even
UITBLAZEN
Stekelenburg: niet dreigen met hel en verdoemenis!
Tijdperk van de Verlichting heeft zijn beste tijd gehad
VAN EEKEI
Burgeraaf
De Lisle
Gestuntel en ge
NIEUWE FNV-VOORZITTER WIL MEER ZEGGENSCHAP VOOR VAKCENTRALE
DE STEM COM]
DE STEM ACHTERGROND VRIJDAG 22 APRIL 1988
-DESTEM-
jl pE STEM BINNENLAh
Onuitroeibaar
Gijzeling
DEN HAAG - WD-fractie
heeft gisteren de eigen WI
len (Defensie) fors aangepa
hinderd dat de Tweede K<
wegsturen.
WILLIAM burg
graaf De L'Isle van
Penshurst Place
heeft zijn titel niet geërfd.
Hij heeft hem zelf ver
diend. Als militair, politi
cus en diplomaat. Hij is
een bijna even veelzijdig
man als zijn verre voorva-
WIM KOCK
der Sir Philip Sydney,
publiek kwam helpen
de man
die de Repu
in de strijd tegen de Spanjaar
den maar daarvoor wel Vlissin-
gen in onderpand hield voor
zijn vorstin Elisabeth I. Hij was
behalve diplomaat en militair
ook schrijver en dichter. Vol
gens de Oxford History of
English Literature is zijn werk
zelfs na vier eeuwen nog 'schit
terend'.
William Sydney, de huidige
burggraaf en de achttiende heer
van die naam van Penshurst
Place, is geen dichter. En hoe
wel hij in Cambridge klassieken
en geschiedenis studeerde,
bleek hij vooral een hoofd voor
koele cijfers te hebben. Na zijn
diensttijd als reserve-officier bij
de Grenadier Guards verdiepte
hij zich in het geld- en bankwe
zen en verwierf zich daarna een
reputatie in de Londense finan
ciële wereld.
De oorlog riep hem terug
naar zijn regiment en tijdens de
landing en de daaropvolgende
gevechten bij Anzio, Italië ver
wierf hij het Victoria Cross,
Brittanniës hoogste dapper
heidsonderscheiding. In 1944
werd hij in het Lagerhuis geko
zen. In de tweede regering-
Churchill was hij vier jaar mi
nister voor luchtvaart. In 1956
werd hij tot burggraaf verhe
ven. Van 1961 tot 1965 was hij
gouverneur-generaal van
Australië. Daarna werd hij tot
ridder geslagen in de Orde van
de Kouseband, de oude, exclu
sieve Wee-hem-die-er-kwaad-
van-denkt-orde van maximaal
24 leden waartoe binnenkort
ook koningin Beatrix behoort.
De burggraaf klaagt over
zijn steeds vaker falende geheu
gen als ik hem vraag of ik het
goed gehoord heb dat hij tij
dens zijn tafelspeech zei dat hij
in september naar Tilburg
komt. „Tilburg? Nee Tilburg
zegt me niets. Ik ben zo slecht
met namen tegenwoordig. Dat
doet de ouderdom." We lopen
in een van zijn schitterende tui
nen. „Ik kom er dadelijk nog
wel op", zegt hij. Het blijkt ten
slotte om Middelburg te gaan.
Hij zal daar de Willem
Mary-festiviteiten van 15
september bijwonen, waaron
der een taptoe, roeiwedstrijden
en een filmfestival.
William Sydney erfde Pens
hurst in 1945. Sindsdien leeft
hij temidden van zijn eigen fa
miliegeschiedenis. In elk ver
trek kijken van de muren gene
raties voorouders op hem neer.
Om de muren waartegen zij
rusten overeind en overkapt te
houden, moeten ze dagelijks
aanzien hoe toeristen voort-
schuifelen tussen de koorden
die hen gescheiden moeten
houden van de kostbare pronk
stukken die Sydneys gedurende
vijf eeuwen verzamelden. Daar
zijn ook nogal wat 'souvenirs'
uit de Lage Landen bij, varië
rend van schilderijen en een
kostbaar kabinet tot een
Delftsblauw bord waarop bom
menwerpers zijn afgebeeld die
pakken voedsel neerwerpen bo
ven een Nederlandse stad. Dat
bord kreeg de huidige burg
graaf aangeboden toen hij mi
nister van Luchtvaart was.
