>ESTEM
CRIMINELEN NAAR
PLAATS, ERGER
DAN DE HEL
ZATERDAG I
30 JANUAR119881
oncerten
ustralië bestaat tweehonderd jaar.
e blanken vieren feest, de oorspronkelijke bewoners,
de Aboriginals, rouwen. Zij zijn al 30.000 jaar in
Australië, maar sinds de blanke furie zijn zij onder
drukt, afgeslacht en bijna tenonder gegaan.
Voor de blanken is het bicentennial wel een feest,
maar ook een mijlpaal van vreugdeloze herdenking.
Het epos van blank Australië is geen verhaal over hel
den en hun daden, maar een verhaal over 's werelds
ejterste Goelag, honger, wreedheid, moord en zelfs ge
hooide. Australië is onbarmhartig opengescheurd op
ttfet knallende ritme van de Britse zweep en de wonden
doen nog steeds pijn.
itzichtloos
Het Systeem
Rampzalig
Griezelig
Schandvlek
Haat
Pommies
E
zondagsrust duurde 10 uur en daarna
l je weer tien uur in de berg. Werken
mediteren. Vijf maanden was ik een
de vijf boerenknechts op de Zonne-
g. Als ik aan Maastricht denk, herin-
ik me de roes van de bevrijding, hoe
chaakte met de zoon van de boer die
dent was, de geur van stad en de
|eiende lindebomen.En ook Van
igh en de knoken van de heiligen".
>e bedoelt u?
Herinnert u zich niet dat de eerste
n Gogh-tentoonstelling na de oorlog
het Bonnefantenmuseum werd gehou-
i. Toen ik er kwam voelde ik de ge
ldige uitstraling van deze genius. Hoe
tt het trouwens met meneer Istvan
:nassy, de Hongaarse directeur. Haha,
boerenknecht ging naar de stad en
:ft met hem gepraat! In de Servaas-
k waren opgravingen. Ik voelde er
bijzondere vibratie. Je kon toen zo-
ar de knoken die ze hadden opgegra-
in je handen nemen. En in de oude
iminicanerkerk, daar waren in die tijd
tchtige concerten".
'oska Soos mocht niet in Nederland
(ven. Hij ging naar België. Na drie
ar in de kolenmijnen te hebben ge-
rkt, kreeg hij er een vaste verblijfsver-
aning. Na een crisis - zijn vrouw ver-
hem in 1975 nadat zij op een tolken-
igres in Mexico een jongere man
!rde kennen- legde Joska Soos zich
volledig toe op het werken als sja-
an. De hevige gevoelsontlading over-
n hij door in zijn flat bij Brussel da-
nlang op een aluminium bakplaat en
arna een plastic keukenemmer te
>mmelen, Tot ze aan flarden gingen.
Ihele buurt beklaagde de tromme
lde gek. Joska Soos wist echter zijn
sis te bezweren en kreeg zekerheid
lke weg hij moest gaan. De weg van
sjamaan, waarvoor hij al als kind was
geleid.
ska Soos - 'Ik genees niet, ik herstel de harmo-
i.s.m. Robert Hartzema. Uifg. Karaak, 26,-.
bert Hartzema - 'Sjamanisme het genezende
nwicht'. Uitg. 27,50.
irie-Lu Lörter - 'Praktische natuurmagie. Hand-
ïk voor de moderne sjamaan'. Uitg. Bres. 39.90.
ANA, nr. 37 'Sjamanisme'. Uitg. Ankh-Hermes.
0,50.
en als op het toastje wil blijven liggen.
duurste landbouwgrond in Engeland
st een fractie meer dan een dubbeltje per
irkante centimeter.
Ik reken dit alles uit in Blakes. Een par
uur van Mozart heeft 183.750 per vier-
nte duim gekost, een tekening van Ra-
ïael 63.375 per vierkante duim en er
as een postzegel uit Baden die
2.870.000 per vierkante duim, of
448.440 per vingerafdruk haalde. De
ssen van Vincent van Gogh kostten
103.480 per vierkante duim. Een vier-
inte duim in de britse krant de Star heeft
i een smaadproces 39.760 gekost en
ze kolom kost u nog geen halfje. Een
:rkante duim toiletpapier van de duurste
zaliteit kost een dubbeltje. Maar wat doe
met een vierkante duim?
