DE BELANGRIJKSTE NIEUWE ONTHULLING VAN DE JONG
Gerbrandy overwoog staatsgreep
Rush zek
De Jong zwakt kritiek op excessen af
GENDARME!
'Terugkeer
van oude
partijen
met nieuwe
voorgevels'
an Eekelen:
apens voor k
DE STEM EXTRA BINNENLAND DONDERDAG 28 APRIL 1988
DR LOU DE JONG
onthult in zijn laatste
boek dat de oorlogs
premier prof. Ger
brandy en de katho
lieke oud-minister
van Koloniën, Weiter,
in 1947 hebben over
wogen om het rooms-
rode kabinet Beel door
middel van een staats
greep ten val te bren
gen.
'Dankbaar en
opgelucht'
pgSTEM BUITENU
AA VOORYERKIE
PARIJS (AFP) - De voor c
dende Kanaken in de Fra
ledonië hebben opnieuw
rechter gegijzeld. De 01
plaatsgevonden op het eil£
/oorsprong
Door Joseph DelaHaye
Gerbrandy en Weiter waren de
politieke topfiguren in het Na
tionaal Comité Handhaving
Rijkseenheid, waarin rechtse
politici en topfiguren uit het
grote bedrijfsleven elkaar had
den gevonden in afweer tegen
de Indonesië-politiek van de
regering.
Zij waren van mening, dat
Beel en de zijnen bezig waren
om met steun van de meerder
heid van het parlement het Ko
ninkrijk te verkwanselen. Het
parlement bestond in hun ogen
uit personen, die niet beseften
wat er op het spel, stond, en in
dat geval was het volgens Ger
brandy zowel de plicht als het
recht van een vastberaden
minderheid om de regering ten
val te brengen en het roer te
wenden.
Gerbrandy besprak met de
Utrechtse hoogleraar (en latere
senator) prof. Gerretson de
vraag, of een staatsgreep prin
cipieel geoorloofd zou zijn.
Gerretson antwoordde in april
1947, dat de anti-revolutionaire
opvattingen het recht van op
stand kenden, maar alleen te
gen een revolutionaire rege
ring. Hoe zou men echter ooit
aan het Nederlandse volk dui
delijk kunnen maken, dat het
langs democratische weg tot
standgekomen kabinet-Beel
zulk een regering was?
Omdat geruchten over een
mogelijke staatsgreep de ronde
gingen doen, kwamen Drees en
Minister-president Drees spreekt tijdens de soevereiniteitsoverdracht op 15 december 1949
Dam.
andere socialistische kopstuk
ken op 11 mei met de hoofdre
dacteuren van Het Parool en
Vrij Nederland in Den Haag
bijeen om zich te beraden over
tegenmaatregelen, waaronder
het uitroepen van een alge
mene staking. Burgemeester
d'Ailly van Amsterdam schreef
een proclamatie aan de burge
rij van de hoofdstad, die aldus
begon:
„Stadgenoten! Op dit ogen
blik trachten misdadige reac
tionaire elementen het wettig
gezag opzij te schuiven en zich
meester te maken van de
staatsmacht. Met mijn gehele
persoon stel ik mij achter de
wettige regering en Hare Maje
steit de Koningin. Zo ook het
bestuur der stad".
De staatsgreep bleef voorals
nog uit, doch Gerbrandy ver
anderde niet van gedachten.
Nadat hij de regering op 14 juli
voor de radio van ongrondwet
tig handelen had beticht, werd
hem een spreekverbod van
twee maanden voor de radio
opgelegd. Toen het kabinet
daarna de inmenging van de
Verenigde Naties in het conflict
met Indonesië aanvaardde,
kwam het denkbeeld van een
staatsgreep opnieuw tot leven.
Het Comité Rijkseenheid be
sefte, dat Indië nu voorgoed
verloren zou gaan. Gerbrandy
en Weiter vroegen een audiën
tie aan bij de Koningin. Op ad
vies van het kabinet weigerde
Wilhelmina hen te ontvangen.
Daarna ging Gerbrandy
steun zoeken bij de krijgs
macht. Hij polste de chef van
de Generale Staf, generaal
Kruis, en de legercommandant
in Indië, generaal Spoor, even
als de generaal-majoor Engels
van het Kon. Ned. Indische Le
ger over 'de mogelijkheid van
een machtsovername met be
hulp van de strijdkrachten'.
