Zendamateurs 'praten'
via hun beeldschermen
bredanaar spil in netwerk van onbemande computerzendstations
Wetenschap als boemerang
WETEN SCHAP
'Stralingspaspoort
heeft weinig zin'
Infl STEM WETENSCHAP VRjJDAG 18 MAART 1988
T48
FOTO'S DE STEM/JOHAN VAN GURP
3REDA - Radio-zend-
imateurs over de hele
rereld 'praten' tegen
woordig met elkaar via
mn computers in
plaats van door de mi
crofoon. Steeds vaker
langen amateurs de
ïicrofoon 'aan de spij-
ter' zoals dat heet.
Belangstelling
Mogelijkheden
'Postbus'
Voorlichting
MILITAIR ONDERZOEK HOUDT ANDER ONDERZOEK KLEIN
SDI
Wedloop
Uitgaven voor
militair onderzoek
WMtdutelrt]
Japan
Milieu
NIEUWSFEITEN
Kolenafval als brand- en grondstof
Driedimensionaal beeld in computer
'Meststroom niet te beheersen'
Dieet maakt van bij 'n koningin
Reageerbuisdrieling uit twee eitjes
Kleine kans
Controle
I, Did. 1,15.55 uur), Ko-
lit de jaren Vijftig, in de
22.55 uur). Jonge boe.
arbeid veroordeeld, na-
Jet James Stewart.
4.30 uur). Op zoek naat
en man twee vrouwen
r fladdert. Tragi-kome-
rook, Barbara Rush en
i 1954, Did. 2, 23.10 uur)
ddelbare leeftijd willen
er van Jacques Becker
Ventura.
43/44, Did. 3 WDF, 20.00
film met Hans Albers in
verkiest boven de zee.
sland 1940, Did. 1, 10,35
it in Wenen op zoek naar
ien rijke fabrikant is ge-
.976, Did. 1, 20.45 uur). In
rouw vermoord. Aanwij-
ïall, maar de politiecom-
vallen. Met Stuart Mar-
21.45 uur). Spionagefilm
ran Alistair MacLean In
dpool heeft zich een ont-
n en Patrick McGoohan
7 uur). Drie secretaresses
/reken op hun slavendrij.
lly Parton, Jane Fonda en
e 1984, Did. 1, 23.00 uur),
at hij kanker heeft, pro-
ttig mogelijk te besteden
23.00 uur). Tweede c
ver de mafia-familie Cor-
ane moet na zijn wraak op
cilië vluchten.
;arije 1984/85, Did. 2,15.40
>edapest een baby, die per
tenpaar werd achtergela-
los Markos.
2, 19.30 uur). Portret van
et leven perfect georgani-
tijd over om met elkaar te
♦OtUTOR uit OW
andlcoïw
in8L-BUrS.4-$l
P18HHB-B8S - BREDA - J021JN - W8RLI 5.4 system
Hallo Hans
NuKi-Task Mr, U)
Uitsta connect Bstu»;8883B8 - T«!:l?34
funtal Wichten 144 stuks
laatste Wicht 16198
1 HIEWE berichten te LISTEN f
te is post uooe
--ILÜJiï***"8 885 ri«
iJS 238 P08HW8 08SEX 8.308/1238 heli
Titel
8308/1238 Mfttttttftttfttttttff
<n, unb&A 8308/1238 fTf TFrr rf rri
PWfHU8 P08OSI 830?/80ih Re mmmen
raMU-feni Tsd:t73S HSIWB «BS Type vow MU
Een van de honderden berichten die dagelijks bij Hans
Weijers op een van zijn beelschermen verschijnen. Na het
'Hallo Hans' staan onder gevevens over het aantal berichten,
het laatste bericht en dat er post is voor Hans.
Hans Weijers tussen zijn apparatuur. Op het bureau voor hem de pc's die hij gebruikt voor het Packet-radio project.
Rechts naast hem de zend-apparatuur die hij er bij nodig heeft.
crijk 1982, Did. 1,20.15 uur),
ier, waarin zij dubbelrol
in joodse vluchteling terug
leert zijn vrouw hem 1
L 2, 23.25 uur). In de 17de
'edro opdracht de geheime
Mexico op te sporen.
3 WDF, 22.30 uur). Tweede
irin tijdens de wapenstil-
gsgevangenen onderduiken
een communistische ver-
e hoofdrollen.
