Tsjern
aar ik
'GELOVIGEN KOMEN ERACHTER DAT ZE NIKS MEER TE VREZEN HEBBEN'
God in
Rusland
DE STEM MAANDAG 25 APRIL 1988
Bij de volkstelling van 1937 liet Stalin, vol ver
trouwen op het succes van de atheïstische propa
ganda, nog een rubriek 'gelovig/niet gelovig' op
de formulieren zetten. De volkstelling werd hal
verwege stopgezet, onder meer omdat de vraag
over het geloof door de meerderheid van de be
volking anders werd beantwoord dan Stalin had
verwacht.
Nieuwe koers
Oudste godsdienst
Obstakels voor
paus
1 x
IpWfiTEM EXTRA OP
gpOREN RADIOA<
Discriminatie
Grote invloed
4 té
I Door Girard Steichen (AP)
Schapen
Terwijl de chauffeur van
buslijn 28 precies op tijd
wegrijdt komt een bepakte
en bezakte baboesjka de
hoek om. Ze zet haar drie
volle tassen neer en pro
beert druk gebarend de
aandacht van de chauffeur
te trekken. Deze laat zijn
tijdschema voor wat het is
en trapt op de rem. Hij
pakt zelfs de tassen aan en
baboesjka klautert zich be
kruisend de bus in en heeft
nog net adem genoeg om
tegen de chauffeur te zeg
gen: „God zegene je, mijn
jongen."
Baboesjka is blijkbaar een
van deja, van de hoe
veel gelovigen in de Sov-
Perestrojka zal kerken
geen windeieren leggen
jetunie? Dat zal voorlopig
wel een vraag blijven,
want over het godsdien
stige leven worden ook in
het land van glasnost geen
statistieken bijgehouden.
Door Leo van Vlijmen
Nadien is er in een volkstellingsformulier nooit meer een
vraag over de godsdienst opgenomen.
Joerij Smirnov, wiens ouders
nog tot de categorie 'gelovigen'
behoren, is woordvoerder van
de Raad voor godsdienstige
aangelegenheden en beschikt
evenmin over exacte cijfers.
„We weten dat het aantal do
pen en kerkelijke huwelijken
en begrafenissen de laatste tijd
stijgt. Maar omdat kerk en
staat sinds 1917 gescheiden zijn
wordt er niets geregistreerd,
dus het cijfermateriaal dat we
hebben is natte vinger-werk."
Het patriarchaat blijft aan
de voorzichtige kant en houdt
het op rond 25 miljoen Rus-
sisch-orthodoxe gelovigen.
Joerij Smirnov vindt dat „een
reële schatting." Maar ene va
der Innokenti noemde vorig
jaar in het tijdschrift 'Sociolo
gische onderzoekingen' een
aantal van 45 miljoen.
„We moeten in elk geval con
stateren dat er sprake is van
een opgaande lijn", zegt Joerij
Smirnov. „Met name de jeugd
toont in toenemende mate een
grote belangstelling voor de
Russische geschiedenis en
daardoor komt ze automatisch
bij de kerk terecht en vervol
gens niet zelden in de kerk."
Ook de werkzaamheden van
de driehonderd ambtenaren
van de Raad voor godsdienstige
aangelegenheden zijn de afge
lopen jaren flink toegenomen.
Smirnov: „Wij moeten er op
toezien, dat zowel de kerken als
de autoriteiten zich aan de wet
houden. Het aantal klachten
van gelovigen is momenteel ze
ker het dubbele van een paar
jaar geleden. Bijvoorbeeld over
kerkgebouwen die ten onrechte
gesloten werden. Of over de
weigering van lokale autoritei
ten om een nieuwe gemeente
(die minstens twintig leden
moet tellen) te registreren. Of
over gevallen van discrimina
tie; dat komt ook nog wel eens
voor."
De stijging van het aantal
klachten - vorig jaar waren het
er drieduizend - hangt volgens
Smirnov samen met de nieuwe
koers. „In de loop van het de
mocratiseringsproces beginnen
de gelovigen te ontdekken dat
ze niets meer te vrezen heb
ben." En hij voegt er veelbete
kenend aan toe: „Niet het aan
tal gelovigen, maar het aantal
praktiserende gelovigen is aan
het groeien."
De Raad moet er overigens
ook op toezien dat de kerken de
wet niet overtreden. Godsdien
stonderricht is bijvoorbeeld
verboden, ook in het kerkge
bouw. Smirnov: „Dat raakt de
Russisch-orthodoxe kerk nau
welijks, want daar vindt men
godsdienstonderwijs niet zo be
langrijk. Maar katholieken en
protestanten hebben er wel
problemen mee. De islamieten
weer niet. Die zeggen gewoon
dat ze Arabisch leren en daar is
uiteraard niets op tegen. Intus
sen lezen ze natuurlijk de Ko
ran."