A
Door Anton Theunlssen
AÜSTRALIE, eind januari 1788. Een
vloot van elf schepen onder commando
van kapitein Arthur Phillip gaat voor an
ker in Port Jackson, het huidige Sydney.
Aan boord: 548 mannen en 188 vrou
wen. Zij zijn de eerste 'convicts', de
kleine criminelen, door de genadeloze
hand van de wet uit de Engelse samenle
ving gestoten. Het zijn kleine boeven, die
de pech hebben gehad betrapt te zijn bij
het stelen van een korst brood, een kip,
een jurk, een paar schoenen of een
broek. Zij vormen de voorhoede van een
grote klasse underdogs, naam- en spra
keloos van ellende die van Australië 's
werelds eerste Goelag zal maken en later
een winstgevende kolonie.
Het transport van de Engelse veroor
deelden naar terra Australis incognita is
een uniek sociaal experiment. „Nog
nooit is een kolonie gesticht op zo'n
grote afstand van het moederland en met
zo weinig kennis van het bezette land".
Een totaal onbekend continent, in 1770
namens koning George III door de ont
dekkingsreiziger James Cook opgeëist
voor de Britse kroon, wordt een strafko
lonie van kruimeldieven, door een muur
van twintigduizend kilometer zee en
lucht gescheiden van het moederland.
De verdoemden worden naar een land
getransporteerd dat verder van de ver
beelding afstaat dan de hel - later wor
den de strenge strafkampen in Australië
'old hell' genoemd waarmee de mees
ten in het wanordelijke en tuchteloze En
geland van het Georgiaanse tijdperk al
vertrouwd zijn. Australië is een conti
nent waar volgens een van de convicts
'de natuur omgekeerd' is en de inboor
lingen van een ander species lijken te
zijn: deels mens, deels beest. „Het is een
andere planeet, verder weg nog dan de
maan, want kunnen ze tenminste zien.
De strafkolonie - in de Engelse volks
mond toen nog Botany Bay geheten - is
vreemd, maar ook dichtbij, zoals het on-
lerbewustzijn zich tot het bewustzijn
verhoudt".
ENGELAND, rond 1770. De Engelse
samenleving kan gevoeglijk een zooitje
worden genoemd. Onder meer door de
opkomst van de industriële revolutie
maakt de schoksgewijze maatschappe-
Ujke ontwikkeling onnoemelijk veel
slachtoffers. Voor de doorsnee Britten is
pet leven een hel. Hun leven is uitzicht-
os. De mensen kreperen van de hon-
;er. Alcoholisme is een gigantisch pro-
leem. In Londen, toen de grootste stad
ter wereld, leven 115.000 mensen, één
van de acht mensen, van de kleine crimi
naliteit. De stad telt 50.000 hoeren.
„De mensen uit de lagere klassen trou
wen niet meer, zij gaan naar onze har
lots, de hoeren", klaagt de koning die
vreest dat menigte (voor hem een syno
niem voor de criminele klasse) in op
stand zal komen. „Het proletariaat leeft
van terreur en minacht het gezag", heet
het in de officiële geschriften, maar de
werkelijke oorzaken van de ellende wil
de bezittende klasse niet onderkennen.
De Britse rechtspraak is misdadig streng.
De beulen maken overuren. Kinderen
worden voor kleine vergrijpen opgehan
gen. George III hangt de goedzak uit
door kwistig van gratieverzoeken toe te
wijzen, maar dit feit verhult slechts de
wreedheid van het wat de Australische
schrijver Robert Hughes 'Het Systeem'
noemt.
Het Systeem is in feite het streven van de
bezittende klasse - het gezag - om haar
privileges veilig te stellen. Engeland gist
in die dagen en van de vele beerputten
mogen de deksels hoe dan ook niet ge
licht worden. De gevangenissen zijn
overvol en vergaarbakken van ellende.
Uit de obsessie van de rijken wordt een
kwalijke rechtsgang gecreëerd: vergel
ding en isolatie. Alle elementen die pa
tronen verstoren, de fatsoensnormen
overschrijden, die koste wat kost een be
legde boterham willen en zich ontevre
den tonen met hun miserabele bestaan
en verworven zekerheid van de rijken in
twijfel trekken, moeten worden verwij
derd.
