EXTRA BE Politieke BANKBILJETTEN BEZORGEN NEDERLANDSCHE BANK HANDENVOL WERK EG en ASEAN spreken over Cambodja ROL VAN FRUIT DE STEM EXTRA DINSDAG 3 ME11988 pE STEM BUITENU ROERMOND (ANP) - H moordaanslagen op de Bri mond en Bergen verloopt diverse getuigen gehoord trokken maar die hebben verd. Geld stinkt niet, zeiden de Romeinen. 'Pecu nia non olet'. Maar onverbiddelijk leggen de sorteermachines van de Nederlandsche Bank aan het Frederiksplein in Amsterdam al het geld opzij waar een luchtje aan zit. Gescheurd geld. Vies en vuil geld. Vals geld. Losgeld? Als je dat woord bij De Nederlandsche Bank laat vallen in combinatie met 'beveiliging' of 'geldtransport' slaan ze op tilt. Uit 'beveili gingsoogmerk' wil men er beslist niet op in gaan. Maar de geïnteresseerde leek kan in het door de bank zelf uitgegeven boek 'Het Nederlandse bankbiljet in zijn verscheiden heid' (Kluwer, 1986, Monetaire Monografieën nr. 6) best het een en ander aan de weet ko men. Verknipt #SL ML Sleet Toegenomen Drie miljoen De Ruyter Buitenland Campagne Boek WARSCHAU (RTR/AFP/ DPA)De staking in Polen heeft zich maandag in ras tempo uitgebreid. Tegen de i 3000 werknemers van de 6 Lenin-werven in de haven- e stad Gdansk, de geboorte- plaats van het - verboden - vakverbond Solidariteit, legden het werk neer uit so- i lidariteit met de stakers in de Lenin-staalfabriek in t jjowa Huta in het zuiden t van het land. i Moeia Een vrouw uit Roermond me van de auto van de drie Brits tuur centrum 'De Oranjerie' vluchten in een auto. Welk k zegt ze niet met zekerheid te a lands kenteken geweest zijn. E van het onderzoeksteam H. mee. Hij noemde de resultaten toch niet teleurstellend omdat het hier gaat om een erg omvang rijk onderzoek en het veilig stellen van sporen de hoogste prioriteit heeft. Er zijn enkele patronen gevonden maar nog niet is vastgesteld van welk kaliber. Ze moeten uit een automatisch wapen afkomstig zijn. Komende woensdag zullen de twee wagens van de bij de aanslagen betrokken Britse militairen aan een nader on derzoek worden onderworpen. Mogelijk dat hieraan ook de in middels gearriveerde twee des kundigen op het gebied van ex plosieven uit Engeland mede werking zullen verlenen. Daar de dader of daders van de aanslagen eventueel nog in DEN HAAG (ANP) - Minis ters van Buitenlandse Za ken van de twaalf landen van de Europese Gemeen schap en de zes van het Ver bond van Zuidoostaziati- sche Staten (ASEAN) gaan deze dagen in Dusseldorf na hoe de samenwerking op politiek en economisch ge bied kan worden verbeterd. Zulke bijeenkomsten worden elk jaar gehouden, beurtelings in het Westeuropese land dat voorzitter is van de EG en in een der ASEAN-staten - Indo nesië, Thailand, Maleisie, Sin gapore, de Filippijnen en Bru nei. De EG-landen beperken zich tot politieke steun aan de coali tie en vermijden systematisch contact met de Rode Khmer, de ASEAN-landen verlenen het verzet ook humanitaire steun, en sommige leveren wellicht ook wapens. Het Amerikaans- Russisch akkoord over terug trekking van de Sovjettroepen uit Afghanistan heeft de hoop op een oplossing van de Cam bodjaanse kwestie doen stijgen. Door Frans Boogaard BRUSSEL - 'De bekendste Belg na koning Boudewijn'. 'De beroemdste burgemees ter van België'. 