De burggraaf wijst graag op
de banden die zijn familie met
de Nederlanden heeft. Philip
Sydney natuurlijk. Maar er was
ook nog Robert Sydney, wiens
republikeinsgezinde broer Al
gernon in 1683 wegens hoog
verraad op het schavot terecht
kwam. Robert was kolonel van
een Brits regiment in dienst van
de Republiek der Verenigde
Nederlanden. Een jongere
broer van Robert, Henry, was
een van de toonaangevende
Whigs (liberalen) die in 1688
Willem van Oranje kwamen
vragen zijn schoonvader Jaco
bus van de Britse troon te ver
jagen. Later verhief Willem
deze Henry Sidney tot graaf
van Romney.
De trots van Penshurst
Place is de great halldie deel
uitmaakt van het oorspronke
lijke huis dat ene John de Pul-
teney, een rijke handelaar en
bankier, in de jaren '40 van de
veertiende eeuw liet bouwen en
dat, in vrijwel onveranderde
staat, de kern vormt van het in
later eeuwen steeds verder uit
gebreide kasteel. Je ontkomt
niet aan een gevoel van ontzag
als je omhoog kijkt naar de 650
jaar oude kastanjehouten kap
constructie, waarvan de nok 18
meter hoog is, ongeveer net zo
hoog als de zaal lang is. Rond
1340 diende zo'n zaal de hele
huisgemeenschap tot verblijf,
dus niet alleen de familie van
de landheer, maar ook allen die
in en buiten het huis voor de
familie werkten. De familie zat
op een geringe verhoging tegen
over de minstrelengalerij, de
rest van het volk aan lange ta
fels op de iets lager gelegen
vloer. Een enorm houtvuur be
vond zich in het midden van de
zaal. Schoorstenen kende men
niet. De rook ontsnapte via een
gat in de het dak.
Natuurlijk waren er wel ver
trekken waarin de landheer en
zijn familie zich konden afzon
deren. In een van die vertrek-,
ken wordt onze lunch opge
diend, even Engels als Pens-'
hurst zelf. Koude kalkoen en
hani en veel rauwkost en sala
des. Burggraaf De L'Isle ziet er
persoonlijk op toe dat de
wijnglazen gevuld blijven.
„Mijn voorvaderen waren
Whigs", zegt hij, „en ik ben al
m'n hele leven een Whig. Ik
ben voor een open samenle
ving, vrijheid en vrede. En als
de overige Europese landen de
Brits-Nederlandse samenwer-'
king van de laatste drie eeuwen
als voorbeeld nemen, dan hoe
ven ze voor 1992 geen vrees te
hebben."
Hiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiijiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiaifn
Ultgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans-hoofdredacteur.
A. Theunissen en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176 Telefax 076-236405.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236452.
Sportredactie 076-236236.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41236326.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363,4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 4023, 4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150.
Postadres: Postbus 35, 4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145, 4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen bij vooruitbetaling te voldoen:
24,90 per maand; 71,85 per kwartaal of J 279,15 per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van resp. 1,- per maand,
1,90 per kwartaal, J 7,60 per jaar. Prijzen: inclusief 6% B.T.W.
Voor posttoezending geldt een toeslag. Losse nummers: ma. t/m zat, 1,25.'
Service-afdeling abonnementen: 076-236472, ma. t/m vrijd. 8.30-17.00 uur.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Centrale reclame-afdeling 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur en
zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
RsnkrAlatiflQ'
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447.
NCB rek. 230301584 - Rabo rek. 101053738.
Door Thom Meens
OOK nu alle commotie
achter de rug is en eigen
lijk niets zijn uitverkiezing
tot voorzitter van de FNV
meer in de weg kan staan,
blijft Johan Stekelenburg
(46) toch loyaal aan de ver
trekkende voorzitter Hans
Pont. Hij vindt dat Pont
het niet slecht heeft ge
daan in de twee jaar die hij
het roer van de grootste
vakcentrale van het land
in handen had.
„Natuurlijk vind ik dat. Ik
voel me als vice-voorzitter
even verantwoordelijk voor
alles wat er in die twee jaar is
gebeurd. Hans en ik hadden
de zaken zo verdeeld dat we
samen voor het beleid zorg
den."
Zijn loyaliteit aan de ver
trekkende voorzitter gaat
desondanks niet zo ver dat hij
Pont in alles de hand boven
het hoofd houdt. Vooral het
vertrek van Pont naar het mi
nisterie van Binnenlandse
Zaken zit Stekelenburg nog
steeds dwars, hoewel het voor
hemzelf toch de weg vrij
maakte naar het voorzitter
schap van de FNV.
Stekelenburg: „Die over
stap, daarvan blijf ik vinden
dat dat niet kon. Niet omdat
vakbondsmensen niet zouden
mogen deelnemen aan wat ik
de lange mars door de instel
lingen noem. Het kan heel
goed zijn dat een vakbond zijn
mensen heeft op plekken
waar beleid wordt gemaakt,
of dat nu bij de overheid is of
bij de werkgevers."
