God in
Rusland
snn
DE STEM EXTRA DONDERDAG 21 APRIL 1988
■4;
«STEM GIDS 2
De standpunten van de studenten lig
gen tamelijk vast. „Ik heb de hypo
these van een God niet nodig", luidt
het meest voorkomende argument. Zo
staat het ook in het boekje. Een al wat
oudere student uit Centraal-Azië zegt:
„In mijn land bestaat de meerderheid
van de gelovigen uit ouderen en onge-
letterden."
Sovj et-feminisme
'Godsdienst in'
NEDERLAND 3
BELGIE NED 2
Mode-verschij nsel
DUITSLAND 1
Patroonheilige
T49
De Moskouse Lomonosov-universiteit
heeft in de 233 jaar van haar bestaan me
nige beroemdheid afgeleverd. Michail
Gorbatsjov studeerde er rechten en leerde
er Raissa kennen die op de filosofische fa
culteit studeerde en later zijn vrouw zou
worden.
Sinds de Oktoberrevolutie worden alle
studieplannen gedomineerd door het mar-
xisme-leninisme. De afdeling atheisme
neemt een prominente plaats in, een hele
verdieping op de negende etage. De stu
denten van de werkgroep geschiedenis van
de godsdiensten besluiten hun 'djenj
tvortsjestva' (de 'dag van de zelfwerk
zaamheid' waarop ze zelf een referaat
moeten houden) met een 'Ontmoeting met
een Nederlandse journalist'.
De vraag of er een gelovige in de zaal is
wekt verbijstering. Atheïsme is blijkbaar
een zeer ernstige zaak. De opmerking dat
'djenj tvortsjestva' ook 'dag van de schep
ping' betekent lijkt in dit serieuze gezel
schap kansloos.
Het sluitend
bewijs
Archimandriet Georgy
van het Drievuldigheids
klooster in Zagorsk.
Sovjetjeugd zoekt naar
de zin van het bestaan
Door Leo van Vlijmen
Hij geeft echter toe dat er ook jongeren zijn
die geloven. „Dat zijn over het algemeen
mensen die teleurgesteld zijn in hun idealen.
Negatieve processen leiden tot godsdienst."
Dus gelovige Sovjetburgers zijn achterlijk? Behalve
de jongeman uit Centraal-Azië wil niemand dat ge
zegd hebben.
De discussie begint enige kleur te krijgen wan
neer de geschiedenis van Rusland aan de orde komt.
Sommigen ontkennen glashard dat die geschiedenis
een christelijk stempel draagt. Anderen geven ech
ter toe dat bijvoorbeeld de Russische cultuur een
christelijke traditie heeft. Een vrouwelijke studente
noemt Jezus „een leraar van menselijke waarden"
die ook voor een atheïst gelden.
Heeft het atheïsme evenals de godsdienst een
antwoord op de vraag naar de zin van de dood?
Eigenlijk een rotvraag aan jongemensen van rond
de twintig. „De dood is verschrikkelijk", zegt een
van hen. Dan blijft het enige tijd stil. Totdat de pro
fessor opstaat. „Mag ik ook wat zeggen?" Hij mag.
„Katholieke theologen als Karl Rahner noemen de
dood de voltooiing van het leven van de mens. Daar
ben ik het mee eens, niet als een religieuze ervaring,
maar in de zin van de evaluatie van het menselijk
leven." Voor de studenten is dit blijkbaar nieuw. Ze
blijven althans niet-begrijpend en afwachtend kij
ken. Maar er komt niets meer.
Over de bevrijdingstheologie kunnen ze beter mee
praten. Ze noemen het waarderend een „stap in de
richting van het marxisme-leninisme."
Bestaat er ook een bevrijdings-atheïsme? „In de
Sovjetunie is iedereen al bevrijd. Wij hebben geen
sociale of politieke bevrijding meer nodig." Dat is
weer volgens het boekje. Maar hoe zit het met het
feminisme? De professor meldt zich nog eens, deze
keer om zijn waardering uit te spreken voor de fe
ministische theologie van Catharina Halkes. Hij
verbaast zich erover, dat zij aan een katholieke uni
versiteit heeft mogen doceren. Haar boeken zijn in
deze werkgroep blijkbaar gemeengoed.
