Discussie over euthanasie barst ook los in VS Is de Russische spaceshuttle startklaar? PUBLIKATIE IN MEDISCH BLAD LEIDT TOT HEFTIGE REACTIES Amerikanen testen Nederlandse vinding tegen leesblindheid Spectaculaire vond van werk Aristotele DE STEM VRIJDAG 22 APRIL 1988 Referendum Steun Zes soorten Tranen Spellers Oorzaak Trimmen Deskundigheid pE STEM „GIDS NEDERLAND 1 I Richard Todd speelt de ro| I van de Schotse dominee Pel I Marshall, die in 1918 al I jongeman naar de Verenigd» I Staten emigreert, waar bi I een gerespecteerde predikan [wordt. Marshall brengt he I zelfs tot geestelijk leidsma' NEDERLAND 3 DUITSLAND 1 T48 Door James Litke, Associated Press CHICAGO - De ontwikke lingen rond euthanasie in Nederland worden in de Verenigde Staten nauwge zet gevolgd. Nederlandse artsen werden geïnter viewd en Nederlandse euthanasieprocessen wer den, met de nodige morele verontwaardiging, ge volgd. Maar nu is ook in de VS de discussie losgebar sten, nadat een arts in het gezaghebbende vakblad Journal of the American Medical Association zijn persoonlijke verslag van een geval van euthanasie publiceerde, onder de titel 'It's over, Debbie'. Het verhaal van de anonieme arts verscheen op 8 januari en leidde tot een vloedgolf van re acties. In de Journal van begin april verscheen een samenvat ting van 18 van de meer dan 150 brieven die de redactie ontving naar aanleiding van de beken tenissen over Debbie. Hoofdredacteur dokter George Lundberg zei dat de vele reacties niet alleen laten zien hoe aangrijpend het arti kel over Debbie was, maar ook dat „het publiek en de medi sche wereld bereid zijn diep gaander te praten over de dood". In een begeleidend commen taar bij de ingezonden stukken schreef Lundberg: „De kwes ties die door dit bijzonder af schrikwekkende geval aan de orde worden gesteld, en de daaruit voortvloeiende discus sie over de etiek van euthana sie, zijn fundamentele, eeuwige vragen over het menselijk be staan, waarop geen noodzake lijkerwijs 'juiste' en zeker geen duidelijke antwoorden be staan". Omdat euthanasie in Neder land een gangbaar verschijnsel is geworden en omdat waar schijnlijk in de staat Californië een referendum over het euthanasievraagstuk zal wor den gehouden, is het noodzake lijk dat de Amerikaanse medi sche wetenschap en het publiek zich met de discussie gaan be zighouden, aldus Lundberg. Euthanasie, of 'mercy killing' zoals men in Amerika zegt, „zou wel eens een van de over heersende medische en etische discussies in de rest van deze eeuw kunnen worden". In het in januari verschenen essay beschreef de anonieme auteur hoe hij het leven beëin digde van de 20-jarige vrouw Debbie, die stervende was aan eierstokkanker. Hij kende de patiente niet persoonlijk, maar werd geraakt door haar lijden en haar verzoek om hulp: „La ten we er een eind aan maken". De auteur omschreef zichzelf als gynaecoloog die nachtdiénst in het ziekenhuis had toen hij door de vrouw te hulp werd ge roepen. Met een overdosis mor fine willigde de gynaecoloog het verzoek van de patiente in. Het was een geval van euthanasie dat ook in Neder land de toets van zorgvuldig heid niet zou doorstaan, terwijl ook bij het gebruik van een overdosis morfine vraagtekens gezet kunnen worden. Het artikel veroorzaakte veel opschudding en een plaat selijke officier van justitie stelde een onderzoek in. Er kwam een brievenstroom op gang waarin artsen zich in een verhouding van vier tegen een uitspraken tegen de in het arti kel beschreven actie. Drie kwart van de briefschrijvers vond ook dat de Journal het ar tikel niet had mogen publice ren, aldus Lundberg. Het grote publiek