Wat doet de moeder van wilde chimpansees tussen dierproeftiemers?
'ALS DE MENS EEN ZIEL HEEFT, HEEFT DE CHIMP ER OOK EEN'
Nederland 1
[S]
nederland 2
duitsland 1
duitsland 3
DE STEM EXTRA VRIJDAG 25 MAART 1988
DE STEM GIDS 2
„Ik heb laboratoria op de wereld gezien die veel en veel erger zijn, dan het
TNO-primatencentrum hier in Rijswijk. Je moet goed begrijpen, dat ze
deze apen-kolonie hebben opgezet - in 1970 geloof ik-, toen de mensen zich
nog lang niet zo bewust waren van wat de dieren echt nodig hebben. De
kooien hier zijn veel groter dan die bijvoorbeeld in Amerika en zeker veel
groter dan die in Wenen."
Tanganjika
Ontvoerd
Rechten
Meevoelen
Suske en Wiske:
I Jt btnt tin lit! minstnhin
lambone
Vlrt'l mt tens uit
jntrorer jullie.
BEGIN MAART zaten ze broe
derlijk bij elkaar in de bibliotheek
van uitgever Elsevier-NDU aan
de Jan van Galenstraat in Am
sterdam-West. Wetenschappe
lijke onderzoekers uit alle delen
van de wereld, die mensapen als
chimpansees en andere leden van
de orde der Opperdieren - behalve
uiteraard de mens- voor medi
sche proeven gebruiken.
Apekijkers uit dierentuinen, zoals
Burgers Zoo in Arnhem. Biomedici en
dierenartsen van universiteiten, ver
tegenwoordigers van grote genees
middelenfirma's. En naast hen en tus
sen hen in leden van de dierenbe
scherming, geleerden, die zich met de
ethiek van het dier-onderzoek bezig
houden, mensen van de Anti-Vivi-
Sectie-stichting en de Internationale
Vereniging tot bescherming van Pri
maten.
Er vlogen geen zwartboeken door
de stemmige zaal, waarvan een muur
geheel bekleed was met het boeken
fonds van Elsevier, meer dan tien
rijen hoog met wenteltrap en balkon.
Er klonken geen bittere verwijten
over de behandeling van de 120 chim
pansees in het Rijswijkse primaten
centrum van TNO. Om van spandoe
ken en leuzen nog maar te zwijgen.
Afgezien van een discussie over de
groepshuisvesting van chimpansees
-met name de Amerikaanse onder
zoekers willen daar nog niet aan - be
handelde men geheel in academische
sfeer twee dagen lang op uitnodiging
van TNO's dr. Huub Schellekens me
thodes en resultaten van het onder
zoek naar malaria, AIDS, hepatitis
(geelzucht), multiple sclerose, trans
plantatie en monklonale anti-licha
men. Allemaal met behulp van proe
ven op de naaste verwanten van de
mens in het dierenrijk.
De eerste lezingen gingen over nor
maal en abnormaal gedrag bij de
apen in gevangenschap met een bij
drage van prof. dr. S. Suomi uit
Washington, waar ook een grote
chimpansee-kolonie voor AIDS-on-
derzoek gebruikt wordt. Tijdens de
laatste bijdrage kon je een speld ho
ren vallen. Een smalle, nauwelijks op
vallende vrouw met een bleek ge
zichtje, haren sluik in een paardes-
taart in de nek, en naar schatting 50
jaar oud, roept met een zachte, beetje
verkouden stem onderzoekers en die
renbeschermers toe: wees in gods
naam lief voor de dieren.
Bijna dertig jaar lang bestudeerde
dr. Jane Goodall op de oostelijke
oever van het Tanganjika-meer in
Afrika op de grens tussen Zaire en
Tanzania chimpansees in hun oor
spronkelijke, wilde milieu. Deze
Britse beroemdheid is samen met de
al even befaamde Dian Fossey en
haar gorilla's in Ruanda symbool voor
dier-respect en natuurbehoud. Dian
Fossey werd twee dagen na Kerstmis
1985 waarschijnlijk door stropers ver
moord in haar Afrikaans onderzoeks
centrum. Wat doet nu haar collega
Jane Goodall in een gezelschap van
voor het merendeel dier-proefne-
mers?
