te voor
ianiak
Meeste consumenten eten
en drinken best veilig
DE STEM
rogramma
ie in Sluis
NIEUWS
iUWS
verkavelingen
istburg
BIOCHEMICUS PROFESSOR KATAN NEEMT
ANGST VOOR TOEVOEGINGEN WEG
TIVITEITEN
VRIJDAG 29 APRIL 1988
;sonne is de enige re
ievertegenwoordiger j,,
»ntrale Landinrichtings.
nissie, het adviesorgaai
minister Braks (land
Ir). Natuurbeschermin,
ipenluchtrecreatie kun.
volgens de nieuwe land.
htingswet die twee jay
Ben al is aangenomen
de herinrichting van be.
Ide gebieden aanvragen
r dat is tot nog toe no|
t gebeurd.
resonne bepleitte ook eei
.ere invloed van de open
itrecreatie op regional
men en de vorming va
nanente overlegorgane
;en overheid en toeristisc
Trijfsleven.
DGE - De Oostburgse
igeclub hield een wed-
(jd voor de competitie
raan namen 22 paren deel
slagen: Groep A: 1. echt-
ir Brugge, 2. dames Baren
|gt-De Vries, 3. dames
ysrogge-Spierenburg.
oep B: 1. echtpaar Buyze,_
vrouw Job-de heer Leen
uts, 3. echtpaar Van Steen
jrge.
80 91. Totaal aantal colli
llden schil: II65/op 52-70.
(iSTERDAM, 28 april - Aard
eltermijnmarkt: In Bintje 5(
_.i, oogst '87 werden 265 con
keten verhandeld voor leverini
ei bij een prijs van 15,60 to
[6,50 per 100 kg, 36 contract®
[rering juni tegen 17,00 tc
7,50. De stemming was goe
ijshoudend. In Bintje 50 mm
gst '88 werden 68 contractei
(rhandeld voor levering apr
j een prijs van 30,70 tot 31$
e stemming was prijshoudend,
jjke niet zo groot en mis
peid niet gezien, maar he
Justitie mr. T. Stein
psingerhorn.
3e verdachte was zich er we
bewust dat hij te hare
1, al zei hij niet precies te
.an hóe hard. Als vertegen
ordiger van een sigaretten
werkte hij onder grot*
want hij moest van zijl
aas een bepaalde hoeveelheii
lanten per dag bezoeken. Da
ad geleid tot het harde rijder
i de bekeuring, maar ook to
htslag, want zijn baas von
at door B's rijgedrag de naan
an het sigarettenmerk-i
rote letters op de auto geschil
erd - was aangetast.
Mr. Stein liet zich door da
lerhaal niet vermurwen e
410 gulden boete of nege
.agen hechtenis. Hij waar
chuwde voor herhaling, wa
an zou B. zijn rijbewijs we
(ens kwijt kunnen raken, zo a
lij. De kantonrechter vonnisl
■onform de eis van de officie
fan justitie.
'Geen paniek
over rommel
in eten'
a-®
r9.00 uur is er kinderanimat
voorzien op het Walplein m
Vlaamse spelen, poppenkast'
Dony rijden. De sfeer wordt ge
bracht door optredens van ee
Egelander orkest, de clown
club en een Dixielandorke
Op het Moleneind gaat me
nog verder onder het mott
Dansen van acht tot in
nacht.
De meeste programma-
derdelen van zaterdag word
zondag herhaald. Extra opt'
dens zijn er voorzien door
Disney-orkest met onder ai
dere Pink Panther, Nikkel'
Nelis en de showband IJzenffl
ke. In de Kaai zijn er dem®
straties kanovaren voorzie
Bovendien wordt het water?
Iotoernooi om de Belfortbe#'
gespeeld. De eerste uitga
hiervan was in maart '1®
Doorlopend zijn er helikop®
vluchten, kermis, een tento?
stelling van Gerard van Gi
ken in de kelder van het s
huis en een poging om
grootste fruitmand ter wem
te vlechten.
Het braderiecomité hw
hiermee in het Guinessboek
records te komen. Twee )a'
geleden heeft men een 8
slaagde poging mosselsa»
maken gedaan. Hiermee
de horecavereniging opo
men in het bekende boek-
lengte van die salade was
meter.
