'elt raadsel Groot Eiland
.w&ïsÊr
Ie tijd.
aatfMinNNTE DONEGAN WAANT ZICH VOLSLAGEN ONBEKEND IN NEDERLAND
ROOM
LAND
TV-documentaire over
tekenaar Robert Crumb
Op naar de kijkmoeheid
5EEUWEN AAN HET WOORD OVER ZAAK VAN VERDWENEN 'MOFFENMEIDEN'
ZATERDAG 5 MAART 1988
acht in de krant.
ite woord. Lonnie
inegan is oprecht
irbaasd dat een Ne-
irlandse verslaggever
iteresse in hem toont.
Te serieus
pport
Napoleon
Gemeentehuis
Die Fransendaar moet ik niks van heb
ben. Jezus, wat een klootzakken. Alle
maal dikke nekken"
JlpJ
Twun van Vliet, wielrenner
G1
'Muziek is er puur voor de lol'
Lonnie Donegan er toch niet geweest was... Paul
[cCartney zou hoogstwaarschijnlijk dixieland-muzi-
ant zijn geworden, Lennon had zich denkelijk aan de
itteren gewijd, Harrison was elektricien geworden en
jngo Starr dameskapper gebleven.
[edio jaren '50 kreeg jazzmuzikant Lonnie Donegan het
lee om in de pauzes van optredens zgn. skiffle-nummers
spelen. Eenvoudige songs: vier maten, drie akkoorden,
up-tempo uitgevoerd. Hij putte daarbij uit het enorme
reservoir van Amerikaanse folk- en bluessongs uit de ja
ren '30, een genre waarmee de Britten destijds geheel on
bekend waren.
Met zijn pakkende repertoire en enthousiaste vertolkin
gen brachtDonegan prompt een nieuwe rage op gang.
Honderdduizenden Britse jongeren kochten zijn
singletjes, tienduizenden gingen op zoek naar Ameri
kaanse platen en vormden bandjes. Iedereen kon skiffle
spelen op een gitaar, wasbord of theekist-bas. De Britse
jeugd had haar eigen muziek ontdekt.
Zes jaar later, rond '62, was een eerste grote generatie
popmuzikanten ontstaan. Toen die massaal uit hun 'ca
verns' en beatkelders kwamen gekropen, drongen zij hun
King of Skiffle subiet op dood spoor. En kon de 'British
Invasion' -onder aanvoering van het eertijdse skiffle-
bandje The Beatles- beginnen.
is-
ÜHfCis-'
."TL"
31-ij pen. Doen we dat?
net stotterproblemen
lof naaste omgeving:
Itbus 119, 3500 AC
Maar ook als
apt van brommer
van occasion op
èin op iets
lezers in de
naar de dealer die ze
weg helpt.
wrLeoNierse
ERBAASD is het
gelooft stellig dat de
iage Landen compleet on-
kend zijn met zijn be-
aan - en al helemaal niet
de hoogte van zijn pop-
istorisch belang.
bescheidenheid van de nu
■jarige King of Skiffle is wel
rklaarbaar. Zo populair en
vloedrijk als hij in zijn va
lland, Engeland, ook mag
n geweest, hij beseft terdege
tlüj in zijn ruim dertigjarige
bestencarrière geen enkele
aal de Nederlandse hitparade
eft gehaald. Met uitzonde-
ng van drie luttele minuten
ij Sonja Barend, in '78is hij
niet op de Nederlandse buis
zien geweest en een concert
eft hij hier, zover hij weet, al
enmin gegeven
Vorige week kwam in dat
atste tenminste verandering.
