Klant WETENSCHAP de stem financi BRITTEN WERKEN AAN VOORSPELLINGEN VOOR PERIODE VAN 10 JAAR ROTE V] de stem EXTRA DONDERDAG 4 FEBRUAR11988 UIT BOEKEN BLADEN AMSTERDAM Door de eeuwen heen heeft de mens geworsteld om de 'weergeheimen' aan Moedertje Natuur te ontfutselen. Buijs-Ballot Radio-sonde TIROS Kraamkamer Weertuinen Maatregelen T II y ij II NIEUWSFEITEN AMERSFOORT - Vrij wel onopgemerkt is vo- esluisd in huizenko- Schade Tsjernobyl 14 miljard dollar Amazonegebied geen 'long' maar 'haard' Britten werken aan robot-bewaker Brildragers zijn vaak bollebozen •kker vast, zeer hoge mzet obligaties T6 Revolutie in het weerbericht Door Cees van Gurp en Hugo van den Elshout Altijd al is hij afhankelijk geweest van het weer. Een hele wereld van verschil ligt er tussen de razendsnelle wetenschappelijke vooruitgang in kennis van de weerkunde nu en die van eeuwen en eeuwen geleden. Men zou het kunnen beschouwen als één grote leg puzzel, waarvan telkens moei zaam een stukje op de juiste plaats werd gelegd. Laten we eerst eens kennis ne men van de markantste stukjes uit de meteorologische geschie denis. Zo krijgen we enig idee waarom en vooral waardoor die wetenschappelijke ontwik keling eerst traag en vervol gens zo snel verlopen zijn. Dat zal ook duidelijker maken wat die beoogde plannen van de wetenschappers precies behel zen en de samenhang in zijn to taliteit. Bijna 2000 jaar lang is het boek Meteorologica - alles wat zich in de lucht bevindt- van de Griekse wijsgeer Aristoteles (384-322 v. Chr.) het enige be langrijke leerboek over de weerkunde gebleven. Pas in de 17e eeuw kwamen daar nieuwe boeken bij als gevolg van de uitvindingen van o.a. de baro meter en thermometer. Bijna een eeuw later deed het instru mentale tijdperk zijn intrede. Nog langer duurde het tot rond 1850 de eerste, overigens hele gebrekkige, weerkaarten ver vaardigd werden. Een hele belangrijke rol had daarin onze landgenoot, de be roemde weerkundige, Chr.H. Buijs-Ballot. Deze stoere Zeeuw - geboren 1817 te Kloe- tinge - publiceerde op 3 oktober 1857 de overbekende Wet van Buijs-Ballot. Deze wet voor spelt de windrichting. Het was dan ook geen toeval dat uitge rekend hij de eerste directeur is geweest van het KNMI, opge richt 31 januari 1854. Het ons zo vertrouwd geworden Instituut was eerst gevestigd in Utrecht en verhuisde eind 1896 naar De Bilt. Misschien klinkt het vreemd, maar het heeft lang, heel lang geduurd vooraleer het KNMI algemeen als zodanig erkend werd en aanvaard. De uitdruk king 'wat de boer niet kent, dat vreet hij niet' was overduide lijk van toepassing. Zo waren er bijvoorbeeld in 1878 slechts drie kranten bereid weerbe richten op te nemen! Het waarom is eenvoudig te verklaren. De Volksweerkunde had in de weervoorspellingen eeuwen achtereen een domi nante rol gespeeld en liet zich niet zomaar van het eerste plan verdringen. Bovendien stelden de eerste weerberichten echt niet veel voor. Dat bleek uit onze speurtocht in de archieven van De Stem. In een van de voorlopers, 'Het Dagblad van Noord-Brabant voorheen Nieuwe Bredasche Courant', troffen we uiteindelijk in de editie van 5 juni 1901 het eerste weerbericht aan. Weggemof feld, ergens tussen de markt en beursberichten, stond in kleine lettertjes, we citeren tot de komma nauwkeurig: weerbericht Het Ned. Meteorl. Instituut meldt: verwachting: zwakke wind, licht bewolkt, droog warm we der. De uitvinding van de draad loze telegrafie -1896- bete kende meteen een beter func tioneren in uitwisseling van de