'De show- boer van Voeren'. Aan poli tieke troetelnaampjes heeft het José Happart nooit ont broken. Toch lijkt de rol van de 41-ja- nge fruitkweker en waarne mend burgemeester van Voe ren, die in België een snellere Politieke carrière maakte dan Wle °ok, ver uitgespeeld. Op Europees vlak - de man is Europarlementariër - mag hij zich van de socialistische partij alleen laten gelden in verkie zingstijd: als stemmentrekker. Nationaal geldt hetzelfde. En ue kans dat Happart 1988 als waarnemend burgemeester van Voeren mag volmaken, is sinds een week ook niet veel groter dan nul. Het tijdperk-Happart, dat nu op zo'n dramatische wijze ureigt te eindigen, heeft op de «opi af tien jaar geduurd. Maar die periode heeft de ama- ^ur"Politicus dan ook wel van n sPreken. De taalstrijd m België, die in 1963 na 133 jaar laamse verdrukking en Geen geld met luchtjes betekent dat altijd het gevaar van verbranden, versnippe ren, verbleken of welke be schadiging dan ook dreigt. Zo schijnen koeien met graagte hele portefeuilles van boeren te verorberen, zijn potkachels nog altijd geliefde opberg plaatsen en zijn muizen gek op geld in gootsteenkastjes, achter de plinten en het be hang. Bij de Nederlandsche Bank heeft de laboratoriumafdeling er dagwerk aan de biljetten letterlijk uit te pluizen die al dan niet met asla of koeie- maag worden ingeleverd. In dat verband een tip van de bank in uw voordeel: berg nooit uw geld op in kunststof kluisjes. Als die in brand vlie gen versmelt het spul met het geld en is het niet meer te ach terhalen. Stalen kluizen over leven eerder het vuur en als de rooie haan toch vat krijgt op het papiergeld is vaak nog wel een deel in de as te achter halen. Groothoff„Naar rato van het herkenbare oppervlak krijgt men geld terug. Dat gaat in achtste delen: bij ze ven achtste krijgt men nog het totaal terug, bij een achtste niets meer. Bewust is dus die maatstaf van herkenbaarheid als heel biljet genomen en niet de originele kleuren". „Mensen doen de gekste din gen. We hebben eens iemand gehad die de kluts kwijt was en al z'n geld verknipt had. Zijn kinderen kwamen ten einde raad hier. We konden de biljetten niet meer aan elkaar plakken, maar het bewijs dat we hier met honderdjes te ma ken haden kregen we toen we honderd van die blindenstip- pen vonden waarvan er één op elk honderdje zit. „Het meeste raakt door een ongeluk in het ongerede hoor, maar je hebt natuurlijk ook 33 Briefjes van duizend in 1967 toen 1000 gulden nog heel veel tvaard uxis. •3* Het nieuwe briefje van 250 gulden wekt verbazing en argwaan. thans voor het betalingsver keer niks meer waard. Nou hebben maar weinigen die stap gezet want die biljetten doen in verzamelaarskringen tien tot vijftien gulden". Het eerstvolgende biljet dat ons gaat verlaten is dat van vijf gulden met de beeltenis van Joost van den Vondel. Twee exemplaren zijn ervan: een uit '66, één uit '76. Beide, evenals de De Ruyter, een ont werp van Oxenaar in de serie 'Erflaters II'. Andere coryfeeii uit die serie zijn Spinoza (dui zendje), Sweelinck (25) en Frans Hals (tientje). De daar aan voorafgaande serie Erfla ters I van Eppo Doeve (Rem brandt, Erasmus, Huygens en Hugo de Groot) ging er in 1977 in zijn geheel uit. Oxenaar ontwierp overigens ook de snip (100), zonnebloem (50) en vuurtoren (250). Het vijfguldenbiljet ging zich net zo sleets gedragen als een muntbiljet en werd zo duur dat de aanmaak van een munt lonender is. Op 1 mei krijgen we daarom een vijf gulden munt, voorlopig naast het vijfguldenbiljet dat nog niet meteen wordt ingetrokken. Een munt van tien gulden zit er overigens voorlopig nog niet in. De bankbiljetten, hoe sterk ook, (gemaakt van katoen en dus krimpend in de was!), blijven 'papiergeld'. En dat van zaken bij de Nederland sche Bank blijkt dat momen teel ruim 33 miljard in omloop is. In '87 is drie miljard meer aan geld in omloop gekomen dan in '86 en de waarde nam daarbij veel meer toe dan het aantal