Chris Barber Jazz and
lues Band gaf een door
JtOS-radio live uitgezonden
treden in de Dordtse
fiouwburg Kunstmin. Het
'c Barber wel een leuk idee
fn voormalige bandlid -net
s dertig jaar geleden- te be-
Heiden in enkele skiffle-num-
jers. En dus werd Donegan uit
igeland overgevlogen voor
gastoptreden van een
tier.
i Skiffle-koning verwacht
Istrekt anoniem zijn Neder-
fidse podiumdebuut te ma-
Als we hem aanspreken,
at hij het noemen van zijn
pen naam zelfs maar achter-
ige. Stelt zich voor als een
fle vriend van Chris Barber
biedt aan te bemiddelen
jor een interviewmet Bar-
Hij reageert bijna ge
petst als we dat aanbod af-
Tan: hoe kun je zijn oudste
izikale kameraad, de trnd-
e-coryfee, nou negeren! De
ntse roek-pionier moet er nog
aan wennen dat de be
langstelling naar hém uitgaat...
Straks in zijn kleedkamer dan
maar? Eerst repeteren.
it "it ft
Hij is kort van stuk, nauwelijks
kalend, niet dik, en toont daar
door flink jonger dan hij is. Af
gezien van zijn beweeglijke
motoriek, oogt hij in zijn grijze
pantalon en gele pullover als
het prototype van de oersaaie
Brit Evenveel uitstraling als
Fred Oster naast een koelkast
Totdat Donegan de snaren op
zijn gitaar aanslaat en begint
te zingen met die snerpend
hoge stem waarmee hij in zes
korte jaren dertig hits scoorde.
Het is maar een repetitie, maar
de onttroonde skiffle-koning
speelt al op het publiek als de
zaal nog leeg is.
In de kleedkamer is dat fleg
matieke van vóór de repetitie
rap verdwenen. Donegan praat
snel en tegen iedereen tegelijk.
Als zijn collega-muzikanten al
niet binnen zijn, schreeuwt hij
ze toe op de gang, wisselt sterke
verhalen af met pikante mop
pen en geeft tussendoor - in st
accato-zinnen - het interview.
„De Beatles? Hou op man, ze
hebben me 't brood uit de mond
gestotem Terrible Nee, ik ben
nooit wat anders gaan doen, ad-
tijd blijven optreden. Zanger,
komiek, tv-acteur in politiese
ries van de BBC. Overal ge
weest Ik reis nog steeds overal
naartoe: binnenkort naar Ca
nada met Acker Bilk, daarna
weer Australië. De afgelopen 15
jaar heb ik in de State ge
woond. Heb net m'n huis in
Lake Tahoe verkocht en woon
nu in Spanje, Marbella. Nee,
die comeback in '78 is dus niet
gelukt, anders had je wel meer
van me gehoord, hatha. M'n
laatste lp? Vorig jaar, 'Lonnie
Donegan's Dancing Sunshine
Band'. Verkocht voor geen me
ter. Wablief? Nee, geen skiffle,
't was een dixielandplaat. Zeg
ken je die mop van die twee
Pfoe. Vermoeiende man.
Totdat de kleedkamer zomaar
plotseling leeg is. Op slag be
daard en ernstig, vertelt Done
gan desgevraagd hoe hij des
tijds de hand wist te leggen op
het toen in Engeland volstrekt
onbekende materiaal van
Amerikaanse folkzangers als
Lonnie Donegan: „Ik begrijp werkelijk niet waarom jullie
niet veel meer naar muziek in je eigen taal luisteren"
- FOTO ARCHIEF DE STEM
Woody Guthrie en Leadbelly.
,3111 Colyer, de broer van mijn
bandleider (Ken Colyer -LN)
werkte in Londen in een boek
handel. De bedrijfsleider, Ken
Lindsey, was een politiek geën
gageerde man en stond in con
tact met Woody Guthrie, ook
een politiek dier. Hij was de
man die platen voor mij in de
VS bestelde. Nee hoor, politiek
heeft mij altijd Siberisch gela
ten."
Maar wat ik nu zo fascinerend
vind, is dat jij, een Nederlander
20 jaar jonger dan ik, diezelfde
songs uit de Amerikaanse cri
sisjaren blijkt te kennen. Zo zie
je weer hoe universeel de mu
ziek is. En hoe weinig onder
scheid er wezenlijk tussen de
genres bestaat. Ikzelf speel nog
steeds traditionele jazz, rock-a-
billy, skiffle, blues - alles door
elkaar. De etiketten worden
geplakt omdat dat makkelijk is
in de omgang met de media.