„Op zichzelf heb ik geen
moeite met een overstap.
Maar als het gaat om deze
stap, van deze man, op dit mo
ment, dan zeg ik: 'Nee, dat
kon niet'. De voorzitter van de
FNV heeft nu eenmaal een
politieke functie. Dan moet je
als vakbond eisen kunnen
stellen aan de mate waarin
zo'n man een pure individuele
vrijheid heeft en gebruikt om
na willekeurig welke tijd over
te stappen naar ander werk.
Ik vind datje daar als federa
tie ook iets over te zeggen
moet hebben."
„Kijk, het wordt anders als
iemand bijvoorbeeld'na twee
volle periodes hier zegt dat
het hem allemaal teveel
wordt. Als zo iemand vervol
gens, na even een parkeer-
baan te hebben gehad, over
stapt naar de andere kant,
kan ik daar nog begrip voor
opbrengen. Om dat al na twee
jaar te doen, en dan zo direct.
Daar heb ik grote bezwaren
tegen."
Dat heeft veel weg van een
pleidooi voor een concurren
tiebeding voor vakbondsbe
stuurders.
„Ja, zo zou je het kunnen
noemen. Niet dat ik daarvoor
pleit, per slot van rekening
zijn we daar in de bedrijven
ook fel tegen. Maar je moet als
federatie toch een bepaalde
zeggenschap hebben. Ik ben
er nog niet uit. Nou ja, het
probleem doet zich voorlopig
ook niet meer voor."
Stekelenburg blijft de eerste
jaren ivêl zitten?
„Minstens twee termijnen.
Dus zes jaar. En als ze me wil
len hebben, daarna ook nog.
Tot mijn pensioen."
Twee termijnen. Die heeft
Pont ook genoemd toen hij
kwam. Het werden twee jaar.
„Is dat zo? Nou ik ben niet
van plan eerder weg te gaan.
Als er tenminste niets engs
gebeurt met de gezondheid.
Maar voor een andere baan.
Nee hoor. Ik krijg nu een
mooie baan. Dus waarom zou
ik weggaan."
Stekelenburg kiest bewust
voor het voorzitterschap van
de FNV, de federatie van 17
aangesloten bonden: hij laat
een aanbod lopen om voorzit
ter te worden van de Indus
triebond.
„Natuurlijk, ik ben een
man uit de Industriebond.
Daar liggen mijn wortels. Het
was aantrekkelijk, maar mijn
keus is gemaakt. Ik kies voor
de federatie. Daar verwacht
ik veel van. De samenwerking
met de bonden, de toekomst
van de vakbeweging, de be
strijding van de werkloos
heid, het overleg met kabinet
en werkgevers. Er is nog veel
te doen."
Dan, na .enige aarzeling:
„Daar komt nog bij dat de
werksfeer hier me uitstekend
bevalt. Ik werk met plezier.
Dat is me ook wat waard."
Hij erkent dat de voorzitter
van de FNV weinig macht
heeft, maar laat direct daarna
weten dat als een grote uitda-
Johan Stekelenburg loyaal tegenover Hans Pont
ging te zien. „Het klopt dat
wij als federatie niets te zeg
gen hebben. De bonden zijn
autonoom. In theorie kunnen
ze alle afspraken die de fede
ratie maakt, naast zich neer
leggen. De kracht van de fe
deratie ligt er nu net in dat ze
dat niet doen. Als wij hier iets
afspreken is dat het eindre
sultaat van een discussie
waarin de belangen van elke
bond zijn afgewogen. Dan is
er overeenstemming. Zo'n be
sluit weegt zwaar."
Het gebeurt anders nogal eens
dat bonden een FNV-stand-
punt van de federatie aan hun
laars lappen. Of afspraken die
U met de overheid maakt, niet
nakomen. Noem mij eens één
cao waarin afspraken zijn ge
maakt over deeltijd of bestrij
ding van langdurige werk
loosheid?
„Zulke cao's zijn er genoeg
hoor. Deeltijd komt misschien
wat minder aan bod, scholing
en jeugdwerkloosheid des te
meer. Er zijn cao's waarin af
spraken zijn gemaakt over de
wet Vermeend-Moor (een wet
die het aannemen van lang
durig werklozen financieel
aantrekkelijk maakt voor
werkgevers, T.M.). Aan de an
dere kant: wat meer verplich
tend zou inderdaad geen
kwaad kunnen. Er is nu hele
maal geen sanctiemogelijk
heid voor de federatie als
bonden hun eigen gang gaan.