„In hun meest optimistische buien ho
pen de Britse autoriteiten dat Australië
uiteindelijk de gehele criminele klasse zal
verzwelgen. Niet alleen hopen ze zich
van die klasse te ontdoen, maar deze, zo
mogelijk, ook te vergeten. Australië is
een riool, onzichtbaar, vuil en onbe
schrijfelijk".
Het niemandsland Australië, deze
witte plek op de kaart en in de geest,
biedt een uitgelezen gelegenheid het
kwaad, gemakshalve toegeschreven aan
een complete, overbodige klasse, de
have-nots, deze rotte plek in de samenle
ving, rigoureus te verwijderen. Engeland,
inventief als altijd, probeeert twee vlie
gen in één klap te slaan: Deportatie naar
de 'fatale kust', naar Botany Bay, garan
deert de eliminatie van zowel gevange
nen als gevangenissen uit het koninkrijk
en levert bovendien goedkope arbeids
krachten op om het nieuwe wingewest te
exploiteren. „De Engelsen tekenen als
het ware de blauwdruk voor de nog gro
tere en verschrikkelijker onderdruk
kingstechniek van deze eeuw, de Goe
lag".
De lang door historici aangehangen
theorie als zou Engeland Australië zijn
gaan koloniseren om het verlies van
Amerika (onafhankelijk op 4 juli 1776)
Het prototype van een boot waarmee de 'criminelen' van Engeland naar
Australië werden vervoerd.
Het ritueel met 'katte-zweep'. Tweehonderd stokslagen, een relatief milde straf, werden een 'voelertje'genoemd.
Australië: de fatale kust
goed te maken kan feitelijk niet gestaafd
woren. Ook het verhaal dat premier Wil
liam Pitt onder zware politieke druk zou
staan het verlies van Amerika te com
penseren, in welke vorm dan ook, kan
feitelijk niet staande worden gehouden.
De idee om Australië te koloniseren is
afkomstig geweest van James Mario Ma-
tra, een Britse diplomaat van Ameri
kaanse afkomst.
Hij schrijft rond 1770 brieven aan Wil
liam Pitt en de minister van koloniën
Lord Sydney (de stad van die naam is
naar hem genoemd) over Australië als
zijnde een nuttig strategisch land voor de
Britse vloot en een 'voor het koninkrijk
onmisbare producent van hout en vlas'
(beide grondstoffen zijn nodig om zeilen
voor de schepen te maken). De Britse re
gering schuift de brief van Matra hoog
hartig ter zijde. De bezittende klasse
blijft haar wel onder steeds zwaardere
druk zetten om het land te verlossen van
de 'criminelen', 'the dreadful banditti'.
In 1785 moet een commissie onder lei
ding van Lord Beauchamp gaan bekij
ken waar de convicts gedropt kunnen
worden.
Er zijn vijf mogelijkheden: Het eiland
Lemane in West-Afrika, Das Voltas
Bay in Zuidwest-Afrika, Gromorivire
nabij Kaapstad, Tristan da Cunha en
Australië. De keus valt uiteindelijk op
Australië. De commissie rapporteert aan
Pitt dat de onderneming in Australië re
latief weinig geld zal kosten. De lan
dingsoperatie zal 29,300 pond vergen.
Het eerste jaar Australië zal Londen
18,669 pond kosten, het tweede 15,449
pond en het derde "al geen 7000 pond
meer. Daarna zal Australië selfsuppor
ting zijn misschien zelfs geld gaan ople
veren.
ENGELAND, 6 januari 1787. De eerste
convicts worden ingescheept. Zij leven
op water en water in de pikdonkere
scheepsruimen, wachtend op de afvaart.
Pas op 13 mei 1787 vertrekt de vloot van
Arthur Phillip uit Portsmouth. De reis
naar Australië, via Tenerife, Rio de Ja
neiro en Kaapstad, duurt 252 dagen. De
eerste transporten verlopen rampzalig.
De mensen worden in kettingen geboeid
en als vee vervoerd. Velen sterven onder
weg aan ziekten, ondervoeding of mis
handeling. Zij die de reis overleven wor
den in de kolonie voor de looptijd van
hun vonnis - zeven, veertien jaar en vaak
levenslang - aan het werk gezet als
dwangarbeiders.