Er wordt, door de mannelijke studenten, wat ge
ginnegapt over de bevrijding van de vrouw. Een
oudere dame, een wetenschappelijke assistente,
verklaart ferm dat ze volledig bevrijd is. Maar dat
blijkt een achterhoedegevecht, want een van de stu
dentes staat op en houdt een vurig pleidooi voor een
praktisch marxistisch feminisme dat de vrouw in
de Sovjetunie bevrijdt van haar dubbele taak als
werkende kameraad en huisvrouw. Ze krijgt in
stemming van al haar vrouwelijke collega's. De dis
cussie over de zin van de dood en de vraag naar God
is blijkbaar snel vergeten.
Voor de studenten aan de theologische academie in
Zagorsk (een van de twee opleidingscentra waar-
Duizend jaar geleden nam Rusland het christendi
aan en de Russisch-orthodoxe kerk wordt - medj
dankzij perestrojka - in de gelegenheid gesteld0
dit feit feestelijk te herdenken.
De officiële viering van dit millennium begint opi
juni en duurt totlO juli. Onze redacteur Leo van
Vlijmen bezocht de plaatsen waar de plechtighei
plaats vinden, sprak met bisschoppen, monnikenj
gelovigen en ging ook buiten de feestvierende R®
sisch-orthodoxe kerk op zoek naar 'God in Ruslat
Vandaag het tweede deel van zijn driedelige rep
tage.
litairen bijzonder populair is gebleven. Het!
Leger krijgt nu dus zijn eigen patroonheilige.
De groeiende belangstelling van de Russen vi
hun religieus-culturele verleden zit de partij J
autoriteiten kennelijk danig dwars. Vladimir
lajevitsj Kroepin, praktiserend Russisch-orthi
christen en secretaris van de Schrijversbond,
„Ik ben nog geen vijftig jaar en ik heb zes keer
gemaakt dat onze geschiedenis werd herscl
maar tot nu toe is er geen enkele keer
weest van een rehabilitatie van de religie. In de
ra tuur bijvoorbeeld is de spirituele traditie
schrijvers als Dostojevskij of Tolstoj bewust
broken. Nu is er gelegenheid om die traditie weer'j
te pakken. Maar de schrijvers die de oorlog
stagnatie hebben meegemaakt komen daar niet
toe want die zijn druk bezig met het verwerken'
hun verleden. De generatie van de veertigers
toe ik behoor is echter zeer geïnteresseerd in
roerselen van de ziel, in het onderbewustzijn, ii
problemen van leven en dood. Maar wij kunnen
tuurlijk niet de priester vervangen."
Een roman schrijven over een religieus
lijkt Vladimir Kroepin nog een riskante zaak.
vindt er waarschijnlijk geen uitgever voor.
staat een grote inertie ten aanzien van de religii
helaas is het niveau van het atheisme als wi
schap nog erg primitief. De atheïstische pi
ganda richt zich vooral op de sekten, maar de ij
sisch-orthodoxe kerk zelf is veel bekwamer
bestrijding van de sekten."
week startte de
met 'Het sluitend be
lts' "een serie documentai-
óver het werk van ge-
htelijke laboratoria in
geland. Vanavond is de
Jveede aflevering te zien, ge-
Hteld 'De bankoverval'. Op 10
eotember 1976 pleegde een
een bankoverval. Hij
hoot een onschuldige bank
ende dood en nam 2500
■d mee. De ooggetuigen-
erklaringen boden de politie
j 20.29^
Schevenlngen
Muziekconcours
Jiele dagen geleden is voor
tweede maal het interna-
jnaal Muziekconcours van
eheveningen gehouden. Dit
ar konden jonge fluitisten
1 laten inschrijven. Bij de
jtO is vanavond een com-
jïatie te zien van de halve
des en de finale-avonden.