reageerde minder ne gatief, maar Lundberg gaf daarover geen cijfers. „Ik heb een beeld voor ogen hoe in mijn laatste strijd een dergelijke witgejaste figuur een schaduw op mijn sterfbed Euthanasie is in Amerika een teer onderwerp. In 1983 bepleitte de ongeneeslijk zieke Eliza beth Bouvia dat haar kunstmatige voeding zou worden stopgezet, zodat ze haar leven zou kunnen beëindigen. De rechter wees dat verzoek echter van de hand. werpt, vastbesloten om er maar snel een eind aan te maken en weer naar bed te gaan, terwijl ik alleen op de bel had gedrukt om wat gezelschap te hebben om de pijn te verzachten", schreef dr. William Fiorini uit Somerset in Ohio. Lundberg zei dat in een aantal brieven van leken het principe van euthanasie wel werd ge steund. „Kijk naar de recht banken en je ziet slechts een klein percentage veroordelin gen voor mercy killings' en hulp bij zelfdoding", schreef Eileen Moran uit Everett in Washington. „De jury's be staan uit gewetensvolle men sen die op soortgelijke wijze willen worden verlost van een leven waaruit de kwaliteit is geweken. Tegen alle artsen die mij een gevraagde dodelijke injectie zouden ontzeggen op mijn sterfbed, zeg ik: Wiens le ven is het eigenlijk?". Er zijn ook vraagtekens ge zet bij de waarheid van de in het anonieme stuk beschreven gebeurtenissen. Lundberg zegt te geloven dat de anonieme auteur een werkelijk verhaal vertelde. Intussen heeft officier van justitie Richard Daley de Jour nal laten weten dat een gerech telijk vooronderzoek is begon nen en dat men de naam van de auteur wil weten om te kunnen bepalen of een misdrijf is ge pleegd. De redactie van de Journal weigerde de naam te geven, omdat het essay op voorwaarde van anonimiteit ter publicatie was aangeboden. Een recht bank vernietigde de vordering van de officier, omdat die in strijd met de persvrijheid zou zijn. Met de geruchtmakende af- - FOTOUPI faire rond 'Debbie' is de eutha nasiediscussie in de VS nog maar net begonnen. Lundberg probeerde die discussie in zijn commentaar te stroomlijnen, door zes soorten euthanasie te onderscheiden, uiteenlopend van het staken van beademing van patiënten in een terminaal stadium, tot het actief doden van een patient met een injec tie. De hoofdredacteur van de Journal pleitte voor het opstel len van richtlijnen voor artsen die geconfronteerd worden met de etische dilemma's van euthanasie onder al die ver schillende omstandigheden. „Die discussies mogen niet beperkt blijven tot gefluister in de artsenkamers en de gangen en euthanasie mag niet verbor gen blijven omdat sectie in steeds meer ziekenhuizen en verpleeghuizen een verdwij nend verschijnsel is gewor den", aldus Lundberg. Door Piet Smolders Zal binnenkort de eerste Russische space shuttle van start gaan? Het heeft er alle schijn van. In Moskou gonst het van de geruchten en de zer dagen verscheen in de Pravda een interview met Igor Volk, testpiloot van het Russische ruimtevliegtuig. In elk geval gaat binnen af zienbare tijd de draagraket van het Russische ruimtevlieg tuig, de Energia, voor de tweede keer vliegen. Die raket kan niet alleen een shuttle om hoog brengen, maar ook andere lasten zoals zware kunstmanen of delen van een ruimtestation dat in een baan om de aarde wordt geassembleerd. De Russische shuttle, die waarschijnlijk de eerste keer onbemand zal vliegen, komt aanmerkelijk later dan de Amerikaanse maar, zoals Igor Volk zei "in de ruimte zijn geen eindstrepen, dus heeft het geen zin een race te houden." In de tweede helft van de jaren ze ventig, toen de Amerikanen al druk werkten aan hun shuttle, werd er in Rusland nog heftig gedebatteerd