Muzikanten zelf zien geen on
derscheid."
Bent U in later jaren muzikaal
beïnvloed door uw na- en op
volgers, de Beatles 'bijvoor
beeld?'
„Nee, daar was ik al te oud
voor. Na je dertigste word je
niet meer beïnvloed. Je oor
spronkelijkheid en de jeugdige
naïviteit om er iets mee te doen
zijn dan ook verdwenen. Je
kunt alleen nog je techniek en
arrangementen verbeteren. Je
krijgt maar één keer de kans
om iets nieuws te brengen."
„Leuke theorie, maar de Beatles
vernieuwden zich halverwege
hun carrière...
„...Maar deden dat wel vóór
hun dertigste! Nee, ik heb de
Beatles indertijd nooit ontmoet
Ik heb pas vrij recentelijk ken
nis met ze gemaakt, tijdens het
huwelijk van Eric Clapton."
„Het frappeert me trouwens
dat mensen zoals jij zo serieus
over muziek kunnen doen,
vooral hier op het vasteland
valt me dat op. Muziek is om lol
te maken, man. Zo is die hele
skiffle ook ontstaan: 'having a
party!'"
Hoe staat u tegenover de hui
dige muziekindustrie?
„Praat me er niet van. Maakt
niet uit over welk facet je be
gint. Een voorbeeld? Die ellen
dige disc-jockeys, met hun
macht over de publieke smaak
en de platenreleases. Toen die
aan de macht kwamen, ging 't
grondig verkeerd. Ze worden
gedreven door de waan van de
dag, omdat ze steeds iets
nieuws moeten vinden, anders
raken ze uitgepraat. Zij hebben
de trends belangrijker dan de
muziek gemaakt."
Akkoord, maar er is toch zeker
nog wel iets dat deugt? Luistert
u naar eigentijdse muziek?
„O ja. Veel shit, hoor. De eni
gen die ik de moeite waard
vind om naar te luisteren zijn
nog altijd de jonge Amerika
nen. Inderdaad, oude liefde
roest niet. Maar wat wil je, het
is hun eigen taal en die spreken
ze beter dan ieder ander.
„Wat mij in dat opzicht ook al
tijd weer verwondert, is dat
jullie buitenlanders zo op En
gelstalige muziek kicken. Wij,
Britten en Amerikanen, bele
ven er plezier aan te horen hoe
je eigen taal in de muziek ge
bruikt wordt, hoe de betekenis
van een woord beïnvloed wordt
door klank en ritme van de
muziek. Dat maakt dat neger-
slang voor ons ook zo interes
sant. Maar voor buitenlanders
kan alleen de totale sound
maar boeiend zijn. Ook al
spreek je goed Engels, je mist
een hoop nuances. Ik begrijp
dan ook werkelijk niet,
waarom jullie meer naar onze
dan naar je eigen taal luiste
ren."
U lijkt me nog altijd gevoelig
voor folklore. Hoe staan de za
ken wat dat betreft in Spanje,
uw nieuwe land?
„O, dat is werkelijk gewel
dig. De Spaanse popscene is
buitengewoon creatief, daar
heb je geen idee van. Heel ver
nieuwend. Ze mengen er hun
eigen Andalusische volkseigen
met elementen uit de nieuwe
poptrends. Daarbij maken ze
gebruik van de heel eigen rit
miek van hun taal. Die is even
ritmisch als het Amerikaanse
Engels, alleen meer verwant
aan Noord-Afrika natuurlijk.
Soms weet je niet of je Spaans
of Amerikaans hoort, totdat je
een Spaans woord hoort De
Spaanse dj's hebben dezelfde
brede instelling m.b.t hun mu
ziekkeuze, die onderscheiden
zich echt van hun buitenlandse
collega's. Houd die Spaanse
popscene maar goed in de ga
ten!"
