OP ZOEK NAAR KANKER-CODES MET BIO-CHEMISCHE BREIMACHINE
Wedstrijd tussen bijbel en computer
WETENSCHAP
JOHAN VA]
Boin-incid
fotograaf
De Stem
'Kameel
'THEOLOGEN HEBBEN LIEVER EEN BOEK OP DE PLANK'
UIT BOEKEN BLADE.I pESTEM EXTRA
GROOTSTE SC
DESTEM
Hooiberg
Cetus
Haarwortel
Ontrafeling
Cel-deling
Gen beschermt bonerassen tegen virus
Jupiters vlek in lab nagebootst
Schutter en visser verzieken milieu
Leverpomp helpt kankerpatiënten
Drinkpoelen en vennen bedreigd
Geluk
Ontwikkelingen
Trots
Camel
Onderzoek virussen
kan veel preciezer
Een heel snelle en gevoe
lige methode om afwijkin
gen in de erfelijke eigen
schappen van cellen op te
sporen wordt sinds enkele
maanden in een Leids uni
versiteitslab toegepast. Een
super-snel-breiend enzym,
een biologisch actieve stof,
heeft de rol van bacteriën
bij het vermenigvuldigen
van ingebouwde stukjes
DNA overgenomen. Door
het snel bijmaken van
honderdduizenden DNA-
code-copietjes kunnen af
wijkingen veel duidelijker
zichtbaar worden ge
maakt. Een vergrotings
truc zonder loupe of micro
scoop. Dat geeft volgens
biochemicus dr. Hans Bos
uitzicht op veel nieuwe
toepassingen: sneller en
trefzeker virus-ziektes als
AIDS opsporen en erfelijke
afwijkingen. In Leiden ge
bruikt men het nieuwe
chemische 'instrument' om
de veroorzaker van kanker
in allerlei tumoren tot op
zijn erfelijke code en het
ontstaan daarvan bloot te
leggen en vlugger te ontra
felen en hopelij k te begrij -
pen. De eerste resultaten
zijn nog niet bemoedigend:
er zit vooralsnog nog geen
systeem in kanker.
Door Laur Crouzen
Stel je hebt zes miljoen boeken
van 1000 bladzijden elk. In een
paar honderd exempleren zit
op een bepaalde bladzijde een
lelijke druk-inktvlek of een
ezelsoor. Ga je dan, als je die
mislukte exemplaren wü op
sporen, alle boeken opscheuren
in 6 miljard bladzijden en een
onafzienbaar leger lezers inhu
ren?
Nou is lezen een leuke vorm
van ontspanning maar als ant
woord op de vraag boven zal
iedereen hard „nee" roepen.
Toch kan het van één foutje
van een op de twee, drie of zes
miljard afhangen of iemand
phenylketonurie (PKU) heeft,
een erfelijke stofwisselings
ziekte, waardoor na enkele ja
ren zwakzinigheid bij het jonge
kind optreedt. Of sikkelcel-
anemie, een bepaalde vorm van
chronische bloedarmoede,
waarbij de rode bloedcellen een
sikkelvorm krijgen en snel af
sterven. Ook kan zo'n foutje er
de oorzaak van dat een cel
een kankercel wordt.
Het Sylmvs-lab, een plek van DNA-top-research in
Nederland. - foto laur crouzen
Bio-chemicus dr. Hans Bos bij robot ROB 3. In een vastgesteld tempo zorgt de arm vol
buisjes voor de juiste temperatuur-wisselingen, die de bio-breimachine op gang houdt.
- FOTO HENK KOSTER
Als het een vraag van le""i of
dood betreft of van een langdu
rige ziekte of een afschuwlij ke
toekomst voor een baby, dan
liggen de zaken heel anders.
Onderzoekers storten zich dan
wél op een enorme hooiberg om
die ene speld eruit te halen. Die
hooiberg bestaat uit DNA, de
scheikundige code in de kern
van elke cel van elk levend we
zen, die de erfelijke eigen
schappen in de ruimste zin van
het woord bepaalt Een code
opgebouwd uit lange slierten
materiaal in de vorm van een
gedraaide touwladder, een
wenteltrap, waarvan de treden
telkens uit twee in elkaar pas
sende stukken bestaan, die
naar him chemische eigen
schappen 'basen' worden ge
noemd.
