DE STEM
W E E K E
D
BEDRIJVEN ZIEN
BROOD IN
STADS-TOILETTEN
H.
Het urinoir bestaat al eeuwen lang
VESPASIANUS
ZEI HET AL:
GELD
STINKT NIET
ZATERDAG I O
RUAR119881^
ZATERDAG I
13 FEBRUAR119881
>kkenheid
oge nood en geen vrij toeganke
lijk toilet in de buurt. Wie kent dat probleem niet? Ze
ker vandaag en de komende dagen zullen weer veel
mensen voor de keus staan: in een eindeloze rij voor
het café-toilet of maar gauw in een portiek, tegen een
boom of tegen de kerk. Maar ook op 'normale' dagen
zijn in de stadscentra de grote en de kleine bood
schap een probleem. De oplossing zit dan vaak in het
zonder honger of dorst betreden van een horeca-eta-
blissement of het oneigenlijke gebruik van het toilet
van de winkelier. De openbare toiletten zijn de afgelo
pen jaren verdwenen als sneeuw voor de zon. Te duur
in onderhoud en omgeven met te veel randverschijn
selen. De oplossing is nu in zicht: het zelfreinigende,
vandal isme-bestendige stadstoilet. Twee bedrijven be
stoken de Nederlandse markt. Binnen niet al te lange
tijd hoeft ook CDA-kamerlid Loek Duyn zijn heil niet
meer te zoeken tegen de gevel van een politiebureau.
Opblaas-poppen
Automatisch open
60 Mille
Mestostof
Twee tientjes
k.
H
alleen over hebt
- foto archief de stem
aam
i aan de missie. Het gebeurt
Dg, dat mensen menen BijEEN
ging van het abonnement een
ewijzen. Ze delen dan mee dat
der de ontvangst van het blad
m de missie zullen blijven ge-
uitgaande dat ze zo helpen
>esparen.
zegt Jan Landman, „heeft te
;t mondiale onderontwikkeling,
lonateursgedachte duidt op het
een:Wij zijn er om hen te hel-
ntig jaar zijn we in Nederland
werken aan bewustwording.
>roep die bereikt wordt, is nog
lij soms iets van vermoeidheid,
ig, scepticisme misschien ten
an de derde wereld Landman
wel te bespeuren in derde we-
in het Haagse wereldje. Die
ijven ook te veel steken in pa-
dat wereldje bestaat ook onge-
et belang van bewustwording
ine mensen in den lande. Maar
:r gewone mensen, ervaart Bij-
oeit de betrokkenheid bij de
reld. „In de jaren zeventig ging
moeizaam: Heine groepjes die
:rde wereld bezig gingen. Nu zie
meer mensen belangstelling
foor derde wereldproblemen.
rouwen. Het begint met activi-
nd een wereldwinkel, een hon-
landengroepen, kerk samen-
oepen, Missie-Ontwikkeling-
iepen. Vredes- en milieugroepen
steeds meer verbanden leggen
le wereldproblemen. Die groe
nen een behoorlijke doorstro- I
ensen zijn er een tijdlang actief
r ze gaan bewuster weg. Dat
x>r, al gaat het langzaam. De
ïreldbeweging moet ook een van
een zijn waarop mensen elkaar
vuster keuzen te maken die naar
er soort samenleving voeren."
draagt hierin niet alleen met het
ft bij, maar ook met de uitgave
ken, documentatiemateriaal en
itellingsmateriaal.
de anti-winterdepressiebuizen
in het verzorgingspakket heeft
opgenomen. Het is geen kwes
tie van verkeerd gerichte spaar
zin. Het hoort bij de blahs en
de blührs dat we die niet ge
makkelijk loslaten. Wij en de
blühr zijn een soort geestelijke
Siamese tweelingen, die niet
zonder dramatisch ritueel van
elkaar kunnen worden geschei
den. De gehechtheid is verwant
aan die van Nero en zijn viool-
In die kuil in dat zwarte gat in
die doodlopende tunnel, waarin
het laatste lichtpuntje wegval'
in onze eigen schaduw en waar
we onszelf in de weg zitten,
daar wachten wij op de lente-
Of op ons eerste lichtbad.