Imam Sjamil zegt dan ook
dat hij geen klagen heeft. Sa
men met twee collega's en een
moeeddzin heeft hij de zorg
voor de driehonderdduizend is
lamieten die in en rond Moskou
wonen. Het zijn overwegend
Tataren, maar het komt niet
zelden voor dat een Russisch
meisje wil overgaan naar de is
lam om met een islamiet te
kunnen trouwen.
Imam Sjamil verzekert, dat
de islamieten in Moskou zich
op geen enkele manier gedis
crimineerd voelen. „Onze mos
kee is de hele dag open en vijf
maal per dag wordt er hier ge
beden. Wij werken hecht sa
men met de vertegenwoordi
gers van andere godsdiensten
en wij zullen bijvoorbeeld ook
deelnemen aan de plechtighe
den die straks naar aanleiding
van het christelijke millen
nium plaats vinden."
Hij moet wel even kwijt, dat de
centraal-aziatische republie
ken al in het jaar 922 de leer
van Mohammed hebben aange
nomen en dat de islam in de
Sovjetunie derhalve de oudste
godsdienst is. Over het conflict
tussen de Armeense christenen
en de Azerbajdzjaanse mos
lims: „Ik geloof niet dat dit
conflict een godsdienstige basis
heeft."
Bijzonder trots is imam Sja
mil op de internationale con
tacten „ook met de fundamen
talisten in Iran en de Af
ghaanse mujaheddin", maar
hij wil daar niet dieper op in
gaan. Wel: „Wij kunnen na
tuurlijk ook naar Mecca, hoe
wel dat inzoverre problema
tisch is, dat de Sovjetunie geen
diplomatieke betrekkingen met
Saudiarabie onderhoudt. We
moeten dus bijvoorbeeld via
Syrië reizen en daar een visum
aanvragen." Of dat echter de
enige reden is waarom van de
naar schatting vijftig miljoen
Sovjet-islamieten er jaarlijks
slechts enkele tientallen een
Mecca-bedevaart kunnen ma
ken?
Ook de andere cijfers geven
trouwens niet de indruk dat het
de islam in de Sovjetunie echt
voor de wind gaat. In de vijf is
lamitische centraal-aziatische
republieken zijn nu tweehon
derd grote moskeeën in ge
bruik. Voor de Oktoberrevolu
tie bedroeg het aantal grote en
kleine islamitische bedehuizen
veertigduizend. De driehon
derd imams die momenteel in
de Sovjetunie werkzaam zijn
kunnen niet aan alle godsdien
stige wensen voldoen.
Het is dan ook niet verba
zingwekkend dat er in Cen-
traal-Azië inmiddels een on
dergronds islamitisch circuit is
ontstaan met een wildgroei van
molla's en naar schatting acht
tienhonderd illegale moskeeën.
Dat de Sovjetautoriteiten niets
tegen dit illegale circuit onder
nemen lijkt echter een aanwij
zing dat de officiële houding
ten opzichte van de islam mo
menteel soepeler is dan een
paar jaar geleden
De Oekraïense katholieke kerk
is, sinds zij in 1946 op bevel van
Stalin in de Russisch-ortho
doxe kerk is opgenomen, offi
cieel verboden. Volgens de in
Rome residerende Oekraïense
kardinaal Lubachivskij telt
deze illegale kerk rond vijf
miljoen gelovigen.
Vorig jaar traden twee bis
schoppen en een aantal pries
ters en leken uit de anonimiteit
toen zij de Opperste Sovjet ver
zochten „in het kader van pere-
strojka en gezien de gunstiger
omstandigheden in de Sovjet
unie" deze kerk weer te legali
seren. In 1983 hadden partij en
regering al eens aangeboden
deze kerk weer te erkennen,
echter op voorwaarde dat zij
zich van Rome zou losmaken.
Dat weigerden de Oekraïense
katholieken en ook nu wijzen
zij een dergelijke voorwaarde
van de hand.
;i
wJUM
----
- -«*- N
.WK,
- - --
- J»*"V •*"-V- V j!*
- - .o
I
Duizend jaar geleden nam Rusland het christendom
aan en de Russisch-orthodoxe kerk wordt - mede
dankzij perestrojka - in de gelegenheid gesteld om
dit feit feestelijk te herdenken.
De officiële viering van dit millennium begint op 5
juni en zal duren tot om en nabij 10 juli. Onze redac
teur Leo van Vlijmen bezocht de plaatsen waar de
plechtigheden plaats vinden, sprak met bisschop
pen, monniken en gelovigen en ging ook buiten de
feestvierende Russisch-orthodoxe kerk op zoek naai j
'God in Rusland'. Vandaag publiceren wij het laat
ste deel van zijn driedelige reportage.
