r
even._
UITBLAZEN
Ook KGB opent aanval op Gorbatsjov
Mag er in het onderwijs gediscrimineerd worden?
Rome blijft zionisme vijandig gezind
CURSUS VOi
EEN WET GELIJKE BEHANDELING VALT IN DE VALKUIL VAN DE GRONDWET
Het dilemma vi
Kussen en
tote lokke
DES'! 1 :.M OM
I DE STEM ACHTERGROND ZATERDAG 30 APRIL 1988
WIM KOCK
-DESTEM-
'PERESTROIKA GEEFT WESTEN KANS OM ONRUST TE STOKEN'
nESTEM BINNENLAf
'Van der Linden
slachtoffer
omstandigheden9
'VERSTROOIING JODEN LEVEND BEWIJS VAN WAARHEID CHRISTENDOM'
WAT weet ik van
dialecten? Niets.
Daarin heeft E.
Gorisse uit Oosterhout ge
lijk. Tussen de regels van
zijn brief bespeur ik wat
irritatie, waarschijnlijk op
geroepen door de manier
waarop ik de terreweps
heb verbannen naar een 'encla
ve' waarvan Oosterhout en
Dongen de kernen zijn. Hij ge
looft er niets van dat ik een
Middenbrabander ben, al ben
ik in Gilze geboren. Ik beheers
inderdaad het zuivere Gilzer
dialect niet, zoals zo vaak bleek
als ik mijn schoonvader hoorde
praten.
Wij spraken thuis een alge
mener soort dialect, wel met
een sterke Gilzer inslag natuur
lijk. Die bracht mijn vader mee.
De inbreng van mijn moeder,
die een Friese vader had en een
Vlaamse moeder, was echter
onmiskenbaar. Wij dronken de
koffie en de thee aanvankelijk
niet uit koppen, maar uit tas
sen. Bij de buren hadden ze het
over kommen en kommekes.
De kommen en tassen raakten
al kort na de oorlog in onbruik
door de opkomst van het kopje
koffie. Dat is nu juist de manier
waarop de dialecten in steeds
sneller tempo aan het verdwij
nen zijn: door de invloed van
andere spreekwijzen. Het is
niet toevallig dat vrijwel alle
briefschrijvers, die zelf nog niet
oud zijn, refereren aan hun
ouders en grootouders.
Uit wat Gorisse schrijft over
mijn betwijfeld Middenbraban-
derschap maak ik op dat hij be
seft dat dialect per definitie
zeer plaatsgebonden is.
Daarom verwondert het me dat
hij in dezelfde brief andermans
dialecten aanpakt, tot in
Zeeuwsch-Vlaanderen toe.
„Bijvoorbeeld schappelijk",
schrijft hij gedecideerd, „dat is
niet vlijtig." Nee in Oosterhout
misschien niet, maar in som
mige delen van Zeeuwsch-
Vlaanderen wel. Ik heb dat ge
controleerd nadat ik in de Van
Dale al voor schappelijk -
naast de meer algemene beteke
nis van 'redelijk', 'matig' etc. -
ook de verouderde betekenis
ordentelijk had gevonden. Dat
ging al een beetje meer de rich
ting van vlijtig. Onze medewer
ker en Zeeuwsch-Vlaanderen-
kenner bij uitstek, George Spon-
selee uit Hulst, bevestigde ver
volgens dat in bepaalde
Zeeuwsvlaamse dialecten met
schappelijk vlijtig kan worden
bedoeld. In die betekenis had
ook A.J. Bos uit St. Maartens
dijk in dé vorige aflevering van
deze serie het woord gebruikt
in de volgende, enigszins para
doxale zin: Ie is wè schappeluk
mae z'n hrope is te zwaèr.