De Sanlsette van Publex.
fotoguve
Voorlopig blijft het nog tobben met de grote en kleine boodschap. Tijdens de carnavalsdagen zal dan ook veelvuldig
voor deze oplossing gekozen worden. - f0t0 archief de stem
Handel in hoge nood
Door Kees den Exter
Welgeteld drie stadstoiletten heeft
Struyk BV uit Oosterhout verkocht sinds
het moment waarop het nieuwe produkt
in de loop van vorig jaar op de markt
werd gebracht. Inmiddels maakt Publex
Straatmeubilair uit Amsterdam gemeen
tebesturen lekker met 'gratis' stadstoilet
ten.
Tóch vreest men aan de Koningsdijk
in Oosterhout die concurrentie niet. Nog
steeds gaat men uit van een binnen
landse markt van enkele honderden ex
emplaren. Om over de buitenlandse
markt nog maar te zwijgen. Veel belang
stellenden nemen, aldus Struyk-woord-
voerder W. Kuhlmann, nog een afwach
tende houding in. Veler ogen zijn gericht
op een experiment met de Struyk-toilet
in Amsterdam. Dat exemplaar is na een
aantal weken teruggehaald naar Ooster
hout omdat het bouwwerkje misbruikt
werd door junks. Binnenkort gaat het
toilet terug naar Amsterdam, naar een
ander plekje waar minder druggebrui
kers komen.
„Twee jaar geleden, toen we begonnen
met ons stadstoilet, wisten we dat Publex
op de markt was met de Sanisette. Maar
we meenden dat beter konden; een be
tere werking, gemakkelijker hanteerbaar,
minder storingsgevoelig. Maar laten we
niet te veel praten over de concurrent.
Laten we het hebben over de sterke kan
ten van ons eigen produkt".
Ook directeur Jean Jacques Goubé
van Publex Stadsmeubilair BV neemt die
diplomatieke houding in. Maar zowel
Kuhlmann als Goubé geven vervolgens
een compleet referaat over de sterke kan
ten van hun eigen produkt en de zwakke
kanten van het produkt van de concur
rent.
„In Frankrijk zouden we een museum
kunnen inrichten mét de voorwerpen die
mensen zoal achterlaten in de Sanisette.
Fietswielen, drugsspuiten, opblaasbare
poppen en andere bizarre zaken. En de
slachtoffers van zakkenrollers en tasjes
dieven kunnen we ook vaak hun tas of
portemonnee weer teuruggeven, welis
waar leeg, maar toch."
De heer Goubé kan een brede grijns
niet onderdrukken als hij het over een
van de bijkomende voordelen van 'zijn'
Sanisette heeft. Bij iedere reinigingsbeurt
kantelt het toiletgedeelte achterover. En
terwijl closetpot en vloer met borstels
worden gereinigd vallen de achtergeble
ven voorwerpen in het niet voor publiek
toegankelijke schoonmaak-comparti-
ment.
In uiterst vriendelijk Frans legt Goubé
uit dat gemeentebesturen wel gek zouden
zijn als ze niet in zee zouden gaan met
Publex, maar met Struyk. Een eind-oor
deel over het concurrerend produkt heeft
hij nog niet ('Ik heb het toilet van mijn
collega nog maar een keer gezien') maar
er gaat niets boven 'zijn' Sanisette. Het
voordeel zit hem volgens Goubé vooral
in het reinigingssysteem: letterlijk alles
wat mensen achterlaten verdwijnt bij een
reinigingsbeurt en de borstels zorgen er
voor dat het complete toilet én de vloer
onovertroffen schoon worden: „Met de
waterspuiten en de warme luchtstromen
van Struyk zie ik dat nog niet zo gauw
gebeuren".