over een derge lijk meermalen bruikbaar ruimtetransportmiddel. Die discussie werd toen geïn tensiveerd door de verschijning van een merkwaardig koppel in de wereld van lucht-en ruimtevaart: de reusachtige zilveren Boeing van NASA met de witte space shuttle Enter prise op zijn rug. Het was de tijd van de landingsproeven met het shuttle-prototype. Sommige Russische construc teurs meenden dat een ruimte vliegtuig de enige en onvermij delijke weg naar de toekomst was. Anderen bekeken de ge compliceerde Amerikaanse shuttle met wantrouwen en za gen geen reden de kleine com pacte Sojoez capsules en een malige draagraketten naar het museum te verwijzen. In december 1982 sprak ik met kosmonaut en ruimtevaartcon structeur Valeri Koebasov. Die vertelde me toen dat een ruim tevliegtuig zoals het Ameri kaanse waarschijnlijk nogal duur en weinig efficient was. Maar via het inofficiële circuit hoorde ik toen al dat een niet nader te noemen constructeur van raketmotoren in Moskou tranen met tuiten had gehuild toen hij de eerste Amerikaanse shuttle Columbia van start zag gaan op 12 april 1981. Het was toen net twintig jaar na de vlucht van Joeri Gaga rin, die bij de Amerikanen soortgelijke emoties had opge roepen. De korte vlucht van de Columbia leerde de Russen op de twintigste verjaardag van de bemande ruimtevaart, dat hun technologie een moeiijk in 1 - Centrale (tweede) trap, werkend op vloei bare waterstof en vloeibare zuurstof, 60 meter hoog, diameter 8 meter. 2 - Een van de vier opduwraketten op vloeibare zuurstof en kerosine. Deze vormen samen de eerste trap. 3 - Parachutecontainer. 4 - Tweede booster. 5, 6 en 7- Parachutecontainer. 8 - Vier boosterhoofdmotoren hebben samen 800 ton stuwkracht. 9 - Een van de vier hoofdmotoren van de cen trale trap. Stuwkracht 200 ton per motor. 10 - Booster nummer 3. 11 - Parachutecontainer. 12 - Booster nummer 4. 13 - Drie hoofdmotoren ruimtevliegtuig. 14 - Vleugel ruimtevliegtuig. 15 - Vertikaal staartvlak ruimtevliegtuig. 16 - Laadruimte voor satellieten e.d. 17 - Cockpit. te lopen achterstand vertoonde op die van de Amerikanen. De discussies verhevigden zich diezelfde dag nog, toen rijkelijk met medailles behangen ver grijsde pioniers in Moskou bij eenkwamen om de verjaardag van Gagarins vlucht te vieren. De voorstanders van een Russisch ruimtevliegtuig, on der leiding van de oude pionier en huidige hoofdconstructeur Valentin Gloesjko (van huis uit ontwerper van raketmotoren) hebben nu gewonnen. Maar niet in de zin dat de Russen een kopie hebben gebouwd van het Amerikaanse ruimtevliegtuig. De intensieve discussie heeft, zeven jaar na de start van de Columbia en twee jaar na de ramp met de Challenger, een waardevol alternatief opgele verd. Dat werd ten volle duidelijk op 15 mei 1987. Ik zat die avond in het Moskouse Kosmos-hotel toen ik op de televisie de krachtigste energieuitbarsting zag in de historie van de Russi sche ruimtevaart. Op het scherm verhief zich van een gloedniew startcomplex de Energia, Ruslands nieuwe uni versele ruimtewerkpaard. De eerste belangrijke stap in de richting van een vluchtwaar- dige Russische shuttle was ge zet. Maar meteen werd duide lijk dat er geen sprake was van een eenvoudige kopie van het Amerikaanse ruimtetransport systeem. Hier ging een krachtpatser omhoog die niet alleen zou kunnen dienen om ruimte vliegtuigen van honderd ton (iets zwaarder dan het Ameri kaanse) te tillen, maar letter lijk elke gewenste lading in die gewichtsklasse. Er was sprake van een kwalitatieve sprong voorwaarts. Een veelzijdig ruimtevoertuig maakte zijn maidentrip. Hoe veelzijdig bleek me tij dens een