Op zich vind ik dat goed. Je
moet zaken in overleg kunnen
regelen. Dreigen met hel en
verdoemenis is ook niet alles,
maar ik wil toch proberen de
vakcentrale wat meer zeg
genschap te geven."
Èn wat als de andere bonden
dan weglopen, zeggen "barst
jij maar met je federatie' dan
blijft er niets over van de FNV.
„Dóór ben ik niet bang
voor. De bonden zien heus wel
wat ze aan de federatie heb
ben. Wij kijken over de grens
en hebben hier een kwalita
tief goed apparaat zitten met
deskundigen op allerlei ge
bied. Wij weten wat er speelt
in alle sectoren, van het on
derwijs tot het vervoer om
eens wat te noemen. Als de
aangesloten bonden dat alle
maal zelf zouden moeten bij
houden, kwamen ze tijd te
kort."
Dat geldt misschien voor de
kleine bonden, de grote bind
je niet met een goed apparaat.
Die hebben hun eigen deskun
digen. Hoe houd je die dan
binnen?
„Dat ligt wat moeilijker.
Hoewel, die zien ook dat Lub
bers met ons belt als hij de
FNV nodig heeft. Die gaat
heus niet al die bonden afbel
len. En De Koning (minister
van Sociale Zaken en Werk
gelegenheid) ook niet."
Nee, maar als er geen FNV was,
deed hij dat wel.
„Dat kan wel zijn, maar je
ziet het ook aan de leden zelf.
Die voelen zich primair lid
van de FNV. Dat merk je als
ze spreekt. Of ze nu in de In
dustriebond zitten of in de
Voedingsbond. De aangeslo
ten bonden ontlenen een deel
van hun bestaansrecht aan
het feit dat er een grote fede
ratie is. Dat weten ze ook heel
goed. Er is daar niemand die
twijfelt aan het nut of het be
staansrecht van de federatie."
Hans Pont heeft in zijn laatste
toespraak als FNV-voorzitter
gepleit vppr een vorm van col
lectief lidmaatschap van de
vakbond. Op de totale loon
som van een bedrijf zou 0,1
procent moeten worden inge
houden als bijdrage voor de
vakbond. Wordt dat inderdaad
FNV-beleid?
„Wij zien niets in een ver
plicht lidmaatschap. Mensen
die niet willen, moet je niet
dwingen. Ik weet dat dat bij
de grafische-cao wel zo is,
maar ook daar kunnen men
sen die per se niet willen, hun
geld op een andere rekening
storten. Daar staat tegenover
dat wij als bond nu ook de
kastanjes uit het vuur halen
voor mensen die geen lid zijn
Die profiteren mee van onze
onderhandelingsresultaten.
Het is raar dat die mensen
netto meer geld overhouden
dan onze leden. Want die
moeten van hetzelfde loon
hun contributie nog betalen
Van mij mag dat gat in belo
ning kleiner worden. Daar wil
ik ook naar laten kijken"
Dat lijkt mij iets waar al enen
weinig van terecht zal komen
als van de meeste a/spraken
die de vakbeweging maakt I
met kabinet en werkgevers in
voor- en najaarsoverleggen.
„Zo negatief zie ik dat niet,
Die overleggen hebben hun
waarde. Aan overleg omwille
van het overleg, zou ik niet
meedoen. Het akkoord dat in
1982 is gesloten, zeg maar tus-1
sen Kok (toenmalig FNV-1
voorzitter) en Van Veen
(toenmalig VNO-voorzitter|
was het begin van de discussie
over de arbeidstijdverkorting I
en de deeltijdarbeid."
„Het akkoord van 1984 ovet
de jeugdwerkloosheid heeft 1
ook zijn uitwerking
Toen hebben we afspraken!
gemaakt over die grote groe
pen jongeren die van school!
kwamen met een diploma en 1
toch direct werkloos werden
Daar zijn goede plannen voor 1
gemaakt. Achteraf denk ik I
dat de wil van het kabinet en
de werkgevers om daaraan
mee te werken vooral komt
omdat ze zelf net kinderen
hadden in die leeftijd. Dan ac
cepteer je een verloren gene-1
ratie niet zo snel. Er was op
dat moment opvallend veel
aandacht voor jongeren."