internationale weerrapporten. Een flinke stap verder kwam men toen de Rus Moltchanov in 1927 de radio-sonde uitvond. De weerballon, uitgerust met ver fijnd instrumentarium, voor het meten van luchtdruk, tem peratuur en vochtigheidsgraad, mag thans algemeen bekend worden geacht. Als klap op de vuurpijl kwam de ontdekking van de luchtstromingen op grote hoogte tijdens de Tweede Wereldoorlog. Die ontdekking was het stormachtige begin van een geheel nieuwe dimen sie in de weerkunde. Voor 1939 was al bekend, dat we op een hoogte van 10.000 meter enorme windsnelheden kunnen verwachten. De Ame rikanen waren de eersten die daarmee in 1944 geconfron teerd werden. Een groep bom menwerpers op weg naar Ja pan kwam op een gegeven ogenblik geen centimeter meer vooruit. Met een snelheid van ongeveer 400 kilometer per uur vlogen zij ten opzichte van de grond.achteruit! De Amerikaanse meteoro loog C.B. Rossby gaf in 1947 dit Het weer voorspellen voor een periode van tien jaar. Het lijkt utopisch, maar volgens een woordvoerder van het in Engeland gevestigde Instituut voor Wetenschappelijk Oceanografisch Onderzoek is het mogelijk. Dit instituut heeft al vergevorderde plannen voor een weervoorspel ling voor een periode van tien jaar. Als deze plannen in de nabije toekomst gerealiseerd worden, zou dat best eens kunnen leiden tot een revolutionaire omwenteling in de hedendaagse moderne meteorologie met alle gevol gen vandien. verschijnsel de naam jet- stream (straalstroom heet dat in het Nederlands). De weer kunde was een volkomen nieuw begrip rijker geworden. Het zou te ver voeren over het belang van dit ontzagwek kende fenomeen verder uit te wijden. Lalen we volstaan met de bemerking dat de ligging van de straalstroom bepalend is gebleken voor het weer op onze aardbol. De volgende fase, het compu tertijdperk, liet niet lang op zich wachten. Amerika be haalde meteen een klinkend succes met de lancering van de eerste weersatelliet TIROS, uitgerekend 1 april 1960, voor waar geen aprilgrap. De lance ring toen is een reden waarom Amerika in de voorspellingen op langere termijn, óók voor Europa (nog) een voorsprong behouden heeft, ofschoon de Duitse Weerdienst Offenbach zich ontpopt als een geduchte concurrent. Het Europese weercomputercentrum in Rea ding gaat in de voorspellingen niet verder dan zes a zeven da gen. Een aantal jaren later, 1969, volgde Rusland met het lance ren van weersatellieten onder de naam METEOR. Europa daarentegen moest wachten tot 23 november 1977. Om 01.35 uur werd vanaf Cape Canaveral (Florida) de eerste Europese weersatelliet METEOSAT naar 'n hoogte van 36.900 kilometer gedirigeerd. Sindsdien bevin den zich vele tientallen van dergelijke, elkaar overkoepe lende, satellieten in de ruimte. Voorzien van zeer hoogwaar dige technologische apparatuur ontgaat hen werkelijk niets. Met de regelmaat van de klok worden alle informaties om trent windsnelheden in de luchtlagen, zeewatertempera turen, letterlijk alles over de wolken en waterdampgehalte van de hogere luchtlagen naar de ontvangststations op aarde gezonden. Het is beslist geen toeval dat de weerkundigen al vele jaren het evenaarsgebied op de Atlanti sche Oceaan beschouwen als de kraamkamer van het weer. Men zou kunnen zeggen dat het weer, waar wij elke dag mee te maken hebben, daar geboren wordt. Het is de bedoeling juist in dat gebied op verschillende diepten robots, in de vorm van miniduikboten, te plaatsen. De zon bereikt boven de eve naar de hoogste stand en in werking van de