„Ik pleit niet voor de rechten van
het dier", zegt Jane Goodall zacht,
„Het gaat om de verantwoordelijk
heid van mensen. Ik ben ook geen te
genstander van proeven op chimpan
sees, maar ze moeten wel menselijk
worden behandeld en goed verzorgd."
Als dr. C. Goosen van het Prima
tencentrum dia's van chimpansees
achter dikke tralies laat zien voordat
het gezelschap de behuizing van de
dieren gaat bekijken in Rijswijk,
draait Jane Goodall haar rug naar het
projectie-scherm en begint een ge
sprek met haar buurman. „Ik ben nog
wat grieperig en heb een vastzittende
hoest. Ik ga niet mee naar buiten naar
de dieren kijken. Eigenlijk kan ik er
ook niet tegen, want het maakt me
ontzettend bedroefd. Daarom ben ik
blij, dat ik een beetje ziek ben,"zegt ze
later in een kort gesprek. Een toch
wat trieste ontmoeting op een regen
achtige namiddag.
Huwelijksreis
op wielen
Comédienne Lucille Ball
speelt in 'Long long trailer*
met haar toenmalige echtge
noot Desi Arnaz. Tacy Collini
droomt van een huwelijks
reis met een caravan. Ze
haalt haar nieuwbakken
echtgenoot Nicholas over er
een te kopen. Hiermee begint
een paar wittebroodsweken
vol problemen.
20.28
Hambone en
Hillie
Jane Goodall: „Je moet optimistisch blijven, want je na
blijven vechten
Goodall vecht
voor het lot
proefdieren
Door Laur Crouzen
„De dieren worden hier ook
allemaal in paren of in
groepen bij elkaar gezet
behalve dan de ene chim
pansee, die met het aids-vi
rus besmet is. Bovendien
kunnen de dieren hier naar
buiten en de zon zien. En
tenslotte hebben de mensen
hier best oren voor kritiek.
Ze zijn al begonnen met het
uitvoeren van enkele van
mijn suggesties, die ik
deed, toen ik een tijdje te
rug hier een bezoek bracht.
Ze zijn op de goede weg, ze
ker, maar er is nog een
lange weg te gaan. Zo zal
het mannetje dat nu alleen
in isolatie zit, binnenkort
een metgezel krijgen."
„Ik vind wel dat ze de babies te
vroeg bij de moeder weg halen:
met zes, zeven maanden. Wat
dat betreft is er een dilemma,
een heel moeilijke keuze. Als je
een chimpansee voor proeven
gebruikt, dan moet het dier zo
vroeg mogelijk een relatie met
een verzorger of verzorgster
kunnen aanknopen. Hoe eerder
hoe beter. Aan de andere kant
moeten de dieren ook vol
doende zorg van hun eigen
moeder krijgen anders kunnen
ze later zelf geen jonge dieren
groot brengen. Er moet dus een
soort plan worden uitgewerkt,
waarin de verzorger met de
jonge chimansee kan omgaan,
terwijl die nog bij de moeder is.
Zoiets is er nog niet, maar het
is wel wenselijk voor de toe
komst."
Dr. Jane Goodall zucht even
heel diep, als ze denkt over een
antwoord op de vraag naar
haar mening over het prima-
ten-centrum in Rijswijk. Nu in
Tanzania de tropische regens
met volle kracht losgebarsten
zijn, ook in het Gombe-reser-
vaat aan de oevers van het
Tanganjika-meer, is deze ver
moeide, maar nog steeds vecht
lustige vrouw weer op stap ge
gaan in de rest van de wereld.
Pas was ze nog in Stockholm en
daarna in Wenen. Een week
geleden was ze in Nederland, in
Amsterdam en Rijswijk en dan
vertrekt ze weer naar Londen.
In het begin van de jaren
zestig was ze veldmedewerk-
ster van wijlen Louis Leakey
en zijn vrouw Mary, die in
Oost-Afrika naar de ver
steende botten van menselijke
voorouders zochten. De oude
Leakey, vader van Richard
Leakey, die het werk van de
familie in Kenia met verve
heeft voortegezet, vroeg haar
om het gedrag van wilde chim
pansees te gaan bestuderen.