VANWEGE de interne
kritiek van zijn 'meele
zers' heeft dr. Lou de
Jong belangrijke correc
ties aangebracht in zijn
beoordeling van het op
treden van de Neder
landse militairen in Indo
nesië in de jaren 1945-
1949.
Dat blijkt uit het thans ver
schenen laatste deel van zijn
geschiedschrijving over Het
Koninkrijk der Nederlanden
in de Tweede Wereldoorlog.
De Jong betreurt het, dat
vele oud-militairen zich ge
kwetst hebben gevoeld door
een aantal passages uit een
voorlopige tekst, die met een
schending van vertrouwen
enkele maanden geleden
door een van zijn 'meelezers'
in de openbaarheid is ge
bracht.
Blijkens de nu verschenen
definitieve tekst van zijn
boek heeft De Jong ingezien,
dat hij zijn taalgebruik
('oorlogsmisdrijven') moest
matigen en dat hij geen ver
gelijkingen mocht trekken
tussen het optreden van de
Nederlandse militairen in
Indonesië en het optreden
van de Duitsers en Japan
ners tijdens de Tweede We
reldoorlog.
Ook wil De Jong nu dui
delijk onderstrepen, dat het
gros van de Nederlandse
troepen in Indonesië geen
opdrachten heeft ontvangen,
waaruit excessen als het
ware vanzelf konden voort
vloeien, en dat de wel ge
pleegde excessen een uit
vloeisel zijn geweest van de
Een Nederlandse patrouille in een dessa op Java tijdens een van de twee politionele
acties. - fotoanp
beslissingen, die op het
hoogste politieke niveau wa
ren genomen.
De uitwassen van het mi
litaire optreden worden nu
gesteld in het licht van de
terreur van Indonesische
jongerengroepen en gewa
pende roversbenden tegen
de Nederlanders, Indische
Nederlanders, Chinezen,
Ambonezen en Indonesische
christenen en de daarop ge
volgde Nederlandse contra-
terreur. In het bekende ge
val van Zuid-Celebes, waar
de oorlogstoestand was afge
kondigd, kreeg een afdeling
van het Korps Speciale
Troepen onder leiding van
kapitein Westerling van de
hoogste autoriteiten zelfs de
formele bevoegdheid om
deze contra-terreur uit te
oefenen. Westerling kreeg
daarvoor na afloop van de
actie nog een „bijzondere te
vredenheidsbetuiging".
Bij alle uitwassen, die zich
in verschillende delen van
de Archipel hebben voorge
daan en die door de hoogste
autoriteiten in veel gevallen
oogluikend werden toegela
ten, onderschrijft Lou de
Jong uiteindelijk de opvat
ting van de Rotterdamse so
ciologen Hendrix en Van
Doorn, die na een eerdere
studie al concludeerden:
„Hoe fors het militair optre
den van Nederland ook is
geweest en hoe vaak het uit
de hand is gelopen: hoe stel
selmatig geweld is aange
wend tegen burgers, met
name door de inlichtingen
diensten en de speciale troe
pen; hoezeer de inzet van
technische wapens vele on
schuldige slachtoffers heeft
gemaakt: hoe waar dit alles
ook is, wie kennis neemt van
het verloop van de dekoloni
satieoorlogen in de Franse
en Portugese overzeese ge
biedsdelen en van het ge
weld, dat op Vietnam is los
gelaten, zal moeten vaststel
len, dat Nederland in alle
opzichten minder hardhan
dig is opgetreden".
Typerend voor de bijge
stelde zienswijze van De
Jong is ook, dat hij een uit
voerige kritische nota van
een van zijn adviseurs, gene
raal F. van der Veen, als een
afzonderlijke bijlage aan
zijn laatste boek heeft toege
voegd ('incidenteel maatre
gelen van contra-terreur').
In veel gevallen heeft De
Jong zich deze kritiek in zijn
definitieve uitgave duidelijk
ter harte genomen.
in het Koninklijk Paleis op de
FOTOANP
Kruis antwoordde, dat de deel
nemers dan binnen 24 uur 'vei
lig op het politiebureau' zouden
zitten. Ook Spoor, die aanvan
kelijk wel voor een staatsgreep
schijnt te hebben gevoeld,
krabbelde terug. Bovendien
was de financiële steun van het
grote bedrijfsleven minder dan
Gerbrandy en Welter hadden
verwacht. Daarmee was het lot
van de overwogen staatsgreep
bezegeld. In 1950 werd het Co
mité Rijkseenheid opgeheven.