zonne-energie is er daarom het grootst. Met behulp van geavanceerde tech nieken en instrumenten wil men die eveneens gaan meten. Vaststellen hoeveel energie door het water wordt opgeno men, hoelang het vastgehouden kan worden en afgestaan. Den ken we maar eens aan de warme golfstromen. Alles bij elkaar een heel ingewikkeld proces. De bedoelde weten schappers beweren nu, op basis van de verkregen uitkomsten, in staat te zijn het weer voor een periode van tien jaar te kunnen voorspellen. De evolutie van de weer kunde zou daardoor in een op zienbarende stroomversnelling geraken. Nuchter gezien zal een dergelijke weervoorspel ling uitdraaien op een globale. De Amerikaanse weercompu- ters komen tot een maandelijk se, en die is niet helemaal be trouwbaar gebleken. Het zijn uiteraard veronderstellingen, want met de huidige weten schappelijke ontwikkelingen weet men het maar nooit. Pakweg vijftig jaar geleden was bijvoorbeeld een ruimte- ,000! 2 000° C 10"'° mb Op het KNMI in De Bilt wordt met behulp van satellietfo to's een weerkaart gemaakt. - FOTO ANP reis naar de maan nog sensa tionele science-fiction. Dal geldt voor vele technische ver worvenheden zoals elektronica, die in de jaren tachtig gemeen goed geworden zijn. Eer het zover is zullen ongetwijfeld heel wat computers versleten zijn. Als die plannen eenmaal realiteit worden, kunnen ze in derdaad gigantische problemen opleveren. Problemen op fi nancieel, economisch, politiek en recreatief vlak. Zoveel fan tasie is daar niet eens voor no dig. Wat te denken van fabri kanten van seizoengevoelige artikelen: als schaatsen, para plu's, regen-, zomer- en win- terkleding, tuinmeubelen, bier en en frisdranken. Wat te den ken van de land- en tuinbouw, de pret- en vakantieparken en dierentuinen. Kortom, het ef fect zal in alle geledingen van de maatschappij doorwerken. Momenteel zijn er naast de weersatellieten, verspreid over de gehele wereld, 6000 vaste meetstations. Zij beschikken over complete 'weertuinen' waar vrijwel overal, langs elektronische weg, tempera tuur, luchtdruk, neerslag enzo voorts gemeten wordt en opge slagen in computers. Zelfs de weerkaart wordt automatisch ingetekend. Zo'n 3500 koop vaardijschepen seinen dage lijks ook nog eens hun bevin dingen op de wereldzeeën door. Het is niet verwonderlijk dat de moderne meteoroloog die een veelvoud van gegevens moet verwerken, gewoon geen tijd heeft om zelf buiten de lucht te bestuderen. Dat pure 'ambachtelijke' werk wordt wel gedaan door honderden zo genaamde weeramateurs die, als geschoolde kleine radertjes, in de gehele 'weerfabriek' mee draaien. Die koopvaardij - en of weer- schepen worden straks overbo dig. Zelfs bij het KNMI kan de werkgelegenheid op de tocht komen te staan. Voor de lokale of regionale weerman zal werk aan de winkel blijven om een plaatselijke regen-, onweers bui, ijzel en mist aan te kondi gen. Laten we eens, voorzichtig, van de veronderstelling uitgaan dat die revolutionaire omwenteling in het weervoorspellen defini tief een feit is. Over twee jaar wordt voor een gedeelte van West-Europa een slechte zo mer, koud en nat, voorspeld. Vakantiegangers zullen in dat geval massaal naar zonnige streken trekken, geen enkel probleem. Seizoensgevoelige bedrijven daarentegen zullen maatregelen moeten treffen. En wat zijn de gevolgen als een dergelijke voorspelling gedeel telijk, of, in het uiterste geval door welke oorzaak dan ook, helemaal niet klopt? Wij heb ben nog maar één aspect sum mier gehaald, de stellingname