P?H
Industrie deed licht weer aan voor Jan van Gogh
door
CD -verkoop nog niet
op verzadigingspunt
•DOCUMENTAIRES OYER KATHOLIEKEN IN VLAANDEREN EN NEDERLAND
De TROS wordt oud
KUNSTENAAR MAG MET GLAS EXPERIMENTEREN IN LABORATORIUM VAN PHILIPS
PLATENINDUSTRIE OPTIMISTISCH
Discussie
over Israel
in Capitool
TERDAGI A
AR119881®+
ZATERDAG 9 JANUARI 1988
„LVERSUM - De RK Kerk in Vlaanderen
jorlt vaak als keurslijf ervaren. Daarop ligt het
jent in de documentaire 'God in Vlaanderen',
iele KRO maandag 18 januari uitzendt.
iging
Macht
Stromingen
Lamp
Uitzakken
„Sinds Karpov zijn titel kwijt is, is
hij een stuk sociabelerIk begin hem
zelfs al eeen beet j e te mogen"
Jan Timman, schaker
DE STEM
G1
«ge kerken, levende folkore
Van onze rtv-redactie
i documentaire, samengesteld door Ad Zonneveld,
jeit als ondertitel 'Een tweeslachtig beeld van folklore
leegloop' en wil aantonen dat er Vlamingen zijn die
ol»ens Zonneveld 'tussen wal en schip terecht komen'.
er
lebben de omslag in
ir het ondernemer-
ijn aangevoeld,
'ten lieten de toplie-
ifsleven de afgelop(
a het woord. Tv-pro-
adpunt in de Markt'
keken 'Aktua Export'
ook spiegels van een
'osken liggen nu vol
laden en de geschrif-
s John Naisbitt (Me-
ucker en Tom Peters
ence) zijn ook in Ne-
geworden. En onder-
ih omringd met een
a voorlichters die het
het bedrijf voor hen
Wisse Dekker (nu
laad van Toezicht) is
sproken belichaming
idernemer die de bui-
ïst tegemoet treedt,
ds leider van het Phi-
ser zestig procent van
(mmunicatie.
lit jaar kreeg hij van
ten op dit punt een
erlands Genootschap
ons en Voorlichting.
naar de jaren tachtig
externe-betrekkingen-
:e koerswijziging aan-
ie op de veranderde
ite van de multinatio-
zei Dekker bij die
veranderden in feite
If staand instituut tot
nisme binnen de sa-
itrast met de traditio-
'low profile' gaan we
de beste manier is de
tellen wie we zijn, wat
\re aan het doen zijn".
end verschil met 1977,
ietzelfde trachtten te
lenleving ook luistert.
ondernemer dus weer
man. Maar zijn kre-
Er komen steeds meer
alen, misbruik van
n de effectenhandel,
en nieuw type zaken-
koste van bloeiende
wil maken.
ingen blijven niet zon-
le maatschappelijke
ernemer. Het instorten
markten zou tot enige
ng kunnen zijn. Hoog-
le val en hebzuchtigen
op de neus.
ner op het punt staat
se voetstuk te vallen?
lol dacht enig verband
economische groeibe-
50 van de ondernemer,
t de economie een dui-
kunnen de directeur
s dus de borst nat ma-
het woord komen onder
1 de godsdienstsocioloog
Dobbelaere, hoogleraar aan
Katholieke Universiteit te
wen, die erop wijst dat
'jitig procent van de Vlamin-
ji officieel katholiek is, maar
>t slechts twintig procent van
katholieken praktizeert.
„•der komen mensen aan het
lord die de kerk vaarwel
bben gezegd en twee vrou-
31, die niet meer aan een ka-
jjolieke school mogen werken,
it hun leefwijze niet
xikt met de leer van de kerk.
|De documentaire, die 8 fe-
lari in Vlaanderen wordt
v ;onden, maakt deel uit
jeen project van de KRO en
BRT. In het kader daarvan
de Vlaming Erik Pertz
documentaire gemaakt
'God in Nederland', die op
januari door de BRT en op 8
liruari door de KRO wordt
(gezonden
Aanleiding voor de beide do-
ïentaires is de uiteenlo-
pde manier waarop paus Jo-
ines Paulus II in 1985 in Ne-
Jrland en Vlaanderen is ont
ogen. In Nederland wachtte
t hoofd van de RK Kerk een
ele ontvangst, in Vlaanderen
i hij enthousiast onthaald,
ineveld wilde nagaan, in
«verre het beeld van 'God als
'ifde' dat de Vlaamse kerk zou
merken, juist is. Pertz
|3de vooral onderzoeken, of de
Gods' bepalend is voor
houding van de katholieken
^protestanten in Nederland.