De feestroes na de bevrijding
werd in 1945 voor velen gevolgd
door een gevoel van teleurstel
ling, dat de gekoesterde idealen
niet in vervulling gingen en dat
niet onmiddellijk een einde
kwam aan de materiële ontbe
ringen. De schaarste bleef op
alle gebieden bestaan, de rant
soenering bleef gehandhaafd,
nieuwe kleding en schoenen
waren nauwelijks te krijgen,
de lonen werden laag gehou
den, de woningnood was
schrikbarend en de zwarte
handel bleef bloeien. Er was
geen nationaal kabinet geko
men en de kerken en de poli
tieke partijen streefden naar
herstel van het oude.
Sterke teleurstelling was er
vooral ook bij diegenen, die het
in de bezetting het zwaarst te
verduren hadden gekregen: de
terugkerende gedeporteerden,
die niet, zoals in Frankrijk en
België, met warme hartelijk
heid maar eerder met kille on
verschilligheid waren ontvan
gen, en de illegale werkers,
wier moed en prestaties nau
welijks meer erkenning von
den.
Diep teleurgesteld, aldus Lou
de Jong, was vooral Koningin
Wilhelmina. Zij was tijdens de
oorlog het grote toonbeeld van
onverzettelijkheid jegens de
Duitsers en het levende sym
bool van de nationale eenheid
geweest. Met kracht en volhar
ding had zij zich voorbereid op
de totale 'vernieuwing', die de
naoorlogse samenleving zou
doormaken, maar daarvan
kwam weinig terecht. Haar
«TT
grootste vrees: 'een terugkeer
van de oude partijen, met
nieuwe voorgevels' werd be
waarheid. De oude politieke
partijen kregen wel een nieuw
etiket maar behielden dezelfde
inhoud. De maatschappelijke
en kerkelijke eensgezindheid
uit de oorlogsjaren viel weer
uiteen.
Wilhelmina was tijdens de
oorlogsjaren tot het inzicht ge
komen, dat zij tot dan toe het
katholieke volksdeel tekort had
gedaan. Na terugkeer in Ne
derland benoemde zij daarom
ook enkele katholieken in be
langrijke functies in haar
naaste omgeving. Kort na haar
aankomst in Nederland ont
ving zij in Anneville bij Breda
de twee reuzen van het kerke
lijk verzet: aartsbisschop - la
ter kardinaal - de Jong en do
minee Gravemeyer. Toen zij
het eerst het woord richtte tot
mgr. de Jong voelde ds. Grave
meyer zich verongelijkt.En
Koningin Wilhelmina was op
nieuw daardoor teleurgesteld,
zoals zij ook diep teleurgesteld
was over de algemene onder
waardering voor de helden van
het verzet, die zijzelf tot het
einde van haar leven met de
grootste achting bejegende.
In haar streven naar alge
hele vernieuwing paste ook de
gedachte aan zelfbeschikking
voor de bevolking van Nëder-
lands-Indië. Zij had daartoe
zelf in haar befaamde radio
rede van 7 december 1942 de
aanzet gegeven. Lou de Jong
ontkent dan ook stellig, dat de
aanstaande souvereiniteits-
overdracht aan de Republiek
Indonesië de reden geweest is
voor Wilhelmina's onver
wachte aftreden in 1948. Die re
den is eerder te zoeken in haar
teleurstellingen over het uit
blijven van de vernieuwingen
in de Nederlandse samenle
ving.
De berechting van oorlogsmis
dadigers en foute landgenoten
en de uivering van de maat
schappij van foute elementen is
een van de moeilijkste naoor
logse opgaven geweest. Voor de
berechting van ernstige mis
drijven als landverraad,
moord, doodslag en mishande-
ling werden vijf bijzondere ge
rechtshoven ingesteld, terwijl
de 120 kamers van 18 tribuna
len de lichtere gevallen van
steunverlening aan de vijand
kregen te behandelen.
Hoewel er zich geen 'bijltjes
dag' heeft voorgedaan, werd er
in de eerste dagen na de bevrij
ding wel danig huis gehouden
onder de foute landgenoten.
'Moffenmeiden' werden veelal
uit hun huizen gesleurd, kaal
ENERZIJDS 'dankbaar
en opgelucht' maar an
derzijds 'spijt, diepe
spijt, dat het werk af is'.