En zo wordt Donegan toch nog
serieus, voor hij zich in een flit
send bühnkostuum hijst en
zich opmaakt voor zijn Neder
landse podiumdebuut
Is een veteraan als u nog steeds
nerveus als hij opmoet?
Zijn bescheidenheid is ook
weer terug:
„Soms wel, nu niet. Nerveus
ben je als je weet dat de men
sen 'something wonderful' van
je verwachten..Maar wie kent
mij hier nu eigenlijk?"
Wat willen die heren van elkaar, dacht ik toen in 'AVRO's
Televizier' Wallis de Vries (AVRO) en Marcel van Dam
(VARA) met elkaar in de clinch gingen. Wallis beweert dat
hij goede programma's wil maken, Van Dam roept dat
Wallis alleen goed geld wil verdienen. Waarom zeggen de
omroepvoorzitters niet precies wat ze bedoelen? Dat ze in
dit duizelingwekkende informatietijdperk him eigen clubje
vast willen houden?
Wallis de Vries beweert met een laag onschuldige nobelheid
op zijn gelaat dat AVRO, Veronica en TROS met z'n drieën
op de commerciële toer willen en dat de STER daarom op
hun net minstens verdubbeld moet worden. Verwachtte hij
echt dat Marcel van Dam zou zeggen: dat is goed, dan
brengen VARA, NCRV en KRO op hun kanaal niks anders
dan kerkdiensten en spreekbeurten van Wim Kok, zonder
reclame natuurlijk?
Het plan van de drie ATV-omroepen is halfslachtig. Echt
commercieel, echt op eigen benen in het ondernemers
slagveld, dat willen ze niet, zeker Wallis de Vries niet. De
AVRO is de oudste omroep van Nederland en KLM, Sony en
PTT zijn best tevreden met 'Sterrenslag' en 'Wedden dat'.
Door het bedrijfsleven betaalde tv, zoals in Amerika en
Engeland, is op dit moment niet mogelijk in Nederland. Dat
komt omdat reclame nu al volop kansen krijgt en vooral
omdat de bestaande omroepen hun bestaan willen rekken
tot de eeuwigheid.
Medium-piraten presenteren de wildste plannen, Jóóst den
Draaijer komt met Cable One en Jeroen Soer en Ferry Maat
maken zich sterk voor Radio 10. Het is opvallend dat al deze
heren disc-jockeys zijn of zijn geweest. Is dat misschien het
Rob Out-effect? André van der Louw vergeleek deze
plannenmakers met Jacobse en Van Es van Koot en Bie en
waarschijnlijk heeft hij gelijk.
Er is een wildgroei in de ether. Overal duiken ondernemers
op die prachtige dingen willen doen op onze tv. Maar wordt
ons iets gevraagd? Hebben wij behoefte aan een kaslje dat
64 programma's tegelijk te bieden heeft? Variatie is nu al
een zwaar probleem in omroepland. De AVRO denkt een
reuze-leuk pakket te hebben, maar Marcel van Dam kan
met een twinkeling in zijn waterige oogjes constateren dat
de VARA op zondagavond ook van wanten weet met 'Zeg
'ns Aa', 'Superfan', 'Achter het Nieuws' (Aids onder katten!)
en 'Golden Girls'.
Moeten we meer informatie krijgen, of sport? De
schokkende beelden van de marteling van Palestijnen
waren in verschillende Journaals te zien en kwamen terug
in actualiteitenrubrieken. Je moet er niet aan denken dat er
nog vijf of zes netten zijn die die ijzingwekkende opnamen
op jou los willen laten.
De herdenking van de ramp met de Herald of Free
Enterprise werd door Brandpunt en TROS-Aktua helemaal
uitgekauwd. Wat valt daar aan toe te voegen als je ook al de
BBC kunt ontvangen? Van Yvonne van Gennep krijg je
nooit genoeg, maar als Nederland 1,2 en 3 en een handvol
piraten de Olympische kampioene de hele week blijven
volgen, zegt zelfs de grootste fanaat: ja, hallo, nu heb ik het
wel gezien.