Zonneveld acht de KRO het
i medium voor een kriti-
i documentaire als 'God in
^anderen'. „Als een niet-con-
BSionele omroep zo'n pro-
zou uitzenden, zou
rder worden gezegd, dat men
i van een dergelijke om-
p kan verwachten".
(laak wordt gedcht dat Vlaan
ten in godsdienstig opzicht
fleurig afsteekt bij Nederland",
aldus Ad Zonneveld. „Dat
dwaalspoor is onze Bourgoni-
sche buren wel lief. Tussen de
prachtige maar misleidende
beelden van processies en com
muniefeesten probeer ik het
feitelijke godsgeloof van de
Vlamingen te achterhalen. Ze
noemen zich katholiek, maar
dat is va«L ir:.r ccn kwestie
van gewoonte dan van overtui
ging".
Uit de documentaire van
Zonneveld blijkt dat Vlaande
ren, als het om de geloofsbele
ving gaat, een land is van te
genstellingen. Zo dient de
aartsbisschop van Mechelen-
Brussel, kardinaal Godfried
Danneels, het vormsel toe aan
slechts tien vormelingen in de
bijna lege Sint Romboutkathe-
draal in Mechelen. Ook zijn er
beelden van de Hanswijkpro-
cessie in Mechelen, waarin
Danneels onder de ogen van
duizenden Vlamingen de mon
strans ronddraagt.
Dobbelaere schrijft het ge
ringe aantal belijdende katho
lieken toe aan de toenemende
gewoonte van de Vlaamse ka
tholieken 'niet meer het menu
te nemen maar een katholi
cisme a la carte'. Katholieken
negeren de elementen in het
geloof, zoals de kerkgang en de,
moraalleer, die hun niet meer
aanstaan maar verbinden
daaraan niet de consequentie
zich niet langer als katholiek te
beschouwen. Er is in toene
mende mate 'gelegenheids
kerkgang'. Dat wil zeggen dat
katholieken alleen voor een
doop, eerste communie, plech
tige communie, vormsel, huwe
lijk of uitvaart in de kerk ko
men. Het bezoek van de paus
was een feest, maar leidde niet
tot vergroting van het aantal
kerkgangers.
Een processie in Vlaanderen: Vlamingen blijven gesteld op uiterlijk vertoon.
De documentaire gaat uitge
breid in op de macht die de
kerk uitoefent in het onderwijs
en de gezondheidszorg. Tachtig
procent van de scholen is ka
tholiek. Ruim de helft van de
ziekenhuizen, verpleeghuizen
en psychiatrische inrichtingen
heeft een katholieke identiteit.
„De macht van de kerk is on
menselijk", aldus een onder
wijzeres van een katholieke
school die ontslagen werd om
dat ze als ongehuwde zwanger
was. Een directrice van een ka
tholieke school, die ook ontsla
gen is, hekelt de huichelachtig
heid van de kerkleiding. Een
kuisvrouw (schoonmaakster)
wordt veel gemakkelijker ont
slagen dan de directeur van een
ziekenhuis wegens de hoogte
van de afkoopsom.
Zonneveld constateerde bij
het maken van de documen
taire dat maar weinig Vlamin
gen bereid waren voor de ca
mera over hun problemen met
de kerk te vertellea Dat komt
mede doordat er voor mensen
die uit de kerk stappen, geen
alternatief is. Er is bij voor
beeld geen grote protestantse
kerk in België. Sommige vrij
zinnigen organiseren voor hun
kinderen een feest als tegen
hanger van bij voorbeeld de
plechtige communie, maar an
deren verzetten zich tegen der
gelijke 'vrijzinnige plechtighe
den'.