zeker niet overdreven. Erger, een veel groter gevaar dreigt. De meteorologie is namelijk hard op weg een absoluut spe cialisme te worden. Het is niet denkbeeldig dat de gewone man in de toekomst er niet veel meer van zal begrijpen. De Volksweerkunde biedt geen alternatieven, ze is im mers door de wetenschap ach terhaald en voorbijgestreefd en voorbestemd een nostalgisch leven te leiden om geleidelijk geheel te verdwijnen. De tijd zal het allemaal uitwijzen. Het is een mooie gelegenheid daar over eens vroegtijdig te filoso feren. 'Krachtvoer' derhalve voor futurologen. Zij zwijgen echter op dit specifieke terrein vooralsnog in alle talen. En dat terwijl men over het weer toch nóóit komt uitgepraat. 400 100 90 80 70. 60. 50, 40 30. Poollicht 1000°C -40° C 7" uitdovende vallende sterren lichtende nachtwolken Kakatau uitbarsting 1803 -60°c 0,01 mb -10° C 0.3 mb Nullaag Sterke oostwest windon Meteorieten if' Bovengrens van de ozonlaag 0° C 1 mb meetballon 20 10 1.5 0 km Laag van zwakke winden -60°C 56 mb Tropopauze Nullaag -50® C 264 mb Laag van sterke winden Grondlaag 15® C 1013 mb •8 Aardoppervlakte De opbouw van de atmosfeer ziet er schematisch zo uit. Soms komen weer-sondes zo maar uit de lucht vallen. In 1980 vond een Zecuws-vlaamse boer er een op zijn akker. L oor Harry Kolks onrechte niet opge- opnemen. Het Amazonegebied blijkt geen 'long' van de wereld, zoalsj ren is verondersteld, maar is eerder een 'haard', die wai over de wereld verdeelt. Het Zuidamerikaanse oerwoudgel produceert meer koolzuur dan zuurstof, en blijft met dat Congo, Indonesië en Noord-Australië bepalend voor de ver ling van de warmte over onze planeet. Hier ontstaan name wolken. Voor de verdamping van water waaruit deze ontstaan is energie nodig. Verandert een wolk in regen, dan komt d weer vrij. De warmte komt zo in gebieden die minder stral van de zon ontvangen dan de tropische gebieden. Zo blijft klimaat op de planeet stabiel. Verdere ontbossing zou een daling van de temperatuur in gematigde streken tot gevolg hebben, zo menen klimatoloi jg jaar een nieuwe hy- en deskundigen van het Braziliaanse instituut voor ruimte-i .rt+H<sf>lrvr>rm hinnpn- derzoek INPE, en het Amerikaanse ruimtevaartbureau NAS INPE onderzocht het Amazonegebied in de droge tijd in 1985 en NASA in de regentijd in april 1986. Daarbij kwam v{end Nederland, te staan, dat de planten en bomen die het dak vormen van tropisch regenwoud, vanaf het middaguur zoveel zon krijg 'en dat het proces van fotosynthese stopt en zij geen zuurstof m iierkt, want bij nareke produceren. Om te voorkomen dat zij door de warmte tev jng blijkt de nieuwe hy- water verliezen, sluiten de planten hun huidmondjes, wa 0theekvorm de goedkoop- door zij ademen. Daardoor stijgt het koolzuurniveau in +p 7owp1 vnor woud. 's Nachts stijgt dit nog verder, daar de planten dan w beginnen te ademen, dat wil zeggen: opnieuw zuurstof g; tensen met een hoog inko ken als voor mensen met ien bescheidener jaarsala- is. )e narekening heeft pas begin it jaar plaats gehad door de 'ereniging Eigen Huis, die loor Pieter Eggen HAAG - „Fokker is nationale industrie. J)aar mogen we best trots p zijn. Ik moet zeggen dat c zeer veel respect heb voor e wijze waarop de mensen 1 ie bij Fokker werken - van loog tot laag - de moeilijk- leden aanpakken. Iedereen loyaal en voert de plan en uit". fcpt. leek wel of minister De iorte (Economische Zaken) Het ongeluk met de kerncentrale in Tsjernobyl in 1986 hi [chzelf deze week publiekelijk veertien miljard