De heer Gorisse tekent ook
bezwaar aan tegen de uitleg die
een niet met name genoemde
vrouw uit Breda enkele afleve
ringen terug gaf over het woord
falievouwen. Dat betekent hui
chelen. Dit wordt bevestigd
door het Zuid-Nederlandse
Woordenboek van Nijhoff, dat
als betekenis van falievouwer
opgeeft: mooiprater, pluimstrij
ker. In werkelijkheid was falie
vouwen het gereedmaken van
rouwsluiers. „Die werden
kunstig in mooie vierkantjes ge
vouwen en gestreken", schreef
de vrouw uit Breda. „De vrou-
T5
wen die dit deden en het rou-
wende vrouwvolk de sluiers 5
kwamen omdoen, vertelden al
doende allerlei goeds over de
dode, niet zelden om de fooi. Ëf
Maar als ze buiten het gehoor
van de betrokkenen waren her- j=
vatten ze hun kwaadsprekerij S
over dezelfde dode."
Gorisse acht deze uitleg een 11
belediging voor de kinderen en 3
kleinkinderen van de 'vrouwen 3
met de falie'. Ik denk dat hier
een misverstand schuilt. Het 5
bovenstaande gaat niet over de-
genen die de falie droegen, dus
ook niet over Gorisse's 'vrouw
met de falie' die, zo noteert hij, Ëf
het sterfgeval in de buurt be-
kend ging maken en dikwijls
ook de gestorvene aflegde.
Geen kwaad woord over deze 3
vrouwen. Waar het hierboven
over ging was de vraag hoe fa- 3
lievouwen een ander woord jf
voor huichelen of mooipraten
kon worden.
5
Om Oosterhout meer recht
te doen dan ik het blijkbaar fj
met de terreweps heb gedaan
haal ik een aantal zeer typische
woorden aan uit een Ooster- 3
houtse woordenlijst die ik, een
hele tijd geleden alweer, van 3
Paul van Vugt kreeg. Een van
de mooiste uitdrukkingen
daarop is tote lokke. Daar be- 1
doelen ze zoenen mee. Mintene- S
ren staat voor 'nergens blij mee
zijn'. Intrigerend is ook veraste- 3
reerd voor 'verzekerd' en stabij- s
nig voor 'het gevoel hebben uit- s
geteld te zijn'. Van iemand die 5
flink eet en er desondanks
slecht uitziet zegt men: hij
eet'er gin daoi van. Dat daoiS
wat kan dat zijn? Wie deze (uit- 5
sluitend Oosterhoutse?) woor-
den nader kan verklaren is wel-
kom op het adres: Even Uitbla- 3
zen, Postbus 3229, 4800 MB
Breda. 1
De uitdrukking van de week
komt van mevrouw H. Tal-
boomook al uit Oosterhout,
maar de uitdrukking is West-
brabants. „Als wij thuis vertel-
den dat we een knappe jongen S
hadden gezien, dan zei oma: /io'
ho, al wa'ne vèènt mooier 'eet as
'(ten aop is jbijval en van 'n H
knappe taofel kunde nie ete.3
Tot slot nog dit: uit West-
Brabant bereiken mij signalen 3
dat de wesp daar door velen 5
sperreweps wordt genoemd.
Met een 's' voor de 'p' dus. 3
Daar moest Bertus de Vree uit 3
Rijen zich maar weer eens over 3
buigen. Een sperewesp zie ik er 3
nog niet van komen.
Nee, ik weet inderdaad niet
veel van dialecten. Daarom
vind ik het zo leuk de lezers te 3
vragen wat zij ervan weten. s
Aan het bijeenbrengen en uit- 3
wisselen daarvan beleeft eenie-
der plezier die nog iets om z'n 3
'moers taal' geeft.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii?
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
A. Theunissen en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176 Telefax 076-236405.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236452.
Sportredactie 076-236236.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65,4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41, 236326.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363, 4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13,4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 4023,4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150.
Postadres: Postbus 35,4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145,4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen bij vooruitbetaling te voldoen:
24,90 per maand; 71,85 per kwartaal of f 279,15 per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van resp. 1,- per maand,
1,90 per kwartaal, 7,60 per jaar. Prijzen: inclusief 6% B.T.W.
Voor posttoezending geldt een toeslag. Losse nummers: ma. t/m zat. 1,25.
Service-afdeling atx>nnementen: 076-236472, ma. t/m vrijd. 8.30-17.00 uur.