Er zijn vier verschillende
halve treden, die - met de be
ginletter van hun scheikundige
naam - A, C, G en T gedoopt
zijn. De A's passen alleen maar
op de T's en de C's steeds op de
G's. Verder kan die dubbele
code elke willekeurige vorm
aannemen al naar gelang de
uiteindelijke erfelijke eigen
schap, waarvoor ze staat. In to
taal zijn er zes miljard van
zulke treden. Een A'tje dat op
een bepaalde plek anders zit,
kan een bepaalde cel voorbe
stemmen tot kankercel. Die cel
heeft een onco-gen, heet het
dan in de wetenschappelijke
taal. Ze heeft dan een bepaalde
ATCG-code, war^-door zo'n cel
zich ontzettend snel ga«t delen
en een gezwel vormt.
Als je praat over foutjes van
één op de miljarden en het op
sporen daarvan, lijkt dat onbe
gonnen werk. Dat kostte tot
voor kort ook enorm veel tijd.
Maar in 1985 ontdekte een me
dewerker van de Amerikaanse
Biotech-firma Cetus een
nieuwe methode om DNA af te
zoeken op hele kleine afwijkin
gen van één letter in de code,
puntmutaties genoemd. Een
enorme vooruitgang voor het
onderzoek naar kleine afwij
kingen en dat heeft ondermeer
het kanker-onderzoek op mole
culaire schaal behoorlijk ver
sneld.
Het gaat om een chemische
truc om in een grote hoeveel
heid DNA een afwijkend plekje
op te zoeken en dat stukje van
bijvoorbeeld 200 letters in code
vervolgens snel te vermenig
vuldigen, te copiërea Zodat de
speld in de hooiberg een hele
berg spelden wordt. Net alsof
de enorme puzzel plotseling uit
allemaal aan elkaar passende,
dezelfde stukjes blijkt te be
staan. Een vondst als die van
een geniale foto-copieerder, die
de pagina met de inktvlek in de
zes miljoen boeken feilloos op
spoort en daar in een paar uur
zoveel copieën van trekt, dat
een enorme berg papier onmid
dellijk aangeeft, waar de ge
wraakte bladzijde te vinden is.
Sinds enkele maanden wordt
deze nieuwe revolutionaire
methode ook in Nederland toe
gepast onder andere door de
biochemicus dr. Hans Bos, staf
medewerker onderzoek van de
vakgroep Medische biochemie
van de Rijksuniversiteit Lei
den. Hij werkt al jaren aan het
uiteenrafelen van de erfelijke
code in menselijke cellen en
kijkt naar kleine veranderin
gen en het verband met het
ontstaan van kanker.
Hans Bos: „Het voordeel van
deze copieermethode is, dat je
nu bijvoorbeeld bij menselijk
DNA, dat geïnfecteerd is door
erfelijk materiaal van een vi
rus, zoals bij AIDS, heel exact
kunt vaststellen of dat
vreemde materiaal, ook al is
het maar heel weinig, inder
daad aanwezig is. Tot voor kott
kon je deze virussen alleen met
behulp van een viruskweek op
sporen. Of je moet afgaan op de
aanwezigheid van anti-stoffen.
Nu is het mogelijk om recht
streeks het virus-DNA aan te
tonen en heel snel."
„De wortel van een haar, bij
voorbeeld, die gevonden is op
de plaats van een moord, bevat
nu genoeg DNA om uit te zoe
ken of de haar afkomstig is van
een eventuele verdachte. Dat is
een andere toepassing, die men
in Amerika al gebruikt heeft."
„Ons eigen onderzoek gaat
om het opsporen van de erfe
lijke basis van kanker. Wij zoe
ken in Leiden een antwoord op
de vraag door welke verande
ringen in het DNA van kanker
ontstaat. Van bepaalde genen -
dat zijn bekende, afgepaalde
stukken DNA - is bekend, dat
heel kleine veranderingen
daarin een rol kunnen spelen
bij het ontstaan van kanker.
Zo'n veranderd gen wordt een
onco-gen genoemd. Ongeveer
50 van dergelijke genen zijn nu
bekend. Een drietal onco-genen
komt het vaakst voor. Dit zijn
normale genen die bij iedereen
in alle cellen voorkomen, maar
waarvan in een tumorcel één
enkele traptrede van het DNA
anders is. Hele kleine, spontane
'foutjes'. Wij willen nu weten
hoe vaak die kanker-codes in
menselijke tumoren voorko
men, hoe belangrijk ze zijn, in
welke tumoren die afwijkende
stukken DNA voorkomen en of
dat iets leert over de de behan
deling van de ziekte. En de
nieuwe 'copieer'-methode helpt
ons daar geweldig bij."