Goubé wijst op nóg een belangrijk voor
deel van zijn produkt. Na een kwartier
gaat de deur automatisch voor de helft
open: „Zo voorkom je dat clochards het
toilet gebruiken als slaapkamer. Boven
dien zijn dankzij dit systeem het afgelo
pen jaar al vijftien mensen gered kunnen
worden die op het toilet onwel waren ge
worden".
In Frankrijk staan 800 Sanisettes, in
Engeland 300. Verder zijn de Sanisettes
te vinden in Finland, Duitsland, Spanje,
Portugal en België.
Publex laat gemeentebesturen die een
Sanisette willen plaatsen, de keuze uit
twee tarieven. De eerste mogelijkheid is
een jaarhuur van 30.000 gulden. De ge
meente moet dan ook de kosten van
electriciteit, water en een telefoonlijn
voor automatische storingsmeldingen
betalen. Publex zorgt dan voor plaatsing,
schoonmaak, onderhoud en eventuele re
paratie. De andere mogelijkheid is dat
een gemeentebestuur voor het stadstoilet
van Publex niet betaalt, maar in ruil Pu
blex wél het recht geeft om een reclame
zuil te plaatsen. Daaruit komen dan, via
een omweg, de inkomsten van Publex.
Ook de heer Kuhlmann van Struyk heeft
beter naar de Sanisette gekeken ('Alleen
als gebruiker') dan hij voorgeeft: „Met
schuiven, scharnieren en borstels maak
je zo'n apparaat storingsgevoeliger. En
storingen kun je natuurlijk niet hebben
in een voorziening waar de mensen eerst
nog aan zullen moeten wennen. Bij de
proefopstelling in Amsterdam bijvoor
beeld blijkt dat veel mensen uit angst
voor storingen de deuren niet durven af
te sluiten. Onze cabine weegt een ton, de
Sanisette zes ton, zo heb ik me laten ver
tellen. Omdat de beste plaats voor een
stadstoilet alleen proef-ondervinderlijk
kan worden achterhaald is dat lichte ge
wicht een voordeel. Want verplaatsen is
dan gemakkelijker. Oók een voordeel
van onze cabine is dat elk onderdeel te
koop is bij ieder installatiebedrijf. Zo
maak je de exploitant van ons stadstoilet
onafhankelijk van ons, de leverancier.
De Sanisette daarentegen heeft alleen
speciale onderdelen, alleen verkrijgbaar
via Publex".
Het stadstoilet van Struyk kost de koper
ongeveer 60.000 gulden. Bij honderd be
zoekers per dag liggen de kosten per ge
bruik tussen 1,- en ƒ1,20. De heer
Kuhlmann: „Wij denken niet dat de in
vestering en de exploitatiekosten gemak
kelijk terug te verdienen zijn.-Maar we
hebben tot nu toe nog geen gemeentebe
stuur getroffen dat dat ook als harde
voorwaarde stelt. Vanwege het groeiende
milieubesef is men zich bewust van de
noodzaak om een goede voorziening te
treffen. En ik denk ook dat het publiek
graag bereid is een gulden té betalen als
f et idee van Publex
Struyk, geld halen uit 's mensen
behoefte, is niet van vandaag of gis
teren. 'Pecunia non olet' -geld
stinkt niet - sprak keizer Vespasia-
[]us, die van 69 tot 79 na Christus
"et Romeinse rijk bestierde en hij
begon belasting te heffen op priva
ten en urinoirs.
Door Kees den Exter
De 'koppelverkoop' van stadstoiletten en
reclamezuilen, zoals Publex die toepast,
is evenmin nieuw. Omdat reclaftne-uitin
gen én openbare toiletten alleen effect
sorteren op plaatsen waar veel mensen
komen verschenen er in 1855 op een
aantal Boulevards al plasgelegenheden
met reclame-uitingen op de ontmante
ling.