Door Jan Hart ff
Een praatje aan de bar, er
gens in de jaren zeventig.
Zorgelijk vraagt ze: 'Drink
jij wér-ke-lijk nog whisky?'
Hij kijkt haar verbaasd aan. 'Hoezo
dat?'
'Kankerverwekkend', zegt ze.
Hij: 'Ach kom. Geloof ik niet'.
Zij: 'Stond gisteren in de krant'.
Natuurlijk. Dat spul is inderdaad
kankerverwekkend, zeggen hoogge
leerden enkele dagen later. Bier ook.
Maar dan moet je in een bad gaan
zitten, het met drank vol laten lopen
en het dan léég drinken. Dan heb je
kans dat je kanker krijgt. Maar dat
haal je niet-voor die tijd ben je al
lang door alcohol vergiftigd.
Waarmee de professoren van toen
al zeiden: het gaat om de hoeveel
heid schadelijke stof die je binnen
krijgt. En dat vindt ook in 1988 nog
prof. dr. M.B. Katan, biochemicus
van de Landbouwuniversiteit in Wa-
geningen, vakgroep humane voe
ding. Hij is ook verbonden aan de kli
niek voor inwendige ziekten van het
St.Radboudziekenhuis in Nijmegen.
We praten over de menselijke voe
ding. Als je alle berichten en uitspra
ken moet geloven wordt ons eten en
drinken steeds ongezonder. Eens in
de zoveel tijd, als je met de buren of
met je familie praat, zegt er wel
iemand: 'Maar dèt moet je niet ne
men! Kun je kanker van krijgen'.
ANGST
Is daar reden voor? Is er reden voor
paniek?
Katan: „De insiders zijn het er vrij
algemeen over eens dat er een soort
'chemo-fobie' bestaat. Zeg maar:
een enorme angst voor wat er alle
maal voor verschrikkelijks in onze
voedingsmiddelen zou kunnen zit
ten. En aan die chemo-fobie zitten
twee kanten.
In de eerste plaats gaat het daarbij
om het tastbare risico dat je zou kun
nen lopen doordat er bepaalde stof
fen in je voedsel zitten. Maar die risi
co's zijn over het algemeen erg klein.
Er is nog een tweede, veel belang
rijkere kant, die je de culturele kant
zou kunnen noemen. Dat is een ge
voel van onrust en zorg. Het gevoel
van: waar gaat het met onze wereld
naar toe? Ik denk dat die angst zeker
gerechtvaardigd is, maar dat je de
zaken toch uit elkaar moet houden.
Ik denk dat veel mensen hun te
rechte zorg over hoe we met het mi
lieu omspringen en over de manier
waarop we aan ons voedsel komen
vertalen in een angst voor allerlei
stoffen in de voeding. Terwijl die
stoffen op het moment nou net juist
géén groot risico met zich meebren
gen."
Toch denken mensen, als het hier
over gaat, meteen aan kanker en de
angst daarvoor. Maar Katan spreekt
in elk geval op dèt gebied gerustel-
lende woorden.
EEN PROCENT
„Volgens de beste schattingen wordt
van wat er in totaal aan kanker voor
komt niet meer dan op zijn hoogst
één procent veroorzaakt door het
complex van kleur-, geur- en smaak
stoffen, conserveermiddelen, chemi
sche verontreinigingen en wat je ver
der in voedingsmiddelen zou kunnen
tegenkomen. En er zijn zelfs mensen
die denken dat sommige van die toe
gevoegde stoffen kanker voorkó
men. Nou is dat laatste niet meer dan
een interessant idee, dat nog bewe
zen moet worden, maar het geeft wei
aan dat het om een bijna te verwaar
lozen zaak gaat."
ROKEN
Met roken ligt dat wel even anders.
Katan zegt: „Zeker als je het ver
gelijkt met bijvoorbeeld sigaretten
roken, zijn die toegevoegde stoffen
Eind maart bellen vele honderden Am
sterdammers naar hun waterleidingbe
drijf. Waf moeten we met ons drinkwa
ter aan? In de krant staat dat er te veel
bentazon in zit!'