dollar (bijna 26 miljard gulden) gekost: keer zoveel als eerst was berekend. Volgens het Sovjetrussische politburo waren de directe kos toVtte over de~kamërcömmis- van het ongeluk 6,9 miljard dollar. De kosten die daarna: e - gemaakt, onder meer de evacuatie van 135.000 mensen, kom neer op 13,8 miljard dollar. Het ongeluk met de centrale beurde op 26 april 1986. Een van de reactoren vloog na eeni van"haar"verwacht mocht plosie in brand; zeker 31 mensen vonden de dood. Een gevarenzone over een afstand van dertig kilometer is steeds van kracht. De drie reactoren die geen schade oplie[tv^f'mogelijk"garanties („om zijn weer in gebruik genomen. Het personeel van de centrfcker te weten dat de belas- woont in een 'nieuw gebouwd dorp op 54 kilometer afstand Sovjet-autoriteiten hebben besloten om geen centrales van type Tsjernobyl meer in gebruik te nemen. Een veiligheidsrobot die 's avonds en 's nachts om het huis; trouilleert: hierop studeert een Britse groep onderzoekers bedrijfsleven en wetenschap. De robotbewaker zou kura ef1- De eerste kans die Fokker ontdekken of voorwerpen weg of verplaatst zijn, en zou indr rÜ6t om het gedeukte ^ver gers kunnen ontdekken. De onderzoeksgroep, opgezet door het Britse ministerie \L handel en industrie, wil nog meer toepassingen voor sliirii ebruari moet de eerste F-100 robots ontwikkelen. Karweitjes in gevaarlijke omstandighed '°rden opgeleverd aan de bijvoorbeeld, maar ook taken in en om het huis, zoals gi witserse maaien en kleedjes kloppen. Brildragers wisten het al lang, maar nu hebben onderzoek van het medische centrum van de universiteit van Tel Avivl ook gemerkt: er is een verband tussen bijziendheid en een hi intelligentiequotiënt (IQ). Maar hoe ze dat verband moei en de nieuwe"gegadigden wel verklaren, weten ze nog niet. Misschien lezen intelligente mi ens wegblijven, sen meer, en mogelijk leidt dat vaker tot oogproblemen zo De problemen met Fokker bijziendheid. Maar het verband kan ook erfelijk veroorzai |jn inmiddels bekend. De pro- 5jin- uktie van de F-50 (de opvolger De artsen Rosner en Belkin onderzochten 157.748 Israelis! an de zo succesvolle 'Friends- militaire recruten van 17, 18 en 19 jaar. Van hen was zesti ip') liep verleden jaar door or- procent aan beide ogen bijziend. Maar onder recruten met! anisatorische problemen wat IQ van 128 en hoger bedroeg het aantal bijzienden meer d >gen. Het schema voor 1987 een kwart. Van recruten met een IQ onder de tachtig bit slechts acht procent bijziend. had Economische Zaken liemand gevraagd. De kamercommissie deed ngcenten niet weg worden ge- ooid"), maar moesten uitein- elijk De Korte volgen in zijn edenering dat 'iedereen bij 'okker zijn best doet'. Of dat genoeg is zal de ko- ïende maanden moeten blij- luchtvaartmaat- ihappij Swissair. Als dat zonder veel proble- nen geschiedt, is er een goede .ans dat nieuwe klanten voor e Fokker-100 zich in Amster- lam melden. Treedt er op- lieuw vertraging op dan kun- Nog even en er brandt op aarde een kunstzon: een 1 (STERDAM (ANP) - Het waren woens- waarin een proces van kernfusie op gang komt en op ga g weer de obligaties die op de Amster- blijft. Op papier zien allerlei procédé's voor de energiebron v rnse effectenbeurs voor de omzet moes- de toekomst er fraai uit; in het februarinummer van het kle (zorgen. Er ging voor maar liefst ƒ1,7 rige populair wetenschappelijke tijdschrift KIJK oogt het all 'iard om bij een vriendelijke stemming, maal heel mooi. Maar de harde werkelijkheid is dat rendabi oral