20.29
Arena
de titel 'Arena' zendt
NOS tijdens het zomersei-
n vijf discussieprogram-
s uit. Tijdens de veertig
iuten durende uitzending
twee tegenstanders met
ar in debat. Het publiek
alt aan het eind wie de
aar is. Gespreksleider is
Kuin. Vanavond wordt
ussieerd over de toe-
van de vakbeweging,
tegenstanders in de arena
|n de nieuwe ABOP-voor-
|tter, mevrouw EUa Voge-
r en drs. Van der Schoot,
Iviseur bedrijfsvraagstuk-
0.15
Mijn eerste
vrouw
Studenten van de Lomonosov-universiteit-pleidooi voor Sovjet-feminisme.
Letzten Tage
des Eros
over de Russisch-orthodoxe kerk beschikt) vormen
feminisme en bevrijdingstheologie geen thema.
Marxisme-leninisme trouwens evenmin.
Archimandriet Georgij, die behalve abt van het
Drievuldigheidsklooster ook de verantwoordelijke
voor de discipline onder de studenten is, vindt dat
vrouwen eigenlijk niet op een theologische oplei
ding thuis horen omdat ze toch geen priester kun
nen worden. En daaraan laat hij ook niet tornen.
Aan de theologische academie in Leningrad worden
overigens wel vrouwen toegelaten die na hun studie
als theologisch publiciste werkzaam kunnen zijn.
Zagorsk heeft momenteel drie opleidingen: een
kerkschool voor aanstaande koordirigenten en pa
rochiële assistenten, een priesterseminarie en een
hoger theologisch instituut. In totaal telt Zagorsk
ruim dertienhonderd studenten, waarvan eenderde
ook in het klooster woont; de rest volgt een schrifte
lijke cursus. Het aantal kandidaten is met name de
laatste jaren veel groter dan het aantal studieplaat
sen. Hoe dat komt? „Godsdienst is blijkbaar in",
zegt een van de monniken.
Zagorsk is op de eerste plaats het geestelijke cen
trum van het Russisch-orthodoxe Rusland. Hier ko
men alle dagen van het jaar, ook gedurende de zes
maanden waarin het kloostercomplex onder een
sneeuw- en ijsdek ligt, gelovigen uit heel de Sovjet
unie om zich op deze heilige plaats even thuis te
voelen. In een van de kloosterkerken wordt van 's
ochtends vroeg tot 's avonds laat de liturgie gevierd,
in andere kerken zingen de monniken om beurten
lange litanieën en overal staan gelovigen mee te
bidden of knielen verdiept in hun eigen devotie. De
jeugd is opvallend goed vertegenwoordigd.
Ook de gemiddelde leeftijd in het klooster is verras
send laag. „Tussen de dertig en vijfendertig jaar",
vertelt een jonge monnik die er uit ziet zoals men
zich Aljosja Karamazov voorstelt: een vrolijk open
jongensgezicht met een baardgroei als van dons.
„Ongeveer eenderde van de priesterstudenten,
wordt monnik. Het komt maar weinig voor dat ze
het klooster na enige tijd weer verlaten. Dat ligt
waarschijnlijk daaraan dat wie nu monnik wordt
heel bewust daarvoor kiest. Hij heeft de militaire
dienst achter de rug - dat is verplicht - en wordt
door niemand gedwongen om monnik te worden,
maar komt uit vrije wil."
'Aljosja' vertelt boeiend over de betekenis die het
Drievuldigheidsklooster in de Russische geschiede
nis heeft gehad, waarmee hij ongevraagd de stu
denten van de Lomonosov-universiteit van repliek
dient. De aanleiding voor zijn betoog blijkt trou
wens zeer actueel. In 1380 kwam vorst Dmitrij bij
Sergej van Radonezj, de stichter van het klooster,
de zegen vragen alvorens hij tegen de Mongoolse
usurpators ten strijde trok. En nadat hij hen bij
Koelikovo aan de Don had verslagen kwam hij hier
ook weer God danken voor zijn overwinning. Dmi
trij, die de bijnaam Donskoj kreeg, is een van dege
nen die tijdens de millennium-viering wordt heilig-
verklaard en hij gaat dus een sterke troef worden
voor degenen die de nadruk leggen op het religieus-
culturele verleden van Rusland. De jonge monnik is
blijkbaar een van hen.