„Alleen in 1986 waren
mogelijkheden om centraal I
iets te doen wat minder. Dat I
krijg je zo als de rentabiliteit I
van de bedrijven ineens weer I
toeneemt en de werkloosheid I
langzaam terugloopt Dan I
neemt de wil af om afspraken I
te maken. De noodzaak is
minder groot bij kabinet i
werkgevers. Dan zijn wij aan I
bod. Wij blijven erop hame-|
ren dat Lubbers met ons die
afspraak heeft gemaakt om ii
vier jaar de werkloosheid te I
verminderen met 200.000 1
mensen. Dat laten wij niet f
wegdefiniëren door een an-1
dere telling. Al hoor je mij c
dit moment ook niet
dat het zal lukken.'"
Door Jan van de Ven
HET tijdperk van de Verlichting zou zijn
beste tijd wel eens gehad kunnen hebben.
Twee honderd jaar heeft zij het uitgehou
den: het tijdvak dat begon met de verbrei
ding van staatsideeën, verkondigd door
Rousseau en zijn tijdgenoten in de acht
tiende eeuw. Weg met de vorst, die het al
leen voor het zeggen heeft. Leve het volk,
dat zelf zijn wetten maakt en er naar
leeft.
Om het failliet van de Verlichting, de volks-
souvereiniteit, te voorspellen zou de boodschap
van Rechtsstaat en sturing, een door juristen
uitgegeven bundel lezingen, dienst kunnen
doen. De boodschap luidt: waar de overheid
zonder echte tegenwerking van het parlement
(om de coalitie te sparen) ongebreideld wetge
ving ter sturing van beleid mag gebruiken,
vervaagt de rechtsstaat. Het volk regeert dan
alleen nog in naam, maar feitelijk worden de
verworvenheden van de Verlichting van tafel
geveegd.
Juristen schrijven niet alleen, zij spreken
ook. Hoe vaak hebben de laatste tijd niet hoog
leraren een minister publiekelijk de mantel
uitgeveegd. Lubbers, Korthals Altes, Brink
man, Deetman, De Koning, allen moeten zij er
om beurten aan geloven. Inhoud van elke uit
brander: de minister neemt een loopje met de
wet. Volksinvloed komt er niet aan te pas als
rechten worden aangetast, want het parlement
krij gt geen been om op te staan.
J. Heldring, NRC-columnist, vraagt zich af
of de Verlichting is uitgewerkt. Twee verwor
venheden ervan, socialisme en liberalisme,
schuiven van links en rechts naar het midden
van de politiek om daar te versmelten met het
confessionele blok. PvdA-voorzitter Maijanne
Sint komt er openlijk voor uit, dat het socia
lisme in de huidige vorm heeft afgedaan.
WD-fractievoorzitter Voorhoeve verkondigt
ook een middenkoers. Hij laat zich niet door
Wiegel naar rechts drukken.
Zoudeit socialisme en liberalisme na twee
eeuwe» zijn uitgewerkt, omdat zij hun doelen
hebben bereikt? Blijft de kerk - in welke vorm
dan ook - in het midden over? Heldring laat op
eenvoudige vragen geen simpel antwoord vol
gen. Hij geeft er wel blijk van de tijdgeest aan
te voelen: er is iets mis met de rechtsstaat; we
staan mogelijk aan de vooravond van verande
ringen. En waar gaat het heen? Heldring: 'Ook
een politiek van het midden kwetst belangen
groepen, die dan hun heil zullen zoeken in
ideologieën. Ze zullen niet noodzakelijkerwijs
de democratie onaangetast laten'.
Ook zonder onheilspellende profetieën daagt
de toekomst zonder volksinvloed aan de hori
zon. Op EG-niveau opereert een parlement
zonder wezenlijke bevoegdheden. In Brussel
regeren feitelijk ministers door min of meer
democratische voorstellen in de ijskast te zet
ten en voor zover de stemmenverhouding dat
toelaat een eigen gang te gaan. Mogen twaalf
regeringsleiders een ongecontroleerde macht
uitoefenen; de enkeling zal in eigen land pro
beren hetzelfde te doen. Thatcher moge een
spraakmakend voorbeeld zijn. Onze eigen
Lubbers tracht met een brij van woorden het
zelfde te doen.
Tegen de achtergrond van deze voor de de
mocratie (volksinvloed op de rechtsstaat)
zorgwekkende ontwikkeling verschijnt een
vertaling van Rousseau's werk 'Sociaal con
tract'. De vertalers geven het werk de titel
mee: Het maatschappelijk verdrag of Beginse
len der staatsinrichting. Het is op de markt ge
bracht door Tilburg University Press.
Wat zegt Rousseau over het maatschappe
lijk verdrag? 'Daar mensen geen nieuwe
krachten in het leven kunnen roepen, doch en
kel de bestaande kunnen verenigen en sturen,
hebben zij geen ander middel meer tot zelfbe
houd dan hun krachten te bundelen tot een ge
heel dat de weerstand zou kunnen overwin
nen.'
