Ietstelezen: nieuw Zeeuws tijdschrift 'Leven met cliché's is dodelijk' Terug naar Anna Bijns en Elisabeth Post De oorlogsboeken van Ernest Claes 'POPCORN'; DEBUUTROMAN VAN HANNAH JANSON OVER LEEGHEID VERSCHENEN DE STEM BOEKENGIDS ZATERDAG 5 MAART 1988 _G2 „HET probleem is dat herinneringen zich niet Vriend laten controleren, ze veranderen van vorm zodra je ze de vrijheid geeft, zwellen op, ma ken onverwacht spron gen. Overdosis Belangstelling Natuur ambone STEM GIDS 3 J OORLOGSNOVELLEN Forten Gedoken Reisweg '88 brengt je in lerinnering SST enJ en Wiske: Door Henk Egbers Zeeland heeft een nieuw cultureel tijdschrift met de naam 'Ietstelezen'. „We pro beren minstens één jaar vol te houden een tijdschrift te maken dat het midden houdt tussen de NRC en Avenue; dat het culturele leven in Zeeland in al zijn facetten stimuleert'. Het is een particulier initiatief van Albert Verburg en zijn vrouw Tina Gehlen uit Vlissingea De naam van het tijdschrift is pretentieloos. Er is al zoveel te lezen. Méér is niet nodig! Al- bert: „De kranten besteden ze ker wel aandacht aan cultuur. Het tijdschrift is niet uit onge noegen daarover geboren Maar een tijdschrift kan tijdlo- zer nieuws brengen dan een krant. Ik ben gek op tijdschrif ten; 'het' tijdschrift is moeilijk te vinden". De stichting Academie Claire Victoria werd, met als doel het stimuleren van de cul tuur in Zeeland, door Albert en Tina opgericht. De naam is geïnspireerd door dochtertje Claire, die victorie zal kraaien op de academie van haar vader. „Ik ben als auto-didact beel dend kunstenaar mijn eigen academie. Tina is werkzaam op het gebied van toegepaste kunst. Ik krijg geen subsidie en heb er mijn eigen hebben en houden in geïnvesteerd". Het tweede nummer ziet er gezellig en rommelig-goed ver zorgd uil Albert maakt zelf de lay-out, waarbij hij nogal wat kostendekkende (ten dele) ad vertenties moet verwerken en met verschillende tekstverwer kers moest stoeien. Redactio neel is het een grotere klus dan hij gedacht had. Hij heeft nogal wat medewerkers kunnen aan trekken, die op een of andere manier op de Zeeuwse kunst scène hun trom roeren. Hij is niet in alle opzichten gelukkig met hun bijdragen, maar had als eindredacteur nog niet het lef te schrappen of te weigeren, hoewel hij - naar zijn zeggen - wel wat gesputterd heeft Het thema is "jong talent'. Wim Hofman adviseert bij het onderwerp 'literatuur' hoe je het moet aanpakken als je een boek wilt schrijven/uitgeven. Maar het gaat vooral over zijn frustrerende ervaringen met uitgevers. Ad van Noort vertelt waarom er een kadercursus jeugdtoneel in Zeeland gegeven wordt. Leon Riekwel gaat uit voerig in op het werk van beel dend kunstenaar Gert-Jan Evenhuis. Hendrik-Jan Mabe- lis houdt een pleidooi voor eigen Zeeuwse couturiers (met één oog op België). André Oost hoek doet zijn beklag over het ontbreken van jong talent in de wereld van de Zeeuwse lette ren. Via de stichting Dansz worden drie jonge Zeeuwse danstalenten met enige trots voorgesteld. En Paul de Nooij- er, die tegenwoordig in Middel burg woont, wordt ingerekend onder het kopje "jong filmtalent in Zeeland'. Hij maakte al 26 korte films, maar er is geen markt voor. Deze hoofdmoot wordt, naargelang er gaten in de layout zijn, opgevuld met zoge heten Columns door Verburg zelf, Roby Bellemans en Willy De Houck. Dat is het zwakste deel van het tijdschrift, omdat deze schrijfsels de kwaliteiten van een echte column missen. Van Houck gooit zijn boeken kast om; Bellemans stelt zich als querulant van eigen frus traties op en de zinnige onder werpen van