België 2, 20.15 uur). In een
rassenvooroordelen wordt
1 krijgt een neger de schuld
om hem te lynchea Verfil-
laa
uur). Tweede deel van Otto
■lier van Leon Uris. Na de
ingen in Haifa beginnen de
ip de onafhankelijkheid van
F, 20.00 uur). Rod Steiger in
beruchte misdadiger, die in
van Chicago in zijn macht
B6, België 2, 20.15 uur). Een
ïg van zijn bioscoop te ver-
rkeergarage wordt. Eerste in
)afydd Hywel in de hoofdrol
orRenéKloeg
tikken een boodschap
pp het beeldscherm van de
omputer en met een sim-
ele uiterst effectieve druk
op de knop suist de bood-
chap met een snelheid van
200 letters per seconde, 24
teer sneller dan een telex
bijvoorbeeld, door de ether
laar het zendstation waar
ie boodschap voor bestemd
De ontwikkelde appara-
aur is zo slim dat iedere
omputer uit de duizenden
erichten die uitgezonden
"orden precies die berich-
en haalt die voor hem zijn
stemd.
Deze vorm van radio-com-
nunicatie heet Packet Radio,
et verzenden van pakketten
formatie. De laatste twee
ear zijn in landen in West-
mpa bemande en onbe-
nande netwerken opgericht
[an dit soort computerzendsta-
°ns. Zend-amateur Hans
Weijers uit Breda, actief onder
de roepnaam PAOHWB, is de
eerste amateur in Nederland
die een hulpstation in het net
werk heeft. Hij wordt ook de
spil in het netwerk dat over
drie maanden in Nederland
moet draaien. Weijers is enkele
jaren geleden bekend gewor
den toen hij samen met een
tweede Bredase amateur via
zijn zend-apparatuur verbin
ding onderhield met Mexico na
de grote aardbeving. Op die
manier heeft hij honderden
mensen uitsluitsel kunnen ge
ven over het lot van familie en
vrienden.
Het werk van Weijers aan het
netwerk van computer zend
stations heeft grote belangstel
ling van de PTT, de Technische
Universiteit Twente en Esa/
Estec, het Europees Ruimte
vaart Onderzoeksbureau in
Noordwijk. De TU-Twente
heeft al een directe computer
verbinding met Weijers, die op
dit moment een zender aan het
ontwerpen is om de zendsnel-
heid op te voeren naar 9600 let
ters per seconde. Het is de be
doeling dat de TU in een later
stadium aansluiting krijgt op
het netwerk van zendstations.
Packet Radio is oorspronkelijk
ontwikkeld in de Verenigde
Staten.
Een jaar of vijf geleden is die
ontwikkeling overgewaaid
naar Europa. De laatste twee
jaar zijn de activiteiten rond
Packet Radio enorm toegeno
men, niet alleen bij zend-ama-
teurs maar ook bij de PTT.
Volgens de zend-amatateurs is
hun apparatuur op dit moment
nog intelligenter dan die van de
PTT. Toen de eerste voorzich
tige stappen op het gebied van
Packet-Radio werden gedaan
beperkte het radio verkeer zich
tot boodschappen van de ene
amateur naar de andere.
Simpel gezegd gaat Packet
Radio als volgt. Men heeft een
home-computer of een perso
nal computer en zend- en ont-
vangapparatuur. Tussen de
computer en die apparatuur
komt een apparaat te staan,
een modem, dat de computer
taal omzet in hoorbare tonen.
Hoort een computer dat een be
richt voor 'hem' bestemd is dan
zet eenzelfde modem de tonen
weer om in computertaal en
verschijnt de boodschap op het
scherm.
Onderzoek van amateurs wees
heel snel uit dat deze vorm van
communicatie ongekend grote
mogelijkheden heeft. Bood
schappen kunnen veel sneller
verstuurd worden, de controle
mogelijkheden zijn beter zodat
er veel nauwkeuriger gewerkt
kan worden en veel stations
kunnen tegelijk van een fre
quentie gebruik maken. De
groeiende internationale inte
resse maakte het noodzakelijk
dat er afspraken kwamen, zo
als bijvoorbeeld bij gebruik
van video-recorders gekozen
zou moeten worden tussen PAL
enSECAM.