Dat zijn de gevoelens,
waarmee dr. Lou de
Jong zijn levenswerk:
de beschrijving van
'Het Koninkrijk der Ne
derlanden in de Tweede
Wereldoorlog' heeft
beëindigd. Het twaalfde
en laatste deel van zijn
geschiedschrijving is
vandaag in twee boeken
verschenen bij de
Staatsdrukkerij in Den
Haag.
In dit laatste deel
wordt de nasleep van de
oorlog behandeld: het
herstel van de parle
mentaire democratie, de
economische wederop
bouw van ons land, de
berechting van oorlogs
misdadigers en foute
landgenoten, de zuive
ring van overheid en
samenleving, het her
stel van de rechtsorde
en de teloorgang van
ons koloniale rijk in de
worsteling met de Re
publiek Indonesië. Dit
laatste onderwerp, dat
reeds op voorhand veel
stof heeft doen opwaai
en, vult bijna het hele
tweede boek.
Prof. dr Lou de Jong
- FOTOANP
De totale geschied
schrijving van De Jong
omvat nu 26 boeken met
ruim 14.500 bladzijden,
in oorsprong alle met de
hand geschreven... In
oktober zal nog een
aanvullend deel met
bijlagen, correcties en
register verschijnen,
waarna een groep van
zes onafhankelijke ge
schiedkundigen de serie
zal completeren met een
veertiende deel, waarin
de historische kritiek op
het werk van De Jong
zal worden samengevat.
Dr. De Jong zal voor
zijn werk vandaag in de
Haagse Ridderzaal
worden geëerd met het
Commandeurschap in
de Orde van Oranje-
Nassau.
Van onze correspondent
j0 Wijnen
WASHINGTON - De Ame
rikaanse vice-president
George Bush heeft gisteren
^jn republikeinse kandida
tuur voor het president-
schap definitief veilig ge
steld. Hij won met 79 pro-
cent van de stemmen de
voorverkiezingen in de
staat Pennsylvania.
Met zijn overwinning plaatste
gush meer dan de 1139 gedele
geerden achter zich die hij no-
L heeft om op de republi-
luense conventie, die in augus-
Nieu
Professor Gerbrandy
- FOTO ARCHIEF DE STEM
geschoren, met pek besmeerd
en met veren beplakt.
Rond 150.000 personen, die
van steunverlening aan de vij
and werden verdacht, werden
opgehaald en onder veelal er
barmelijke omstandigheden
met grote aantallen geïnter
neerd, waarbij zij waren bloot
gesteld aan de wraakzucht van
de bewakers en de bevolking.
De toestand in de afgekeurde
kazerne aan de Grote Looiers
straat in Maastricht was zelfs
zo berucht, dat daartegen door
geestelijkheid en artsen werd
geprotesteerd. De Scheve-
ningse strafgevangenis (het
'Oranje-hotel'), het Lloydge-
bouw voor landverhuizers in
Amsterdam en de voormalige
concentratiekampen In Vught
en Westerbork waren niet min
der berucht.
Omdat de bijzondere rechts
pleging pas langzaam op gang
kwam, werden 90.000 lichte ge
vallen noodgedwongen uit in
ternering ontslagen, goeddeels
met verlies van de kiesrechten
voor tien jaar. 50.000 andere
lichte gevallen werden berecht
door tribunalen, bestaande uit
een jurist als voorzitter en twee
niet-juridisch geschoolde voor
aanstaande burgers.
De ongeveer 14.000 zware ge
vallen werden door de Bijzon
dere Gerechtshoven berecht.
Daaronder waren landverra
ders als Mussert en Blokzijl,
Duitse oorlogsmisdadigers als
De rechter is Jean Bianconi,
reur-generaal van de republi
Rauter en Lages, en de "f»» werden gepakt kort na een di
van Breda', spionnen tegen hè naken
verzet als Ridderhof en Va
der Waals, grote collaborateur Het aantal mensen dat de Ka-
uit de bunkerbouw en ook 4 feaken in gijzeling houden, is
uit Londen gedeserteerde oud feu op 21 gekomen. Afgelopen
premier jonkheer De Geer. vrijdag werden 27 gijzelaars
Door de Bijzondere meegenomen, van wie er in-
rechtshoven werden 190 doods niddels weer 12 zijn vrijgela-
vonnissen uitgesproken, waai ten.
