren-reeks -van
Het Spectrum is door de sa
menstellers 'Een vreemd geval
van IJdelheid' van Ruth Ren-
dell opgenomen. Al na enkele
pagina's sloeg ik lichtelijk ver
baasd de pagina op waar
ISBN-nummer en copyrights
worden vermeld en jawel: het
bleek een oudje te zijn: 1966,
een van de eerste boeken van
Rendell, die zich sindsdien ge
leidelijk naar thrillertop ont
wikkelde. Haar talent verraadt
zich al in 'Een vreemd geval
van ijdelheid', maar met de ge
loofwaardigheid van sommige
personages en een deel van het
verhaal is het ook vreemd ge
steld.
Heel mooi is Ruth Rendells
'Hartestenen', opgenomen in
een nieuwe Bruna-reeks korte
romans in allerlei genres. 'Har
testenen' is een voor Rendell
typische psychothriller met een
lichte horror-ondertoon en een
verrassende ontknoping.
Ook in de vijf sterren-reeks
verscheen 'De man uit Nice'
van Robert Daley, een vrij dik-
kel pil die ik met plezier heb
gelezen. Hoofdpersoon is de
Franse politieman Bellarmine
die achter de daders van een
spectaculaire, gecompliceerde
bankroof aangaat. Het toeval
moet hem daarbij af en toe wel
een handje helpen, maar al met
al is het een boeiend opspo-
ringsverhaal, waarin de schrij
ver de spanning tot het laatst
toe erin weet te houden.
Sinds enige tijd beweegt de
uitgeverij BZZTöH zich ook op
het misdaadpad. Van de drie
laatst verschenen uitgaven is
Harry Kemelmans 'Die vrijdag
sliep de rabbi lang' een oudje.
Aardig is 'Tropische hitte' van
John Lutz, geschreven in de
traditie van de Amerikaanse
private eye. 'Slapende honden'
van Dick Lochte is een wat
bloederig verhaal met een
boeiende intrige. Bijzonder is
dat het beurtelings wordt ver
teld door de detective en door
een klein meisje dat de private
eye in de arm heeft genomen
om haar vermiste hond op te
sporen.
Robert Ludlum.
- FOTO LUITINGH
Herdrukt is onlangs Gerald
Seymours 'De jager en zijn
prooi', sinds de verfilming voor
de televisie beter bekend als
'Harry's Game'. Een spannend
én triest verhaal over een un
der cover-agent die op IRA-
terroristen jaagt.
'Amerika's nieuwste thril
lerfenomeen' adverteert de uit
gever op het omslag van 'Mit
chell'. Het blijkt echter een
ouder boek te zijn (1974) van
Elmore Leonard, waarvan hier
ook 'La Brava' verscheen. Mit
chell is een man van aanzien
die door een leuke vriendin, op
wie hij verliefd wordt, in een
chantageval is gelokt. Mitchell
besluit terug te vechten en hij
blijkt een harde te zijn. Tame
lijk spannend.
Tot slot het 'Crime Jaarboek
87/88 van het nog vrij jonge
Genootschap van Nederlandse
Misdaadauteurs. Het jaar
boekje bevat korte verhalen
van Theo Capel, Rinus Ferdi-
nandusse, Jef Geeraarts, Ger-
ben Hellinga, Martin Koomen,
Jacques Post en Tomas Ross.
De verhalen van Geraarts en
Ross vind ik de beste.
Jack Higgins: 'De Nacht van de
Vos'. Uitg. Van Holkema Waren
dorf, prijs 27,50
Jack Higgins: 'Paspoort voor de
dood'. Uitg. Holkema Waren
dorf, prijs 19,90
Robert Ludlum: 'De Icarus Intri
ge'. Uitg. Luitingh, prijs 34,90
Ruth Rendell: 'Een vreemd geval
van ijdelheid'. Uitg. Het Spectrum,
prijs 24,90
Ruth Rendell: 'Hartestenen'. Uitg.
A.W. Bruna, prijs 19,90
Robert Daley: 'De man uit Nice*.
Uitg. Het Spectrum, prijs 32,50
Karry Kemelman: 'Die vrijdag
sliep de rabbi lang', uitg. BZZTöH,
prijs 19,90
Dick Lochte: 'Slapende honden'.