De amateurs zijn erin ge
slaagd om over de hele wereld
afspraken te maken over zaken
als 'Hoe lang boodschappen
mogen zijn' en 'komt de naam
van de afzender eerst of die
van de ontvanger'. De bood
schappen, die via Packet Radio
worden verzonden, worden op
een unieke manier gecontro
leerd. Gaat een boodschap de
computer uit dan krijgt hij mee
van wie hij komt naar wie hij
toe moet en uit hoeveel tekens
hij bestaat. Klopt bij aankomst
een van die gegevens niet, dan
gaat er een signaal terug naar
de afzender en wordt de bood
schap opnieuw verzonden.
Alle amateurs met een com
puter, een Packet Radio pro
gramma en een modem kunnen
de boodschappen die in de
ether geslingerd worden ont
vangen. De computer is daar
naast in staat om boodschap
pen die voor hem bedoeld zijn
daaruit te halen en op het
beeldscherm te zetten. Onder
zoek heeft inmiddels uitgewe
zen dat afhankelijk van de
zend- en ontvanginstallatie
voor iedere frequentie een ma
ximum afstand bestaat waar
over berichten foutloos verzon
den kunnen worden. Voor de
twee meter (145.000 Mhz), de
meest gebruikte frequentie, is
dat ±50 kilometer. Momenteel
wordt hetzelfde onderzoek ge
daan op 70 centimeter. Regel
matig worden op lagere fre
quenties experimentele verbin
dingen gemaakt met Amerika,
Sumatra en andere landen over
de hele wereld.
Al sinds jaar en dag maakten
zend-amateurs gebruik van
onbemande tussenstations (re
peaters) om hun boodschappen
versterkt opnieuw te laten uit
zenden om zo over grotere af
standen te kunnen werken. Het
netwerk van onbemande com
puterstations heeft oneindig
veel meer mogelijkheden. Deze
digitale repeaters bieden de
zwakke broeders, amateurs
met weinig vermogen en be
perkte antenne-installaties de
gelegenheid verbindingen over
grote afstanden te maken. Zij
maken verbinding met het net
werk om vervolgens met de
sterkere zenders daarvan ver
bindingen over grotere afstan
den te maken.
Een voorbeeld. Een amateur
in Gent wil een verbinding ma
ken met een amateur in Gro
ningen. De Belg maakt dan
eerst een verbinding met het
dichstbijzijnde netwerkstation.
Heeft hij verbinding dan geeft
hij het commando verbindt mij
met amateur die en die in Gro
ningen. Het netwerk bepaalt
dan zelf via welke stations de
boodschap naar Groningen
gaat. Het net is zelfs zo intelli
gent dat het bij uitvallen van
een de tussenstations zelf een
alternatieve route bepaalt.
De reikwijdte is in principe
onbeperkt. Het netwerk in Ne
derland is bijna klaar. Boven
dien zijn er besprekingen
gaande om de netwerken van
Nederland, België en Duitsland
te koppelen. Ook in Frankrijk
en Engeland wordt gewerkt
aan de oprichting van netwer
ken.
De amateurs hebben ook een
moderne oplossing gevonden
voor het geval er berichten zijn
voor stations die niet thuis ge
ven. Ze hebben een tweede net
werk opgericht van gecompu
teriseerde postbussen (mailbo
xen). Stel dat een amateur niet
thuis is. Een bericht voor hem
kan dan in de 'postbus' worden
gestopt. Die 'postbus' zendt
iedere kwartier uit voor wie hij
berichten heeft. Leest iemand
dat er een bericht voor hem in
zit dan kan alleen hij dat be
richt eruit halen.
Er kunnen ook berichten
voor iedereen in gestopt wor
den. In die 'postbus' zit ook een
databank met informatie over
satellieten, over allerlei typen
home computers en hun goede
en slechte eigenschappen. Hans
Weijers in Breda heeft op dit
moment een databank van 9
megabite, oftewel 6000 velletjes
A4. In totaal kan hij een kleine
15.000 A4 velletjes in zijn data
bank kwijt Van de mailboxen
bestaat er in Nederland al een
netwerk. Berichten voor an
dere mailboxen bijvoorbeeld in
Groningen worden 's nachts
doorgegeven.
Het duurt maximaal 24 uur
voordat een bericht op de
plaats van bestemming is. Op
dit moment bestaan er 15 mail
boxen voor het hele land. Daar
moeten er nog vijf bij komen
om landelijk te kunnen opere
ren. De mailbox van Weijers is
ook in dit net de koppeling tus
sen Nederland, België en
Duitsland. De amateurs zijn nu
bezig met om het 'postbussen-
net te koppelen met de onbe
mande tussenstations. Straks
komt een bericht voor een
amateur dus direct in de 'post
bus' van bestemming als
iemand 'niet thuis' geeft.