Verburg blijven steken in onhelderheid. Voor columns is het allemaal niet spits genoeg. Het blad telt nu veertig abonnees, maar dat moeten er vierhonderd worden, zegt Ver burg. Het is een moedig twee- mansbedrijf dat op deze ma nier bezig is op een terrein dat op dit moment een markt heeft Met een deskundige uitbrei ding van de redactie kan uit 'Ietstelezen' mogelijk toch iets moois groeien. Ietstelezen'. Los ƒ7; abonnement ƒ25; postbus 5075,4380 KV VUssin- (cen. Door Henk Egbers derde persoon en haar naam is een pseudoniem. Popcorn". Het is niet toe vallig dat de Nederlandse Hannah Janson (28) haar eerste roman het Ameri kaanse woord 'Popcorn' als titel meegaf. Het is op de vooravond van haar vertrek naar Amerika. Ze gaat weer terug naar Califor- nië. Ze woont eer nu bijna vier jaar. „Stel je voor dat je komt aangevlogen van heel ver weg, je hebt een lange reis gemaakt over de heuvels - wat vind je van de heuvels - en over de olievelden en je hebt de stad bereikt. Weet je wat er mis is met deze plaats? Geen hart. Snap je wat ik bedoel Zo be gint haar roman. Over stad en hart gesprokea.. een Amster damse die neerdaalt boven Los Angeles moet wel heimwee krijgen naar de Dam, Kalver- straat en Leidsepleia „Nee, het cultureel-sociale leven in Amerika bevalt me niet erg. Het is een video-cul tuur. De mensen lezen niet, praten niet Amerikanen die bij ons op bezoek komen, moeten eraan wennen dat bij ons de tv niet aanstaat en er met elkaar gepraat wordt Toch heb ik be wust voor dit land gekozen", aldus Hannah, die met haar man naar dit werelddeel ging. Hij werkt er als physio-thera- peut. In de roman loopt een physio-therapeut rond. „Ja Popcorn bevat auto-biografi sche elementen." Maar Hannah schrijft in de afstandelijke Je leest: „Je hebt dus besloten om niet weg te gaan, mijn on zichtbare vriend, gespreks partner zonder gezicht Het is goed om tegen iemand te kun nen praten, want het is hier erg stil overdag en ik hoef niet eens hardop te praten, want jij kunt mijn gedachten lezen, dat is prettig. De enige aan wie ik mijn gedachten kwijt kan is de schrijfmachine". Hangt Hannah de eenzame verlaten vrouw uit, die overdag als de man uit werken is, met haar tijd geen raad weet en dan maar een boetiek begint of gaat schrijven Het klassieke voor oordeel. „Nee hoor. Ik heb jaren buitenshuis gewerkt; ook in Amerika. In de verpleging; als doktersassistente. Maar de mentaliteit in de Amerikaanse ziekenhuizen is zó commer cieel; er liggen geen mensen, alleen maar gevallen. Mijn vol gende boek gaat over het zie kenhuis; hoe mensen er met elkaar omgaan. Ik ben hier gaan schrijven uit behoefte de band met Ne derland vast te houden en het verleden terug te horen. Nee, ik vind het geen afrekenroman, geen frustratie-geschrijf. Hier heb ik tijd om te denken en het schrijven is een behoefte ge worden; is ontstaan. Nooit eer der schreef ik." In de roman vertelt ze een ver haal over een meisje dat geluk kig getrouwd is, maar toch een overdosis valium inneemt. „Het was een opwelling geweest, dacht ze... Ik was alleen maar moe, moe van het opstaan en naar bed gaan elke dag op nieuw zonder dat er ooit iets gebeurde... Er gebeurt nog steeds niets en het enige wat ik Hannah Janson: schrijven in het Amerikaanse niemands land om band met Nederland vast te hemden. - foto Bzzran. bereikt heb is dat ik er nu een onaangename herinnering bij heb". En dan volgt als de over gang naar het hoofdverhaal in de roman de constatering: „Je kunt geen einde aan iets maken door er niet langer aan te den ken. Sommige dingen worden nooit verleden