Toch gelooft Zonneveld niet
dat de vrijzinnigheid op korte
termijn zal toeslaan in Vlaan
deren: „Vlamingen zijn gesteld
op uiterlijk vertoon. Om me
Dobbelaere te spreken: ze wil
len de hoogtepunten in hun le
ven kerkelijk vieren. En dan
ben je op de katholieke kerk
aangewezen. Alternatieven
zijn er eigenlijk niet, zoals
iemand in de film zegt: als je
uit de katholieke kerk stapt,
moet je dan een nieuw soort re
ligie gaan aanhangen?"
In de uitzending die de Vla
mingen onder leiding van Erik
Pertz maken over het katholi-
sicme in Nederland worden ook
de reformatorische kerken be
keken. De twee christelijke
stromingen hebben elkaar in
ons land nu eenmaal doorlo
pend beïnvloed. De katholieke
kerk moest in het begin van
deze eeuw nog een flinke
emancipatiestrijd voeren.
Daarna kwam de oecumeni
sche gedachte en wordt veel
meer gestreefd naar samen
werking.
„We laten zien hoe de gere
formeerde kerk democratisch
is, met meer deelname van le-
- FOTOANDflEDEMAEGHT
ken en met vrouwen in het
ambt", licht Erik Pertz toe.
„Mogelijk heeft dat als voor
beeld naar rooms-katholiek
Nederland gewerkt en is de ka
tholieke progressiviteit voort
gekomen uit de contacten met
de reformatie".
In 'God in Holland' zijn beel
den te zien uit het 'Rijke Room-
sche Leven', toen het Vaticaan
nog prijzend sprak over de ge
loofsbeleving in Nederland. In
de jaren zestig veranderde dat
allemaal. Samensteller Erik
Pertz: „Er is veel in beweging
in godsdienstig Nederland.' Er
wordt veel werk gemaakt van
teksten en gezangen, er zijn
veel mensen die veel presteren.
Er is polarisatie omdat mensen
met hun mening naar buiten
komen maar ik vind dat goed.
In Vlaanderen gebeurt dat te
weinig".
Door Henk Egbers
„Mijn ervaringen als kun
stenaar met de industrie
zijn geweldig. Wat ik hier
in het Natuurkundig La
boratorium van Philips in
één jaar geleerd heb, be
treffende de kwaliteit van
mijn vak, betekent voor
mij een brug van vijftien
jaar. Ik zou kunstenaars
willen adviseren om ook
contacten te leggen met de
I industrie. Dan hebben ze
geen 'steun' meer nodig,"
aldus de enthousiaste
glaskunstenaar Jan van
Gogh.
.Eigenlijk moet ik niets heb-
I ben van kapitalisme en je
weet wel. Maar toen zo'n
tachtig procent van mijn
glasobjecten kapot sprongen
door een te snelle opvoering
van de spanning, begreep ik
dat ik adviezen nodig had
I over het materiaal zelf". Jan,
I me in Asten woont, dacht aan
het Philips Laboratorium in
net nabijgelegen Eindhoven.
Na enkele gesprekken daar
wilde men het wel eens met
™sm proberen Hij mocht een
pjdje meelopen. Het werd een
laar.
.,Er is hier een enorme er
varing met glas, maar de in-
I valshoek van het ermee om-
I gaan is een andere dan die
1 van de kunstenaar. Ik heb
nier technisch erg veel kun-
nen laren over de kwaliteiten
van het glas en omgekeerd
?eeft de industrie mogelijk
ideeën gekregen over andere
toepassingen van hun eigen
I materiaal. Misschien dat de
glazen armatuur, of mijn zo-
geheten Van Gogh-lamp,
1 tvaar in een industriële pro-
I duktie kan terugkeren in
glas drie-dimensionaal-plas-
tisch te maken.