Landelijk is een commissie op
gericht van actieve amateurs
en de Vereniging Experimen
teel Radio Onderzoek Neder
land die voorlichting gaat ge
ven over nieuwe ontwikkelin
gen. De technische mogelijkhe
den nemen in ongelooflijk hoog
tempo toe. De amateurs zijn
veel verder dan de PTT ooit
had verwacht. Ze hadden al
een netwerk van stations toen
de PTT nog dacht dat het al
leen op papier bestond. Proble
men die amateurs hebben bij
het maken van de computer
verbindingen komt de PTT ook
tegen. De amateurs hebben
daar oplossingen voor gevon
den waar de PTT gebruik van
maakt.
Het amateurnet heeft als
voordeel dat vrijwel alle ama
teurs hun modems zelf ge
bouwd hebben. Zendappara
tuur en antennes zijn naar
eigen ontwerp gemaakt of aan
gepast. Bovendien zijn veel van
hen in staat het systeem met
eigen kennis in de lucht te hou
den. Ze kunnen reparaties zelf
doen en de computerprogram
ma's indien nodig zelf aanpas
sen. Bijvoorbeeld bij rampen is
dat een levensgroot voordeel.
Tijdens de watersnood in
1953 hebben radio zendama
teurs dagenlang voor de com
municatie tussen de ondergelo
pen gebieden en de reddings
ploegen gezorgd. Een tweede
voordeel is dat er oneindig veel
stations van dezelfde frequen
tie gebruik kunnen maken. Het
doorzenden van boodschappen
is maar secondenwerk en bo
vendien bepaalt een station zelf
of een boodschap voor hem be
doeld is of niet.
Barfly- foto archief de-"9
rttenborough draait voor 4
da. Meeslepend filmepos ow
iko, zwarte vrijheidsstrijd®
n hun gezamenlijke strijd
ca. Spanning en sentiment®
•ische gebeurtenissen g«d"'
is geprolongeerd in Ciné
nem'actueel 3 in Bergen «P
Dunaway acteren subliem
kroegentocht. Het scenan
les Bukowski, Amerikaan9
itreisand en regisseur Mar®
4 in Breda. Boeiend Ps.yctl»
il geraakte vrouw (Streisanj
g het slachtoffer van in"®
iller van Dick Maas, blijft®;
la, Centraal 1 in Geertrui"®
De Koning var. Engeland
Grey en Patrick Swayze t
ion en Cinésol 1 en 2 in Bre®
in Bergen op Zoom en De j;
liver Stone over de keifta1*
zien in Luxor in Terneuz"11
1 over het leven van Mora
enkele voorstellingen van
iucci blij ft in Casino 2 in Br"
Ien in Casino 3 in Breda, C>£
1 en De Koning van Engln®
Door Kees Buijs
De militaire wetenschap
I slokt wereldwijd honderd-
yijftig miljard gulden per
jaar op. Dit is veel meer
dan het wetenschappelijke
werk voor vreedzame toe-
I Passingen krijgt.
Bovendien profiteren
het zuiver wetenschappe
lijk onderzoek en het toe
gepaste civiele onderzoek
I nauwelijks van de resulta-
ten van militair onder-
j zoek.
I Dit blijkt uit verkenningen
"de onafhankelijke deskundi-
Sfki^t h'nnen- en buitenland
"ebben opgesteld ter onder-
I sieuning van het Nederlandse
wetenschapsbeleid.
Den veelgehoord excuus te-
een het verminderen van geld
°or de militaire wetenschap
s' dat er zoveel waardevolle
"Pm off' gaat van militaire
aar meer vreedzame techno-
j "g|e. In het verleden hebben
'v'e'e produkten inderdaad
"j™eel gehad van militaire
I ete"schap. Een bekend
h^, !d is het anti-aan-
Klaagje in de tefalpan, dat
^spronkeiijk is ontwikkeld
vaart Ameril{aanse ruimte-
I .'*j'8ar het ontwikkelen van
v Produkten als spin off
"militair6 is een heel dure
thode. Het zou veel goed-
koper zijn de gewenste pro
dukten direct te ontwikkelen.
Bovendien is het spin off-ef-
fect al enkele jaren gering. In
de hedendaagse wereld is mi
litaire spin off eerder mythe
dan werkelijkheid.