Nog pikanter is trouwens, dat vorst Dmitrij van
wege zijn grote strategische kwaliteiten en zijn hel
denmoed tot op de huidige dag bij de Russische mi-
Als tweede film van de in
ëderland geboren Australi-
she regisseur Paul Cox
Vladimir Kroepin geeft toe, dat er sprake lijkt ■engt BRT 2 'Mijn eerste
zijn van een godsdienstige opleving onder dejei «uw1. Het psychologische
maar hij is veel minder optimistisch dan de mos ima gaat over een echtge-
ken in Zagorsk. „Bij een groot deel van de jeuji x>t, die na veertien jaar hu-
het een kwestie van mode. Een kruisje om jeh elijk door zijn vrouw wordt
hangen of godsdienstige afbeeldingen op je kleè srlaten. Hij heeft altijd
dragen, dat blijft alles nog aan de oppervlakte, ird gewerkt en daardoor
kinderen spelen met deze dingen, maar mett tolt voldoende 1 aandacht
gieuze zaken moet je niet spelen. Godsdienstig»! »r haar gehad. Ze is van
voelens zij n moeilij k te traceren. In elk geval via mand anders gaan houden,
het van de mens om van heel veel dingen af tem; D* man blijkt ontroostbaar
Sommigen zien in de neiging van de jeugd omide wanhoop nabij,
ligieuze symbolen te hanteren alleen maar een;
testhouding tegen het atheïstische gezag dat g
antwoord kan geven op de levensvragen dit
jeugd stelt. Kroepin: „Dat is heel goed mogel
want per slot van rekening zoeken alle mensen,! 121.50
zeker ook de jongeren naar de zin van het Ie» h.
Maar ik denk dat niemand momenteel op dien In de serie *Miterlebt' is van
gen een pasklaar antwoord kan geven, het i
me-leninisme niet en de kerk niet."
Toch gelooft Vladimir Kroepin onvoorwaar
in de toekomst van de kerk. Hij beaamt dat gla
en perestrojka tot nu toe een positieve invloed 1
ben gehad op de verhouding tussen kerk en i
„Maar het zou mooi zijn indien onze
staat een voorbeeld zou nemen aan Polen, waat|
verhouding tussen de kerk en de autoriteiten 1
goed is. Of neem de respectvolle omgang
staat met de kerk in Bulgarije. En wat te
over Hongarije, waar het heel normaal is
partijlid zijn kinderen laat dopen en ook zelf:
de kerk gaat? Zover zijn we hier nog lang niet."
Kan het die richting uit gaan? Sinds kort is|
niet meer nodig, dat Sovjetburgers zich legitin
wanneer ze hun kind laten dopen, in de kerk I
wen of een familielid kerkelijk laten begraij
Daarmee is in elk geval een stuk bedreig
staatscontrole weggevallen. En er wordt met f
stelligheid rondverteld, dat de moeder van Mie]
Gorbatsjov een trouwe kerkgangster is. Wel
gooit God in Rusland toch nog hoge ogen.
ond een reportage te zien
r de ondergang van de
-centra in Hamburg. In
17 was het Hamburgse Er-
I-Center de eerste officiële
mtröleerde liefdestempel
Duitsland. In de film
'ken Carl Heinz Ibe en
old Kujawa naar de
'aken van de malaise in
betaalde liefde. Tegen het
id van de zeventiger jaren
:1 er reeds een kentering te
istateren, maar de ziekte
ids gaf tenslotte de genade-
NOS
08.55
slecht!
09.00
lente
11.10-1
FryskJ
13.00
slecht!
17.15
slecht]
17.20
17.30
17.46
18.00
Joego
18.15
18.30 1
19.00
19.10
jeugdp
19.25
20.00
20.29
disc
21.15
over 1
'Neehd
Rubin
21.40
22.05
Engels
badkai
22.30
22.40
22.55
slecht]
17.00 i
17.55 J|
18.00
18.05
Het Drie
vuldigheids
klooster in
Zagorsk, het
geestelijk
centrum van
orthodox
Rusland.
Vladimir
Nikolajevitsj
Kroepin:
„Godsdien
stige gevoe
lens zijn
moeilijk te
traceren."
