'Grafiek uit vlakke denken halen'
VEEL BELANGSTELLING VOOR EXPOSITIE JURRIAAN SCHROFER
'Cultureel Gekleurd' in Westbrabantse theaters
Prins Edward gaat)
werken in theater
[llL
Eddy Brugman vervang
Jules Croiset
in Brecht-programma
Boek Michael Jackso
geredigeerd
door Jackie Kennedj
BMTtgEl
loESTEM gids
FESTIVAL MET MUZIEK EN TONEEL VAN 21 TOT EN MET 28 FEBRUARI
T2
BREDA - „Ik weet niet
wat me overkomt, nu ik
hier zo ruim de gelegen
heid krijg om te 'spe
len'," zegt Jurriaan
Schrofer bij het inrich
ten van zijn tentoonstel
ling in De Beyerd in
Breda.
Rekken
Vervreemdend
Keurslijf
Hemel
BELGIE NED 2
DUITSLAND 2
Wmbone
„Er heerst op dit moment een hausse van
meligheid in het cabaret. Het ouder-
*,wetse, felle cabaret bestaat haast
niet meer".
Gerard Cox, cabaretier
DE STEM
Door Henk Egbers
De bezoeker zal ook niet we
ten wat hem overkomt als hij
wandelt door het papieren la
byrinth dat de uitvoering is
van het ontwerp waarvoor hij
vorig jaar de Bührmann-Ub-
bens Papierprijs kreeg. Ver
der laat Jurriaan Schrofer op
deze tentoonstelling zien hoe
hij in veertig jaar uitgroeide
tot een van onze prominentste
grafische ontwerpers.
Bescheidenheid... verlegen
heid... Wat is het? Jurriaan
Schrofer (Den Haag 1926) lijkt
niet graag te praten over zijn
werk. Het is alsof hij zeggen
wil 'Kijk maar want kunst
werken waarin het letterteken
zo duidelijk een rol speelt wil
len 'gezien' worden. „Het is de
taak van de grafische ontwer
pers informatie van anderen
aan anderen over te brengen en
daarom zal hij vermoedelijk
beter bij de rhetorica in de leer
kunnen gaan dan een blinde
lings vertrouwen hebben in
wat hij aan betekenis ziet in
zijn beelden."
Dat schreef hij op in het
boekje 'Zienderogen', waarin
hij bij deze expositie zijn 'le
vensfilosofie' aan de hand van
voorbeelden boeiend schetst.
„Ja maar het is maar leken-fi-
losofie", zwakt hij af. Voorin
zette hij een citaat uit Ecce
Homo van Nietzsche, dat begint
met de zin: „Dat iemand wordt
wat hij is, veronderstelt dat hij
er in de verste verte geen idee
van heeft wat hij is". Is dit
valse bescheidenheid van
Schrofer Hij weet zeker wat
hij doet en over wat hij gedaan
heeft in veertig jaar heeft hij
onwrikbare oordelen van dit
was goed en dat niet.
Bovendien is die zekerheid te
zien aan zijn 'gereedschaps
kist', het boekje 'Letters op
Maat' dat nu verscheen in de
Lecturis-reeks. „Het verslag
van een onderzoek naar sa
menhangende vormgeraamtes
om bepaalde doelen te kunnen
bereiken. Een verslag zonder
conclusie, behalve dan dat de
voldoening van de puzzelaar
niet zozeer schuilt in de uit
komst als wel in de bezigheid
zelf."
Jurriaan Schrofer zit achter
een tekentafel, of liever een ta
fel waarop hij voortdurend te
kent, cirkels en lijnen zet. De
tentoonstelling is voor het
grootste deel, gedurende weken
intensieve arbeid, in De Beyerd
gemaakt en gegroeid. De expo
sitie zelf is een plastiek, een
grafisch kunstwerk geworden.
Voor de bovenzaal ontwierp hij
opvallende, witte rekken,
waarop in dubbele rijen zijn
werk gedocumenteerd ligt.
Schrofer is enthousiast over de
Jurriaan Schrofer met op de achtergrond een deel van zijn papier labyrinth in De Beyerd
in Breda.
perfecte wijze waarop smid
Boeschoten dit werkstuk uit
voerde; evenzeer is hij dat over
Gerard Schuurman en zijn
technische staf die het laby
rinth met zijn milimeter-per-
fectie bouwde.