gesprek met een ruimtevaartspecialist bij de viering van dertig jaar ruimte vaart op 4 oktober 1987 in Mos kou. Met de Energia zal niet al leen Ruslands ruimtevliegtuig -binnen afzienbare termijn van start gaan, maar ook een hele serie onbemande nuttige ladingen: modules voor een toekomstig ruimtestation dat zich tot het huidige ruimtesta tion Mir zal verhouden als een paleis tot een stacaravan, nieuwe zware communicatie satellieten en planeetverken ners, waaronder een Marsauto en een Marsgrondhapper. Kortom: Energia vertegen woordigt de veelzijdige super- draagraket waarover nu in Amerika, na de rampzalige start van de Challenger, druk wordt gesproken, maar waar over nog steeds geen eensge zindheid bestaat. Heel slim in het Energia-ont- werp is ook dat de vier opduw raketten op vloeibare brand stof werken en veel beter in de hand te houden zijn dan de vaste brandstofraketten van de Amerikaanse shuttle. Deze laatste zijn grote voetzoekers: als ze eenmaal branden zijn ze niet meer te stoppen. Bij vloei bare brandstof kan eenvoudig een kraan worden dichtge draaid en de motor stopt. En wat ook mooi is: theore tisch hebben de Russen maar n exemplaar van de Energia no dig: Niet alleen de vier opdu- wers maar ook de centrale tweede trap kan aan parachu tes naar de aarde terugkeren: het centrale blok doet dat in drie afzonderlijke moten. Wan neer gaat de Russische shuttle bemand vliegen? Waarschijn lijk pas na enkele onbemande tests. De Russen hebben geen - TEKENING COENBENRAAD haast. Voorlopig zullen de een malig bruikbare Sojoezi af- en aan blijven vliegen. En zij zul len dat nog een tijd blijven doen, ook nadat de Russische shuttle op het toneel is versche nen. De Russen zijn momenteel bezig met de training van een nieuwe klasse kosmonauten, die momenteel al landings proeven doen met een van straalmotoren voorzien ruim tevliegtuig. Igor Volk is een van hen. Een ander is kosmo naut Anatoli Levtsjenko die vorig jaar een ruimtevlucht van een week maakte en met een na de landing een testvlieg tuig moest besturen. Op die manier werden de vliegers kwaliteiten getest van een kos monaut die net een periode van gewichtloosheid achter de rug heeft. Voor wat het Russische ruimtevliegtuig betreft is het vijf voor twaalf geworden. Door Ronald Peters Een eenvoudige vorm van hersengymnastiek kan ze- ker de helft van alle kinderen met leesproblemen hel- pen. Het gaat om een nieuwe Ne derlandse vinding op het ge bied van therapieën tegen leesblindheid, ofwel dysle xie. Na anderhalf jaar testen blijkt het succes ervan zo groot, dat het idee al is over gewaaid naar de Verenigde Staten. De Tastkast heet het een voudige apparaat, dat de Amsterdamse professor Dirk Bakker, drs. A. Bouma, drs. C. Gardien en een groep medewerkers aan de Vrije Universiteit ontwikkelden en testten. In een klein houten kip penhokje betasten kinderen tussen acht en twaalf jaar letters die ze niet kunnen zien. Al voelend stimuleren en ontwikkelen ze dat deel van hun nog onvolgroeide hersenen dat het tot nog toe wat liet afweten. Het deel waardoor één van de twee vormen van leesproblemen ontstond, die de Amster damse wetenschappers on derzochten. Psycholoog Anke Bouma (43) gaf naast Bakker mede leiding aan het onderzoek, dat men uitvoerde onder en kele honderden kinderen met leesmoeilijkheden. Voor het zo ver was, legde Bakker eerst een weten schappelijk fundament on der het kastje en de handlei ding waarmee een aantal leerkrachten voor pro bleemkinderen, remedial teachers, later zijn gelijk zou bewijzen. Anke Bouma: „Wij heb ben ons gericht op twee ca tegorieën kinderen: de spel lers en de