tijd." Dan rolt uit de typemachine de herinnering aan het middel bare schoolmeisje dat leefde in een gezin waarin ook niets ge beurde. De dagelijkse voorspel baarheid met een vader als god aan het hoofdHet leven wordt spannend wanneer ze verliefd raakt op een van haar docen ten. „Hijs de vlag, blaas de trompet, de verlosser is geko men". Klein is zijn naam. Klein is ook zijn manier van leven De relatie, die ontstaat wordt voortgezet als zij verpleegster is en over het omgaan met de zieke mens spreekt in termen van 'gewenning is verdoving en maakt alles makkelijker'. Terwijl dit allemaal uit vriend typemachine komt, maakt haar Mark, physio-therapeut in een Amerikaans ziekenhuis, zich zorgen over haar 'omdat ze de hele dag maar thuis zit. Waarom ga je niet werken om een beetje onder de mensen te zijn'. En zij overdenkt „Pluk de dag. Dat zou beslist beter en gezonder zijn dan de dagen maar aan je voorbij laten gaan, zoals zij doet... De meeste men sen kunnen het De brieven van hun vrienden uit Holland be wijzen het. Ze hebben huizen gekocht en auto's, maken car rière en brengen hun vakantie door in nette bungalowparken, wat zo leuk schijnt te zijn voor de kinderen, van wie ze fo tootjes opsturen. Iedereen maakt plannea Mark ook. Mark is de drager van de hei lige vlam, zij loopt alleen maar mee". Klein is een man van orde en regelmaat, die stipt eens in de drie weken bij haar komt copu leren. „Eerst ging de das af en die werd over de rugleuning van de stoel gehangen, dan het overhemd, ook over de stoel, netjes zodat er geen kreukels in kwamen en dan trok hij zijn broek uit.." Zo ging het altijd, nooit anders. En zij bedenkt: „De waarheid was dat ze be hoorlijk verslingerd was aan hem, maar waarom wist ze niet, want wat voor voordelen leverde de situatie haar eigen lijk op? Een avond in de ze vende hemel gevolgd door twintig in niemandsland." Verleden en heden lopen in haar verhaal door elkaar en "vermengen zich tot een bele ving van de werkelijkheid die geen tijd kent'. Het leven als cliché blijkt haar een gruwel. Op school, bij pa en ma, als ge trouwde vrouw. Alle dagen lij ken op elkaar. In de verpleging alleen blijkt het cliché de func tie van de pantser tegen alge meen leed te zijn; binnen het intieme persoonlijke leed is het dodelijk. Hannah zegt tegen me: „Kan goed zijn dat er dit aan de hand is in mijn roman. Ik ben het me niet bewust Dat verhaal over die relatie met die leraar is ge woon een geschiedenis; één van de vele. Ik heb niet bewust een parallel gelegd tussen de ver veling van het cliché in die re latie en die van het dagelijkse, leven van de schrijfster in Amerika. Het kan best zijn dat er eenzelfde sfeer van gevoel van ledigheid is tussen die beide gegevens. Ik ben driejaar geleden gewoon begonnen met schrijven; heb honderden pagi na's in de prullebak gegooid. Ik probeerde mijn persoonlijke gevoelens nü te verwoordea Die hebben wel met mijn eigen verleden te maken, maar ik zit niet bewust dat eigen verleden uit te graven." Het is Hannah Janson gelukt om, op een eenvoudige en dui delijke manier, de dodelijke werking van het cliché, de ver veling in menselijke relaties en in je eigen leven tastbaar te maken; ook al was ze zichzelf niet sterk bewust dat ze daar mee bezig was. Binnenkort verhuist ze naar Dallas; haar man achterna. 