„Grafisch ontwerpen is een
ingewikkeld vak; temeer om
dat je het niet in een eenduidig
begrip kunt vatten. Voor het
publiek is dat ook onduidelijk.
Voor mij is het een levenslange
last om dat telkens maar te-
1 moeten uitleggen. Daarom
schreef ik de boekjes". Schrofer
vindt dat grafisch ontwerpen
iets anders is dan het maken
van beeldende kunst.
„Beeldende kunst is autono-
mer, emotioneler. Ontwerpen is
een vorm van gesprek, van
rhetoriek. Ik ben zo blij dat ik
de laatste jaren wat meer kan
spelen. Oh nee, ik had liever
mijn directeurschap aan de
Arnhemse kunstacademie af
gemaakt. Nu dat tengevolge
van mijn gezondheid niet kan
ben ik andere dingen gaan
doen; dingen waarmee ik nie
mand dwars zit. Zo had ik het
geluk, vijf jaar geleden, dat ik
de uitvindiging deed van de in
papier gesneden letters. Ik heb
dat het eerst toegepast op en
kele gedichten van Van Scha-
gen tijdens een expositie in het
Arnhemse Gemeentemuseum.
Ze zijn ook hier te zien."
Strakke gangen gebouwd uit
75cm brede banen van 300
grams papier vormen het laby
rinth van het zogenaamde 'on
volmaakt geheugen'. Het is te
vens een architectonische plas
tiek of een environment, dat
via maatverschillen op de wan
delaar een vervreemdend ef
fect kan hebben. In de banen
zijn letters en teksten uitgesne
den. Door ombuigingen en lich-
taanstraling krijgen de letters
een clair-obscuur effect, wor
den tot kleine beeldhouwwerk
jes, die telkens een andere uit
straling hebben naar de plaats
waar je staat. Een stilmakend
centrum van pure vorm- en
geestkracht.
..Ï9ÏÏ 89D 31.81
Door dit gegeven kreeg hij de
laatste jaren m'ohumentale ójf-
drachten, zo vertelt hij, zoals de
Muzenboog bij de Heerlense
stadsgalerij van Jo Coenen; een
Moebiusring in de hal van de
hogeschool Windesheim in
Zwolle; een teken voor het
Joods Museum in Amsterdam
en reliefs in het ziekenhuis van
Hardewijk.
Schrofer wordt zelf weer en
thousiast als hij over zijn spel
vertelt. „Kijk dit is model voor
die gouden stervorming van
het joods museum". Het gaat
om kantelende lijnen, die in al
lerlei standen telkens hetzelfde
en telkens iets anders opleve
ren. Dat kan een ster zijn, maar
ook een meubelstuk of een
lamp. Deze resultaten zijn te
zien.
En Jurriaan Schrofer ver
telt verder over die plastieken
in Hardewijk. Ze zijn opge
bouwd naar het idee van een
amulet, die binnen de Aziati
sche cultuur te maken had met
ziek-zijn en gezond-worden in
relatie met een taps toelopende
tekst waarvan steeds letters
wegvallen.
Schrofer ontpopt zich als een
binnenvetter die zijn veelzij-
- FOTO DE STEM DICK DE BOER
digheid via de gebonden kunst
(hij was jaren actief bij de Ge
bonden Kunstfederatie of de
GKf) niet meer helemaal kwijt
kan. Wie de tentoonstelling
binnenkomt krijgt dat al heel
plastisch te zien. Er staan drie
hoekige 'zuilen', die de kijker in
drie hoeken van de zaal dwin
gen. Telkens wordt je dan ge
confronteerd met een ander
plastisch aspect van de letter
(of van Schrofer Praat je er
met hem over dan heeft hij het
over -verandering; vaart, be
weging, metamorphose, tijd en
ruimte' en andere bekende slo
gans. Maar eindelijk komt het
uit zijn mond: niet meer
streng doen met het grafisch
ontwerpen, maar ruimtelijk
denken; grafiek uit het platte
vlak halen naar een derde di
mensie".