Joerij Smirnov: „Waarom zouden
kerk niet gebruiken?"
■geweeru, umv
wij de macht van i. Istralingsdoses
■Turksp rpfrpri
1.r 1
Bidden tot Allah in het centrum van Moskou.
a
'i. w.
-Jï*.
De Oekraïense katholieke
kerk vormt een van de twee
obstakels waarop een Rusland
reis van paus Johannes Paulus
II tijdens dit millennium-jaar
is afgeketst. Het andere strui
kelblok is het katholieke Litou
wen dat de paus dan ook had
willen bezoeken.
Metropoliet Vladimir zegt er
wat knorrig over: „Wij wilden
de paus uitnodigen, maar hij
stelde onmogelijke voorwaar
den. We vieren het millennium
van de Russisch-orthodoxe
kerk, niet van de katholieke
kerk in Litouwen."
Ongetwijfeld vrezen de Sov-
jetrussische autoriteiten echter
vooral, dat een bezoek van de
paus aan de Oekraïne en aan
Litouwen 'Poolse toestanden'
tot gevolg zou kunnen hebben
en de toch al sterk aanwezige
nationalistische gevoelens nog
zou aanwakkeren.
„Elke nationalistische bewe
ging is godsdienstig gekleurd",
zegt Joerij Smirnov. „Dat komt
omdat een volk zich altijd met
zijn traditionele geloof identi
ficeert. We zien dat heel duide
lijk in Litouwen en in Armenië,
maar ook in Azerbajdzjan. Dat
geeft allemaal niet zolang de
gelovigen maar de politieke en
economische doelstellingen van
onze staat onderschrijven en er
zich ook voor inzetten."
Blijft de vraag of gelovigen
ook wanneer zij zich helemaal
inzetten toch niet worden ge
discrimineerd. Smirnov:
„Wanneer 't om het geloof als
zodanig gaat dan is dat geen
hinderpaal. Maar wanneer we
het over praktizerende gelovi
gen hebben dan zijn er natuur
lijk wel problemen. Dat kun
nen we niet ontkennen. Hoe je
ze ook telt, de gelovigen vor
men nu eenmaal een minder
heid in onze Sovjetsamenleving
en minderheden hebben altijd
en overal problemen. Neem bij
voorbeeld onze scholen. Daar
zullen gelovigen als leerkrach
ten geweerd worden, niet om
dat er zo'n wet bestaat, maar
het is gewoon praktijk dat ac
tieve gelovigen op onderwijsin
stituten geen kans maken. Dat
geldt natuurlijk niet voor de
echte uitblinkers. De Russisch-
orthodoxe aartsbisschop van
Tasjkent, Loeka, was bijvoor
beeld een bekende chirurg
wiens handboeken nog steeds
op de universiteiten gebruikt
worden. Bij een man van dat
formaat speelt het geen rol of
hij praktizerend gelovige is of
niet. Maar een deel van de ge
lovigen, laten we zeggen de
middenlaag, kan inderdaad
met problemen te maken krij
gen."
In sommige republieken, bij
voorbeeld in Litouwen, Est
land, Letland en Armenië vor
men de gelovigen echter geen
minderheid, maar juist een
meerderheid. Smirnov verze
kert: „Daar wordt ook alleen
op capaciteit gelet en niet op
het feit of je naar de kerk gaat
of niet."
Met name de Russisch-ortho
doxe kerk, die juist omdat ze in
de Russische bodem wortelt
toch wel een groot aantal
streepjes voor heeft op de an
dere kerken, dringt sterk aan
op verandering van de wetge
ving met betrekking tot kerke
lijke kwesties. Joerij Smirnov:
„Daar wordt momenteel ook
hard aan gewerkt. De wetten
die we nu hebben stammen uit
1929. Ze moeten op zijn minst
worden aangepast aan de si
tuatie van nu. De kerk wordt
niet meer als politieke tegen
stander beschouwd en wordt
dus ook niet meer onderdrukt.
Na alles wat we hebben moeten
doormaken heeft de kerk nu
een plaats in onze staatsstruc
tuur gevonden. Dat moet ook in
de wetgeving tot uitdrukking
komen. Het is alleen de vraag
hoe ver je moet gaan. De ker
ken mogen zich bijvoorbeeld
niet met caritas bezig houden.
Zouden we dat nu toch toe
staan dan ga je waarschijnlijk
discrimineren want je hebt
arme kerken en rijke kerken en
de arme kerken kunnen zich
geen caritas veroorloven. Dat
zijn de problemen waar we nu
een oplossing voor moeten pro
beren te vinden."
Het lijkt er op dat pere
strojka de kerk geen wind
eieren zal leggen. De conclusie
van Joerij Smirnov luidt in elk
geval: „De kerk heeft op mil
joenen mensen een grote in
vloed. Waarom zouden wij dan
de macht van de kerk niet ge
bruiken?"