Ruim 160.000 mannen, vrouwen en
kinderen worden in tachtig jaar als lijfei
genen van het Britse Rijk naar de nieu
we, verre kolonie gedeporteerd. De
Australische schrijver Robert Hughes
vergelijkt het moment van de aankomst
van de eerste vloot met het openbreken
van een capsule. Op de haven waar de
schepen aankomen heeft de Europese ge
schiedenis nog geen sporen achtergela
ten. Voor de 300.000 aboriginals bestaan
tijd noch data. Tot de eerste convicts
kent Australië een statische cultuur,
sinds onheuglijke tijden bevroren in pri-
Kapitein Arthur Phillip. HIJ hees de
Britse vlag In Australië op 26 Januari
1788.
- FOTO'S KNOPF
mitiviteit en onveranderbaar landschap.
En nu is het 'beschermglas van de af
stand' plotseling gebroken om nooit
meer hersteld te worden.
Het leven van de eerste convicts in
Australië is 'erger dan de hel'. De zweep
roept even griezelige als welsprekende
categorieën en woorden in het leven: De
'Iron men', die geen krimp geven onder
gruwelijke mishandelingen, en de 'sand
stone' voor slachtoffers, die kermend ge
broken worden onder het schrikbewind
van de 'roodjassen', de Britse bewakers.
Berucht is de 'cat-o-nine-tail', een gese
ling met een zweep met negen kattestaar-
ten. „Een beruchte gevangenisbewaarder
ziet er na een geseling uit als een slager.
Zijn cat is net een slagersmes, bedekt
met het vlees van de lichamen van de
slachtoffers", schrijft een convict aan
zijn broer in Engeland. Tweehonderd
zweepslagen - een milde straf - heet een
'feeier', een voelertje.
De terreur tast uiteraard de mentale
weerbaarheid van de convicts aan. De
dwangarbeiders staan elkaar vaak naar
het leven, sadistische vormen van homo
seksualiteit - kenmerkend voor een ge
vangenissamenleving - zijn schering en
inslag. Talrijk zijn de verhalen over kan
nibalisme en zelfmoord. De veroordeel
den vermoorden elkaar uit solidariteit en
steken hun ogen uit om zich te onttrek
ken aan de slavenarbeid. Als ze niet wer
ken, worden ze gefolteerd.
Ontsnappen is onmogelijk. De ruige
natuur van het land leent er zich eenvou
dig niet voor. Gedurfde ontsnappingspo
gingen lopen uit op niets en worden
streng gestraft. Wie in Australië de wet
overtreedt, wordt opnieuw gestraft. „De
strafkampen ter plaatse zijn even erg als
de Duitse concentratiekampen", oor
deelt Robert Hughes.
Het beruchtste is de strafkolonie op
het afgelegen Norfolk Island. Gevange
nen doen alles om er vandaan te komen.
Er zijn gevallen bekend van mannen, die
in hun wanhoop onder elkaar het lot la
ten beslissen wie een medegevangene
mag vermoorden, opdat zijn kameraden
zullen worden overgebracht naar Sydney
om een getuigenverklaring af te leggen,
de enige manier om de 'bewoonde we
reld' te bereiken. De galg in Sydney is
voor de gevangenen - vaak katholieke
Ieren, altijd opstandig en gelouterd in lij
den en misère - te prefereren boven het
leven op Norfolk Island.
De dubieuze afkomst van zijn inwoners
heeft Australië opgezadeld met een trau
ma, dat het hele geeestelijke klimaat van
het werelddeel heeft beinvloed. De pe
riode van de convicts en de strafkolonie
is voor de Australiërs in de ngentiende
en het grootste deel van de twintigste
eeuw een bron van nationale verlegen
heid geweest. Tot 1950 is die geschiede
nis bewust genegeerd. Van de lagere
scholen tot en met de universiteiten:
geen woord over de 'gehate schandvlek'.
Officieel Australië wil zijn echte geschie
denis het liefst laten beginnen in het
midden van de negentiende eeuw - de
tijd waarin Australië respectabel wordt,
waarin het aantrekkingskracht uitoefent
vanwege het goud, de wol en andere rijk
dommen. Zelfs in het woordgebruik
wordt de convict tot half deze eeuw ver
stopt. Er wordt niet over 'convict' ge
sproken, maar over 'de governement
man'...
Pas in 'de jaren zestig worden de ver
halen - tot in televisieseries toe - breed
uit de doeken gedaan. De Aussies leren
sindsdien dat de gschiedenis niet altijd
gaat over grote mannen en helden, maar
dat hun historie vooral gaat over helden
zonder glorie en onderdogs, de convicts.