Uitg. BZZTöH, prijs 29,50
John Lutz: Tropische hitte'. Uitg.
BZZTöH, prijs 24,50
Gerald Seymour: 'De jager en zijn
prooi'. Uitg. De Boekerij, prijs
ƒ19,90
Elmore Leonard: 'Mitchell'. Uitg.
Van Holkema Warendorf, prijs
ƒ24,90
Theo Capel: 'Crime jaarboek 87/
88'. Uitg. Van Holkema Waren
dorf
Door Mathieu Kothuis
DE JOURNALIST Raden
Mas Tirto Adhisoerjo
speelde aan het begin van
deze eeuw een belangrijke
rol in de nationalistische
beweging in Indonesië.
In een biografie over deze na
tionalistische pionier gaat de
Indonesische schrijver-dissi
dent Pramoedya Ananta Toer
nader in op die rol van Tirto
Adhisoerjo die tot nu toe ken
nelijk schromelijk is veront-
achtzaamd. Overigens is 'De
Pionier' (de Nederlandse uit
gave is van Manus Amici/NO-
VIB) in Indonesië zelf verbo
den. Volgens Indonesië-kenner
prof. Wertheim zou 'De Pio
nier' in de visie van het Suhar-
to-bewind uitgaan van het be
ginsel 'klassenstrijd', gebaseerd
zijn op het sociaal realisme en
daardoor elementen bevatten
die de 'openbare orde zouden
kunnen verstoren'.
Met 'De Pionier' ontpopt
Pramoedya Ananta Toer zich
voor het eerst als historicus. De
hoofdfiguur uit zijn historische
romanserie ('Aarde der men
sen', 'Kind van alle volken' en
'Voetsporen'), Minke, is geïn
spireerd op deze pionier 'van
het Indonesisch ontwaken'.
Over de jeugd van Tirto Ad
hisoerjo is erg weinig bekend.
In 'De Pionier' kan met kennis
maken met de dramatische le
vensgeschiedenis van Tirto
Adhisoerjo en van zijn opkomst
en val als politiek leider. Pra
moedya Ananta Toer heeft
Pramoedya Ananta Toer.
- FOTO ARCHIEF DE STEM
nogal wat tegenslagen gehad
bij de samenstelling van de
biografie van Tirto Adhisoerjo.
In oktober '65 werd Pramoedya
met geweld zijn huis in Jakarta
uitgesleept en bij die gelegen
heid ging belangrijk materiaal
voor zijn biografie verloren.
Desondanks geeft 'De Pio
nier' een vrij compleet beeld
over de vele activiteiten van
Tirto Adhisoerjo op journalis
tiek, politiek en organisato
risch gebied. Ook wordt zijn rol
bij het bevorderen van de
vrouwenemancipatie in Indo
nesië belicht. Merkwaardig is
dan ook, zo zegt Wertheim, dan
Tirto zowel in de koloniale als
in de nationale Indonesische
geschiedenis in feite een 'non-
person' is geworden.
Tirto Adhisoerjo (1880-1918)
was veel méér dan alleen de
oprichter van de eerste in
landse pers. Hij was ook de ini
tiator van de eerste moderne
Indonesische organisatie, de
Sarikat Priyayi (Priyayi de
lagere adelstand,red.) en van
de Sarikat Dagang Islamijah
(de Islamitische Handelsvere
niging) waaruit de Sarakat Is
lam is ontstaan. De Sarakat Is
lam stelde zich ten doel 'het ni
veau van het volk te verhogen'
om zo vooruitgang tot stand te
brengen en 'het land werkelijk
groot te maken'.
Door Tirto werd de pers in
Indonesië voor het eerst ge
bruikt als instrument voor de
verdediging van de rechten van
de kleine man. Onstuitbaar
bokste hij in zijn kranten en
weekbladen op tegen de ijzeren
vuist van het kolonialisme dat
juist in die periode, aan het be
gin van deze eeuw, het hoogte
punt van zijn macht had be
reikt. Met zijn scherpe pen
klaagde hij de koloniale
machthebbers, de regenten en
bestuursambtenaren aan als
die de kleine man weer eens
onrechtvaardig behandelden.