Heelt u de krant niet ontvangen Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice*
Centrale reclame-afdeling 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur en
zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
Bankrelaties:
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447.
NCB rek. 230301584 - Rabo rek. 101053738.
Door Hans Rooseboom
DE STRIJD in de Sovjet
unie rond de leiderspositie
van Michaïl Gorbatsjov
wordt steeds heviger. In de
Sovjetpers slaan voor- en
tegenstanders van het her
vormingsbeleid elkaar om
de oren. Het ene artikel na
het andere wordt gepubli
ceerd als wapen in de
strijd.
Die krantenoorlog is daarom
zo interessant om te volgen,
omdat de rol van kranten en
tijdschriften in de Sovjetunie
een heel andere is dan wij in
het Westen gewend zijn.
Daar geen vrije nieuwsga
ring, geen onafhankelijke be
richtgeving, geen eigen kriti
sche commenatren. Daar is
een publiciteitsmedium in de
allereerste plaats een instru
ment een spreekbuis voor
een of ander deel van de
macht.
Een aanzwellende stroom
publicaties vóór en tegen het
beleid van Gorbatsjov is dus
een symptoom van de
machtsstrijd achter de scher
men. En die woedt momen
teel.
In de loop van de afgelopen
maand opende de nummer
twee van de Sovjetunie, Jegor
Ligatsjov, de aanval op Gor
batsjov. En recente berichten
wijzen erop dat hij door de
partijleider naar de achter
grond is gedrongen. Sinds een
paar dagen verschijnt hij niet
meer in het openbaar bij ofii-
ciële gelegenheden.
Heeft Gorbatsjov zich ken
nelijk ontdaan van een mach
tige vijand, een zo mogelijk
nog machtiger tegenstander
heeft zich reeds aangemeld.
Het machtige Comité voor
Staatsveiligheid, de KGB,
heeft zich openlijk geschaard
in de rijen der tegenstanders
Michaïl Gorbatsjov hervor
mingsbeleid.
Dit alles aan de vooravond
van de uiterst belangrijke
partij conferentie die in juni in
Moskou plaatsvindt. Daar
wordt het erop of eronder: óf
de secretaris-generaal ruimt
het veld, of zijn tegenstanders
leggen het loodje.
De KGB, een staat in de
staat met ruim twee miljoen
werknemers, is een opper
machtige autonome organisa
tie die haar geheel eigen be
langen en doelstellingen
heeft. Onnodig te zeggen dat
deze KGB ook over de mensen
en middelen beschikt om die
belangen op alle manieren te
beschermen.
Van meet af aan was dui
delijk dat Gorbatsjov weinig
over de KGB te zeggen had.
De organisatie trok zich niets
aan van zijn nieuwe politiek,
van de openheid, van zijn po
gingen de Sovjetunie wat
leefbaarder en welvarender te
maken. Het gewone KGB-
werk (het beschermen van de
Sovjetstaat door middel van
het onschadelijk maken van
echte en vermeende 'staats
vijanden') bleef gewoon door
gaan, of Gorbatsjov dat nu
wilde of niet.
De KGB valt de hervor
mingspolitiek van Gorbatsjov
nu openlijk aan. En wel door
erop te wijzen dat dit beleid
van perestroika het land van
binnenuit kan opbreken. Bui
tenlandse geheime diensten
krijgen veel te veel mogelijk
heden om hun destructieve
arbeid binnen de grenzen van
de Sovjetunie uit te voeren,
aldus de KGB.
En Michaïl Gorbatsjov is
van die destructieve arbeid de
schuld. Met andere woorden:
volgens de KGB helpt Gor
batsjov de Sovjetunie naar de
knoppen.
De KGB heeft de burgers in
de Sovjetunie gewaarschuwd
voor een complot tegen de
staat door Westerse inlichtin
gendiensten. Agenten van de
Amerikaanse CIA en van an
dere geheime diensten uit
Frankrijk en de Bondsrepu
bliek Duitsland willen de po
litiek van hervorming (pere
stroika) en democratisering
van Sovjetleider Michail Gor
batsjov uitbuiten „om poli
tieke oppositie tegen het so
cialisme te kweken en de Sov
jetstaat van binnenuit te on
dermijnen", aldus een bulletin
van de KGB dat deze week in
het weekblad 'Argoementy i
Fakty' is verschenen.