„Tot voor kort was het vast
stellen van een kleine verande
ring in het DNA van een tumor
een verschrikkelijk werk. Drie
maanden tot een half jaar werd
gedaan over enkele tumoren.
Die trage manier met behulp
van het maken van kweken
van genetisch veranderde ba
cillen en het uitzoeken daar
van, hebben we nooit zelf ge
daan. We gebruikten recent al
een snellere methode van op
sporing van DNA-mutaties,
maar in combinatie met deze
nieuwe methode gaat alles nog
veel sneller en veel gevoeliger.
Nu kunnen we veel meer tumo
ren monsters bekijken in veel
kortere tijd: uit de dikke darm,
van de longen, van eierstokken
en leukemie-cellea"
„Alleen zijn de resultaten zijn
nog niet echt bemoedigend. Er
zit nog geen systeem ia In
sommige gezwellen komen de
gezochte onco-genen helemaal
niet voor, in sommige is de ver
deling fifty-fifty. We begrijpen
er nog niet veel van, maar we
staan ook nog pas aan het be
gin van de erfelijke ontrafeling
van kanker. Als we zo snel
kunnen werken als nu komen
we aan vragen toe als: kunnen
kankers ingedeeld worden
naar gelang de DNA-afwijkin-
gea Wat doet de veranderde
DNA-code in de kankercel en
welke rol speelt dat bij het ont
regelen van de groei. Met het
zoeken naar die antwoorden
maken we nog geen mensen
beter, maar je moet ergens be
ginnen."
Hans Bos pakt een dikke
klapper van een van de tafels
in de onderzoek-zaal van het
Sylvius-laboratorium aan de
Wassenaarseweg in Leiden.
„Sinds we met de nieuwe me
thode hier aan de slag zijn, is
dit boek in enkele maanden tijd
een stuk dikker geworden. Het
staat bijna bol van de foto-af
drukken, waarop de gezochte
stukjes DNA met behulp van
radio-actieve stoffen hun aan
wezigheid in een bepaalde op
lossing verraden. Dat was en
kele maanden geleden nog
werk van jaren. Nu kan ik in
enkele uren een heel klein
stukje DNA 100.000 maal ver
menigvuldigen, waardoor fou
ten in de DNA-code veel sneller
en gemakkelijker op te sporen
zijn."
Even verder plakt op een
diepvries-kast een getypte lijst
van enkele tientallen A-T-C-
G-codes, die de scheikundige
samenstelling geven van de
kanker-codes, waarnaar Hans
Bos op zoek is. Bij de deur
maakt een robot-arm een
steeds terugkerende zwaaibe-
weging met een rooster vol
buisjes in zijn metalen knuist.
Hij laat de buisjes voorzichtig
neer in water van verschil
lende temperaturen. Want
temperatuurverschillen is een
van de onderdelen van de
nieuwe methode.
Polymerase-ketting-reactie is
de officiële naam van de truc.
Polymerase is de naam van een
chemische actieve stof -een
enzym- die letterlijk vertaald
'kettingmaker' betekent.
Het enzym is een belangrijk
instrument bij de celdeling.
Want het kan, wanneer bij de
deling de twee strengen van de
DNA-ladder uit elkaar gaan,
de gebroken code weer tot een
volledige dubbele spiraal aan
vullen. Alleen moet er een be
gin op de DNA-ladder zitten.
Er moet al een stukje dubbel
zijn waarbij het enzym kan
aanknopen en vanwaaruit het
verder kan breien.
Nu is het de kunst om die be-
ginstukjes, die je kunstmatig
kunt maken zo te kiezen, dat
het enzym net die stukjes gaat
aanvullen, waarnaar je op zoek
bent. Eerst wordt de DNA-
massa tot 90 graden verhit,
waardoor de twee poten van de
ladder uiteen gaan. Vervolgens
gaan bij een andere, lagere
temperatuur de beginstukjes
van ongeveer 20 code-letters op
zoek naar de plekjes, waar ze
volgens de binding A-T en C-G
thuishorea En dan slaat bij een
derde, weer iets hogere tempe
ratuur het enzym aan het
breiea
De robot ROB3 zorgt voor de
telkens wisselende temperatu
ren door het materiaal om de
zoveel minuten in andere bad
jes te dompelen. En als er in de
buisjes voldoende onderdelen
zitten voor elke fase van de re
actie kan het proces aan de
gang blijven, totdat er genoeg
copietjes gemaakt zijn. In theo
rie verdubbelt na elke rond
gang van ROB3 het aantal ge-
copieerde DNA-stukjes. Deze
DNA-copieljes worden vervol
gens bestudeerd op mogelijke
veranderingen."