Het waterleidingbedrijf zegt dat er al
enige tijd rond de 0,3 microgram van het
bestrijdingsmiddel bentazon in elke liter
Amsterdams drinkwater blijkt voor te ko
men. De officieel toegestane hoeveel
heid is 0,1 microgram bentazon. Maar
volgens de Inspectie Volksgezondheid is
er zeker geen gevaar voor de bevolking.
Want die grens van 0,1 microgram is niet
gekozen omdat gebleken zou zijn dat
méér bentazon giftig is, maar omdat het
de kleinst meetbare hoeveelheid is. Over
den paar jaar kan misschien zelfs 0,05
microgram worden aangetoond. En dan
zou kunnen worden besloten dat veilig
heidshalve niet meer dan die 0,05 micro
gram in drinkwater mag voorkomen.
Dus geen paniek, zegt de Inspectie. Je
hunt het gewoon gebruiken.
Toch zijn er weer mensen geschrok
ken.
Sommigen vragen: wat kun je in deze
tijd eigenlijk nog veilig eten en drinken?
Want daar is ook die affaire rond de
olijfolie. Daar zat perchloorethyleen in.
Dat komt ook voor in andere levensmid
delen, en een aantal jaren geleden nog
in eieren, via het kippevoer. Het ministe-
rie van Volksgezondheid vond het niet
nodig het publiek te vertellen om welke
merken het ging.
Volgens de Keuringsdienst van Waren
had 'een onderzoekje' aangetoond dat
zich in olijfolie één milligram van het
kankerverwekkende middel perchloore
thyleen pér kilo bevindt. „Dat is welis
waar al de grenswaarde voor die stof,
maar die grenswaarde geldt voor het to
tale voedselpakket. Als je in Nederland
al olijfolie gebruikt, dan is dat in hele
kleine hoeveelheden', zei de woordvoer
ster.
En dan de ketjap. Die bleek ineens
een te ruime dosis 1,3 dichloorpropa-
nol 2 (dep) te bevatten. Dat mag tegen
woordig maar 50 deeltjes dep per mil
jard deeltjes ketjap zijn. Twee jaar gele
den lag die grens nog op 500 deeltjes,
maar de metingen worden steeds ver
fijnder. Zo werd ook dep gevonden in
spijsaroma's. Het ging om produkten
van Verenigde Nederlandse Reformhui
zen en Liebig Benelux, die met respec
tievelijk 135 en 120 deeltjes boven de
(nieuwe) grens van 50 deeltjes bleken te
zitten.
Dat leerde een onderzoek van Konsu
menten Kontakt naar vijftien ketjaps,
spijsaroma's en bouillons. KK: „Hoewel
de gezondheidsrisico's bij het gebruik
van de twee produkten gering zijn vin
den we dat voedingsmiddelen in prin
cipe vrij moeten zijn van kankerverwek
kende stoffen.
De berichten over ongewenste stoffen
in ons eten en drinken zijn niet alleen
van de laatste jaren. Daar was in 1973
de pindakaas met afiatoxine. Grote do
ses daarvan kunnen leverkanker bevor
deren. Er zit nu zo goed als geen afiato
xine meer in pindakaas. Het mag in elk
geval niet 'meetbaar' zijn. Ook zo'n vijf
tien jaar geleden: rumoer rond nitroza-
mine in bier. Daar schrok men van, in de
café's. Nü spreekt Konsumenten Kon-
takt over 'zeer kleine hoeveelheden'. Het
gaat om 'milli-risico's', zegt K.K.
Wat moeten we ons eigenlijk aantrek
ken van de vaak op het eerste gezicht zo
alarmerende tijdingen? Een gesprek met
prof. dr. M.B.Katan, biochemicus aan de
Landbouwuniversiteit in Wageningen.
waarschijnlijk op dit moment van
heel weinig belang. Die mening
wordt ook ondersteund als je kijkt
naar de trends in het vóórkomen van
bepaalde soorten kanker. Want als je
corrigeert voor de vergrijzing is de
enige belangrijke toename die er is,
die van longkanker. Die is enorm.
Dat was vroeger ook een zeldzame
kankersoort - dan spreek ik over wat
voor u en mij 'vroeger' was. Maar dat
is in de loop van de jaren vijftig en
zestig voor mannen geweldig toege
nomen en het gaat nu bij vrouwen
als een raket omhoog.