Omdat meer kennis over dit
dier, dat meer dan 99 procent
van zijn erfelijke eigenschap
pen in DNA gemeen heeft met
de mens, ook meer inzicht in de
mens van vandaag en van mil
joenen jaren geleden oplevert.
Samen met haar moeder
Vanne zette Jane een paar ten
ten op in het oerwoud en raakte
vertrouwd met een groep
chimpansees, die ze uitvoerig
beschreef in haar boek "In de
schaduw van de mens, mijn le
ven met chimpansees" (Else
vier Informatief 1971-1975). Ja
renlang bekeek ze daar de
mensapen in hun natuurlijke
staat, terwijl student na stu
dent vanuit Cambridge en el-
De KRO presenteert de Ame
rikaanse tv-film 'Hambone
en Hillie', een verhaal over
een oude dame en haar hond
je. De grote ster van de
stomme film, Lilian Gish,
speelt het lieve oude dametje
Hillie Radcliffe. Op een dag
besluit Hillie van New York
naar Los Angeles te verhui
zen. Haar hondje Hambone
onstnapt op het vliegveld.
Kenmerk:
22.45 urUgUay
De IKON brengt een Ken-
merk-special over de recente
politieke geschiedenis van
Uruguay. Als aanknopings
punt dient de levensgeschie
denis van David Wainberg
en zijn gezin. Wainberg
vluchtte in 1973 naar Neder
land. Met zijn gezin woont
hij in Enschede, waar hij een
winkeltje heeft. In 1984, toen
de dictatuur viel, is de fami
lie Wainberg even in Uru
guay terug geweest, maar
hun verwachtingen liepen op
een teleurstelling uit. In En
schede praat Keramerk-re-
dacteur Gert Cobra met Da
vid, zijn vrouw en kinderen
over him leven.
20.15
Derrick
Andrea Weimann weet haar
broer Roland ervan te over-
tuigen, dat hij zijn pistool bij
de politie moet inleveren. Ro
land, die bij een auto-onge
luk ernstig gewond is ge
raakt, bekent Derrick, dat hij
lidracht had iemand te ver-
loorden. Enkele dagen later
'orden Derrick en zijn assis-
;nt Klein bij een moord ge-
■roepen, waarvan de omstan-
ligheden verbluffend veel op
Ie zaak Weimann lijken.
Twee jonge chimpansees van het TNO-primatencentrum spelen met een auto-band.
- FOTO BASTIAANINGENIO
De chimpansee-moeder Flo bezig met de huidverzorging van haar baby Flint: twee dieren,
lie Jane Goodall jarenlang in Tanzania geobserveerd heeft. Bron: „In de schaduw van de
nens", Jane Goodall/Elsevier.
ders kwam helpen en onder
zoek doen.
Zelf begon ze diergedrag te
studeren in Cambridge, haalde
haar doctoraal en schreef een
proefschrift. Op 19 mei 1975
werden vier van haar studen
tes, onder wie de Nederlandse
Emilie van Zinnicq Bergmann
door Zairese rebellen ontvoerd
en later weer vrijgekocht.
Sindsdien werkt Jane Goodall
vooral met Tanzaniaanse stu
denten en helpers, 28 in totaal
nu.
Zij ontdekte en beschreef de
chimpansee-maatschappij tot
in boeiende bijzonderheden:
het gebruik van werktuigen,
hun agressie en hun vermogen
om ruzie in de groep weer snel
bij te leggen en de zorg voor
hun babies. Nu in Amsterdam
de belangen van deze dieren en
andere apen in een tweedaags
symposium worden afgewogen
tegen de dringende behoefte
aan meer onderzoek naar AIDS
is ze er ook. Niet om verwijten
te maken, maar om namens
haar dieren een dringend be
roep op mensen te doen.
Jane Goodall: „Het doet me
werkelijk iets, dat men hier
nog steeds over dier-verzorgers
praat. De mensen hier zijn ook
trots op die benaming. Ik heb
met ze gepraat en ze voelen
zich ook echt dier-verzorgers.
In Engeland en Amerika heb
ben ze het over "animal techni
cians" - dier-technici. Dat is
toch zo verschrikkelijk. Dat
geeft in een woord aan wat er
mis is met die laboratoria
daar."