Hij ging glas blazen, maar
vond zijn voornaamste uit
drukkingskracht in het laten
uitzakken van glaspartijen in
de door hem gewenste vor
men; via allerlei steuntjes en
experimenten met gradaties
in de temperatuur. Een me
thode, die niet alleen gevaar
voor kitscherige resultaten in
zich draagt, maar ook veel af
val produceert. Maar een in
terne expositie in het Philips
lab bij de afsluiting van zijn
jaar experimenteren liet zien,
dat zijn plastieken doorgaans
van een verfijnde opvatting
getuigen en het materiaal zelf
nu minder problemen voor
hem oplevert.
Zijn wekelijks bezoek aan
het laboratorium heeft hem
veel geleerd omtrent de uit-
zettingscoëfficient en de af
koelingsperiode van glas. Af
koelen mag bijvoorbeeld niet
sneller dan tien graden Cel
sius per uur. Ook op het ge
bied van gietvormen (vorm-,
zand in plaats van ferro-
staal) deed hij ervaringen op.
Tevens zag hij kans gekleurd
glas te maken waarbij hij de
invloed van de temperatuur
op de kleurnuances kon on
derzoeken. Jan van Gogh ont
dekte hoe hij koper en
melkglas met elkaar kan la
ten versmelten.
Jan van Gogh bij zijn Van Gogh-lamp; op de achtergrond een door hem geschilderd
doek. - FOTO AflCHIEF DE STEM
plaats van allerlei kunststof
produkten".
Jan is vooral vol van de
idee, dat nu kunstenaars, die
door de afschaffing van de
BKR financieel nogal in de
problemen gekomen zijn, via
de industrie (bijvoorbeeld
door een experimenten
werkverband met gesloten
beurzen) nieuwe kansen krij
gen
Van Gogh kreeg zijn oplei
ding aan de Academie voor
Industriële Vormgeving in
Eindhoven, St.-Joost (monu
mentaal) in Breda, Antwer
pen (schilderen) en de Staatli-
che Hochschule in Stuttgart
(één jaar architectuur). Als
bijvak deed hij glas-in-lood.
Omdat nij ook werkte in ke
ramiek, kreeg hij de idee ook
Trots is hij op de door hem
bedachte lamparmatuur.
Deze bestaat uit aan elkaar
bevestigde glasplaten met als
afsluiting een glaskegel. De
instraling van het licht ge
beurt op een manier, dat de
stralen zo worden afgebogen
dat er verrassende effecten
ontstaan. Deze Van Gogh-
lamp werd aanleiding voor
verder onderzoek naar aan
straling van glas. Daarbij
kwamen hem de deskundige
adviezen van een opticus in
het laboratorium weer goed
van pas.
Jan heeft ervaren dat de
technische mensen van zo'n
industrieel laboratorium -
gericht op het maken van een
verkoopbaar podukt - via zijn
experimenten ook met andere
ogen naar glas gingen kijkea
Omgekeerd kwam hij tot een
beter besef dat kunstenaars
vaak boeiende zaken kunnen
bedenken, die aan knullige
constructies ten onder gaan.
Die wisselwerking is zeer
vruchtbaar.
Glas als materiaal voor'
beeldende kunst is in opmars.
In 1986 was er bijvoorbeeld in
het fort Asperen te Acquoy
een glassymposium en ten
toonstelling met gerenom
meerde kunstenaars uit de
hele wereld die wel eens wat
wilden met deze stof. Ook Jan
van Gogh was niet enthou
siast over de resultaten Glas
vraagt veel oefening, die
kunst baart. Van de kans om
te experimenteren en te oefe
nen binnen een goed geoutil
leerd industrieel complex, zo
als hij die in Eindhoven
kreeg, wil hij graag getuigen.
Dat zou meer moeten gebeu
ren!
De onvermijdelijke slot
vraag: Van Gogh en Bra
bant? Hij is bezig te onder
zoeken of de wereldberoemde
Vincent in zijn stamboom zit
Hij voelt zich wel met hem
verwant. Daarom is hij kun
stenaar. Bereikbaar is hij via
postbus 135, 5720 AC Asten,
want hij wil graag nog tij
dens zijn leven zijn licht laten
stralen en als het kan via
fraai gevormd glas.
gljli: Veronica heeft de eerste tik van het j aar uitgedeeld. Ik be-
M doel niet de dans van Joop Zoetmelk met een blote danseres
m van Brasil Tropical, maar het feit dat Veronica de grootste
l™; -omroep van Nederland is geworden. Vooral voor de TROS
was het zuur. Die omroep verloor flink wat leden, terwijl
>:K:| TROS-programma's juist zo hoog scoren in kijkersonder-
iSS zoeken.