En meer dan eens in zijn korte
leven werd Tirto om die jour-
nalistische terechtwijzigingen
verbannen.
Deze voorvechter van het
nationale bewustzijn en van de
emancipatie van de vrouw zou
tenslotte toch grotendeels wor
den vergeten en verguisd. De
geschiedenis, zo zegt Pramoe
dya Ananta Toer, heeft Tirto
Adhisoerjo nog geen recht ge
daan.
PA Toer: 'De Pionier*. Uitg Manua
AmicI/NO VIB, prijs f 29,50
WASHINGTON - President
Reagan is een man met een
smal hoofd, een hoge, ronde
bovenlip, een ver boven zijn
zijn voorhoofd uittorende
kuif, een grote hoeveelheid
halsrimpels die in de iets te
wijde boorden van zijn
overhemd verdwijnen en
een over-verbaasde ge
zichtsuitdrukking van
iemand die van de meeste
dingen die zich aan hem
voordoen nog nooit heeft
gehoord.
Dat is tenminste het beeld dat
miljoenen Amerikanen van
hun president hebben gekregen
na een nauwkeurige bestude
ring van de vele honderden po
litieke tekeningen die ze jaar
lijks onder ogen krijgen.
De oude school van politieke
tekenaars in de VS wordt zon
der twijfel aangevoerd door
Herbert Block die onder het
pseudoniem Herblock al sinds
1946 in de Washington Post pu
bliceert. Herblocks tekeningen
zijn duidelijk, zonder franje en
hebben een iet of wat kinder
lijk karakter. De pointes zijn
vrijwel altijd genadeloos. Her
block is, op z'n oude dag, een
van de scherpste critici van Ro
nald Reagan die er in de VS
rondlopen. Zijn tekeningen
over Reagans eerste ambtspe
riode vullen een heel boek. Dat
geldt overigens ook voor zijn
tekeningen over de Nixon-pe-
riode.
De nieuwe gereratie teke
naars wordt aangevoerd door
Pat Oliphant, een Australiër
die zich in 1964 in de VS ves
tigde en die drie jaar later al
een Pulitzer Prijs voor zijn
werk in de wacht sleepte. Oli
phant is wellicht de meest ge
vreesde en meest bewonderde
politieke tekenaar van dit
ogenblik. Zijn tekeningen zijn
veel fraaier en meer gedetail
leerd dan die van Herblock. Hij
gebruikt meer licht en scha
duw, meer arceringen en zijn
stijl is hoogst verfijnd.
Door Gerard van Herpen
Mijn bewondering voor het
werk van de Brabantse
schrijver Antoon Coolen da
teert uit mijn jonge jaren.
Veel van zijn werk heeft mijn
vader mij op winteravonden
in de oorlog voorgelezen en
het is sedertdien voor altijd in
mijn herinnering gebleven.
Het werk van Antoon Coolen
is mij alleen al vanwege die
huiselijke presentatie heel
dierbaar.
Niettemin heb ik het werk
van Coolen na zijn plotselinge
dood in 1961 nooit meer herle
zen. Op één boekje na. In een
Oostenrijkse boekwinkel
vond ik, in een Duitse verta
ling, zijn eerste serieuze no
velle, 'Jantje de Schoenlapper
en zijn Weens kiendje'. Ik las
het opnieuw, dichter bij We
nen dan bij Waalre, en ik was
opnieuw geroerd door Cool-
ens mededogend, teder en
warm vertellerschap.
Hoewel ik mijzelf de ge
strenge boodschap meegeef
'Peelwerkers' nu heel objec
tief te lezen, bespeur ik al bij
de eerste regel dat ik die op
gelegde afstandelijkheid ge
woon weer uit het oog verlies.
Dan vloeien oude indrukken
onmiddellijk over in mijn po
gingen om het boek opnieuw
en nuchter te taxeren. Ik heb
na veertig jaar zijn trieste ode
aan de Peel, 'Peelwerkers',
opnieuw gelezen en onderga
wederom een ouderwetse be
koring en ontroering.