In feite zijn de markten, die
afhankelijk waren van grote
sommen speur- en ontwikke
lingsgeld - consumentenelek
tronica, computers en mo
derne voertuigen - in handen
gekomen van Japan: toeval-
lig(?) een land dat maar heel
weinig speur- en ontwikke
lingsgeld uitgeeft aan het le
ger.
Het SDI-project laat de keer
zijde van militair onderzoek
duidelijk zien. De Amerika
nen steken dertig miljard dol
lar in de ontwikkeling van
hun defensiesysteem in de
ruimte. Slechts vijf procent
komt terecht in het funda
menteel onderzoek. Dit
maakt spin off niet waar
schijnlijk.
Daarnaast zullen de tech
nologieën waaraan men
werkt -optische computers,
laser-optica, de ontwikkeling
van computer-hardware en -
software, en aandrijfsyste
men van wapens - weinig be
tekenis hebben voor de
vreedzame industrie. De ex
treme eisen waaraan mili
taire technologiesystemen
moeten voldoen, beperken de
mogelijkheden voor commer
ciële toepsssingen sterk. Daar
komt nog bij, dat de meeste
resultaten van SDI-onder-
zoek geheim moeten blijven.
De enige militaire spin off
bestaat uit onderzoekers die
overstappen naar de civiele
'sector: een belangrijke vorm
van kennisoverdracht. Maar
omgekeerd kunnen topwe-
tenschappers uit universitei
ten en bedrijven ook worden
weggekocht met het grote
geld van militaire onderzoek
sprojecten als SDI.
Het hele SDI-project, in
dertijd aangekondigd als een
grote uitdaging aan universi
teiten en grote bedrijven, zou
wel eens als een boemerang
kunnen werken. Amerika's
bondgenoten voelen er steeds
minder voor om mee te doen.
Men verwacht dat Europese
bedrijven de komende vijf
jaar hooguit een derde deel
(driehonderd miljoen dollar)
in de wacht zullen slepen van
de SDI-contracten die hun
enkele jaren geleden in het
vooruitzicht zijn gesteld.
De militaire wetenschap is de
belangrijkste activiteit die de
wapenwedloop tussen Oost en
West voedt. De Verenigde
Staten en de Sovjetunie geven
viervijfde van alle militaire
onderzoek en ontwikkelings
werk uit. Groot-Brittannië,
Frankrijk, China en West-
duitsland zijn samen goed
voor tien procent. In de hele
wereld werken vijfhonderd
duizend wetenschappers en
technici aan militair onder
zoek. Dit is twintig procent
van alle wetenschappers en
technici.
Het geld dat men uitgeeft
aan militair onderzoek, is in
het algemeen verloren voor
civiele produktie. Dit heeft
negatieve economische en so
ciale gevolgen voor geïndus
trialiseerde en ontwikke
lingslanden. Zolang de mili
taire onderzoeksuitgaven zo
veel geld blijven opslokken,
komt er te weinig terecht van
het onderzoek naar bijvoor
beeld passende en nuttige
(x miljarden US-dollars)
vmlgMSaM
0 England
Shirt#
'SS "60 K TO 75 W
Bron: UK Mlttary R&D
technologieën voor de Derde
Wereld.
De drie verkenningen, die
minister Deetman van On
derwijs en Wtenschappen
heeft laten uitvoeren, belich
ten de ontwikkeling van de
verhouding tussen civiel en
defensiegericht speur- en
ontwikkelingswerk in de af
gelopen veertig jaar. Aan de
publikatie van de studies is
geen beleidsbepaling verbon
den, maar de gezichtspunten
zullen de Nederlandse rege
ring, parlement en onderzoe
kers wel beïnvloeden in de
keuze van onderzoeksonder
werpen en wetenschappelijke
samenwerking, zo meldt het
voorwoord van de studies.
Een andere bron van span
ningen ligt tussen militaire
activiteiten (legeroefeningen)
en het milieu. De Raad voor
het Milieu- en Natuuronder
zoek stelde hiervoor drie jaar
geleden een werkgroep in.