De „geheime operaties" uit
het Westen zijn er volgens de
KGB op gericht „een burger
lijke meerpartij en-systeem in
de Sovjetunie op te richten,
zogenaamde vrije vakbonden
te vestigen en leden van onaf
hankelijke sociale groepen
aan te zetten tot illegale acti
viteit". Verder proberen de
inlichtingendiensten „nega
tief ingestelde Sovjetburgers"
alsmede „talrijke extremis
ten" te werven.
Westerse waarnemers zien
in de KGB-publikatie een
Gorbatsjov: positie inzet van enorme machtsstrijd.
- foto ap
waarschuwing aan bewegin
gen voor de burgerrechten en
politiek zelfstandige groepen
in de Sovjetunie om zich niet
aan een te vrije uitleg van pe
restroika te wagen. Wie er in
de toekomst een van de offi
ciële partijpolitiek afwij
kende mening op nahoudt,
zou in het licht van het voor
afgaande wel eens van sa
menwerking met Westerse
geheime diensten kunnen
worden beschuldigd.
Maar de KGB-publicatie is
in de allereerste plaats een
waarschuwing aan het adres
van Michaïl Gorbatsjov: op de
steun van de zeer invloedrijke
KGB hoeft hij niet te rekenen.
En de KGB is een machtsfac
tor om terdege rekening mee
te houden.
Door Frans van Mourik
DE VRIJHEID van onderwijs zal dit jaar
de Tweede kamer in hoge mate bezig
gaan houden. Niet rechtstreeks, maar af
geleid van twee wetsontwerpen, die alle
bei gericht zijn tegen discriminatie en dat
met name op grond van sekse of sexuele
geaardheid.
Het ene is een initiatiefwet van de PvdA-ka-
merleden Van Nieuwenhoven en Haas-Ber
ger, het andere is afkomstig van het kabinet.
Er is tussen beide ontwerpen een aanmerke
lijk verschil.
In het ontwerp van de beide kamerleden is
gelijke behandeling van de burger even be
langrijk als de vrijheid van onderwijs, in dat
van het kabinet niet. Welk van de twee door
de fCamer aapy^ard zal worden -r.y.ooi; .cfehand
ligt dat van het kabinet - hevige discussies
over de vrijheid van onderwijs zijn zowel in de
politiek «Is in' dé Samenleving onvermijdelijk.
Kernvraag daarbij is: mag er in het onderwijs
gediscrimineerd worden om hoe dan ook de in
artikel 23 van de Grondwet vastgelegde 'vrij
heid van onderwijs' te handhaven.
Overigens zijn beide ontwerpen nog niet
niet uit de verloskamer. Er zijn deze week
twee commissies gevormd die ze gaan begelei
den en voordat de Kamer er zijn zegje over
kan doen zullen er vele maanden zijn verlo
pen.
Het wetsontwerp van de beide kamerleden
tast, hoewel ze dat zelf ontkennen, volgens
Raad van State en een aantal juristen en on
derwijswetenschappers de vrijheid van on
derwijs aan. Want, zo zegt de Raad van State
je mag bijvoorbeeld scholen niet dwingen om
op straffe van de intrekking van de subsidie,
docenten aan te stellen of in dienst te houden,
die de grondslag van de school niet onder
schrijven.
Anders gezegd, je mag een School met de
Bijbel niet dwingen een homosexuele docent
Van Nieuwenhoven (PvdA)
- foto de stem/johan van gurp
aan te nemen of in dienst te houden. Volgens
de religieuze opvattingen binnen dat school
type is dat namelijk in strijd met de Bijbel en
dus met de leer en de gróridslag.