Waren zijn jaren bij Total Des
ign en het werken voor firma's
als Hoogovens, Bert Bakker, De
Bezige Bij, Bols, PTT, Philips,
Heineken, Nationale Nederlan
den etc. dan zo onvrij, zo ge
perst binnen het keurslijf van
de opdrachtgever Schrofer
ontkent. „Ik kon mijn gang
gaan". Maar deze firma's hiel
den hem aan het platte vlak en
je voelt dat hij blij is ook uit te
kunnen vliegen naar de derde
dimensie. Een schilder als Bart
van der Leek heeft indertijd al
lerlei pogingen ondernomen
om van zijn derde dimensie af
te komen en te schilderen in
twee dimensies. De echte kun
stenaar probeert altijd grenzen
te doorbreken; is niet content
met het hokje waarin hij zit.
Schrofer bloeit op als hij weer
over een grens/begrenzing kan
heenstappen.
'Het is zo ver'. Dat is een
tekst op de expositie waarmee
hij iets doet. Tijd en ruimte
zegt hij. Iedere kunstenaar zal
het hem nazeggen. Op de gevel
van De Beyerd staat de tekst
'Je zult ver gaan' in verschil
lende lettermaten. De tekst
wordt tot een plastisch geeste
lijk mo(nu)ment. „Bestemd
voor het hoofd van de kijker",
zegt Schrofer, terwijl hij met
zijn hand over het hoofd strijkt
waarin dit bedacht werd. Dat
heb je als je begint met letters
op een drukkerij (Meijer in
Wormerveer), met Dick Elffers,
Total Design en zelfstandig
gaat werken... het letterschrift
en aanverwante boodschappen
blijken veel meer te kunnen
zijn dan dorre mededelingen.
Het is de mens die de taal
'maakt'. In dit geval de mens
Schrofer, die zijn typografische
levensverhaal in 'Zienderogen'
begint met: „De hel, dat is
straf, die ontloop je niet. De he
mel is beloning en die zou je
dus af kunnen staan. Maar het
is daar in die hemel zo heerlijk,
dat niemand erover peinst te
rug te gaan naar de aarde om
te vertellen dat hij echt bestaat.
Zo zijn we veroordeeld tot gelo
ven en zullen we nooit weten.
Wanneer ik, ongelovige, na
mijn dood daar toch terecht zou
komen, dan zou ik aan de onze
kerheid een eind maken".
Uit deze tekst blijkt dat hij
geen ongelovige is, maar soms
moeite heeft om in zichzelf te
geloven, hier en nu Zei Sartre
niet 'l'Enfer c'est l'autres'. - Je
kunt ook zeggen 'Le ciel c'est
l'autres - het gaat dus om het
hier en nu en zijn beleving van
jezelf en de medemens. Juist in
zijn 'monumentale' teksten, zo
als die onder meer nu op de ge
vel van De Beyerd, prijken
brengt Jurriaan Schrofer de
Tekst, ontworpen door Schrofer en geplaatst tegen de bui
tengevel van De Beyerd.
Van onze correspondent
Roger Simons
LONDEN - De droom
van de Britse prins Ed
ward (23) gaat in vervul
ling. Hij heeft een baan
gevonden in de wereld
van het theater. Bucking
ham Palace deelde gis
termorgen mee, dat Ed
ward volgende maand in
Londen productie-assis
tent wordt bij de 'Really
Useful Theater Compa
ny' van componist An
drew Lloyd Webber, we
reldberoemd vanwege
zijn musicals 'The Phan
tom of the Opera', 'Cats',
'Starlight Express' en
'Evita'.
Als productie-assistent zal
de prins steeds achter de
schermen werken en niet op
bühne zelf. Edward kent al
iets van theater. Als student
in Cambridge speelde hij ge
regeld toneel; afgelopen jaar
was hij betrokken bij de or
ganisatie van een soort 'Spel
zonder Grenzen'-pro-
gramma voor de BBC-tv,
waaraan werd deelgenomen
door andere leden van de
Britse koninklijke familie.
Prins Edward is kennelijk
van plan carrière te maken
in de showbiz. The Really
Useful Theater Company'
oogst zowel in Londen als in
New York onvoorstelbaar
veel succes met producties
zoals 'Cats' en The Phantom
of the Opera'.