De geschiedenis van het openbaar toi
let in Nederland reikt ook behoorlijk ver
terug. Een Amsterdams archiefstuk uit
1481 dat betrekking heeft op het in
goede staat houden van de stadswallen,
verbiedt 'op die veste of an die mure van
der stede zijn gevoegh dair an of dair op
te doen'. En in 1557 bepaalt de Amster
damse vroedschap op «fit punt: „Soe ist
dat mijne heeren vanden gerechte verbie
den eenen ijegelicken jonck ende out,
wie hij zij, hoer gevouch te doen buijten
den privaten, mits toch daer toe veel ge-
meenen privaten, zo anden mueren der
stede als an bruggen en elders tot der
steede groote costen gemaickt zijn en dit
alles op pene van stuijvers".
Uit de eerste helft van de negentiende
eeuw levert het Amsterdamse gemeente
archief verzoeken van particulieren aan
het gemeentebestuur om toestemming
om aan de wallekanten en tegen bruggen
voor eigen rekening urinoirbakken te
mogen plaatsen. De verzoeken waren
meestal afkomstig van beheerders van
werkplaatsen en pakhuizen. Die oplos
sing spaarde ruimte binnen en hield de
stank buiten.
De Amsterdamse 'urinoir-historie'
neemt een wending als in augustus 1847
aan dr. S. Sarphati, als onderdeel van
een concessie voor het ophalen van huis
vuil, ook toestemming wordt verleend
voor het plaatsen van 'secreten en uri
noirs'. Achtergrond van die concessie:
het verzamelen van meststof. Hevige dis
cussies moeten er zijn gevoerd over de
plaatsen waar de urinoirs moesten ko
men, want niet zelden verspreidden ze
een onverdraagdlijke stank.
Volgens de Amsterdamse directeur
van stadswerken gaf „het systeem van
Ïiublieke urinepl^atsen en privaten aan-
eiding tot stank, onzindelijkheid en re
deloosheid". Fatsoenlijk publiek maakte
er, naar de mening van de directeur,
geen gebruik van en de rest van de be
volking bezigde bij voorkeur de bitóen-:
kant.
Ergens aan het einde van de vorige
eeuw waagde het Amsterdamse gemeen
tebestuur zelfs een studiereis aan het
probleem. In Keulen, Berlijn, Brussel en
Antwerpen ging men kijken om te zien
hoe men het daar deed. Naar aanleiding
van die excursie werd in ieder geval be
paald dat er daglicht in de waterplaats
moest kunnen doordringen. En men
moest van toen af aan van buiten af kun
nen zien of er zich personen in bevonden
'zulks naar aanleiding van aldaar ge
pleegde tegennatuurlijke ontucht'. Een
en ander resulteerde in de krullen die
ook vandaag de dag nog in Amsterdam
te vinden zijn.
Wie met hoge nood tijdens de komende
dagen een boom, een gevel of een brie
venbus uitkiest kan dat tamelijk duur
komen te staan. De plaatselijke politie
verordening in Oosterhout bijvoorbeeld
rekent het tot een overtreding van de
tweede categorie en dat betekent dat er
een boete op staat van twee tientjes.
„Maar ik denk dat we de komende da
gen andere prioriteiten stellen", aldus
een woordvoerder.
de nood inderdaad hoog is en men de ze
kerheid heeft een schoon toilet te treffen.
Waar betaal je tegenwoordiger minder
dan een gulden voor het parkeren van
een auto? Bovendien is zo'n bedrag mo
gelijk ook een drempel voor nieuwsgieri
gen en vernielzuchtigen".