De Raad van State vindt dat je het gelijk-
heidsheidsbeginsel van de grondwet niet zo
maar mag laten voorgaan boven het andere
grondrecht van de vrijheid van onderwijs. De
indieners van de intiatiefwet zetten daar te
genover de Grondwet bol staat van het begin
sel dat iedereen gelijk is, maar dat het grond
recht van de vrijheid van onderwijs een veel
beperktere werking heeft. Dus zeggen zijwat
het zwaarst is, moet het zwaarst wegen.
Het voorstel van het kabinet heeft de vrij
heid van de scholen intact gelaten. Scholen
mogen docenten en ook leerlingen weigeren
die niet passen bij de grondslag. Vooropge
steld tenminste dat die mensen en leerlingen
in hun schoolgedrag niet laten merken er een
andere levensopvatting op na te houden. Als
ze zich, populair gezegd, gedeisd houden, mo
gen ze niet worden geweerd, want dan is dat
wel discriminatie.
Daarmee blijft het kabinet veel dichter bij
de tekst van het grondwetsartikel dan Van
Nieuwenhoven en Haas-Berger. Begrijpelijk,
want sinds de invoering van dat artikel in
1917, na een heftige en emotionele schoolstrijd,
is niemand er meer in geslaagd er ook maar
een wezenlijke komma of punt in te verande
ren.
Daarom heeft het kabinet er kennelijk voor
gekozen om de kerk letterlijk en figuurlijk in
het midden te houden. Maar of daar iets mee
opgelost wordt, mag zeer worden betwijfeld.
Want wanneer draag je in een school een an
dere levensopvatting uit? Een homosexuele
t docent-kan ook zonder een roze driehoek op 'de
revers tijdens de behandeling van de lesstof in
•jj de ogen van de schoolleiding in de fout gaan.
Dat is meereen kwestie van hoe sterk daar op
gelet wordt. Je kunt als schoolleiding ook be
wust toewerken naar het verstoren van de ar
beidsverhouding.
Waar draait het nu precies om? Vooral om
lid 5 en lid 6 van artikel 23 van de Grondwet.
In lid 5 staat 'De eisen van deugdelijkheid, aan
het geheel of ten dele uit de openbare kas te
bekostigen onderwijs te stellen, worden bij de
wet geregeld, met inachtneming, voor zover
het bijzonder onderwijs betreft, van de vrij
heid van richting'. Je mag dus wel eisen stel
len aan de kwaliteit van het onderwijs en zo
nodig geld inhouden, als je daarbij maar niet
de 'vrijheid van richting' negeert. En in lid 6
wordt daar onder meer nog aan toe gevoegd
Bij die regeling wordt met name de vrij
heid van het bijzonder onderwijs betreffende
de keuze der leermiddelen en de aanstelling
der onderwijzers geëerbiedigd'.
Anders gezegd: een school een 'geldboete'
geven wegens vermeende discriminatie van
een docent of leerling, mag niet als je de 'vrij
heid van richting' aantast. De indieners van de
intiatiefwet zijn daar wat lichtvoetig over
heen gegaan, al is het begrijpelijk gezien de
afweging van de grondwetsartikelen, die zij
gemaakt hebben.
De 'vrijheid van richting' heeft in alle dis
cussies over het grondwetsartikel tot nu toe
centraal gestaan. Aanvankelijk was het niet
helemaal duidelijk wat daarmee werd be
doeld. Maar in 1981 hield onderwijsminister
Pais een betoog in de Kamer, waaruit bleek
waar dat begrip voor staat: richting heeft te
maken met religie, joodse en antroposofische
(vrije) scholen vallen er ook onder, maar on
derwijskundige opvattingen staan er los van.
Negeren van religieuze opvattingen betekent
daarom negeren van de vrijheid van richting.
De rechter blijkt er niet anders over te den
ken. Dat bleek tijdens de processen die vader
Robert Brucker aanspande om zijn zoon Aram,
op het joodse Mairhonidès Lyceülh ISTtmster*
dam te krijgen. Het lyceum weigerde Aram op'
te nemen omdat hij niet tfls" 'joods' \#Érdt be
schouwd en dus niet paste bij de grondslag,
Volgens de joodse wet (Halacha) ben je name
lijk uitsluitend joods als je moeder dat ook is
of als moeder of kind volgens de geldende nor
men tot de eigen joodse gemeenschap is toege
treden. En dat was bij Aram niet het geval.