Wondere
wereld
jjet Tïtulaer presenteert
orlopig de laatste afleve-
>iDg van Wondere wereld'.
Vanavond laat hij de nieuw-
ontwikkelingen zien op
gebied van fotokopieën,
rjjt Japan komt een 'fotoko
pie met diepte'. Verder be
dt Titulaer aandacht aan
ten als het supergelei-
onderzoek bij Philips,
'maken van bloedstol-
nde middelen, een DAT-
ieler in de auto, de grootste
i kleinste televisie ter we-
dd.
Prins Edward:
liefhebber.
Edward stapte afgelop
jaar onverwacht uit de K
ninklijke Mariniers, waai.
hij toen een harde opleid
onderging. Hij is een 1
het buitenbeentje van J
Britse koninklijke fa;
De Britse media zullen j
carrièremakerij van
Edward bij het Londenssj
neel nauwgezet volgen.
Sinds afgelopen
doet in Londen trouwens ij
gerucht de ronde dat
Edward een vriend
heeft, de 22-jarige
May, dochter van multi
jonair David May
brikant van zeil- en niotij
jachten. Georgia May is j
zoals de prins verkikkerd|
toneel.
Rok&
rol
taal als communicatiemiddel
actueel méér in het geding dan
hij ooit voor het bier van Hei
neken of de radio van Philips
gedaan heeft. Hij is nu, na zijn
Arnhemse academietijd, méér
getuigend/lerend bezig dan
ooit. Het spelen met letters is
spelen met mensen. Het lijkt of
hij daarvan wat is geschrokken
en nu de letters transporteert
naar het autonome kunstwerk
toe waarbij de boodschap ech
ter niet wordt losgelaten, maar
wel met een grotere vrijheid
voor de lezer/kijker gepresen
teerd wordt.
Schrofer: „Je zou kunnen
zeggen dat de vormgever een
bemiddelende rol heeft en dan
is aardig zijn welhaast een eis.
De meer persoonlijke zeggings
kracht van de ontwerper heeft
te maken met onafhankelijk
heid en stellingname en zal dus
niet per se aardig hoeven te
zijn... Creativiteit als begrip
heeft de laatste tijd zulk een
devaluatie ondergaan, dat ik er
toe neig er zuinig mee om te
gaan. Anders gezegd: kunst is
verbeelding en gaat om ver
beelding. Ontwerpen is het ma
ken van voertuigen voor ge
dachten. Daarom houd ik niet
van woorden als gebonden
kunst en toegepaste kunst,
want dan wordt de kunst getri
vialiseerd en de eigen aard van
het grafisch ontwerpen mis
kend...
Ontwerpers die zich kunste
naar noemen, vertrouw ik niet.
Kunstenaarschap hoeft ont-
werpens niet ontzegd te wor
den, maar daar dient geen
drukte over gemaakt te wor
den. Om in tekst en beeld spre
kende verbindingen tussen
mensen te leggen is deelhebben
aan het nimmer eindigende be
toog over zin en onzin van dit
bestaan, en dat is al moeilijk
genoeg."
Daarom niet moeilijk doen
en gaan kijken in De Beyerd.
Daarna kan het nog.
NOS-rubriek Hok rol'
at ditmaal de emancipatie
or wat het is en verdiept
jlch in alles wat met het
literlijk schoon te maken
eft. Diverse vrouwen ver-
ien iets over hun beroepen,
erop gericht zijn het
literlijk van anderen te ver-
aien. Iemand in de psy-
óatrie volgt als tegenwicht
i cursus visagie. Een ander
i garderobe-styliste en helpt
isen bij het samenstellen
een garderobe. Natuur-
komt ook de esthetische
rgie aan bod en het be
ep van uitvaartverzorg
er, die de allerlaatste fase
ons schoonheidsverlan-
en verzorgt.
HILVERSUM (ANP) - De
rol die de in opspraak ge
raakte Jules Croiset zou
spelen in de muziektheater-
produktie 'Brecht, het leven
zelf' wordt overgenomen
door de acteur Eddy Brug
man uit Antwerpen.
Met dit
programma worden in fe
bruari, maart en april voor
stellingen gegeven in Ne
derlandse en Vlaamse thea
ters. Dit heeft impressariaat
Van Bronkhorst gisteren
meegedeeld.