raders. De spellers hoor je zweten op het lezen van één woord. Zo van Pu ll. .Ah. .Ah. .RRRR. .TT, waarna opgelucht Paard klinkt. De raders lezen snel, maar vergissen zich vaak. Staat er 'straat', dan kunnen zij 'weg' zeggen. Ze lezen wat ze ver wachten en missen daarmee veel woorden." Het model van Bakker voorziet in een verklaring voor de problemen van beide groepen kinderen. Hij gaat er van uit dat het lezen zich ontwikkelt door opeen volgende activiteiten in beide hersenhelften. Eerst is de rechterhelft aan de beurt. Deze grijze massa houdt zich vooral be zig met alles wat onder de noemer ruimtelijk valt: vor men, hoogte, diepte, dimen sies. Kleine kinderen leren met behulp van deze helft letters onderscheiden en zien zo dat een P er toch echt anders uitziet dan een D. Heeft een kind dit onder de knie, dan is de beurt aan de linker hersenhelft, die zich vooral met taal bezig houdt. Dit deel zorgt ervoor dat een rijtje letters in één oogopslag een woord blijkt en dat na het ene woord automatisch het volgende wordt opgezocht. En dat veel woorden een zin vormen. „Loopt dat proces op rol letjes, dan is er niets aan de hand. Het kan echter gebeu ren dat een kind blijft ste ken in die eerste fase en van het voortdurend spellend le zen niet de overstap naar die andere hersenhelft maakt. Aan de andere kant zijn er kinderen die fase één over slaan en direct hun 'talige' hersenkant aanspreken. Die proberen woorden te lezen, zonder dat ze echt op de af zonderlijke letters letten", zegt Bouma. Deze veronderstelling van Bakker werd onder andere bewezen door een aantal kinderen enkele jaren te volgen en regelmatig te on derzoeken op hun leesvorde- ringen. Daarbij bleek dat bij het nemen van EEG's, waar mee de activiteiten van de hersenen worden geregi- streerd, de stap van links naar rechts kon worden waargenomen. Bouma: „Wat de oorzaak precies is, weten we niet Maar duidelijk is wel dat bij sommige kinderen één van de hersenhelften het laat af weten. Die blijft achter in ontwikkeling. Ons idee was daarop om die helft zodanig te stimuleren dat hij wél mee gaat doen. Een soort letterlijke hersengymnas tiek dus." Maar hoe trim je hersenen naar een betere conditie? Een rekstok ligt niet voor de hand, dus moeten er indi recte wegen gevonden wor den. Een belangrijk gegeven daarbij is dat iedere hersen helft correspondeert met de tegenovergestelde zijde van het lichaam. Dat geldt niet alleen voor de bewegingen van bijvoorbeeld armen en benen, maar ook voor activi teiten van de ogen. Wie zijn linkerarm wil bewegen, krijgt daarvoor dus instructies vanuit zijn rechterhersenhelft. En wie zijn rechterduim brandt aan een sigaret stuurt daarmee prikkels naar de hersenen onder de linkerhelft van zijn schedeldak. Bij het benutten van de tastkast wordt dat principe gevolgd. Bouma: „Dat houdt in dat kinderen die spellend lezen en dus een minder ont wikkelde rechterkant van hun hersens hebben, met hun linkerhand die onge ziene letters betasten. Alleen op die manier wordt uitslui tend de juiste helft geacti veerd. In het begin was het wel een gokje en afwachten ol de methode werkte. Maar het hielp. Uit de vergelijking met kinderen die door reme dial teachers werden gehol pen maar niet met de tast kast werkten, bleken be hoorlijke verschillen te ko men. Het stimuleren van dt hersenen met deze eenvou dige gymnastische oefenin gen werpt duidelijk zijn vruchten af. Het lezen vooruit. De hersens ontwik kelen zich kennelijk. Hui groei wordt gestimuleerd." Of daarmee het ei van Co lumbus gevonden is „Nee" zegt Bouma, „want we heb ben niet voor alle kinderen met leesproblemen dé