Op 22 januari van dit stelde ons hoogste
rechtscollege, de Hoge Raad vast dat Aram te
recht was geweigerd. De Hoge Raad vindt dat
in de Grondwet gewaarborgde 'vrijheid van
richting' zo zwaar weegt, dat een school een
leerling mag weigeren als die niet voldoet aan
toelatingsnormen van religieuze aard.
Duidelijker kan het niet. Als je dus, volko
men terecht, een einde zou willen maken aan
discriminatie en ongelijke behandeling ook in
het onderwijs, zal je een wet moeten maken,
die je niet in de valkuil van de Grondwet doet
belanden. Dat is onvoorstelbaar moeilijk en de
kans dat er een wet uitkomt, die slechts een
slap compromis vormt, is dus levensgroot. De
Grondwet zelf veranderen, behoort in dit land
tot de politieke onmogelijkheden.
I PEN HAAG (ANP) - Het
:i overleg tussen de ministers
Van Dijk en Korthals Altes
en de politiebonden over
een nieuwe regeling voor
onregelmatig en onaange
naam werk bij de politie
heeft nog geen resultaat op
geleverd. Na de tweede for
mele overlegronde bleek er
nog geen overeenstemming
te zijn bereikt.
I gen woordvoerder van het mi
nisterie van Binnenlandse Za-
Door
Van onze Haagse redactie
DEN HAAG - Staatssecre
taris Van der Linden (Bui
tenlandse Zaken) is het
slachtoffer geworden van
politieke omstandigheden.
De Tweede Kamer heeft hem
deze week als schietschijf ge-
i bruikt. Premier Lubbers zei
dat gisteren na afloop van de
ministerraad over het pas
poort-debat dat deze week in
de Tweede Kamer werd gehou
den. Volgens de premier had de
kamer behoefte om een stevig
politiek signaal te geven; pun
ten te zetten. Dat had volgens
Lubbers te maken met de op
stelling van de WD'er Bolke-
stein in de Tweede Kamer een
week geleden, die bewindslie
den opriep vaker af te treden.
Lubbers erkende dat zijn
eigen CDA deze week eveneens
de poten onder Van der Linden
zaagde door aan te dringen op
het ontnemen van zijn verant
woordelijkheid voor de pas
poortkwestie. Maar Lubbers
zag dat niet als een sterk poli
tiek signaal.
(ADVERTENTIE)
Bi| Van Hei|st
weet ie met wie
ie praal; hel is een zaak
met een gezicht. Dat gezicht ziet u in deze
advertentie Daar kunt u op vertrouwen
Overtuig uzelf.
Door Jan Bouwmans
DE BETREKKINGEN tus
sen joden en katholieken,
waar ook ter wereld, wor
den belemmerd door de re
latie tussen de staat Israël
en het Vaticaan. Het zit jo
den heel diep dat de kerke
lijke staat hun land na 40
jaar nog altijd niet erkent.
Ze ervaren het als pure dis
criminatie, als een restvorm
van vervolging. Dat verklaart
de emoties en de verbeten
heid. Want noch het joodse
volk noch de staat Israël heeft
enige legitimatie van de H.
Stoel nodig. Joden vinden hun
legitimatie in hun bestaan
zelf, religieuze joden in hun
heilige geschriften.
Problemen, frustraties en
teleurstellingen kenmerken
de loop van de betrekkingen.
Maar men moet terdege be
seffen van hoe ver de katho
lieke kerk is moeten komen.
Het zionisme stelde het
christendom aan het begin
van deze eeuw niet voor zo
maar een probleem. Het zette
de kerk theologisch eigelijk op
haar kop. Een terugkeer van
de joden naar het beloofde
land was voor de christelijke
theologie onbestaanbaar. Vol
gens de toen gangbare leer
hadden de joden immers met
de komst van het christendom
hun centrale rol in Gods plan
verspeeld. Omdat de kerk het
nieuwe Israël was, behoorde
het Heilige Land toe aan het
christendom.