Beh:
Bei
20.15
Modem: Eerste
loodjes
anavond een aflevering
rer de eerste maatregelen
in tot een vermindering van
ftige uitlaatgassen te ko
ten. Sinds 1 januari 1988 zijn
uropese richtlijnen van
acht. Een aantal van de
.ve Brugman in de rolii euwe auto's rijn verplicht
ilt Brecht doen de soiiss 1 me' loodvrije benzine te
Hans Radloff en HantzenKi ^n. Als vervangingsmid-
wert en een koor van tien a 'voor loodethyl, dat het
gers en zangeressen mee l t^ngehalte van benzine
stuk is geschreven door B 'boogt, dienen oxygenaten.
t j. 'Modem'wordt onderzocht
elke bezwaren er aan totaal
ndvrije benzine kleven.
Lotichius en wordt
seerd door Eddy Verbrugge
In vijftien scènes w<
episodes uit het leven
Brecht (1898 - 1956) behande
Het verhaal wordt aangevi
of onderbroken met Breétl
deren uitgevoerd op mus
van Hanns Eisler en Kurtïi
en met Amerikaanse songs i
de jaren veertig.
NEW YORK (RTR) - In een
klimaat van geheimhouding
en hoog gespannen ver
wachting zit Jacqueline
Kennedy Onassis beroeps
halve te schrappen in de
memoires die Michael Jack
son geschreven heeft.
Het redigeren vindt plaats 43
verdiepingen boven Park Ave
nue in Manhattan, waar Dou-
bleday Books zetelt. Auteur en
redactrice hebben enkele be
sprekingen gehad en een te-
wintersport-toerisme
tekent een zware aanslag
de bijzonder gevoelige na
ff van de Alpen. In de
•F-rubriek 'Der Sport-
iegel' laten wetenschap-
fs hun licht schijnen over
vervuiling van het Alpen-
idschap door ski-pistes,
ten en dé bijbehorende
irrieningen als hotels, we-
1 en parkeerplaatsen. Deze
vulling wordt in verband
genstrijdiger paar is moei "JGht met de natuurram-
voor te stellen.
„Het is een autobiografie',^
het enige dat de medewerl»
Van onze kunstredactie
BREDA - Van 21 tot en met 28 februari wordt
in Breda, Oosterhout, Etten-Leur en Roosen
daal het Festival 'Cultureel Gekleurd' gehou
den; een programma van muziek- en theate
ruitingen van etnische minderheden. De Bre
dase Stadsschouwburg en Filmhuis Concordia
staan in dit programma centraal.
Het festival dat in december 1986 voor de eerste
maal in Breda werd gehouden, krijgt 15.000 gulden
subsidie van het ministerie van Welzijn, Volksge
zondheid en Cultuur. De werkgroep kunstuitingen
migranten van de Raad voor de Kunst heeft positief
op de subsidieaanvraag gereageerd, omdat zij
waardering heeft voor het feit dat meerdere ge
meentelijke instellingen op cultureel terrein be
trokken zijn bij de organisatie. Behalve de schouw
burgen in West-Brabant nemen ook het Stedelijk
Museum en het Centrum voor Buitenlanders in
Breda deel aan de manifestatie.
Films en tentoonstellingen begeleiden de thea
trale activiteiten. Van belang acht de werkgroep het
dat de medewerkende theaters ook buiten het festi
val om produkties van migranten programmeren.
Zo was in november in de Bredase schouwburg nog
Dansgroep Santeria geeft een Venezolaanse
voorstelling tijdens het Festival 'Cultureel
Gekleurd'. Op 23 februari in Roosendaal en op
21 februari in Breda.
J - FOTO JEAN VAN LINGEN
het overigens niet erg geslaagde spektakel 'De laat
ste dagen van Clover Fields' door De Nieuw Am
sterdam van regisseur Rufus Collins te zien als try-
out. En het landelijke Stagedoor Festival kreeg ook
enige voorstellingen in deze regio. Bovendien vindt
de werkgroep het van belang dat met dit festival
een bijdrage wordt geleverd aan de geografische
spreiding van de culturele uitingen van allochtonen
in ons land.