oplos sing ontdekt. Er zijn nog wat categorieën die hier voor in aanmerking komer. Maar zeker vijftig tot zestig procent kun je op deze wijze helpen." Wat overigens niet in houdt dat de komende jaren alle scholen met tastkasten overspoeld worden. Zo een voudig ligt het nu ook weer niet. „Het gaat niet alleen om dat kaslje; er moet ook een goede begeleiding zijn. Dit vereist van degene die doet, toch de nodige kennis Het is overigens wel zo da- er aan de Vrije Universiteit steeds meer studenten wor den opgeleid die zich in problematiek specialiseren Daarmee krijg je natuurlij* wel steeds meer deskundig heid." LONDEN (AP) - Een groep Canadese archeologen heeft in een oase in Egypte drie zeer vroege versies van Griekse teksten gevonden, waarvan er in elk geval een van de hand van de filosoof Aristotoles is. Er wordt ge sproken van een „fantasti sche, zeer zeldzame vondst". Een boek bevat een boekhou ding van een boerenbedrijf, het andere bevat een aantal lite raire teksten. Daaronder is een verhandeling over de politiek, kennelijk van de hand van Aristoteles, en een korte be schouwing over het koning schap van Aristoteles' tijdge noot Isocrates; beide filosofen leefden in de vierde eeuw voor Christus. Een derde tekst ook van de hand van ArisW les kunnen zijn, en is r een van zijn verloren teksten. De vroegste comf Griekse teksten die nu in sea bewaard worden dal uit de 10e eeuw. In alle gev: zijn de orginelen van de sten van de vroege Griekse] losofen verloren gegaan, huidige kennis van deze ken berust op kopieën va pieën. De nieuwe ontdeis brengt de wetenschap zes wen dichterbij de bron, v" mee vele eeuwen van vet singen ongedaan zouden' den gemaakt. Terugkeer Brldeshead 20.10 Vanavond begint de KRi met de herhaling van de C serie Terugkeer naar Bi deshead' naar de roman vj Evelyn Waugh. De oorsprob kelijk twaalfdelige producti zal thans in zes lange afleve ringen te zien zijn. Terug keer naar Brideshead' wer in Engeland tot de beste tv serie van het jaar gekozen. r Morgen zie 23.30^ ik je weer K Amarilraanco conaaf programma 'De eerste dt beste' uit het Londense Guin ness Book of Records Mu seam. Walter Tiemessen ei[ Tom Blom laten bijzonder records uit dit Museum zier Daarnaast komen ook Ne derlandse onderwerpen aai Ibod, zoals een brandslang I van 12 kilometer en het lang [ste vrachtwagenkonvooi euwarden. Onze ouwe 9e succesvolle pianist Wolf gang Dietram is als mem nder geslaagd. Een jont neisje, dat een kind van hen verwacht, laat hij in de steel voor een doktersvrouw, dii voor hem haar echtgenoot aan de kant zet. Spoedig rijgt ook zij de bons. Op eei dag wordt Dietram naast zijn concertvleugel neerge ehoten. Nabucco )e eerste succesopera van di Italiaanse componist Ver» werd twee jaar geleden op- ;enomen in de Scala te Mi aan onder leiding van de be aamde dirigent Riccardi duti. Het drama gaat over d< Babylonische koning Nebu ladnezar, die in het jaar le Hebreeërs verslaat. Vei tag in dit thema een verwij ang naar de overheersinj ran Italië door Oostenrijl Wunderbarer Waschsalon de ARD-serie 'Neues bri- iches Kino' wordt van- 'vond 'My beautiful laun rette' van Stephen Freari litgezonden. De satire op he icisme in Engeland was en "le maanden geleden nog o, Nederlandse televisie t. ien. Het verhaal gaat ovei e Pakistaanse jongeim 'mar, die van zijn rijke oo verlopen wasserett rijgt. Samen met zijn vroe sre schoolvriend Johnny egint hij de zaak te renove- tn en op te bouwen. ïuske en Wiske Hn-JII is Had ik het nitt «eda 00111 jinapptfjt htmtrj f, JApANMERS "Zo 4A/V OA/2&

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1988 | | pagina 22