Ik weet ook dat de andere
romans van Antoon Coolen
door de literaire critici veel
hoger zijn aangeslagen, maar
voor mij is dit boek een pasto
rale, een epos over leven en
werken van de Peelbewoners.
Ik vind 'Het Donkere Licht' in
structuur en vertelling een
veel meer complete roman en
ver boven 'Kinderen van ons
Volk' en 'Het Dorp aan de Ri
vier' kies ik de Peelthriller
'De Goede Moordenaar', maar
geen van die boeken brengt zo
aangrijpend het barre leven
van de Peelbewoner in beeld
als het verhaal over Vuii
Leenke, over Sandere Mie,
over de Ceelemannekes, over
Jan Klot, over Toon Wuiten,
over Piet Klep die op een och
tend in de wiek wordt gevon
den en over Dina, de vrouw
van Manders, die wordt opge
sloten omdat zij op gezette
tijden alles aan gruzelemen
ten slaat.
De een sterft in dronken
schap en eenzaamheid, de an
der wordt gek, de een maakt
wiegen bij de vleet en het
worden allemaal doodkistjes.
De tragiek in 'Peelwerkers' is
zeker troosteloos, maar An
toon Coolens vertellerskunst
is Brabants van aard en met
dat vermogen laat de vertel
ler soms een spoortje licht en
humor toe. Toon Wuiten
keert terug bij Vuil Leenke
en ook de man van Sandere
Mie staat op een dag ineens
met zijn zwijgzame gestalte
in de deuropening. Ook Cool
ens mededogen kent grenzen.
Voor de overige mensen uit
de Peel is het geluk in dit
aangrijpende boek niet zo
toeschietelijk. Over Jan Klot
vindt de lezer in dit Peelboek
heel korte, bijna zakelijke,
notities, die er melding van
maken hoe vaak de kinderen
langs de huizen trekken om
strooiselpapier en zilverpa
pier op te halen voor het zo
veelste kind van Jan Klot, dat
het daglicht niet heeft mogen
zien. Er lijkt buiten de vertel
ler niemand in de buurt te
zijn die oog heeft voor de hul
peloosheid van de arme.
Zoals bij zijn leerme^j,
Streuvels fungeert de oir
gende wereld als een
verstikkende werkeüjy3
Mensen lopen er verloren
rond en voor sommigen is t
zuigende verleidelijkheid y
het veen zo groot dat zij eti
dood in vinden. Hij beschriihi
de armzaligheid van fc
streek in een taal die jk
toevoegt of achterwege 1
Zijn taal wil niet vergoejjl
ken, wel verzachten. Zijn vél
haal is geschreven in e
vloeiend en bekoorlijk Zui
nederlands. Anders dan I
zijn voorganger H.H.J.
is hij op de eerste plaats vei|
teller. Zijn boeken klaj
niemand aan. Maas beschi
een brok werkelijkheid,
Antoon Coolen is die werlit
lijkheid ondergeschikt 8fj
maakt aan de vertelling.
Herman Hofhuizen schreef J
19 januari 1957 in het dagblajl
'De Tijd' dat Coolen de vet]
schijnselen signaleert en da]
hij de conclusies aan de li
overlaat. „Men krijgt Anta.
Coolen niet tot een principijj
uitspraak als men hem 5
vraag voorlegt of en in it
verre 'de ontwikkeling' 1
bijgedragen tot het werk
lijke geluk van de BrabantsJ
mensen die hij lief heeft. 1
prijst de vooruitgang
spreekt over het relatieven
het menselijke geluk".
Antoon Coolen is in 1
Wylre (L) geboren. MetzijJ
Brabantse ouders verhui
hij al spoedig naar Deurne il
die gemeente was de stretil
historicus H.N. Ouwerïj
zijn buurman. Bij hem hei
hij de grote Vlaamse schrj
vers Conscience, de
ders Snieders en Streuvels kl
ren kennen en met OuwerliiJ
als gids heeft de jonge Coc
de Peel verkend.
In 1924 debuteerde CooiJ
met 'Jantje den schoen]
per', dat eerst in het tij]
schrift 'Roeping' is opgen
men. In 1928 vestigde hij i
naam als groot vertellen
zijn roman 'Kinderen vanil
volk', dat ook vele malen a
toneelstuk is opgevoerd, j
1931 verwierf hij de Van 4
Hoogtprijs voor zijn rom
'Het Donkere Licht'.