Laten de media-bazen eerst maar eens flink met elkaar in
de slag gaan, met geldbuidels wapperen en hun
programma's naast elkaar leggen. Als ze het maar buiten
beeld doen. Net als in de computerhandel en in de video
verhuur zullen de charlatans, windbuilen en
praatjesmakers afvallen en houden we misschien één of
twee geschikte kandidaten over. Tegen die tijd zijn we
allemaal kijkmoe en besluiten we de televisie slechts één
dag per week aan te zetten.
Van onze rtv-redactie
„Misschien zit er wel een
steekje los bij me, is er iets
mis met mijn genen. Ik heb
jaren van mijn leven be
steed aan het uit mijn hoofd
drijven van alle gekte", zegt
Robert Crumb over zichzelf
in de Engelse documentaire
The confessions of Robert
Crumb. De VPRO zendt
deze film over de legendari
sche Amerikaanse stripte
kenaar uit de hippietijd
zondagavond uit. -
De film, vijftig minuten lang
en geschreven door Crumb zelf,
biedt inzicht in de ideeënwe
reld van de grondlegger van de
undergroundstrip uit de jaren
zestig. Crumb bedacht klassiek
geworden stripfiguren als de
geile kater Fritz the Cat en de
halvegare hippiegoeroe Mr.
Natural.
Crumb vertelt in de docu
mentaire ook over zijn huidige
leven als 44-jarige huisvader
op het platteland van Califor-
nië met zijn echtgenote en col-
Iega-striptekenares Aline Ko-
minsky.
>or Paul de Schipper
LVERSUM - In de chaotische dagen na
uolle Dinsdag verdwijnen in de buurt van
ftxel twee vrouwen. Moffenmeiden zo wil
pt gerucht.
ifebruari 1946 worden bij het Groot Eiland,
vcS.T bosgebied, twee lijken opgegra-
thjst°Öelijke overschotten van Zus An-
..eums.en Debórah van Es, gewurgd met hun
FjSen sjaals. Moord of liquidatie en waarom?
Grnnti5ide vraSen rond het raadsel van het
vw' Mand. Al meer dan veertig jaar rust in
^uwsch-Vlaanderen een taboe op dit onder-
rerp.
Het g6" VPRO radio-programma
„llr bP°QT op Radio 1 een uitzending van een
L ®1 de zaak van het Groot Eiland. Pro-
latent'!)31*81' Kees Slager ging op bezoek bij
iDfurt i. n en oud-verzetsmensen De
fipmtT naar de waarheid; de daders,bracht
nj iL? ^dka en Sri Lanka.
ioiim.,ie!ai?,gstebing van de Zeeuwse radio-
iawt s Slager voor het Groot Eiland
lêrwnL van 29 september 1984. Op die dag
kon'wfï111 De stem een reportage onder de
'taal'w a van het Groot Eiland'-Het ver-
leurw 6611 eerste reconstructie van de ge
il AyJ?w? zoals die zich in de september '44
lat vork afgespeeld. Met de bronnen uit
verhaal ging de VPRO aan de slag.
wPv0gramma Het Spoor houdt zich
"»loe °fr°ber bezig met de tweede wereld-
Ue wat merkwaardige aanleiding
VPRO-radiomaker Kees Slager: „Deze
dubbele moord in Axel kun je misschien
beschouwen als een vorm van bijltjesdag
gedrag". FOTO WILEM MIERAS
daartoe is de programma-indeling op Radio I.
Het Spoor sluit aan op het sportprogramma
Langs de Lijn Kees Slager: "We besloten toen
om een programma te maken over 'de sport in
de oorlog'. Dat was tamelijk onthullend, want
het is toch aardig om te weten hoe de Neder
landse sportjournalisten op uitnodiging van de
bezetter tijdens een bijeenkomst in Valken
burg ochtendgymnastiek deden op Duitse ach
tergrondmuziek".