De heer Kuhlmann verwacht dat van
het stadstoilet van Struyk in de komende
jaren enkele honderden exemplaren kun
nen worden afgezet in Nederland:
„Daarbij denken we niet alleen aan win
kelcentra, maar bijvoorbeeld ook aan
evenementenparken en aan grote werk
terreinen zoals de containerterminals in
de Rotterdamse haven. We hebben een
bijna wereldwijd patent en dan moet je
bijvoorbeeld denken aan de Duitse auto
baan. Voor zover we hebben kunnen na
gaan kent de Amerikaanse markt bij
voorbeeld nog geen zelfreinigende stads
toilet".
Niet alleen de fabrikanten maar ook ge
meentebesturen in den lande kijken met
belangstelling uit naar een experiment
dat momenteel in Amsterdam loopt en
waarin zowel de Publex- als de Struyk-
toilet in de praktijk worden uitgetest.
Komend voorjaar zal het Amsterdamse
gemeentebestuur op financiële gronden
en op grond van de testrapporten de
vraag beantwoorden of de stadstoiletten
in het straatbeeld komen. Vervolgens zal
worden gekozen tussen Publex en
Struyk.
Een woordvoerder van de gemeente
Amsterdam geeft aan dat het experiment
in dit stadium heeft uitgewezen dat beide
toiletten technisch gezien in ieder geval
voldoen: „Duidelijk is dat de toiletten
voldoen afhankelijk van de plaats waar
ze staan. Zelfs de ene of de andere kant
van de straat kan een heleboel uitmaken.
In ieder geval moet je zorgen dat er per
manent veel mensen langslopen en datje
uit de buurt blijft van gebieden waar
drugsgebruikers geconcentreerd zijn".
Duidelijk is ook geworden dat de toi
letten voorzien moeten worden van een
muntslot. De woordvoerder: „Op zich is
dat een moeilijke keuze. Ten eerste heb
je de afweging te maken tussen goed
gastheerschap en dus goede, gratis voor
zieningen enerzijds en het feit dat beta
len voor een goede voorziening ingebur
gerd is aan de andere kant. Wij hebben
toch gekozen voor een muntslot. Ten
eerste vormt dat een psychologische
drempel voor mensen die niks te zoeken
hebben in een toilet. Bovendien kun je
met zo'n muntslot als onderdeel van de
regeltechniek zorgen dat iemand na bij
voorbeeld tien minuten weer naar buiten
moet om nieuwe muntjes in de gleuf te
stoppen. Zo voorkom je dat iemand uren
in het toilet blijft".
„We zijn ons ervan bewust dat we met
een muntslot een extra vemiel-object
toevoegen, want voor twee kwartjes
wordt tegenwoordig de muntautomaat in
een telefooncel opengebroken. Ander
zijds zijn de inkomsten ook mooi meege
nomen".
Als de stadstoiletten in Amsterdam ko
men, dan gelden ze als een aanvullende
voorziening, vooral bedoeld voor vrou
wen. Anders dan in Rotterdam, waar uit
bezuinigingsoverwegingen alle urinoirs
zullen worden verwijderd, handhaaft
Amsterdam zijn 120 'krullen'. De woord
voerder: „Wij beschouwen die urinoirs
als een onmisbare voorziening voor men
sen die op straat hun brood verdienen,
zoals taxi-chaffeurs en marktkooplie
den".
In Oosterhout heeft het college van B
en W al een principe-besluit genomen
over de aanschaf van een Struyk-toilet,
te plaatsen nabij de H. Harttoren. De ge
meenteraad moet overigens dat besluit
nog goedkeuren. Dezer dagen wordt in
Maastricht een Publex-toilet geplaatst,
in april volgen er twee in Haarlem.
Breda, dat in 1984 alle dertig de open
bare toiletten verwijderde en zodoende
een bedrag van 57.000 gulden op jaarba
sis ging besparen, heeft nog geen con
crete plannen in de richting van nieuwe
openbare toiletten.
Het gore openbare tollet aan de Mar-
kendaalseweg In Breda.
- fotodestem/dickdeboer