De beperking van de 'truc'
mag duidelijk zijn. Je kunt al
leen op zoek gaan naar stukjes
DNA, die jezelf al kent, want de
beginstukjes sturen het enzym
exact bij zijn brei-werk Onbe
kende stukjes moeten eerst via
de omslachtige, 'traditionele'
methodes worden onderzocht.
En ook dat is wetenschaü.
Door Kees Buijs
Aan de Amsterdamse
Vrije Universiteit houden
bijbelwetenschappers een
wedstrijd met de compu
ter. Het begrijpen van bij
belteksten kost knappe
mensenkoppen al hoofd
brekens, laat staan de
computer. Toch leert de
machine omgaan met bij
beltekst in de oorspronke
lijke talen Hebreeuws en
Grieks. Letterlijk stuk-je
bij beet-je.
„In de Verenigde Staten kun
je voor tweehonderd dollar
de bijbel op een computer
schijf kopen. Maar in feite
krijg je alleen letters; een
soort telefoonboek, waarmee
je geen onderzoek kunt
doen", zegt drs. Eep Talstra.
Hij heeft de dagelijkse lei
ding van de werkgroep in
formatica in de faculteit der
godgeleerdheid aan de VU.
Ruim tien jaar geleden be
gonnen de Amsterdammers
Hebreeuwse en Griekse bij
belteksten in de computer te
stoppen, en daarnaast ook bi
bliografische gegevens, gods-
dienstsociologisch onderzoek
en klassieke theologische
teksten. Inmiddels zit bijna
negentig procent van het
Oude Testament in het ge
heugen van de machine;
vooral dankzij Talstra's col
lega Fereng Postma, die on
verdroten het Oude Testa
ment doorploegt.
Het Nieuwe Testament
schiet niet erg op. Vijftien
procent zit in het computer
geheugen. Een assistent die
eraan begonnen was, werd
wegbezuinigd. Maar er gloort
nieuwe hoop, nu een weten
schapper vanuit het West-
duitse Münster wil bijsprin-
gea
Elk woord dat de computer
in gaat, krijgt een hoeveel
heid grammaticale kennis
mee. Door merkjes in de
tekst te zetten, helpt men de
machine een handje. Daarna
moet ie de tekst zelf analyse
ren.
„Ik ken eigenlijk niemand
die hieraan begonnen is", al
dus Talstra. „De machine
moet niet alleen afzonder
lijke woorden kunnen begrij
pen, maar ook reeksen woor
den. Hij moet zelf leren be
grijpen waar zinnen begin
nen en ophouden. Vervolgens
moet hij verbindingen tussen
zinnen kunnen leggen."
Bijbelwetenschappers en
predikanten kunnen in dikke
boeken, zogeheten concor
danties, zien hoe vaak bij
voorbeeld het woord Vader'
in Genesis voorkomt Maar
niet de combinatie Vader en
moeder'. De computer wel.
Die noemt ook alle plaatsen
waar 'de God van Abraham,
Izaak en Jacob' staat. Tal
stra: „Als je dat op de oude
manier wilt opzoeken, word
je kriegel."
De onderzoekers staan er
nog niet voor in de rij, maar
de belangstelling groeit. Al-
Eep Talstra en Janet Dijk via het beeldscherm speurend naar het werkwoordgebruik
in het bijbelboek Deuteronomium.
lereerst zijn dat onderzoe
kers die geïnteresseerd zijn
in Hebreeuwse grammatica.
Een tweede kring vormen de
geïnteresseerden in uitleg
van de bijbel. Dan is er nog
een brede groep die op zoek is
naar woordcombinaties.
Ook theologiestudenten moe
ten eraan wennen. „Als ze
hier komen studeren, denken
ze: daar zitten wat mensen in
een kamertje achter een
beeldscherm, maar wat dat
nou isEr werkt maar een
kleine groep studenten mee -
uit de richtingen bijbelverta-
len, bijbelwetenschappen en
Semitische talen - en hun
aantal zal voorlopig wel
klein blijven. Overigens
krijgt het computergebruik
in de bijbelwetenschappen
vanaf het komend studiejaar
een vastere plaats in het stu
dieprogramma van de VU.