Onlangs deed zij de regering
een groot aantal aanbevelin
gen voor onderzoek. De werk
groep bepleit vooral:
onderzoek naar de gevol
gen van legeroefeningen
langs de kust en op het water;
hoe vaak maken militaire
activiteiten in de praktijk ge
bruik van hun uitzonderings
positie in de milieuwetge
ving;
welke plaats, inrichting en
beheer van militaire oefen
terreinen veroorzaken zo min
mogelijk schade aan natuur
en milieu;
is een milieuvriendelijker
aanpak van oefeningen mo
gelijk; en
welke milieuproblemen
kunnen een bron van span
ning vormen tussen landen?
De verkenningen Military R&D,
Study on defence and civil
science and technology en SDI
and industrial technology policy
zijn verschenen bij de Staats
drukkerij in Den Haag. Militaire
activiteiten, natuur en milieu is
een publikatie van de Raad voor
het Milieu- en Natuuronderzoek
te Rijswijk.
In het Middenlimburgse Koningsbosch begint men binnenkort
met de bouw van een installatie die kolenreststoffen aanwendt
als brandstof èn als grondstof. De installatie is de eerste in de
wereld.
De fabriek gaat een bindmiddel produceren voor de kalkzand-
steenindustrie, en zal jaarlijks maximaal tachtigduizend ton
kolenafval verwerken. Hiermee wordt niet alleen opslag van
deze stoffen vermeden, maar ook een oplossing gevonden voor
de kolenreststoffen met een hoog koolstofgehalte, waarvoor
totnutoe nauwelijks toepassingen voorhanden waren. De
nieuwe fabriek zal de huidige asproduktie van de wervelbed
ketels en van de kolengestookte installaties in de Nederlandse
industrie volledig kunnen verwerkea
Meer selectieve geneesmiddelen en bacteriën op maat, gemaakt
met behulp van DNA-technieken, kunnen sneller en beter
worden ontworpen en 'berekend' via driedimensionale beelden
op het computerscherm.
Het analyseren van 3D-beelden - met scanners verkregen en in
computergeheugens vastgelegd - staat wereldwijd nog in de
kinderschoenen. Ons land gaat er nu negen miljoen gulden in
steken. Vier miljoen komt voor rekening van het Stimulerings-
projektteam Informaticaonderzoek (SPIN).
Deelnemers aan het onderzoek zijn vakgroepen aan de univer
siteiten van Delft en Amsterdam en het Hubrecht laborato
rium voor moleculaire celbiologie in Utrecht Men gaat onder
meer gebruik maken van een microscoop die erfelijk materiaal
in levende celkernen zichtbaar en behandelbaar maakt Ook in
de petrochemie, robotica en aeronautica kunnen 3D-beelden
per computer zeer goed van pas komea
Verandering in de samenstelling van het veevoer zal de ko
mende jaren geen enkel effect hebben op het beheersen van de
meststroom. De overheid kan wel zeggen dat een reductie van
stikstof en fosfaten in het voer van dertig tot veertig procent
haalbaar is, maar de fabrikanten ontkennen dat stellig.
Met deze woorden draaide ir. Voorburg, hoofd afdeling milieu
techniek van het instituut IMAG in Wageningen, een van de
oplossingen voor de mestproblemen de nek om. Dat deed hij
tijdens het symposium Licht op Lucht in Den Haag, een initia
tief van de Stichting Maatschappij en Onderneming en de Ver
eniging Lucht. De werkgroep landbouw van het symposium,
die rapporteert aan het ministerie, vertrouwt overigens wèl op
technische oplossingen; ook al zijn die er nu nog niet.
Lange tijd heeft men gezocht naar een geheimzinnige stof, die
ervoor zorgt dat één van de duizenden vrijwel geslachtsloze
werkbijen in een korf uitgroeit tot een vruchtbare koningin.
Fout. Het is geen stof, maar een uitgekiend dieet met een nauw
luisterende afstemming van koolhydraten en eiwittea
Alle bijen krijgen de eerste drie weken van hun leven hetzelfde
te eten - een mengsel van honing en klierafscheiding van jonge
werkbijen - maar daarna moeten de werkbijen het doen met
hongerporties stuifmeel, terwijl de toekomstige koningin in
haar koninginnecel de fijnste hapjes toegeschoven krijgt
Onderzoekers van het Max Planck Instituut voor biochemie in
Martinsried bij München ontdekten, dat kleine wijzigingen in
het voedselpakket tot allerlei soorten bijen leiden, tussen een
koningin en een werkbij in; soorten die in de natuurlijke bijen
korf niet voorkomen.