van er 152 door de Bijzonda De politie heeft 14 Kanaken
Raad van Cassatie werden I» jearresteerd die ervan worden
krachtigd, doch waarvan e verdacht betrokken te zijn ge-
slechts 40 werden voltrokta. veest bij de moord van vorige
Dit aantal is naar verhoud: veek vrijdag op vier Franse
laag geweest in vergelijk^ rfitie-agenten. De politie
met andere landen als Noor» heeft een slechte naam bij de
gen, Denemarken, België a Kanaken, onder meer wegens
Frankrijk, zo heeft De Jonggt het afvuren van dodelijke ont-
constateerd. pioedigingsschoten tijdens de-
Ook de zuivering van 4 tnonstraties in het recente ver
maatschappij van foute leden.
menten was een ingewikkeli Het Nationale Front van
zaak. Er werd een onderscheid lieuw-Caledonië eiste van de
gemaakt naar 'fout zijn' It «gering dat rust en orde bin-
mentaliteit en 'fouten makel" ien 48 uur hersteld zouden
in het beleid en het werk. Soa vorden, anders zou men zijn
was die scheiding moeilijk et janhangers oproepen zelf
soms had iemand in een te maatregelen te nemen,
paalde positie tegelijkertij De neo-gaullistische parle-
fouten gemaakt in zijn werket nentariër Maurice Nenou, een
grote steun gegeven aan de 8 Kanaak, veroordeelde presi-
legaliteit. Het eerste was opa- dent Mitterrand, die meent dat
baar en het laatste verborg® ie verkiezingen van zondag
Valse beschuldigingen, pet ngeldig zijn. Nenou zei dat
soonlijke animositeiten, ondte reel Kanaakse kiezers ondanks
delijke richtlijnen en grot bedreigingen van andere Ka-
plaatselijke verschillen in 4 laken die de verkiezingen boy
beoordeling van feiten mask otten en met gevaar voor
ten de zuivering extra inge- igen leven naar de stembus
wikkeld. Bovendien werden dt /aren gegaan en zich nu ver
beoordelingen milder naai lederd voelen, omdat Mitter-
mate de tijd verstreek. and vindt dat hun stem niet
De Jong weet niet hoeve elt.
landgenoten door speciale cot Het grondwetsgerechtshof
missies van onverdachte per» ran Frankrijk heeft inmiddels
nen op hun houding tijdens dpet
oorlog zijn onderzocht,
hun aantal moet zeer
geweest. Het ging niet
om de 380.000 overheidsdii
ren van hoog tot laag, maar
om artsen, advocaten, stui'
ten, vakbondsbestuurders,
litieke figuren en function!
sen bij pers, radio en bedriji
leven.
Als gevolg van deze zui'
ring hebben ruim 50.000
landers ontslag uit hun
gekregen, doorgaans met
lij ktij dig verlies van pensii
rechten. Door tegenwerl
om niet te zeggen door
tage van de betrokkenen hl
de zuivering bij de politie
het bedrijfsleven echter vrij'
wel volledig gefaald.
resultaat van drie stemlo-
ilen in de eerste ronde van de
anse presidentsverkiezingen
het overzeese gebied Nieuw-
iledonië nietigverklaard.
Volgens de autoriteiten had
in dertigtal stemlokalen op de
niet of pas later open kun-
in gaan. Op grond van het feit
it talrijke stemlokalen niet
ingegaan waren, had Mit-
an onze correspondent Frans Boogai
USSEL - De NAVO moet er
:n dat van een aantal kernwi
bereik wordt vergroot. Ee
fgroot de slagkracht van de
itwoord op de modernisering
1 Sovjet Unie.
t pleidooi hield de Neder-
jdse defensieminister Van
telen gisteren op de eerste
•fgaderdag van de Nucleaire
Jtegroep van de NAVO. Op
te bijeenkomst stippelen de
ensieministers de nucleaire
ategie uit die het Bondge-
ntschap moet volgen nadat
middellange afstandsra
ten (met een bereik van 500
t 5500 kilometer) uit Europa
•Fawenen zijn. Van Eekelen
°rd in zijn pleidooi bijgeval-
door de Westduitse staats-
tetaris van Defensie Lothar
Hun oproep aan de bond-
teten moet nu eerst op zijn
'tere en technische merites
lkien onterzocht door de op-
tevelhebber van de geal-
tee strijdkrachten in Euro-
de Amerikaanse generaal
te Galvin.
Jegens Van Eekelen is de Sov-
nie al op grote schaal be
giet modernisering van wa-
«ystemen (SS-21's, Scuds,
onderzeeërs te lanceren
De leider van de NSB, ir. Anton Mussert voor het Haags Bijzóndere Gerechtshof.