Om die hardleerse theolo
gen toch van dienst te zijn,
heeft Talstra bij wijze van
compromis een gedrukte
computer-concordantie van
het boek Exodus gemaakt:
completer en veel fijnmazi
ger dan klassieke concordan
ties. „Computermensen zeg
gen: waarom maken jullie er
een boek van? Dat kun je
toch ook achter het scherm
zien? Maar theologen hebben
nu eenmaal liever een boek
op de plank."
Dat laatste geldt blijkbaar
ook voor het ministerie van
Onderwijs en Wetenschap
pen. Het irriteert Talstra een
beetje. „De minister stimu
leert informatisering volop,
maar wil ondertussen wel
weten hoeveel wij in boeken
en vaktijdschriften publice
ren. Dat Postma alleen al ze
ventienhonderd bijbelblad
zijden woord voor woord in
de computer heeft gestopt,
telt niet mee."
Wetenschappers in binnen-
en buitenland maken ge
bruik van de databank van
de VU-wetenschappers, die
via het SARA-rekencentrum
is te raadplegen. Ook de
VU denkt in deze richting.
Wanneer zo'n toepassing
beschikbaar komt voor pre
dikanten en andere belang
stellenden, kan Talstra nog
niet zeggen. „Maar het moet
hier geen winkeltje worden",
waarschuwt hij, „want dan
komt het onderzoek stil te
liggen."
Willen wij open gebouwde woonwijken en stadscentra!
veel ruimte voor zon, wind, verkeer en parkeren? Wille,|
enkele hoge indrukwekkende gebouwen, of juist smalle t
kelige straten? Wat we ook kiezen, we veranderen er t
het stadsklimaat door. Ontwerpers van de gebouwde omgJ
kunnen het klimaat verbeteren of verslechteren. In het 1;
geval zijn verraderlijke wervelwinden, tochtgaten en
groeiende boompjes het resultaat. De klimaatkundige .1
Wisse schrijft erover in het februarinummer van NatJ
Techniek. Bodemsanering, contactlenzen, de industrial
rende biologie en de Kwatta-Indianen - vroege bewoners)
Suriname - zijn andere onderwerpen.
Misselijkheid en braken bij patiënten die een chemotl
ondergaan, zijn vaak niet uitsluitend bijverschijnselen vaj
medicijnen. Andere medicijnen om de misselijkheid te b
den, zijn dan onvoldoende. Het gaat hier om aangeleerd)
drag, zo weten psychologen. Hoe dit kan, en wat ertegf
doen is, meldt het februarinummer van Psychol
maandblad brengt verder Alfred Binet in herinnering, j]
intelligentietest en de achterliggende theorie en opvatt
Binets bedoelingen met zijn test zijn na zijn dood tragisch)
verstaan, en de test kwam in handen van eugenetici.
Waarom is de nacht donker? Omdat de snelheid varl
licht eindig, en de levensduur van sterren beperkt is. Dit J
woord is lang omstreden geweest. Op het eerste gezicht
nachtelijke duisternis logisch, omdat de zon immers 'onde
Maar bij nader inzien zouden de miljoenen sterren in het li
eigenlijk voor eeuwigdurende verlichting moeten zorgen.
dit niet zo is, weet men lange tijd aan het uitdijen van)
heelal sinds de oerknal. Maar volgens de jongste sterren);
dige inzichten schiet deze theorie tekort, zo meldt het n
nummer van het populair wetenschappelijk maandbladK
Veel zaden bevatten van nature een bescherming t
schimmelaantasting. Bij consumptie door mens en dier li
deze eigenschap minder prettig voor de spijsvertering J
voedsel kan er slecht door worden verteerd, en het 1
slecht zijn voor groei en gezondheid. Koken neemt dezen
len weg. Maar in deze vegetarische en rauwkosttijd 1
genetische manipulatie van planten uitkomst bieden. De'j
geningse Landbouwuniversiteit doet er onderzoek naar,:
richt het februarinummer van TNO-magazine Toegepaste!
NIEUWSFEITEN
Boeren in Afrika en Latijns-Amerika zien hun
sterk stijgen, nu genen - dragers van erfelijke eigenschapp
hun bonerassen beschermen tegen virusziekten. De nie
rassen hebben de produktie gemiddeld met bijna de helft
hooggestuwd.