Stel dat de joodse staat in
Palestina hersteld zou wor
den, dan zou het zichtbare en
tastbare historische bewijs
van de waarheid van het
christendom de kerk na ne
gentien eeuwen uit handen
Paus Johannes Paulus H kondigde in 1981 een bezoek
aan Israël aan. Maar hij is nooit geweest- fotoap
worden geslagen. Het werd
als levensbedreigend ervaren.
De katholieke kerk stond
dan ook van meet af aan
ronduit vijandig tegenover de
zionistische beweging. Aan
het begin van deze eeuw was
het Vaticaan er op theologi
sche gronden alles aan gele
gen om een mogelijk herstel
van een joodse staat in Pales
tina politiek te verhinderen.
De afloop van de Eerste
Wereldoorlog (1918) leek het
Vaticaan een gouden gelegen
heid om weer invloed te ver
werven in het Heilige Land.
Gedurende de eeuwenlange
Turkse overheersing was dit
onmogelijk gebleken.
Het Vaticaan wilde aller
eerst langs diplomatieke weg
bereiken dat het mandaat
over Palestina zou worden
toevertrouwd aan een katho
lieke natie; bij voorkeur aan
België. Het bestuur over Pa
lestina kwam echter in han
den van de protestantse Brit
ten,
De vijandigheid tegenover
het zionisme bleef de Vati
caanse politiek domineren tot
1948. Op 14 mei van dat jaar is
de staat Israël een feit. Die
dag schrijft de Osservatore
Romano, dagblad én spreek
buis van het Vaticaan: „Het
moderne zionisme is niet de
ware erfgenaam van het bij
belse Israël, maar een secu
liere staat en daarom hoort
het Heilig Land en zijn heilige
plaatsen toe aan de christen
heid, het ware Israël".
Pas het Tweede Vaticaanse
Concilie brengt de ommekeer
in de katholiek-joodse betrek
kingen. Dat gebeurt met 'No
stra Aetate', de verklaring
over de joden die een streep
haalt door het eeuwenlange
theologische concept dat de
joden boeten voor Jezus' dood.
Maar kardinaal Bea bena
drukte op het concilie een- en
andermaal, dat deze verkla
ring puur religieus begrepen
moest worden en op geen en
kele wijze politiek mocht
worden verstaan: ze mocht
niet pro-zionistisch worden
opgevat en al helemaal niet
als een erkenning van de staat
Israël door de Heilige Stoel.
De Vaticaanse houding
bleef een hinken op twee ge
dachten. De oorlog van 1967
zorgde echter andermaal voor
een nieuwe situatie. Israël
maakt korte metten met zijn
buurstaten. Een van de gevol
gen is dat alle heilige plaatsen
onder Israëlische heerschap
pij komen te staan.
In 1973 ontving paus Paulus
VI ten Vaticane premier
Golda Meir. Na deze ontmoe
ting, die verliep in een geest
van wederzijds begrip, werd
een officieel communiqué uit
gegeven. Daarin vernederde
de Vaticaanse persdienst de
ontmoeting door te verklaren
dat de paus talrijke Arabische
leiders had ontvangen, diplo
matieke betrekkingen met
vele Arabische landen onder
hield en dat het gesprek de in
williging van een verzoek van
mevr. Meir was geweest, die
er niet speciaal voor naar
Rome was gekomen, maar
toch op weg was naar Parijs.
De ontmoeting, zo besloot hij,
mocht in geen enkel opzicht
gezien worden als teken van
enige verandering in de Vati
caanse houding ten opzichte
van Israël.
In de jaren '70 zet toch een
belangrijke ontwikkeling in.
Het Vaticaan komt van bin
nenuit onder druk te staan
doordat in de katholieke kerk
elders ter wereld verklarin
gen over de katholiek-joodse
betrekkingen worden uitge
geven. Daarin wordt de kwes
tie Israël-Vaticaan zonder
veel terughoudendheid aan de
orde gesteld.