In het Middenfranse Vichy is voor het eerst in Europa een rea
geerbuisdrieling uit twee bevruchte eitjes geboren. Thomas,
Anne en Julie (2,6, 1,5 en 1,3 kilo), alle drie voortgekomen uit
een in vitro-bevruchting, zagen met elk twee minuten tussen
pozen het levenslicht.
De drie baby's, van wie twee een echte tweeling uit hetzelfde
eifje en een Valse' uit een tweede eitje, maken het goed, evenals
hun dertigjarige moeder. Er was nog maar één ander geval van
een reageerbuisdrieling uit twee eitjes bekend. Dat deed zich in
1987 voor in Australië.
Door Kees Buijs
„Het in Westduitsland ingevoerde stralingspaspoort, dat
aangeeft hoeveel röntgenstraling een patiënt heeft ontvan
gen, heeft weinig zin. De stralingsdoses zijn meestal vrij
laag. De patiënt loopt een veel groter risico wanneer er
géén foto genomen wordt."
Dat zegt drs. M.A.O. Thijssen,
fysicus bij de afdeling radio
diagnostiek van het Nijmeegse
Sint Radboudziekenhuis. Hij
bewaakt er de kwaliteit van de
stralingsapparatuur. Met de
Maastrichtse radioloog drs. G.
Snoep kijkt Thijssen hoe in het
buitenland de stralingsbe
scherming rond medische ap
paratuur is geregeld.
Hun onderzoek - in opdracht
van het ministerie van Welzijn,
Volksgezondheid en Cultuur-
moet het basismateriaal leve
ren voor een zinvolle discussie
over de beste aanpak in Neder
land. Aanleiding vormt de
nieuwe EG-regeling die pa
tiënten moet beschermen tegen
teveel straling. Voor patiënten
bestaan geen dosislimieten, wel
voor personeel dat met de ap
paratuur werkt. Eind dit jaar
zullen zij de resultaten bekend
maken.
Het risico dat een patiënt loopt
door een röntgenfoto, is erg
klein; veel kleiner dan wan
neer hij bijvoorbeeld een
kwartiertje buiten loopt of
even de stad in gaat. Volgens
Thijssen is de kans dat iemand
een spontane tumor oploopt
één op de tweeduizend, tegen
één op de 36.500 als gevolg van
een röntgenonderzoek van de
buik. Toch mag je dergelijke
risico's niet verwaarlozen, om
dat ziekenhuizen jaarlijks vele
duizenden röntgenfoto's ma
ken.
Daar komt bij, dat de ge
bruikte hoeveelheid straling
voor dezelfde foto's verschilt
van ziekenhuis tot ziekenhuis,
en zelfs daarbinnen. Vroeger
liep het bijvoorbeeld voor
borstfoto's in het Sint Rad
boudziekenhuis uiteen van zes
tot 85 millirad. „Dat was nogal
wat", aldus Thijssen. Sinds er
voor de hele afdeling radio
diagnostiek technische aanpas
singen zijn gemaakt, schomme
len de stralingsdoses rond de
twintig millirad. De benodigde
hoeveelheid straling hangt van
veel factoren af, onder meer
van de patiënt; voor een stevig
gebouwde man is meer straling
nodig dan voor een magere.
Thijssen hoopt met name in
Zweden een praktijksituatie
aan te treffen die voor ons land
bruikbaar is. Verder valt te
denken aan een verplichte
jaarlijkse controle van stra
lingsapparatuur. In de Ver
enigde Staten gebeurt dat al.
Maar daar is het ook hard no
dig, vanwege de vaak oude ap
paratuur en het intensieve ge
bruik, in de hand gewerkt door
het Amerikaanse stelsel van
gezondheidszorg.
Hoewel we volgens de Nij
meegse fysicus in Nederland
„niet zo slecht zitten", kunnen
de bezuinigingen op de gezond
heidszorg ongewenste gevolgen
hebben. Alleen aan röntgenap
paratuur had het Sint Rad
boudziekenhuis vier jaar gele
den voor twee miljoen gulden
moeten vervangen; nu is dit
bedrag opgelopen tot vier vijf
miljoen.
„De kwaliteit loopt steeds
verder terug, door het uitstel
len van de vervanging van ap
paratuur", zegt Thijssen. „Vlak
voor Kerstmis heb ik hier nog
een kamer gesloten. De appa
ratuur was uit stralingshygië-
nische overwegingen niet veilig
meer. Ik denk dat we de ko
mende jaren door een stevig
dal heen gaan."