Wat betekent een chimpansee
voor U na bijna 30 jaar leven
met deze dieren?
Jane Goodall: „Een chim
pansee heeft net zoveel eigen
heid, individualiteit, persoon
lijkheid als de mens. Als we
over mensen rechten praten,
kunnen we ook over chimp-
rechten praten. Als mensen een
ziel hebben, dan hebben chim
pansees ook een ziel. Ik denk
dat dat de beste manier is om
het te zeggen. Ik praat niet
graag over de rechten van het
dier; ik weet niet wat die zijn.
Ik ben er ook geen voorvecht
ster van en wil niet zo genoemd
worden. Het gaat mij om de
verantwoordelijkheid van de
mens."
Wat me opviel was dat de men
sen vanochtend aan Uw lippen
hingen en heel aandachtig naar
U luisterden zonder meteen te
roepen „U kunt het wel waar
nemen, maar bewijst U dat
maar eens."
Jane Goodall: „De mensen
zijn zich de laatste jaren veel
meer ervan bewust geworden,
dat ze dieren niet kunnen be
handelen zoals zij willen. Dat
dat enorm arrogant is. Ik pro
beer het probleem van de
proefdieren en van de omgang
met dieren in het algemeen to
taal van de andere kant te zien.
Niet van de dier-kant, maar
van de kant van de onder
zoeker, want alleen op die ma
nier kun je goede compromis
sen maken. Het liefste zou ik
hebben dat alle proeven op die
ren vandaag nog zouden ge
stopt worden. Maar dat is niet
mogelijk bij de huidige medi
sche kennis en toepassing van
genezingstechnieken. Er is nog
teveel menselijk lijden in zie
kenhuizen."
Zijn er al veel onderzoekers, die
dierproeven doen, in Uw reser
vaat geweestU hebt ze uitge
nodigd in Uw boek.
Jane Goodall: „Neen, maar
heel weinig. Eigenlijk kan ik
me niet herinneren, dat er ooit
iemand in Gombe is komen kij
ken. Teleurgesteld? Het heeft
me niet verrast! Zij moeten met
dieren in kooien werken en om
ze dan te gaan bekijken in hun
natuurlijke omgeving, dat is
heel moeilijk hoor, dat kan ik
best met hen meevoelen. Maar
ik ben ook blij, dat ik nu een
beetje beroerd ben, zodat ik
niet met de excursie langs de
kooien meehoef. Het is erg
moeilijk om verstandelijk over
dierproeven te blij ben praten.
Om niet meteen „Dit is ver
schrikkelijk" te roepen en je
hoofd weg té draaien. Het ge
sprek moet op gang blijven."
Een van de rationele argumen
ten voor een uitstekende ver
zorging van proefdieren is den
invloed die dier-stress heeft op
de resultaten.
„Natuurlijk", zegt Jane
Goodall oplevend, „Ik heb dat
in mijn lezing niet gezegd,
maar het is duidelijk, dat onge
noegen en stress bij de dieren
ze veel bevattelijker voor in
fecties maakt en daardoor een
vals beeld van een opzettelijke
besmetting geeft. Als de dieren
in hun kooien naar de mensen
spuwen en met keutels gooien,
dan is dat omdat ze contact
willen hebben."
Jane Goodall heeft nu geen
studenten meer, die in het
Gombe-reservaat onderzoek
doen en observaties. Het is een
beetje stil om haar heen gewor
den. Ze doet het wetenschap-
peljk werk helemaal in haar
eentje. Alleen een Ameri
kaanse menskundige, die
vooral belang stelt in de gelui
den van de dieren en hoe ze
daarmee comuniceren, is nu bij
haar voor een paar maanden.
Na de ontvoering in 1975 wil
Jane Goodall ook geen studen
ten meer, omdat ze de verant
woordelijkheid niet kan en wil
dragen. Maar met behulp van
mensen uit het land zelf, uit
Tanzania, werkt ze in haar
eentje onverdroten door om
drie groepen van 50 chimpan
sees te blijven observeren. In
drie eiland-oerwouden leven
deze dieren nu nog, omringd
door opdringende landbouwers
in de Derder Werels en stro
pers.