biljettén. Vooral dui zendjes en biljetten van 250 werden opgenomen. Een deel is gaan zitten in toe genomen uitgaven. Maar Groothoff schat dat hoogstens twee van de drie miljard door angst voor bij voorbeeld de fiscus (opgave van rente) is opgenomen. Particuliere banktegoeden zijn aangespro ken, geld is in het buitenland naar banken gebracht (maar dat beïnvloedt op zich de fy sieke geldcirculatie niet). De voorraad extra opgenomen geld is vooral opgepot: in de oude sok of de boekenkast. Maar dén krijg je toch hele maal geen rente.Groothoff: „Nee, maar neem nou de si tuatie van een bejaard echt paar, dat het bejaardentehuis in moet en zich gedwongen ziet zij n vermogen eerst op te eten en de rente ten dele kwijt is aan de fiscus. Die mensen nemen hun spaargeld op en stoppen het in een oude sok, of geven het aan hun kinderen. Niemand dwingt je in dit land tenslotte je geld op de bank te zetten en te laten". Niemand zal er ooit bij stil staan, maar de voorraad bankbiljetten van De Neder landsche Bank is een „schuld aan het Nederlandse volk". Aan die 'schuld' kunnen wij als argeloze consumenten ove rigens ook weer niet allerlei rechten onlenen. Want de bank der banken wil wel veel vergoeden aan kapotte bank briefjes, maar geen valse bil jetten. Wie dus met zo'n vals briefje zit is dus in feite zijn geld kwijt. Naar de politie gaan getuigt van burgerzin, maar daarmee heb je je geld niet terug. Dus signaleert Groothoff het zeer menselijke verschijn sel dat mensen dat valse bil jetje weer proberen te slijten aan de volgende onwetende. 'Stropverschuiving' noemen ze dat bij de politie. Verschui ving tot aan de underdog die niet zo handig is en met het valse geld blijft zitten. Eén troost misschien voor de gedupeerde die zich on machtig voelt: de 'gewone' commerciële bank krijgt ook niks terug voor zijn valse bil jetjes als hij die bij de Neder landsche Bank inlevert Die lijdt dus in feite verlies. Groothoff: „Anders zou je een beloning op valsemunterij gaan zetten en dat lijkt me toch niet de bedoeling". Door Inge Crul, ANP Zoals het feit dat het spoor van de geldcassettes van elke commerciële bank naar de Nederland sche Bank te traceren is. En dat de biljetten een uniek nummersysteem hebben dat je ook zou kunnen gebruiken als in formatie voor j ustitiële autoriteiten. Een kleurige folder van bankbiljetten- drukker Joh. Enschedé en zonen in Haarlem deelt ons tenslotte mee dat de sorteermachines met hon derd procent zekerheid alle falsificaten en ver dachte biljetten uit het geld halen. De Nederlandsche Bank en ons papiergeld: in het gebouw aan het Frederiksplein ge beurt méér dan het denkwerk om onze gulden waardevast te houden. Zoals de Rijksmunt in Utrecht de munten uitgeeft, zorgt de centrale bank voor de uitgifte van het papiergeld. En dat geld circuleert, veroudert, vervuilt en moet vernieuwd. De commerciële banken heb ben een rekening bij hun bank, de Nederlandsche Bank - de 'Bank der banken' dus. Veel gebeurt op papier, giraal. Maar een deel is cash. Zo arri veren iedere dag drie miljoen bankbiljetten van de commer ciële banken bij De Neder landsche Bank. Twee miljoen biljetten komen weer in om loop. Maar één miljoen moet worden vervangen en wordt 'afgedankt'. Vroeger betekende dat ver branden, waarbij dan wel eens een half biljetje door de schoorsteen wilde ontsnappen. Nu wordt het geld samenge perst tot briketten waarvan de kleur alleen nog aan de oorsprong herinnert. Daar stookt de gelddrukker Johan Enschedé in Haarlem zijn ke tels weer mee. Waarmee de kringloop compleet is. Hier een blik op die kringloop: van 'waardeloos