De Australische Mary Gilmore brengt
in haar gedicht 'Old Botany Bay' een
simpelde ode aan de tienduizenden ver
doemden:
I was the convict
sent to heil,
To make in the desert
The living well:
I split the rock
I felled the tree
The nation was
Because of me.
AUSTRALIË, 1988. De Australiërs zijn
na vele jaren in het reine gekomen met
hun verleden. In hun ogen is het vijfde
continent al lang niet meer 'een mislukt
en verplaatst bestaard-Engeland', maar
een samenleving in de nieuwe wereld die
in haar korte geschiedenis eigen karak
tertrekken heeft ontwikkeld.
De vraag of Het Systeem een blijvende
invloed heeft gehad of heeft is niet zo ge
makkelijk te beantwoorden. Robert
Hughes komt tot de conclusie dat 'kame
raadschap, fatalisme, minachting voor
hemelbestormers en godslasteraars,
wrange humor, opportunisme, de laat
dunkendheid van de overlevende voor
zelfbespiegeling en een houding ten op
zichte van het gezag waarin persoonlijke
wrok is vermengd met ogenschijnlijke
berusting' een povere bagage aan cultu
rele waarden vormden die de convict
meebrachten naar Australië. „Tevens
brachten ze, als het mannen waren, de
fallocratie van de kroeg en het bordeel
met zich mee en, als het vrouwen betrof,
een soort harde passiviteit, een manier
om het leven te zien zonder verwachtin
gen".
Dit is de mening van een Australiër en
wie lang in het land heeft geleefd is ge
neigd die in grote lijnen te onderschrij
ven. Zetten we er ook eens een mening
van een Engelsman tegenover, van Peter
Ackroyd, een journalist van The Times.
„En dus hebben we dit nieuwe ras, dat is
gezegend met een gevoel van fysieke vrij
heid en een verwantschap met de natuur,
terwijl het tegelijkertijd wordt achter
volgd door de duistere figuren van de
Engelse verbeeldingskracht - alsof de
ergste uitspattingen van Jan Klaassen en
Katrijn worden opgevoerd voor het
zandsteen en de eucalyptus".
De Britse arrogantie en gevoel voor rela
tivering winnen het weer eens van de
Australische terughoudendheid. Engels
man en Aussie kunnen nog steeds moei
lijk door één deur. Wie ooit in Australië
heeft gewoond valt het onmiddellijk op
dat er een geweldige psychologische bar
rière bestaat tussen de Ozzies en de
Pommies - nog steeds een gangbare
scheldnaam voor de Engelsen. Die bar
rière bestaat niet tussen Aussies en an
dere Europeanen. Als een lrit met een
Australiër praat, voelt de Brit zich vaak
ongemakkelijk, 'unloved' en zelfs met
enige vijandigheid bejegend. Omgekeerd
voelt de Australiër zich in zijn contacten
met Engelsen als pratend tegen zijn pa
troon, de beter gestudeerde, de meer ge
cultiveerde mens die je moet wantrou
wen.
Australië pleegt op 26 januari Austra
lia Day te vieren, de dag waarop Arthur
Phillip de Britse vlag in Syney heeft ge
hesen. Alle pogingen om van die dag een
nationale feestdag te maken zijn mislukt.
De Australiërs wensen niet van hun
dankbaarheid te getuigen voor een 'per
fide Albion, zeker niet op die dag
waarop de kermende kreten van de con
victs nog gehoord kunnén worden tussen
de kerkerresten in Norfolk Island en
Darlinghurst', zoals een schrijver zegt.
Diep in het geheime hart van Austra
lië leeft, ondanks zijn stoerheid en trots,
een herinnering aan menselijk lijden en
haat tegen degenen die dat veroorzaak
ten.
Citaten en gegevens voor dit artikel al
aan;
Robert Hughes: 'The fatal shore*. URpei AIM A.
Knopf, New York.
Manning Clark: 'History of Australia*. Uitgave An
gus and Robertson, Sydney.
John Douglas Pringle: 'Australian accent*. Uitgave
Chatto and Windus, London.
A.G.L. Shaw: 'The story of AwtraHa*. UMpw ft-
ber and Faber, London.