Voorzover zoiets al wetenschap
pelijk bewezen is, is het verband tus
sen roken en longkanker heel duide
lijk aangetoond. Het staat als een
paal boven water dat roken de oor
zaak van longkanker is en dat als
mensen niet zouden roken longkan
ker niet of nauwelijks zou voorko
men.
Je ziet het nu ook beangstigend
toenemen bij vrouwen: in de VS is
het al zo ver dat longkanker borst
kanker van de eerste plaats ver
dringt. Het is ook een heel sterk risi
co. De kans op longkanker wordt
tien tot twintig maal zo groot als je
rookt."
TE VERWAARLOZEN
In vergelijking daarmee vindt Katan
alles de invloed van 'vreemde stof
fen' in de voeding te verwaarlozen.
„Het lijkt wel zo dat verschillen in
leefgewoonten, inclusief voeding,
belangrijk zijn voor het ontstaan van
kanker. Maar de vermoedens gaan
dan niet in de richting van geur-,
kleur-, smaakstoffen en conserveer
middelen of verontreinigingen, maar
meer in de richting van een grote
hoeveelheid vet, of de totale hoe
veelheid calorieën, of de hoeveel
heid voedingsvezel, of de hoeveel
heid zout, of de aanwezigheid van
aangebrande of verschroeide delen.
Dat soort dingen.
In de Verenigde Staten zijn ze vroe
ger begonnen met het toevoegen
van allerlei stoffen aan het' voedsel
dan elders. Je ziet daar wél een
enorme toename van longkanker bij
mannen en een hele tijd later ook bij
vrouwen. Maar als je naar andere
soorten kanker kijkt? Als je zou aan
nemen dat je kanker krijgt van toe
voegingen aan voedsel, welke kan
ker moet je dan daarvan krijgen? Als
dat kanker zou zijn van de maag,
nou, die is nu juist enorm afgeno
men. In Amerika, Engeland, in Ne
derland, overal is maagkanker spec
taculair aan het afnemen, en darm
kanker is ongeveer hetzelfde geble
ven, als je tenminste rekening houdt
met de vergrijzing.
Als je praat over giftige stoffen in
het voedsel zou je, denk ik, in de eer
ste plaats verwachten dat die slecht
zouden zijn voor je maag, je darmen
en verder voor je lever, waar de gif
tige stoffen óók terechtkomen. Maar
leverkanker is zeldzaam in ons land.
En voorzover voeding daarbij al een
rol zou spelen denken we toch eer
der aan alcoholmisbruik dan aan
'kankerverwekkende' chemicaliën in
ons eten.
Maagkanker is dus sterk afgenomen.
En dat zou volgens Katan best eens
iets te maken kunnen hebben met de
modernere methoden voor het con
serveren van levensmiddelen. „Er is
niemand die het zéker weet, maar
vermoed wordt dat het afnemen van
maagkanker te maken heeft met het
feit dat pekelen en roken als conser
veringsmiddelen verdrongen zijn
door koelen en invriezen," aldus
prof. Katan. Verder speelt de grotere
consumptie van vers fruit en groen
ten mogelijk een rol.
- Nitriet, dat gehakt zo mooi rood
kleurt, dient eigenlijk alleen voor het
'gezicht'. Het ziet er lekkerder uit, en
de levensmiddelenhandel hoopt dat
het ook lekkerder lóópt. Kan dat ni
triet geen kwaad? En allerlei andere
toevoegingen?
Katan: „Er bestaat inderdaad een
theorie dat nitriet te maken zou kun
nen hebben met maagkanker. Maar
maagkanker neemt af, dus wat dat
betreft is er geen reden tot grote
zorg. Ik zal niet zeggen dat het geen
kwaad kan. Maar ik denk dat het,
vergeleken met zaken als sigaretten
roken en alcohol voor je gezondheid
echt van weinig belang is."
JE HOORT WAT
-Toch maken mensen zich vaak
veel zorgen over hun voedsel. Ze ho
ren wat, zeiezen wat.