Zijn roman 'Het dorp aan]
rivier' werd in 1961 door F
Rademakers met succes
filmd. In 1960 ontving Anta
Coolen in Hamburg de Jffi
>van den Vondelprijs,
boeken waren zeer popul
in Tsjechoslowakije, Scar
navië en in de Duitssp]
kende landen. Dat succes k
zorgde hem bijna autc
tisch de reputatie een 1
matkunstenaar te zijn.
Op 9 november 1961 ova
leed Coolen in zijn huisl
Waalre aan een hartaan]
Hij werd 64 jaar oud. 1
weken tevoren was hij
Waardenburg uit een
gevallen. In 1960 ontmoette]
hem op een Boekemw
avond in Alkmaar. Ik I
mijn artikel bewaard en]
bespeur dat ik ook toen 0
de indruk kwam van de ci
frontatie met de schrijven]
mijn jeugd. Een jaar la|
werd heel Nederland
schrikt door het bericht'
zijn dood.
In de afstand die de tijd]
gunt, verdient het liter»
werk van Antoon Coolen fj
herwaardering die niet
op de eerste plaats dientuil
gaan van de Brabantse f
aardheid van zijn ki»
Niettemin, een Brabants#
teller is hij zeker wel.
Antoon Coolen (1897-1961).
- FOTOARCHIEF!*1
Jacob Boas: 'Boulevard
des Misères'. Uitg. Nijgh
Van Ditmar, prijs 34,50. Ja
cob Boas werd geboren in het
kamp Westerbork, emi
greerde naar de VS en is nu
verbonden aan The Holocaust
Library and Research Centre
in San Francisco. Hij vertelt
het verhaal van Etty Hille-
sum, Philip Mechanicus,
Willy Rosen, Friedrich Wein-
reb en commandant Gemme-
ker en maakt zo de verschrik
kingen van Westerbork tast
baar.
Julia Voznesenskaja
e.a.: 'Het wordt niets
deze brief. Uitg. A.W.
na, prijs 19,90. BloemW
van brieven die werden!
schreven door vrouw
politieke gevangenen in
land.
Wilbur Smith:
klauw van de valk'.
De Boekerij, prijs i"
Twee verhalen van de
seller-auteur over de
Ballantyne in één band.
Stephen Dalton: 'He1'
vende bos'. Uitg. Zornf
Keuning, prijs 29,90.
boek van Engelse fotogrf"
'f*"A
Waar de wind zacht
waar de haan vroeg
waar de morgen stoi
waar het licht je vor
waar het water bral
zei het bruggetje: kr
.en toen de brug bi
viel ze in de boot
en toen de boot brak
viel ze in de sloot
en toen de sloot brak-
viel ze op het ijs
en toen het ijs brak
in het paradijs
en toen het paradijs
viel ze als een ei
en toen het ei brak
was ze vrij
Uit 'lang zul je leven' van Ienne Biei
De tekeningen zijn van Mance Post.
De brandnetels schieten de grond uit.
kere soep van kunt maken. Pluk alle
toppen, die zijn mals en lekker. Verf
aan te trekken! Voor 4 personen he;
brandnetels, 5 aardappelen, 1 ui, 1 klc
2 kippenbouillonblokjes, 1 theelepel 1
koffiemelk.
Was de brandnetels met handschoe
om je handen. Haal de harde steeltjes
in een pan, giet er zoveel water op dat
ze aan de kook. Afzetten als het watt
prikken nu niet meer. Laat het vergiet
Snij ze op een plank fijn en laat ze sta»
en snij ze in blokjes. Schil de ui en s
grote pan de boter lichtbruin worder
Bak de ui hierin tot die glazig ziet.
Doe de brandnetels, aardappelen, w
de kerrie erbij en zet het vuur hoog. I
aan de kook komen. Zet daarna het v
1 kwartiertje pruttelen met het deksel o
Eet smakelijk!
vin7™!* S,Dom MnHETHOOFO VERTREKT OE Iff rib
mihrm vru de hrvehstrd hóen