:jS: Dinsdagavond toonde de TROS vol trots dat de 'Honeymoon
ijijiji: Quiz' en 'De eerste de beste' tot de populairste uitzendingen
ijljiji van het vorige kwartaal behoren. Maar later constateerde
S& Ivo Niehe dat de TROS het Wereld Natuur Fonds aan dui-
zenden nieuwe leden heeft geholpen, maar zelf nu ook een
ledenwervende uitzending nodig heeft
jijijij: Mogelij k zij n TROS-leden massaal overgestapt naar het
Natuurfonds. Niehe probeerde ze terug te winnen met een
jijijij: aapje en via gesprekken met overbekende Nederlanders,
jijijij „De paar talkshows in dit land zitten in dezelfde pot te roe-
jijijij ren", zegt Ivo deze week in he KRO-blad 'Studio', maar hij
ijijiji confronteerde ons wel zonder blikken of blozen met voor-
ijijiji: spelbare antwoorden van Willem van Hanegem en penose-
ijijijj peetvader Frits van de Wereld.
ijijijj Veronica heeft nauwelijks programma's die aan de kijk-
ijijijij dichtheid-top staan. Woensdag werd het hele programma
jjjjjiji omgegooid voor het 'Indoor Soccer Toernooi'. Sponsor Opel
jijiiij was er heel blij mee, maar de vraag is of de kijkers enthou-
jijijij siast waren over de flitsen van zeven minuten. De vraag is
jijijij ook of ze de moeite namen naar tussenliggende program-
jijijij ma's als 'Nieuwslijn' en 'Parallalax' te kijken,
ijijiji: Dat laatste is wel een heel vreemd verschijnsel op de tv. In
ijijijij de derde aflevering ging het om reïncarnatie en daarvoor
ijijij? zijn spiritisme en telepathie behandeld. De opgevoerde to-
ijijiji neelstukjes zijn zo kinderlijk en onhandig dat ze bedoeld lij-
jijijiji ken bij een weldenkend mens elk sprankje van geloof in het
jijijij bovennatuurlijke te doven De deskundigen die tussen het
jijijij: verhaal door aan bod komen, kunnen daarentegen onge-
jijijij: stoord hun theorieën kwij t en zonder tegenspel gevoelige
zielen naar him praktij kruimte lokken,
ijijijj Ih de aflevering over telepathie kregen een paar paragnos-
ijijijj ten foto's op hun bureau van onbekende mensen. De een
ijijiji maakte rare schokbewegingen als hij 'een ervaring' kreeg,
ijijiji een tweede zei 'Deze krijg ik niet helder door, nee, niet hei-
Si;:;: der" en een derde wendde zijn gelaat af en sprak verstikt dat
jijijij hij over de afgebeelde persoon liever niets wilde vertellen,
jijijij Daarop rekende de programmamaker ons voor hoeveel de
jijijij paragnosten 'goed' hadden. Wat met 'goed' was bedoeld,
jijijij: werd ons niet duidelijk gemaakt,
ijijiji Het kan zijn dat programma's als 'Parallalax' en 'Het
ijijiji zwarte gat' (op de radio) doorwerken in het onderbewuste
ijijiji van de Nederlanders en dat zo de winst van Veronica te ver-
ijijiji klaren is. Maar waarschijnlijk is de oorzaak veel aardser.
iiiÜii Het zij n niet de programma's die het hem doen, zoals TROS
jijijij denkt, maar de programmabladen. Met het Veronicablad
jijijij heb je de tv-gegevens en de Hitkrant in één en dat vinden
jijijij jonge Nederlanders die iets te besteden hebben veel leuker
;i;i;i;: dan dat kleine TROS-Kompasj e.