'Dallas' is in middels ook een tv-cliché van valse schijn en verveling ge worden. Mogelijk inspireert dit Amerikaanse klimaat haar bij het schrijven van nieuwe boe ken. Uitgever Phil Muysson van BZZTöH zegt: „Ik ver wacht nog veel van haar." Hannah Janson; 'Popcorn'. Vltg. BZZTöH, prijs 19,50. Bij uitgeverij Querido zijn weer enkele 'Griffioenen' verschenen, uitgaven van en over oude Nederlandse literatuur. Twee nieuwe deeltjes lichten we eruit Hermem Pleij, hoogleraar Middelnederlandse letter kunde, heeft een bundeling gemaakt van refreinen van Anna Bijns. Onder de titel "t Is al vrouwenwerk' laat hij het 16e-eeuwse Antwerpen zien door de ogen van de sterk geëmotioneerde en vir tuoze Anna Bijns. Van Anna Bijns is heel veel werk be waard gebleven. Lange tijd is zij geïdentificeerd als ortho doxe reformatie-bestrijdster. De laatste tijd is er ook uit de Vrouwenhoek' belangstelling voor haar literatuur. De vraag is of dat gerecht vaardigd is. Anna Bijns kan niet in één hoek weggedrukt wordea Als een groot, geë motioneerd auteur gaat zij met spot en ironie élle facet ten van het leven en die van de late middeleeuwse maat schappij te lijf. Als je Elisabeth Maria Post zou vergelijken met Anna Bijns dat zou je in he dendaagse termen kunnen zeggen dat zij minder 'geën gageerd' is. Post is de sensi tieve, spirituele van de twee. In 'Het land in brieven' be schrijft zij de zielsvriend- schap tussen twee gevoelige vrouwen. Hun wandelingen door de natuur vormen het middelpunt van hun vriend schap. Hun observaties, zin tuiglijk en gevoelsmatig van de natuur zijn nauwgezet Alleen door de natuur te ob serveren en te beleven kan men God ervaren, meent de zeer gelovige Elisabeth Post Bert Paasman, universiteits docent historische letterkun de, geeft aan het eind een toelichting, waarin hij onder meer het verband probeert aan te geven tussen de tijd van de Verlichting en de in houd van dit boek. Herman Pleij: "t Is al vrouwen werk, refreinen van Anna Bijna'. Elisabeth Maria Peet: "Het land in brieven', Uitg. Querido, prijs van belde: 11 M.K.O. John Briley; 'Cry Freedom'.Uitg. Luitingh, prijs 24,90. Ro man gebaseerd op de film van Richard Attenborough. Het verhaal van Steve Biko, de Zuidafrikaanse vrijheidsstrijder die op 12 sep tember 1977 stierf na gemarteld te zijn door de politie, maar ook van de journlaist Donald Woods, die Zuidafrika ontvluchtte en nu in Londen woont. Donald Woods: "Biko. Cry Freedom*. Uitg. Het Wereldvenster, prijs 34,90. Tweede, uitgebreide druk ter gelegenheid van de film. Johnny van Doorn: 'Door de weken heen. Dagboeken'. Uitg. De Bezige Bij, prijs 10. Met de magistróle creativiteit van de Self- kicker lijkt het een beetje gedaaa De dagboeknotities zijn stoffig en belegen (dat is nu eenmaal de stijl van Johnny van doorn), maar missen ook nog een pointe of een dubbele bodem. Het dunne boekje (140 pagina's) bevat korte aantekeningen op de volgende manier: „Weer thuis. O die paranoia verwekkende buitenwij- ken....'Er is me iets raars overkomen', zei ik. Doch vrouw en zoon wilden niet gestoord wordea Ze zaten midden in een spannende tv-thriller". Jayne Anne Phillips.' "Snelle levens'. Uitg. Bert Bakker, prijs 27,90. Zeven korte verhalen van de schrijfster van 'Zwarte kaartjes' en 'Machinedromen'. Het sterkst is Phillips als ze haar jonge, doeloze hoofdfiguren confronteert met de traditie, het ver leden, zoals in het titelverhaal. „Ons leven is een waas, een pa troon, een beeld vanuit een vliegtuig", zegt een van haar hoofd- personen. In 'Bess' keert de schrijfster terug naar haar geboorte streek in West-Virginia, waar we de Hampsons uit 'Machinedro men' weer tegenkomen. Inez van Dullemen: "Viva Mexico!. Een kroniek'. Uitg. Querido, prijs 27,50. Gebaseerd op verhalen die in De Tijd zijn versche nen. Van Dullemen was verschillende malen in Mexico en bech- rijft