De genen zijn in de bonerassën gebracht door het Wagenii
DLO-instituut voor de veredeling van tuinbouwgewassenl
in samenwerking met een internationaal instituut in Coloni
De meeste mensen in de derde wereld zijn te arm om
hun maaltijd te verrijken met vlees, eieren of vis. Zij zijns
gewezen op plantaardige eiwitten, vooral in de vorm vana!
lei soorten bonen. Maar de oogsten vallen vaak
name door ziekten als die van het gevreesde bonerolmozai
virus.
Tot het dr. E. Drijfhout van het IVT na tien jaar onden
lukte om uit duizenden bonerassen van de meest voorkomt
soort een combinatie van genen bijeen te brengen, die deras
een dubbele ingebouwde afweer tegen alle stammen van
virus meegeeft. Het grote voordeel van zo'n dubbele afwee
dat een nieuwe, onbekende stam van het bonerolmozaïekvi
hoegenaamd geen kans krijgt zich te ontwikkelen.
Intussen gaat de veredeling steeds verder. Met het Col
biaanse Centro Internacional de Agricultura Tropical k
men een groot aantal bonerassen verkregen die ook best
zijn tegen andere ziekten. Twee jaar geleden was in vijfl
tijns-Amerikaanse landen meer dan een derde van de bons
den beplant met de nieuwe rassen.
Een van de raadselen van ons zonnestelsel is de grote rode:
op de planeet Jupiter. Daar woedt al miljoenen jaren een»
velstorm, die groot genoeg is om de aarde verscheidene m
op te slokken. Waardoor blijft de storm eeuwig doorwoedei'
Een ronddraaiende bak met water geeft volgens onderzo»
van de universiteit van Austin in Texas (VS) het antwooi:
een snel roterende vloeistof blijken spontaan kleine were
gen te ontstaan, die zich samenvoegen tot één ovale draai!
De onderzoekers kunnen het tot dusver onbegrepen verse):
sel nu gemakkelijk berekenen en in het laboratorium nata
sen, onder uiteenlopende omstandigheden.
Schutters en vissers brengen jaarlijks omtrent duizend toni
tallisch lood in het milieu. Het lood hoopt zich op in de bod
de zee en het grondwater.
Volgens cijfers van de interfacultaire vakgroep energie er,
lieukunde van de Rijksuniversiteit Groningen brachten jai
in 1986 224 ton lood in de grond, kleiduivenschutters 192 tó
overige schutters tweehonderd ton en de folklorische schub
twintig ton. Voor de zeevisserij ligt de schatting van dei
veelheid verspeeld lood tussen 175 en 431 ton, en voor de-
nenwatervisserij tussen 51 en 109 ton.
Verscheidene vogelsoorten sterven door de directe opname
metallisch lood. Ook koeien kunnen er aan dood gaan, of l
er minder melk door geven. De Groningse onderzoekers be;
ten betere voorzorgsmaatregelen bij het kleiduivenschiete:
het folkloristisch schieten, en zo mogelijk omschakelt
staalhagel. Ook voor de visserij zijn er betere alternaf
dan lood.
De Leidse hoogleraar C. van de Velde heeft een pomp
keld die op de lever van kankerpatiënten kan worden aai
sloten. Via de pomp kan men een hoge dosis kankerremi*
medicijnen toedienen, die de overlevingskans van pi"'"
sterk verhogen.
Van alle mensen die aan kanker overlijden, heeft veertig!1
cent uitzaaiingen in de lever. Vooral bij darmkankerpa©
zijn zij vaak de voornaamste doodsoorzaak. De uitzaaiil
zijn vrij moeilijk te opereren. Bovendien reageert de
slecht op kankerremmende middelen. Alleen een zeer hoge
sis helpt, maar de lever brengt dit medicijn weer in de bW
omloop, en dat beschadigt weer het darmslijmvlies.
De in Leiden ontwikkelde pomp verschaft de lever een i
bloedsomloop, zodat de kankerremmende middelen niet vis
bloed naar de rest van het lichaam gaan. Volgens Van de
zijn de testresultaten met proefdieren veelbelovend.
Drinkpoelen, sloten, wielen, vennen en andere watertjes
Nederlandse boerenland gaan hard achteruit. Deze waars'
wing doet de stichting Landelijk Overleg Natuur- en U
schapsbeheer.