'Het gaat erom een vorm van samenleven te
vinden die met alle gemeenschappelijke kracht
de persoon en de goederen van iedere deelge
noot verdedigt en beschermt, en waardoor
ieder, in de vereniging met allen, toch zichzelf
gehoorzaamt en even vrij blijft als tevoren'.
Daar zijn we tot nu toe aardig in geslaagd. De
bundeling van krachten heeft na acceptatie
van de raadgeving geleid tot afschaffing van
absolute monarchie, parlementaire democra
tie, evenredige vertegenwoordiging.
Rousseau spitst de essentie van zijn betoog
toe op: Teder van ons brengt zijn persoon en
heel zijn kunnen in onder de hoogste leiding
van de algemene wil; en gezamenlijk nemen
wij ieder lid op als onscheidbaar deel van het
geheel'. Een voor allen, allen voor een; de drie
musketiers zeiden het al. In zo'n gemeenschap
leven we niet. Het leek er even op, maar bezui
nigingsdriften van de regering - zo luiden
vaak gehoorde klachten uit verschillende gele
dingen van de samenleving - veroorzaken
grote ongelijkheid. Ook wel omschreven als: de
een is gelijker dan de ander.
Met het citeren van Rousseau's werk moeten
we echter oppassen. Vertaler/filosoof Bert van
Roermunds waarschuwing aan de lezer: 'Du
contrat social is een van die boeken, waaruit
ieder zijn eigenlijk probeert te halen. Dat mag
gelden voor grote denkers over recht en staat,
zoals Kant, Hegel, Marx. Het geldt zeker ook
voor grote politici als Robespierre, Napoleon,
Che Guevarra. Als het om beginselen van
staatsinrichting gaat, wordt 'maatschappelijk
verdrag' zowel het manifest van de moderne
rechtsstaat als het handvest van het totalita
risme genoemd'.
'Daarmee is waarschijnlijk voor een deel
verklaard, waarom het meer geciteerd dan ge
lezen wordt. Want alleen in citaten kan Rous
seau teken van politieke tegenspraak blijven,
omdat hij daar geboekstaafd staat als de ro
manticus die de directe democratie zou hebben
verheerlijkt'.
Bert van Roermund bouwt niettemin een
doorkijkje op voor Rousseau's politieke filoso
fie. 'Het volk beschikt als soeverein over de
wetgevende macht en kan deze niet afstaan
aan een enkeling, of delegeren aan vertegen
woordigers, of afsplitsen van andere politieke
machten, zoals uitvoerende of rechtsprekende
macht: deze zijn volstrekt ondergeschikt.' En:
'Rousseau zegt zelf dat de burgers slechts een
schijnbare vrijheid bezitten wanneer hun
enige politieke zeggenschap erin bestaat op ge
zette tijden naar de stembus te gaan.' Hem
staat als ideaalbeeld het oude Rome voor ogen,
waar het volk werkelijk aan de wetgeving
deelnam.
Bij een vergelijking tussen 'de' denkbeelden
van de Verlichting en onze afbrokkelende ver
worvenheden kan licht de conclusie volgen, dat I
het tijdperk van de Verlichting op een einde
loopt. Het zoeken van een kleurloos politiek
midden miskent de scherpe kleurschakeringen
in de samenleving. De Nederlandse gemeen
schap is geen eenheidsworst En er bestaat ze
ker geen consensus over het hakken in sociale
zekerheidsrechten.
Om het wat ingewikkelder te maken: tot de I
denkbeelden van Rousseau behoort ook de op-1
vatting, dat iedereen in de staat het met elkaar
eens kan zijn vanuit puur eigenbelang. In dat I
geval spreekt niet de algemene wil maar de
egoïst. Een politieke partij kan uit eigenbelang
spreken en ook een bevolkingsgroep. Denken
dat ontkleuring en aantasting van rechten te-1
vens het einde van de Verlichting betekenen,
zou een te snelle conclusie zijn.
'Recht en staat', schrijft Van Roermund, I
'zijn voor de Fransman geen noodzakelijke
voorwaarden van de samenleving. Dat komt
niet omdat er geen verband zou zijn tussen die
principes en een feitelijke modus van samenle
ven, maar omdat niet a priori gegeven is wat
het begrip van de feiten van het samenleven
inhoudt.' Komen delen van de bevolking in op-1
stand tegen bijvoorbeeld het beknotten van ze-1
kerheidsrechten dan zouden zij best het gelijk
aan hun kant kunnen hebben.