Het Spoor richt zich op een vorm van radio-
journalistiek die de Engelsen 'oral history'
noemen, gesproken geschiedenis. „Over ge
schiedenis wordt veel geschreven, saai vaak.
We proberen een aanvulling op de geschiede
nis te geven, zonder te pretenderen objectief te
zijn. Ieder mens heeft z'n eigen verhaal en als
je maar genoeg mensen aan het woord laat,
dan krijg je toch een kleurrijk, levendig beeld
van het nabije verleden. Het mooie is, dat je er
stemmen bij hebt. Je hoort de emotie".
De beperking van de 'oral history' is de nog ta
melijk recente introductie van de opname
techniek. Slager: „Ja, die is nog jong. Het zou
fantastisch zijn als je soldaten aan het woord
zou kunnen laten die nog met Napoleon over de
Berezina zijn getrokken, maar helaas, toen
waren er nog geen bandrecorders".
Na 'Sport in de oorlog' behandelde Het Spoor
nog onderwerpen als'de radio in de oorlog' en
de behandeling van de foute Nederlanders na
de bevrijding. In de elfdelige serie De Afreke
ning komt ook het Groot Eiland aan bod. Kees
Slager: „Nederland heeft geen echte bijltjesdag
gekend, maar hier en daar zijn er excessen ge
weest. Deze dubbele moord in Axel kun je mis
schien beschouwen als een vorm van bijHjes-
dag-gedrag".
De dood van Zus Antheunis en Deborah van
Es wekte destijds veel opschudding beneden de
Westerschelde. Van Zus Antheunis, een onge
huwde moeder, is bekend dat ze op haar fiets
handel dreef met onder meer Duiteers van de
Ortskommandantur in Terneuzen, maar ook
met mensen uit het verzet Mensen die haar ge
kend hebben beschrijven Zus Antheunis echter
als 'volledig a-politiek'.
Direct na de oorlog deelde haar wanhopigè
vader pamfletten uit in heel Zeeuwsch-Vlaan
deren. De zaak kwam in handen van justitie in
Middelburg en van het Militair Gezag. Op aan
wijzing van betrokkenen werden de lijken op
gegraven op het Groot Eiland, maar justitie se
poneerde de zaak.
Over de verdwijning en de dood van de twee
vrouwen doen in Zeeuwsch-Vlaanderen aller
lei verhalen de ronde. Vast staat dat de twee op
een boerderij bij het buurtschap Spui, in de
buurt van Axel, gevangen zijn genomen door
het regionaal verzet. Vervolgens zijn ze naar
Axel gevoerd waar ze, samen met NSB-ers,
korte tijd vast gezeten hebben in het gemeen
tehuis. Wat er verder gebeurde is tot nu toe on
duidelijk gebleven. Het Groot Eiland heeft het
mysterie altijd gekoesterd. Het gebied is eigen
dom van een Belgische grootgrondbezitter, een
man die absoluut geen pottenkijkers toelaat.
In Het Spoor doet Kees Slager morgen een
zeer gedocumenteerde poging het raadsel ver
der te ontrafelen. Behalve op reeds bekende,
vaak overleden getuigen stuitte de radio-jour
nalist na veel en moeizaam speurwerk ook op
een aantal nieuwe bronnen. Een ervan is de
Terneuzense oud-onderwijzer Geschiere. Hij
was er bij toen de OD tijdens een stafvergade
ring, na veel discussie besloot om de gevangen
genomen vrouwen niet meteen te liquideren
maar gevangen te houden in het voor Duitsers
moeilijk toegankelijk gebied bos-en krekenge-
bied van het Groot Eiland.
De twee bewakers kregen van de onder
grondse de instructie 'breng ze om, als je in ge
vaar komt'. Een van die bewakers leeft nog en
krijgt een verzetspensioen. Het Spoor vond
hem terug in Californië.
VPRO-radio, Het Spoor met De dubbele moord in
Axel'. Zondag, 18 uur, Radio X.
Dit pamflet werd na de oorlog vespreid in Zeewsch-
Vlaanderen.