papier' in de kluis van de Ne derlandsche Bank dat zijn waarde paf krijgt bij uitgifte, tot 'waard .loze brandstof'. „De Nederlander is zuinig op zfjn geld", zegt drs. A.G. Papiergeld, de Neder landsche Bank heeft er veel werk aan. - foto s archief de stem Groothoff, chef externe be trekkingen van de Nederland sche Bank. „We hebben ver trouwen in ons geld. We leven in het besef dat je vandaag evenveel met het bankbiljet kan doen als morgen. Of vol gend jaar". Hij guldert bijna wanneer hij praat over de nette manier waarop we met ons geld om gaan. Niet dat beeld van ver frommelde biljetjes achteloos in de kontzak, nee, we vouwen op de toonbank van de Hol landse kruidenier onze netjes opgevouwen kleurige vuurto rens, zonnebloemen en snip pen uit. Soms wil daar ook nog wel eens een 'oud' biljetje tussen zitten. Een 'De Ruyter' bij voorbeeld, het honderdje dat nog niet zolang geleden, in 1986, uit de circulatie werd ge nomen en vervangen door 'de snip'. Beleid is om successie velijk biljetten die 'te bekend' worden te vervangen door nieuwe, met geavanceerdere technieken gemaakte biljet ten. Niet dat 'de consument' de waarde van dat geld dan met een kwijt is. Als een biljet uit roulatie is genomen heeft hij een half jaar de tijd het nog bij zijn eigen bank in te leve ren. Daarna bestaat nog der tig j aar de mogelij kheid het geld in te wisselen bij De Ne derlandsche Bank. Maar dan moet de 'vinder' wel met een goede reden bij het loket komen. Op de afde ling van Groothoff komen da gelijks zo'n vijftien tele foontjes binnen van mensen over 'oud' geld. Groothoff: „Meestal komt er geld te voor- schijn bij een verhuizing of bij een verbouwing of als opa en oma naar het bejaardentehuis gaan. Dat zijn legitieme rede nen, dan krijgt men zijn hon derd gulden terug in geldig geld". „Maar stel nou, dit is fictief hoor, stel, iemand komt met een koffer met tweehonderd oude biljetten van honderd, die zouden bij een verbouwing van zijn huis naar boven zijn gekomen. Maar die man woont daar pasDan is er wel argwaan. Tja, er komt een hoop intuïtie bij kijken.Of iemand zegt dat hij het op een vuilnisbelt heeft gevon den. Met een lichte glimlach: „Die is dan schatvinder. En het duurt dertig jaar voor je eigenaar van een schat bent dus dan ben je ook te laat om het hier nog in te wisselen Dén is de winst na tien jaar voor de bank. Tot troost deelt Groothoff mee dat het meeste geld wel op tijd terug komt. Een klein deel ging bij voorbeeld in as op of viel letterlijk in het water of hangt ergens in het buiten land. Eind '87 waren er nog 1,8 miljoen van alle ooit uitgege ven De Ruyter-bankbiljetten in omloop. Dat is 180 miljoen gulden, niet meer dan een half procent van alle De Ruy- tertjes. Groothoff: „Op het totaal dus niet veel. Wel hinderlijk is dat toeristen als ze in eigen land alvast geld omwisselen voor Nederlands geld nogal eens de De Ruytertjes krijgen en dan daarmee hier komen. Frankrijk, Spanje en de Scan dinavische landen hebben daar wel eens een handje van. Geen opzet natuurlijk, laten we het maar op onwetendheid houden". De zogenoemde 'muntbiljet ten' van een gulden en een rijksdaalder zijn papiergeld dat pas sinds kort echt hele maal verdwenen is. Het mi nisterie van financiën trok ze onlangs in. Groothoff: „Je zag ze al 25 jaar niet meer, maar tot 1 april van dit jaar kon je ze inwisselen. Nu zijn ze al- gevallen dat geld expres 'ver minkt' wordt. Die mensen krijgen niets terug. Zoals die winkelier die biljetten door midden knipte als reclame stunt: de ene helft had hijwie de andere helft aandroeg kreeg een beloning. Maar van