haar ervaringen, met veel oog voor het verleden en de tradi ties in Mexico. Nieuwe Salamanders van uitg. Querido, prijs 12,50: 'Een stoet van dwergen' van Simon Carmiggelt, 'Een gedoodverfde winnaar' van Rudolf Geel en 'De bloedende trein' van Bob den Uyl. Carson McCullers: 'De bruiloft'. Uitg. Querido, prijs 32,50. Het boek 'The member of the Wedding' van McCullers verscheen in 1945 en kwam in 1965 in het Nederlands uit. Nu is er een derde, ge heel herziene druk. De Amerikaanse Carson McCullers (1927-1967) was ziekelijk en een deel van haar leven zwaar invalide. Ze schreef met veel doorzettingsvermogen over het trage leven in de zuidelijke staten. In dit boek is het meisje Frankie de hoofdper soon. De bruiloft van haar broer is de grote gebeurtenis in haar saaie leventje. Emoties en fantasieën borrelen op in een broeierige sfeer. Johnny van Doorn. - foto anp DOOR ERNE5T CLAES Ernest Claes (1885-1968). Door Gerard van Herpen Ernest Claes had nog maar één novelle geschre ven, toen de Duitsers in 1914 zijn land binnen vie len. Claes studeerde in Leuven, maar werd sa men met andere studen ten opgeroepen voor het tiende infanterieregiment dat in augustus 1914 in de gevechten rond Namen verwikkeld raakte. In de Compagnie Universitaire sneuvelden vele studen ten. Ernest Claes beschrijft de ge vechten om de forten van Namen in het boek 'Oorlogs novellen' dat in 1919 ver scheen bij De Vlaamsche Boekenhalle in Leuven. Nog in hetzelfde jaar kwam van Claes het boek 'Namen 1914' uit, dat in 1962 als Vlaamse Pocket een heruitgave be leefde. Eveneens in 1919 ver scheen zijn derde oorlogs boek 'Bei uns in Deutsch- land", dat echter meer een verslag is van zijn krijgsge vangenschap in de buurt van Erfurt. De oorlogsverhalen van Er- nest Claes nemen een heel opvallende plaats in in het omvangrijke literaire werk van de Zichemse auteur. In deze boeken toont de schrij ver zich al wel de 'gemakke lijke' verteller, maar er is, bij alle trieste humor die het frontleven soms te zien geeft, toch niet de hartelijke toon waardoor zijn latere boeken worden gekenmerkt Zijn verhaaltrant is bovendien veel zakelijker en soms klinkt zelfs een cynische on dertoon in zijn beschrijving door. De man die na de tweede wereldoorlog vanwege een vermeende pro-Duitse hou ding werd opgepakt, maar later werd vrijgesproken, spreekt in beide oorlogsboe ken onverbloemd en soms met grote bitterheid zijn walging uit over het brute optreden van de Duitse troe pen in België. De man die Duitsland zo bewonderde, zag nu zelf hoe de Duitse sol daten met goedkeuring van officieren roofden, plunder den, boerderijen in brand staken en onschuldige bur gers neerschoten omdat zij franc tireurs zouden zijn. Ernest Claes maakte de verdediging van Namen mee. Rond die stad lagen vijftien kleinere forten, die in een kring rond de stad Namen waren samengetrokken Na men was van strategisch, be lang omdat de stad op een belangrijke kruising van we gen lag, de weg naar Brussel en de weg naar Reims en Pa rijs. Claes lag in de loopgra ven in het heuvelachtige land, dicht bij het fort van Marchovelette. Ook dat fort wisten de Duitsers met hun Oostenrijkse kanonnen uit eindelijk klein te krijgen. Volgens het verslag van het Belgische opperbevel uit 1914 bevonden de Belgische troe pen zich in een 'onuitstaan bare toestand'. De beide ontroerende frontverhalen van Ernest Claes geven geen glorieuze beelden van die oorlog te zien. Ernest Claes beschrijft de Vlaamse soldaat zonder de snorkelende krijgshaftigheid waarvan oorlogscorrespon dent Heinrich Binder zich in de Berliner