in jongste succesvolle staatsie- kernfusie noe ver wee list word druk gehandeld. De koers hier— n liep 0,3 punt op tot 101,4. In ons vlakke land weten we alles van wind en storm. Te n^een^T^n' minste, dat denken we. Wat wij storm noemen, is in veel gevi Heter hier was Fokker In de ochtend len een korte maar hevige bui, en dat is écht iets anders. Wei is de prijs van het aandeel al iets hoger, kundige C. Floor schrijft erover in deeltje 2199 van de ree tanks berichten over kinderziektes aan Actuele Onderwerpen (AO) van IVIO Lelystad. F5°. maar in de loop van de middag de koers op tot ƒ20,30, wat een voor- Het menselijk afweersysteem bestaat onder meer i was van ƒ1,40 ofwel 7,4 procent, moordbrigades, ook wel killer-cellen geheten. Ze herken» m een^ÏÏ^Mkiroï fR^ïno virussen en andere vijandelijke indringers aan hun jasje (l» een aarzelende handel In de Srhtend eiwitomhulsel), klitten er aan vast, en bespuiten de tegensta ikken de prijzen in de middag veelal der met een dodelijk proteïne, dat gaatjes in de celwand maal it aan onder invloed van de wat stij- Gevolg: de cellen 'bloeden' dood. Het gevecht op leven en do We dollar, maar de stemming bleef al staat beschreven en geïllustreerd in Scientific American v a' enigszins verdeeld met 88 hogere deze maand. Hierin verder onder meer een helder artikel of !.la9ere fondsen. De algemene stem de nieuwste theorieën over het ozongat aan de Zuidpool. ex s,eeg Per 331(10 mol °'2 P00* Vier verschillende onderzoeksgroepen, drie in de Verenig lal^Srt trok, wJuitg'ew^en Staten en een in Zwitserland, zijn dezelfde weg ingeslag (ot onveranderd op ƒ27 60 Nedlloyd naar bestrijding van AIDS. Harvard Medical School, het Ins k in de ochtend nog ƒ3 aan tot tuut voor Immunologie in Bazel en twee research-labs in Bo J5.50, maar kwam uiteindelijk terug op ten en Pennsylvania zijn allevier bezig met het aanmaken vj ^50- Goed in de markt lag Borsumij een bepaald molecuul uit cellen van het menselijk afweersj d'e °P 181 een rijksdaalder duur- teem. Dat molecuul kan zich binden aan de mantel van I internationale aandelen kwa- AIDS-virus en de ziekteverwekker zo hinderen bij het infect ,e secto^vierNahOTa^Lerlanden m ren van witte bloedlichaampjes. Op laboratorium-schaal is t een vooruitga^ van ƒ11oop^50M aangetoond dat de aanwezigheid van het zogenoemde CD- Op de lokale markt was Nedap favo- molecuul infectie met het AIDS-virus wist te voorkomen. 1 De winststijging en de dividendverho- onderzoekers, aldus het Britse blad Nature van 7 januari, i 9 leidden tot een ƒ11 hogere koers van het nieuws meldt, hopen, dat de nieuwe stof ook een rol H Geveke Electronics was ƒ4 beter op spelen bij het indammen van reeds begonnen AIDS-infecties GTI klom ƒ5,30 naar ƒ89,30. Ma- l03l> zakte ƒ1,30 in tot ƒ29,20. Op de In het Natuurhistorisch Maandblad van januari - gestok in een nieuw jasje - meldt E. Pelzers uit Nijmegen, dat irage en Rood Testhouse De' laatste zalmvisserij in het verleden in de Limburgse eigenlijk nfl k ƒ2 aan tot j10 iets heeft voorgesteld. Wel in de Gelderse Rijn en Waal. Vo De optiebeurs was prijshoudend ge- 1600 pas gold de zalm als de voornaamste verhandelde vissoo jnd bij een drukke handel. In de aande- in Roermond en dan waren de vissen nog afkomstig uit J100)* bestond de meeste belangstelling Roer. Verder aandacht in dit nummer voor nieuwe Nedf 0_e_ lange 1991 calls Philips en de landse varensoorten en bedreigde muurplanten. s Akzo- 1

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1988 | | pagina 6