Katan: „Wat ze lezen is lang niet
altijd juist. Berichten over voeding of
milieu en kanker belanden wel eens
in de krant zonder dat behoorlijk na
gevraagd is bij onafhankelijke des
kundigen of ze wel kloppen. Maar
ondanks dat kan ik me heel goed
voorstellen dat iemand zegt: 'Wat
zijn ze in godsnaam allemaal met
ons eten aan het uitspoken. En: 'Het
wordt steeds kunstmatiger, en dat
staat mij tegen'. Daar heb ik volledig
begrip voor. Dat iemand op grond
daarvan zegt: dan zal het ook wel
ongezond zijn, dat is dan begrijpe
lijk, maar toch niet helemaal juist.
BUITEN PROPORTIES
-Maar dat idee wordt steeds weer
nieuw leven ingeblazen door berich
ten over ketjap met déze en olijfolie
met dié kankerverwekkende stof.
Katan: „Ik geloof dat het volledig
buiten z'n proporties wordt getrok
ken. Kijk: men noemt zo'n stof kan
kerverwekkend. Waarom? Omdat als
je die in grote hoeveelheden aan be
paalde proefdieren geeft, je daar het
aantal tumoren mee verhoogt. Maar
of dat in de hoeveelheden waarin
mensen dat eten en onder normale
menselijke omstandigheden óók ge
beurt, dat is zeer de vraag."
Veel mensen
maken zich
zorgen overat
die
toevoegingen
in het
dagelijkse
voedsel.
TEKENING
AD
COUWENBERGH
Er worden grenzen getrokken
voor wat er van bepaalde stoffen in
menselijk voedsel mag zitten. Bij
proefdieren wordt een (giftige) dosis
berekend, die net geen effect heeft.
Om een verantwoorde hoeveelheid
voor de mens te berekenen wordt die
dosis door (meestal) honderd ge
deeld.
VEILIG
Katan: „Ja, er zit een grote veilig
heidsmarge in. Als je dezelfde veilig
heidsmarge zou hanteren voor 'nor
male' bestanddelen van de voeding,
dan zou je niks meer kunnen eten.
Keukenzout of alcholika zouden dan
strikt verboden zijn."
-Zijn de grenzen die bepalen
hoeveel er van een schadelijke stof
in voedsel mag zitten wel voldoende
veilig?
Katan: „In het algemeen worden
deze stoffen grondiger onderzocht
en wordt er veel serieuzer over nage
dacht dan over allerlei andere din
gen die al van nature in het voedsel
zitten. Met name de Amerikaanse on
derzoeker Ames benadrukt steeds
dat wij ons druk zitten te maken om
hele kleine hoeveelheden stoffen die
we uitvoerig hebben onderzocht, be
keken en besproken, terwijl we (het
ons voedsel gigantische hoeveelhe
den van allerlei stoffen binnenkrijgen
waar planten zichzelf mee verdedi
gen.
PUUR NATUUR
Dus van nature giftige stoffen, waar
we ons helemaal niet druk over ma
ken. Van nature komen er in planten
allerlei stoffen voor waar de plant
zich mee verdedigt tegen de insec
ten en de schimmels die hen willen
opvreten. Daar zou meer onderzoek
naar moeten worden gedaan. Want
alleen het feit dat iets van nature
groeit wil niet zeggen dat het ook on
schadelijk is. Opium en cocaïne ko
men ook uit de natuur en tabak is ge
woon een natuurlijke plant. Er ko
men allerlei schadelijke en kanker
verwekkende stoffen in de natuur
voor.
Misschien zou je het zó moeten
zeggen: dat wij redelijk zijn toegerust
om dat soort stoffen zonder schade
te verdragen, zolang het geen al te
grote hoeveelheden zijn. Dat is een
van de redenen waarom voedings
deskundigen altijd zeggen dat je ge
varieerd moet eten. Zodat je van de
goeie dingen genoeg krijgt, en van
de slechte niet veel."
Professor Katan achter een bord boerenkool met worst. In de worst zit van alles om de kleur
mooi te houden, om hem een tijdje zonder bederf te kunnen bewaren en om de structuur
luchtig, sappig en veerkrachtig te maken. Katan eet hem desalniettemin met smaak op.
FOTO DE GELDERLANDER
WEKELIJKSE CONSUMENTEBIJLAGE. EINDREDACTIE HEIN SLUIJTER, VORMGEVING AD COUWENBERGH.