Veel stilstaande watertjes - vaak de laatste plekjes in het'
tuurlandschap waar nog natuurlijk leven voorkomt - w01
bedreigd door het dichtstorten met grond en vuil, vertrap!
door vee, dichtgroeien door onvoldoende onderhoud of1
verlaging van het grondwaterpeil. En natuurlijk door verf
ting. Voor veel kikkers, padden, salamanders en ringsW
betekent dit een wisse dood.
Ons land heeft nog maar een klein deel van de oorspon©1
natte landschapselementen. Met het boekje 'Drinkpoe©
sloten in het boerenland' wil de stichting LONL instelling®
het gebied van natuur- en landschapsbescherming adv#
hoe men de watertjes in stand kan houden en kan uitbra
Steeds meer vrijwilligers blijken bereid om zich voor dit*
in te zetten.
Van onzer
BREDA - Stem-fotogrs
de tweede prijs in de
gewonnen in de verkiei
mera.
De hoogste prijs, de Zilve
lance fotograaf Leo Vogel;
over de rellen bij FC Den T
De eerste prijs in de afdeling
nieuwsfoto's was voor ANP-fo
tograaf Paul Stolk uit Rotter
dam. Hij behaalde die met d(
foto waarop de eigenaar var
een pompstation wordt opge
vangen wiens bediende eve
tevoren vermoord was. Voo!
Johan van Gurp was het zijr
vierde prijs in deze wedstrijc
in tien jaar tijd.
De Stern-fotograaf behaald<|
zijn prijs met vier foto's var
het bom-incident tijdens di
voetbalwedstrijd Nederland
Cyprus op 28 oktober 1987 ii
Rotterdam. Johan van Gurp
„In de eerste drie minuten en 1'
seconden van die wedstrijd haf
ik zowel de eerste goal van Ne
derland te pakken als de bon
Natuurlijk komt daar een dosif
geluk bij. Van de tachtig foti
grafen die avond zaten er
veertig aan de verkeerde kant)
„Ik heb de ontwikkelingei
toen nog even aangekekei
Lang blijven had geen zir
want ik had wat ik moest het
ben. Toen ik op de redactie i
Breda kwam, werd de we
strijd net hervat. In de 470.0
Audet-bladen van de volgend
ochtend stonden drie van
vier foto's waarmee ik nu i
prijs gewonnen heb. Als foti
graaf maak je maar een keer i
je leven een voetbalwedstrijjj
mee waar je zo kort bij bent e
dan ook nog een prijs oplevert
Johan van Gurp won tot i
toe vier prijzen in vier ved
schillende afdelingen, een op
vallend hoge score. In 19
werd hij derde in de afdelir
features, in 1981 derde in de i
briek kunst en theater en
1982 eerste in de afdeling poj
tretten. Een fotograaf bij
regionale krant moet van
markten thuis zijn.
Hij is er trots op dat zijn 1
WASHINGTON(AP)
- De Cl
heeft in samenwerking met 1
Amerikaanse ministerie vj
landbouw een onderzoek D
houden naar de eetgewoont
van de Sovjetburger en
vergeleken met die van
Amerikanen.
hoor Paul de Schipper
Juni 1981. Een rustig dein^
zee aanschouwt een merk
neel. Een zich zelfstandig
gend platform. Een tients
witgelakte lange arm stee!
dek onder water. Gromme
felend beweegt het m|
sloom vooruit.
Dat monster is het bagge.
Stevin op proefvaart. Maar i
vin, bijgenaamd 'de kamee
vergund om zichzelf een toel
geren. Integendeel. Het sc
achtig ontwerp is voorbestei
verzinken in de ondoorzich
het RSV-debacle. Nu, zeve
gaat de Simon Stevin naar d<f
wan. De 'de kameel' vertrek
wige jachtvelden.
Het verhaal van de Simon
schien wel het grootste
drama van de afgelopen ja>
haal begint half de jaren ze»
derlandse baggerwereld is o
actief in het Midden-Oosten,
tens willen nieuwe havens,
derlanders stuitten er i
vooral wat betreft het bagc
grond. Iemand komt op he,
om een baggerschip op poteij
En zo ontwerpen 's wereld
raars, de Nederlanders, 's
vernuftige baggerschip,
opdracht van een van 's
aannemers de aanneming
Van de tekentafels 1
hhg dat kan lopen, varen er
i de Simon Stevin, codena
kameel.
De bouw begint in