Heldring vraagt zich wat angstig af: 'Wan-1
neer het (politieke) midden nieuwe ongelijkhe-1
den schept, dan is de kans groot dat de slacht-1
offers zich tegen de democratie kerea Wat zal I
dan het ideaal zijn - het socialisme is immers I
'uitgewerkt' - dat de ontevredenen inspireert I
en mobiliseert?' Waarschijnlijk ligt het ant-l
woord toch binnen de Verlichting. Algeme»!
wil bestaat niet door recht en staat, maar on-1
danks recht en staat.
Het samenvallen van alle kritiek op Lubbers I
en de zijnen, de bezorgdheid van columnist
Heldring en het verschijnen van 'Het maat-i
schappelijk verdrag' mag toeval zijn. Het he-1
ruitgegeven, vertaalde werk van Tilburgse ft-1
losofen komt wel precies op tijd. Het boekje I
draagt bij aan de bezinning over de vraag
waarmee we als gemeenschap bezig zijn.
HET lijkt een onuitroeibaar
misverstand, dat ieder
ogenblik weer opduikt; zo
ook in De Stem van 13 april
jl. De indruk werd gewekt
als zou de Latijnse Mis weer
zijn toegestaan door toedoen
van bisschop Lefbvre.
De Mis in het latijn is nooit
weggeweest. De liturgie is
vernieuwd na Vaticanum II
en kan zowel in het latijn
als in de volkstaal worden
gevierd.
Waar Lefèbvre en de zij
nen voor ijveren is het vie
ren van de oude liturgie van
vóór Vaticanum II, omdat
zij onder meer menen dat in
de vernieuwde liturgie het
offerkarakter zou zijn ver
doezeld.
Zij mogen volgens een in
dult van 1984 de oude Mis-
orde (in het Latijn) weer
vieren steeds met speciale
toestemming van de plaat
selijke bisschop.
In diverse kerken en ka
pellen in Nederland wordt
iedere zondag de Latijnse
Mis gevierd volgens de
nieuwe Ordo en dit al sinds
1969, zo ook in Breda in de
kapel van de zusters in de
Nieuwstraat om 10.30 uur.
Deze missen hebben niets
met de traditionalistische
beweging van Lefèbvre te
maken en hiervoor is ook
geen speciale toestemming
van de bisschop nodig.
Amstelveen
A. F. M. de la Porte
IN De Stem van 13 april
maakt de redactie een on
derscheid tussen gijzeling
van Israëliërs en gijzeling
van Arabieren onderling.
Gijzeling van Arabieren
wordt afgekeurd. Over gij
zeling van .Israëliërs is de
redactie niet zo duidelijk af
wijzend.
De redactie dient te beseffen
dat gijzeling van onschuldi-
gen altijd een minderwaar
dig bedrijf is. Mensen die
eenmaal gegijzeld werden,
lijden in de regel levenslang
aan de gevolgen. Maar bo
vendien wie eenmaal het
wapen van de gijzeling han
teert, moet ermee rekenen
dat het uit de hand loopt.
De recente gijzeling be
wijst dat wie eenmaal zijn
tegenstanders met dit wa
pen te lijf gaat op den duur
geen verschil maakt tussen
tegenstander en tegenstan
der.
Daarom is het te betreu
ren dat de redactie zo'n ver
schil maakt tussen verschil-1
lende gevallen van gijzeling
Gijzeling is een verachtelijk'
bedrijf. We kunnen en mo-l
gen het niet goedpraten «'I
het nu politieke tegenstan-|
ders of zakenlieden betreft I
Het ware te wensen hal
iedere redactie duidelijk al-1
stand nam van dit misdrijf
Door onderscheid te make,'l
tussen gijzeling en gijzelWl
trekken we een mistgordvl
op waardoor de geweWl
van velen worden geschaad
Breda
JA. van der Meiden
Van onze verslaggever
oEN HAAG - De rijles-
markt gaat moeilijke jaren
Smoet. Over 10 jaar zul
len jaarlijks rond 50 min
der rijbewijsexamens afge
nomen worden dan op dit
moment het geval is.
Oorzaak: rond 1997 zal, in ver- Scl
„„Hiking met nu, het aantal 18- gei
iarigen aanzienlijk minder in ge
eetal zijn. Deze cijfers zijn, na 0m
èen onderzoek van het bureau we
Van den Broecke Research, bij ho
directeur J.P. Vaessen van het noi
Centraal Bureau Rijvaardig- be'
heidsbewijzen in Den Haag, als m{
WD
Van onze Haagse redactie
Een motie van wantrouwen vj
Tweede Kamer tegen Van Eek
ringspartijen CDA en WD vei
ter heeft daarmee in korte tijd
motie overleefd waarin om z
vraagd.