Net als bij het jaarlijkse Dansfestival wordt in de
Bredase schouwburg Concordia een 'open dag' ge
houden waaraan vooral veel amateurgroepen deel
nemen. Op zondag 21 februari treden vanaf 12.00
uur tal van muziek- en dansgroepen op uit verschil
lende culturen. Om tien voor half drie zal mevrouw
J.H. Krijnen, voorzitter van de Nationale Commis
sie Voorlichting en Bewustwording Ontwikkelings
samenwerking (NCO), het Festival Cultureel Ge
kleurd officieel openen.
In alle zalen van het schouwburgcomplex worden
voorstellingen gegeven, waarvan de uitvoerenden
afkomstig zijn uit o.a. Turkije, Molukken, Antillen,
Spanje, AErika, Zuid-Amerika, Japan en Iran. Drie
documentaires van Ton Aarden, gemaakt in op
dracht van het NCO, worden als videofilm vertoond
en gaan over ontwikkelingshulp. In Filmhuis Con
cordia draaien op de open dag korte films over en
uit de Derde Wereld. De 'open dag' is gratis toegan
kelijk voor alle geïnteresseerden.
De zwarte zangeres Rosa King en het orkest Upside
Down spelen op de eerste avond van het festival in
Breda; op 22 februari. In De Bussel in Oosterhout
wordt dan 'Mijn vaders huis' opgevoerd, waarin
Gerard Thoolen een rol speelt. Op 27 februari is het
in Theater Achterom in Breda. Over de apartheids-
problematiek in Zuid-Afrika.
In de daaropvolgende dagen staan o.a. de groep
Tie 3 met Chinese vertellingen (in De Nobelaer in
Etten-Leur), Jazz Extension Dance Theatre (in Bre
da), het Venezolaans danstheater Santeria (in Bre
da), en de Nicaraguaanse zangeres Norma Elena (in
Roosendaal en Breda) op het programma. De In
diase citarspeler Pandit Ashoke Pathak geeft op 24
februari een concert in het Volkenkundig Museum
in Breda. In jongerencentrum Para in Breda spelen
op 26 februari de groepen What if? en Traumatic
funk, rap, reggae en andere ethnisch geïntegreerde
popmuziekvormen.
Filmcircuit West-Brabant doet ook mee aan het
Festival Cultureel Gekleurd met filmvertoningen,
O.a. 'Xala' van de Senegalese regisseur Ousmane
Sembene. In Theater Achterom wordt een fototen
toonstelling van Aijan Onderdenwijngaard gehou
den over mensen en culturen in Zuid-Oost Azië. In
de foyer van de Bredase schouwburg een foto-expo
sitie over Ethiopische joden. In het Stedelijk Mu
seum Breda een fototentoonstelling over 35 jaar Ne
derlandse ontwikkelingshulp. En in he Centrum
voor Buitenlanders in Breda een expositie van de
Braziliaanse schilder José Domingos Martas. In 't
Hijgend Hert in Breda zal de Hasan Band op zondag
28 februari een combinatie van Turks/westerse
jazzmuziek laten horen.
zijn vrienden, Marlon Bra:
en wijlen Fred Astaire, es!
producer Quincy Jones". Oi
ook iets onthult over zjjni
zichtsveranderende
zegt zij niet
Het boek gaat 24.95 do2
kosten, wat Richard Wi
van Doubleday Bool
hoog vindt voor een rock'
Een nieuwe biografie van
de Grote kost 20 dollar. Ja®
verdiende volgens Forbes
garine in 1986 twaalf
dollar.
22.10
Der Sport-
B, die zich afgelopen zomer
de Alpen hebben voorge-
De wetenschappers
ster van Jacqueline Keni* toekomst somber in.
Onassis, Jacqueline
Dei
sdi
kwijt wil. „Michael
over zijn carrière, zijn fa® IUSKe Pit Wicl-v
•71 in vrionHon Marlnn Br© W/tG.
Kis ik moet sterren, dan
samen i
orfellje, mijn lust en len
Wat Doubleday voor
blikatierechten aan J
heeft betaald, wordt niet
gedeeld. Wél dat er teken»
en foto's van de auteur
staan, dat hij er zich in bj
legt en dat hij er in sr
over zijn gevoelens van
zaamheid.
l-W* 1
Michael Jackson.