ons kreeg hij niets meer te rug!" Wie opschrikt van berich ten over vals geld kan wat Groothoff betreft rustig gaan slapen. De meeste publiciteit gaat zitten in het geld dat bij een inval in een drukkerij wordt aangetroffen. Van de 33 milj ard aan geld in omloop is slechts 0,02 procent vals. „Van al het valse geld dat in omloop is maakt de Amerikaanse dol lar tachtig procent uit door zijn grote verspreiding en doordat het biljet al sinds '28 niet meer veranderd is en daardoor betrekkelijk makke lijk na te maken is". Bij ons gaat het op dit mo ment vooral om valse hon derdjes, al leidt dat niet tot zo'n vermindering van ver trouwen dat die nu meteen uit de markt worden genomen en vervangen door bij voorbeeld meer biljetten van vijftig. Duizendjes geef je nu eenmaal niet elke dag uit op de Albert Cuyp. En bovendien is iedere kassier erop getraind de valse duizendjes te ontdekken dankzij moderne techniek met ultraviolet licht. Bij de introductie van het nieuwe 250-guldenbiljet (de vuurtoren) heeft de bank voor het eerst een campagne, com pleet met folders, gehouden om de mensen te waarschu wen voor vervalsingen. Het procédé (niet te fotokopiëren), het reliëf van het biljet, het watermerk, het konijntje en de scholekster die zich ver scholen houden zijn waarbor gen tegen vervalsing. En niet te vergeten de mi nuscule, alleen met een ver grootglas te lezen tekst met een deel van het gedicht Kust land van Slauerhof :„De gol ven slaan in woeste dans, De wolken stormen langs de zon En breken op den horizon, De vuurtoren staat in 't ge klots, Fier op zijn eenzaamheid, zijn rots Alsof de zware stalen trans Zich zonder hem niet welven kon". Poëzie die zich een weg baande op de biljetten sinds het eerste 'Roodborstje' van 1814 met zijn rand van spe ciaal voor Enschedé gesneden muziektekens. Bijbelspreuken haalden al eerder het bankbil jet en eenmaal eerder, in 1922, sierde de dichtregel 'Gezegend zij het land waar het kind zijn moer verbrandt' (moer is be halve 'moeder' ook 'veenslik') een ontwerp voor een vijf guldenbiljet. Dit biljet werd echter nimmer uitgegeven. Het door de Nederlandsche Bank uitgegeven en in de boekhandel verkrijgbare boek 'Het Nederlandse bankbiljet en zijn vormgeving' van dr. J. Bolton, verhaalt van deze tek sten, de geschiedenis van de biljetten, de wel en niet goed gekeurde ontwerpen, het geeltje en de rooie rug die al leen nog bestaan in het bar- goens. En van de eeuwigdurende slijtageslag tussen drukker Enschedé en ontwerpers, het conflict tussen (vermeende) technische en beveiligingsele menten met esthetische waar den. Een voorbeeld van de in vloed van de drukker is het oordeel van Enschedé over een twintig guldenbiljet van ont werper Roozendaal, Zeemeer min (ongeveer 1948): 'Men denkt als men dit ziet niet aan geld; misschien wel aan een dameskapsalon'. De 'gewone' Nederlander, met uitzondering van de ver zamelaar, zal minder geïnte resseerd zijn in het ontwerp van de biljetjes in zijn knip dan in de waarde. Al dat ge signaleerde vertrouwen in de stabiliteit van onze geldpa- piertjes geeft ook vastigheid bij het oppotten: als je het nu in die oude sok doet knispert het nog even mooi als je het er over een jaar pas weer uit haalt. En wat blijkt? Terwijl het geld zijn dagelijkse cirkelgang maakt via consumenten, com merciële banken en Neder landsche Bank (gemiddeld komt een biljet ruim twee keer per jaar terug, de ene soort uiteraard vaker dan de ander), wordt meer geld opge nomen dan terugkomt. Uit de wekelijks gepubliceerde stand

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1988 | | pagina 4