Het Nederlandse Pastorale
Concilie wees in een docu
ment in 1970 op de bijzondere
relatie tussen het joodse volk
en het Beloofde Land. In 1973
gaven de Franse bisschoppen
een verklaring uit en in 1975
de Amerikaanse bisschoppen.
Hun boodschap luidde dat
christenen begrip moeten op
brengen voor de band tussen
land en volk zoals joden die
2000 jaar hebben beleefd.
De uitspraken van de ver
schillende Bisschoppenconfe
renties hadden hun uitwer
king op het Vaticaan. Aan het
eind van de jaren '70 beginnen
Vaticaanse topfunctionaris
sen met begrip te spreken
over Israël. In 1980 zegt paus
Johannes Paulus II in een
preek: „Het joodse volk heeft
na de tragische ervaring van
de uitroeiing van zovele van
zijn zonen en dochters en ge
dreven door het verlangen
naar veiligheid, de staat Is
raël gesticht".
Vaticaanse functionarissen
vertelden joodse vertegen
woordigers dat de paus hier
mee feitelijk de staat Israël
had erkend. De vraag echter
die de joodse vertegenwoordi
gers relevant vonden, was of
die feitelijke erkenning dan
de vorm zou krijgen van di
recte diplomatieke betrekkin
gen. Tot op de dag van van
daag is dat niet het geval.
Ook paus Johannes Paulus
II heeft verklaard dat het
Oude Testament nooit is her
roepen door God. Welnu, in
dat Oude Testament staat
toch duidelijk dat God het
land aan de joden heeft be
loofd. Spreekt de kerk der
halve nu over één of over
twee testamenten? Heeft het
Nieuwe Testament het Oude
in zich opgenomen en zet het
dit voort of annuleert het
Nieuwe Testament het Oude?
Als dus ook volgens de ka
tholieke leer het joodse volk
geldt als het uitverkoren volk,
waarom zou dan het concept
van het Beloofde Land con
form het Oude Testament niet
geldig zijn
Ervend Rolluiken
I uneio volgens
f Bewikgings- richtlijnen
Installateur RQMAZO
AUGUSTUS 1980. Op de Lenin-wel
de onbekende metaalarbeider Lech
king die heel Polen zal overspoeler
de oprichting van de vrije vakbond
meest roerige periodes in de met r
schiedenis.
APRIL 1988. Andrzej Swewczur
Krakow, zet met een ruk aan de sch
nj van de Lenin-fabrieken in Nowa i
-end van de 32.000 werknemers vj
?oor aan de oproep en weigeren -
rend - aan het werk te gaan. Hun
arbeiders van andere staalfabrieken
De huidige situatie in Polen is nit
Jie van 1980, maar een zekere p
haakt de Poolse autoriteiten uiters
lefst iedere herinnering aan die tur
die uiteindelijk culmineerden in een
De basis voor de nieuwe conflicts
'er 1987. Toen spraken de Polen
)en de economische en politieke
oolse partijleider generaal Jaruzel:
let gezicht van Jaruzelski, het zc
Been enkele vertrouwen hadden in
vanaf dat moment wist de Poolst
hoeilijk zou worden om de hervorn
erendum leidde niet tot afstel, maag
empo van invoering lager zou kon
krugen.
Jat pessimisme blijkt in alle opzij
1 f?'en waarderen over het alge
«iski om - in navolging van grot
■conomie te hervormen. Dat dit g
«ar het kapitalisme door o.a. liber
jeer vinden ze ook te waarderen,
'oor die plannen de broekriem nor
rjfl kc"ht voort uit een algemeen i
oiking tegen de communistische c
Poolse economie zakt jaar na
u Vervormingsplannen ten spijt.
:r 's duidelijk dat Jaruzelski vc
economische hervormingen zijn n-
"enter tot hoever hij bereid is te c
Xr-Ï? daarop de autoriteiten de sta
"Ujkt dat Jaruzelski de ernst van
an zich geen tweede 'Gdansk' ver
aan de eisen tot loonsverhogir
'ngsplannen in de prullenmand I
ueringsieider zich zo onmachtig he