„Ik ben erg tevreden over
mijn huidige helpers", zegt
Jane Goodall, „zij kunnen heel
goed waarnemen en beschrij
ven wat ze zien in heel directe,
begrijpelijke woorden. Ze heb
ben een betere verstandhou
ding met de dieren, dan de stu
denten, die ik had. Die waren
toch vooral met het halen van
hun examens en hun loopbaan
bezig. De Tanzanianen hebben
ook veel betere ogen dan ik nu
heb. Ze zien veel meer in het
oerwoud. Ze zijn veel beter dan
ik. Zij ervaren ook veel directer
de nabijheid en de verwant
schap tussen chimpansees en
mensen en accepteren die ook.
Mijn studenten kwame ook on
der de indruk van hoeveel
chimps op mensen lijken, maar
waren daar altijd bang voor."
wereld in boeken en in artikels.
„Ik voel me als een spin in een
web", zegt ze.
Vanuit haar web heeft Jane
Goodall zich in aids-onder-
zoekskringen laten horen. Ze
liet in Amsterdam stukken van
video-opnames zien, waarop je
chimps elkaar ziet omhelzen,
schouderklopjes geven, kusjes
geven en knuffelen met babies,
met grassprieten termieten
vangen.
„Ik heb laboratoria gezien,
die bezoeken waren nachtmer
ries voor me. Chimpansees
moeten menselijk behandeld
worden, al kosten grotere
kooien en meer verzorgers nog
zoveel geld, Kijk maar eens hoe
jullie leven: auto's, sjieke hui
zen, een hoop apparatuur. En
dan klagen over een paar extra
dollars? Kom nou. Het is ge
woon niet waar dat dieren geen
gevoelens hebben. Dat er een
geweldige kloof is tussen aan
de ene kant de mens en aan de
ander kant het dierenrijk. Wat
men met name in Japan en
Rusland met de proefdieren
doet is huiveringwekkend.
Geen sociaal contact, geen pri-
stuk)
vacy in een stelsel van kooii
waar ze zich vrij doorb
kunnen bewegen en zich ten
trekken. Geen buitenlui
Geen nest-materiaal. Cki
pansees zijn zich bewust i
zichzelf, hebben een geheii!
voor mensen en plaatsen,
nen vooruit denken en voor
toekomst plannen. Zij zijn
op tijdschriften om naar
plaatjes te kijken. Operaf
haten ze, vooral als er
van hun lever verwij derdmi
ten worden. Daar moet ie®
bijblijven: als ze verdoofd»
den en als ze weer
worden".
Dat allemaal heeft Ji
Goodall de experimenten
wetenschap en de pillenfa»
kanten voorgehouden.
Amsterdam stond niemand
om dat in twijfel te trekken
„Ik blijf optimistisch
het behoud van de dieren
deze aarde. Al zal het voon
melijk in reservaten
eilanden in de wereld van»
sen. Je moet optimistisch t
ven, want je moet blijven v«
ten", zegt Jane Goodall.
Finnegan, fang
nochmal an!
Het WDF brengt de Ameri-
taanse tv-film 'Finnegan,
iang nochmal an!' met de be
kende acteurs Robert Pres-
_»n en Mary Tyler Moore.
Finnegan is een 61-jarige
"ournalist, die betere dagen
leeft gekend. Tegenwoordig
nag hij alleen nog de Lieve
Jta-rubriek redigeren en hij
doet dat met veel tegenzin.
Ook Finnegans huiselijke
omstandigheden laten te
vensen over. In deze situatie
eert Finnegan tijdens zijn
'agelijkse busrit de 25 jaar
ingere Liz DeHaan kennen.
Ut tl is tr wit te vrlt
Uij zijn nitl sttrh
Mt. IK htb Hts mrjt.
Al het werk van Jane Goodall
t is nu verspreid over de hele
Een chimpansee kan door het tuiten van de lippen I
stelling uitdrukken. Dat wist Charles Darwin al getuigt
tekening uit zijn boek „De uitdrukking van van de effl'
bij mens en dier", verschenen in de jaren zeventig van d'J
rige eeuw. Bron: Thinkers Library, Science Section, W
1943. 1