Betekent dit dat de kerken
Gorbatsjov een handje zouden
moeten helpen met zijn pere
strojka? Voor de baboesjka's
die al heel wat erger hebben
meegemaakt kan dat er waar
schijnlijk ook nog wel bij. Zo
lang perestrojka er voor zorgt
dat ze hun bus niet missen en
de kerken open blijven mag
God voor hun part Gorbatsjov
zegenen zoveel Hij wil.
Imam Sjamil-geen klagen.
#52
5
f
TWEE jaar na de kern
ramp in Tsjernobyl wor
den in Groot-Brittannië
nog grote kudden besmette
schapen apart gehouden,
laten Turken nog altijd
hun favoriete thee staan,
en blijven bezorgde ouders
in de Bondsrepubliek me
tingen verrichten naar ra
dioactiviteit. In het Oost
blok is de nieuwbouw van
kerncentrales sinds de
ramp intussen op volle
sterkte voortgezet.
DE ergste kernramp uit de ge
schiedenis gebeurde op 26 april
1986. Een reactor van de kern
centrale in de Oekraïne barstte
open tengevolge van een explo
sie en daarop volgende brand,
en stuurde grote wolken radio
actieve stof de lucht in. Gedra
gen door sterke wind ver
spreidde de radioactieve fallout
zich over de wereld, om het
zwaarst neer te komen waar
het op dat moment regende of
meeuwde.
Buiten de Sovjetunie werden
met name Scandinavië, Polen,
Groot-Brittannië en het zuiden
an de Bondsrepubliek getrof
fen. In de Sovjetunie kwamen
31 mensen om het leven en
erden duizenden anderen
ilootgesteld aan gevaarlijke
loses radioactieve straling.
Hoewel de meeste Westeuro-
se landen snel maatregelen
offen en de schade daardoor
iperkt hielden, kampen de
raarst getroffen gebieden
ee jaar na dato nog met aan-
ienlijke problemen. In de min
der ernstig besmette gebieden
an Zuideuropa melden de
lutoriteiten dat de radioactieve
itraling in lucht en voedsel
eer is teruggezakt tot aan-
aardbare niveaus. Toch dur
en de Turken nog altijd niet
an hun eigen thee te drinken,
'hee en hazelnoten uit Turkije
erden na de ramp door de EG
;eweerd, omdat zij te hoge
bevatten. De
kse regering heeft gezegd
at de partijen zijn vernietigd,
aar volgens recente persbe-
ichten hebben heel wat gewe-
rnloze handelaren de thee ge-
oon overgepakt en onder an-
lere naam verkocht.
Groot-Brittannië worden op
750 boerderijen 500.000 be
smette schapen apart gehou-
len, en in Zweden zijn dit jaar
30.000 rendieren ongeschikt
verklaard voor consumptie,
nadat vorig jaar 75.000 van deze
'ieren wegens te hoge besmet-
tgsgraad werden vernietigd.
Zweden heeft gezegd dat een
inelle reactie op het ongeluk de
endierindustrie en het tradi-
ionele bestaan van de Laplan-
lers die ze fokken voor de on
dergang heeft behoed. Volgens
'oorzitter Bengt Ekendahl van
n door de regering benoemde
'mmissie zal het echter nog 20
it 30 jaar duren voor de ren-
ierteelt de gevolgen teboven
il zijn gekomen, vooral omdat
le dieren zich voeden met mos-
in die heel lang radio-actief
'lijven. Zweedse milieu-acti-
ten zeggen dat niet alleen
endieren, maar ook vissen,
addestoelen, bessen en vlees
"t het zwaarst getroffen cen-
Door Jan Paalman
WIE op 19 maart de weekend
bijlage van de Volkskrant
opensloeg, kon daar onder de
kop 'Volstrekt onverklaar
baar en toch genezen' een op-
merkelijk artikel aantreffen.
De journalist Michiel Hege-
ner berichtte over de wonder
baarlijke verrichtingen van
Filipijnse wondergenezers,
die met blote handen, pijnloos
en zonder een litteken achter
te laten, aan de lopende band
bloedige operaties verrichten
„Volgens bijna iedereen die
het verschijnsel van dichtbij
heeft waargenomen," schrijft
Hegener. „hoort het thuis in
de categorie volstrekt on
verklaarbaar".
Een patiënt, Unita Ligte-
ringen uit Hilversum, laat
ach psychisch opereren om
dat ze last heeft van wegra
kingen. Unita: „Toen rustte
een hand even boven mijn
nek, vlak onder de schedel-
rand, en het volgende mo-
ment, met een straal van
warmte, schoot die hand naar
binnen, alsof er geen enkele