De PvdA wilde het vertrek van Ee
Van Eekelen omdat de minister - 1
twee jaar geleden te dure dol- zog
lars heeft gekocht en daarover ko;
de kamer pas eind verleden op
jaar informeerde. De Tweede pet
Kamer debatteerde gisteren om
over de gevolgen die deze mis- te
greep voor Van Eekelen moest dol
hebben. 2
PvdA'er Vos diende een mo- koe
tie in waarin stond dat de mi- als
nister de Kamer onvoldoende zal
had ingelicht. Waardoor de mi
controlerende taak van de Ka- de
mer onmogelijk zou zijn ge- de
maakt. Om een toelichting ge- koe
vraagd bevestigde hij dat de uit
motie als een motie van wan- i
trouwen jegens de minister ein
moest worden gelezen. blu
Daarop volgde een ordede- rag
batje over de motie. PvdA- na.
fractievoorzitter Kok haalde de nai
woorden aan van WD-kamer- vei
lid Bolkestein, die deze week in ren
de Kamer had gezegd dat be- \r
windslieden te weinig aftreden. V 1
Volgens Kok was er nu alle re- ¥-<
den voor Van Eekelen om op te in
stappen of anders te worden
weggestuurd. HA
WD-fractievoorzitter Voor- ope
hoeve reageerde daarop door te jja
stellen dat 'in dit geval aftre- ver
den een te zware sanctie' is. Hij T
hield heel nadrukkelijk open V
dat Van Eekelen onder andere r®
omstandigheden wel weg zou 'be
moeten. Voorhoeve hield de E. z
minister voor dat 'het niet de zev
vraag is of er sancties moeten wo;
volgen, maar welke'. De nog
zwaarste sanctie - het wegstu- I
ren van een minister - achtte lief
Voorhoeve niet op zijn plaats. ber
De opwinding in de Kamer kor.
ontstond over een verkeerde doo
beslissing van twee jaar gele- tiet
den. Op dat moment - Van woi
HET EERSTE verstandige kabinetsbe
Iiaire, Met die omschrijving van een I
sussing van het kabinet om af te ziei
door de Schiedamse fabriek KEP on
Tekarakteriseerd.
Het kabinet heeft de bereidheid om
[achter de urenlange discussies over
[ontwikkelde identiteitsbewijs nu wel q
Is 1 E(e uiteindelijke testresultaten ware
|ier dan eerdere versies, voldoet de e
"oort nog steeds niet aan de eis van ft
tn het kabinet verbindt aan die du
bat het maar afgelopen moet
net KEP. De regering beraadt zich
bet contract op te zeggen,
li!® !/an?er te lezen. Het staat verhulc
Ip.h .e complicaties die een duic
hirwen-!ujnnen meebrengen, maar de
Wl1- als het even (vooral financ
n?^ en a,le daarmee samenhang
uat duidelijke principe-besluit om
rnnHH^' 's het eni9e winstpunt. Want
na ae invoering van de nieuwe pas
"«ziet, raakt toch uiterst bedroefd vi
En wat is trouwens het netto-t
-i^dervmk Van Eekelen en brekebee
Jl®!IS weer terug bij af: er zal voorl
spoort komen, de Nederlanders m
u "(°9 doen met 'het oude, zwarte v
»nf k'euwe fraudebestendige paspc
ipkL„,s wel k°men. De Staatsdri
*>n f 5 vaak 'a,en doorschemeren
u!;audebestendig paspoort te kunn
/an e». net wist dat overigens al, de
i/prk™? en (Buitenlandse Zaken, th
rten n s.echter bijna blindelings KEP.
aen niet opgevraagd.
iuifip^iiüu.bliiken de gevolgen van di
,te worden. Het kabinet zal
is h!» 1 al direct aan het begin -
aenc „j71®9 waar ziin dat staatssecret
fat nr o!r? van doortastend optrad en
iet nco f aan de hand was, maar de
:ekpifof zich nu 'aat aanzien de
Gp?,u°m maar met KEP in zee te ge
aar c u9.9isteren gebleken dat
iet kcd w kabinet wil een streep ha
alen Vervolgens mogen de jurist
Aic k1^ ?u v.°°r de schade moet opc
)root H®, abinet consequent is en
len op? Staatsdrukkerij/Johan Er
JiteindpiuLom ®en nieuwe pas te ont\
jit waa? J 2li het veel later dan oorsp
we eigenlijk wezen moeten.