Zeitung bedient, als hij al 25 augustus 1914 de val van Namen meldt De Duitse keizerin doet ook n een duit in het zakje, „ft sei dank", roept zij uit, können wir alle zufritd sein". Ernest Claes beschrijft 'Oorlogsnovellen' en in Tl men 1914' hoe mensen eens de tijd krijgen om wennen aan het begrip o»] log: „De angstige gedol heid schijnt er opeens daar komt leven in, ze pen hun geweer in de vegen het zand van de del, en kijken na of al dé tronen erop zitten. Nieui gierig komen ze dan rand der borstwering en één voor één moeten met de veldkijker de Duitsers waarnemen daarginder in het veld Ik zie nu dat er, een naar links, een man zaam de helling afdaalt de steenweg toe. Een honderd meter achter komt er een tweede en derde en een vierde". Claes raakt gewond wacht in een kelder vol vende en gewonde in grote angst op de van de Duitsers. Hij schrijft in 'Namen 1914' hij in een hospitaal verpleegd en hij ziet ook de Duitsers op hol slaan hun eigen paniek. Claes volgt die sporen en komt tot heel andere clusies dan de pondent Heinrich zegt dat hjj honderden Belgische sigaretten zien exploderen. Anders zijn relaas ook dan dat de Duitse generaal Von die vaststelt dat de bevolking bijna overal de gevechten heeft daaa „De Duitse soldaten gen bevel", schrijft Claes zijn boek 'Namen 1914', in de lucht te schieten hoeven in brand te 'Befehl', roept toen al Duitse soldaat w« krijgsgevangene Claes hem vraagt wai hij dat doet 'Namen 1914' is een verslag van een oorlog. De trieste toon het boek vindt de lezer niet eens in de vi lijke belevenissen van frontsoldaat De soml schuilt veel meer in de roering over de alli schoonheid van het land, de golvende en veria! korenvelden, een boer woordeloos naar zijn kijkt en een kleppende kert| klok in de verte. Die schoonheid is voortaan zoiets onbegrijpelijks als VIND je dat je je ouders lang geno nomen Dan wordt het tijd staaa Als je dit jaar met een vrie wil, ga dan vast sparen en kijk kantiebeurs Reisweg '88. Vandaag en morgen wordt deze 1 Stadsschouwburg. De ene reisorg mooiere aanbiedingen dan de kanovaren in Zweden, fietsen do spoor van de Inca's door Peru... 1 Voor de meeste reizen moet je i zijn clubs die ook vakanties voor| ren en die zijn meestal in Nederla heimweeSoms hebben die 1 baret circus, toneel, de natuur. Andrea (14) ging naar een zeilka enig. Je leert elkaar gauw kenne moet doen, varen, koken, boodscl weer." Sommige clubs hebben ee die het geld niet hebben om zelf m I NTVON en vakantieclubs met een Je ziet er is genoeg om je vast in kunt vandaag (van 12.00-18.00 uur uur) naar Reisweg '88. Toegang fs-g iHicl..higè!ve<f later -b nsb ito- J V liitei.-jIVJ: Cartoon van Bram de Bont (9) uit 1 5 je meedoet aan de wedstrijd agina vergeet dan niet die pag sturen onafwendbaar aan gronde gaaa In 'Oorlogsnovellen' het nog niet gerijpte vi Iers talent naar mensen zijn directe omgeving, die in hun kolderieke lc wijze en reacties de dodelijj machine van de oorlog kunnen ontlopen. Ik ben en blijf een deraar van Ernest (1885-1969), de bewogen teller over zijn jeugd in chem, (De Witte en Jeugd),i geletterde die in Leuven moveerde op Potgieter en uiteindelijk in 1951 bewi raars en critici verraste het ontroerende en vertelde dierenverhaal '1 re, het fluwijn'. Zijn oorlogsboeken men het prille begin van schrijverschap en geven wel heel andere Claes te Hij beschrijft zonder bantse opsmuk hoe hij vaderland aan barbaarsheid' (Chesl ten onder ziet gaaa Tai jaar later is dat nog al! boeiende lectuur. -Tfc..

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1988 | | pagina 38