ijijji; Een paar j aar geleden werd de AVRO op grond van de cij -
ijijiji ferlij sten al gedegradeerd tot bej aardenomroep. De TROS is
ijijiji inmiddels terechtgekomen in de 'midlife crisis' en als de ca-
ijijiji mera binnenkort bij Ron Brandsteder (die toch al te veel
i;i;i;i praat over zijn opgroeiende kinderen) de eerste grijze haren
jijijij bespeurt, is het gebeurd met deze omroep,
jijijij Nederlanders willen een mooi blad en vragen zich niet af
jijijij welke omroep welk programma uitzendt. 'Achter het
jijijij nieuws' wordt hoger gewaardeerd dan 'Nieuwslijn', maar
jijijij dat wil niet zeggen dat meer mensen principieel de VARA
ijijiji verkiezen boven Veronica. Hoe komt het dat er toch nog
ijijij; steeds mensen zijn die denken dat ons omroepbestel iets te
M maken heeft met principes?
Door Tom Smeets
Het gaat goed in de grammofoonplatenbranche. Jan Cor-
duwener, directeur van Phonogram, vat de situatie zo sa
men: „De grote verwachtingen over 1987 zijn voUedig
uitgekomen. Het is een heel goed jaar geworden, geluk
kig niet alleen voor ons, maar voor de hele industrie".
Maar over het algemeen is ook
klassieke muziek in 1987 uiter
mate goed verkocht De reden
daarvoor is al langer dan van
daag bekend. Het beter gaan
van de geluidsindustrie heeft
alles te maken met de nog
steeds spectaculaire verkoop
van de compact disc. En onder
de cd-kopers zijn nogal wat
liefhebbers van klassieke mu
ziek.
Jan Corduwener: „De cd-
hausse zet zeker door. AI moe
ten we er natuurlijk wel reke
ning mee houden dat de situa
tie voorbij zal gaan dat alles
wat op cd verschijnt ook ver
koopt. We hebben een periode
gehad dat men gewoon een cd
kocht om een cd te hebben. Het
gaat nu weer om het repertoire
dat erop staat Het repertoire is
nu weer belangrijker dan de
geluidsdrager. Dat verschijnsel
heeft zich eigenlijk al in 1987
afgetekend, maar dat zal zon
der twijfel nog erger gaan spe
len"
Het verzadigingspunt is ech
ter nog niet bereikt „Op geen
stukken na", meent Jan Cordu
wener zelfs. De tijd dat nieuwe
produkties niet meer als lp ver
schijnen maar uitsluitend als
cd, is dan ook nog niet geko
men.
„Bij Phonogram zitten we
wat het populaire repertoire
betreft op dit moment op een
fifty/fifty-verdeling, dus vijf
tig procent op cd en vijftig pro
cent op de gewone geluidsdra
gers, lp of cassette. Bij klassiek
gaat het wel al een stuk harder.
Ik denk dat op dit moment al
zo'n tachtig procent van de
klassieke verkoop cd-verkoop
is. Dus dat gaat heel hard."
De eerste produkties die al
leen op cd zullen verschijnen,
zullen dan ook zeker in de klas
sieke hoek zijn te vinden. Maar
ook dat zal nog niet in 1988 zijn.
Jan Corduwener: „We moeten
daar ook voorzichtig mee zijn.
Ik zou het heel jammer vinden.
Vergeet niet dat er in ieder
huisgezin in Nederland een
platenspeler staat. En dus moe
ten we niet in eens zeggen dat
de cd alleen zaligmakend is.
Laten we in godsnaam nog
zwarte schijven blijven verko
pen."
De verwachtingen voor 1988
zijn over het algemeen gema
tigd optimistisch. Jan Cordu
wener drukt het zo uit: „We
moeten niet de fout maken te
denken dat het goed gaat. Het
gaat beter, maar nog niet goed
genoeg. We verkopen in aan
tallen nog steeds niet de aan
tallen van de echt goede jaren
1978 en '79. In waarde zijn we
omhoog gegaan, maar dat heeft
weer alles met het cd-verhaal
te maken. Daarom ben ik ge
matigd optimistisch. We moe
ten proberen de opgaande lijn
door te trekken en daar moeten
we met z'n allen heel hard aan
werken."
HILVERSUM (ANP) - In
het Nos-televisiepro-
gramma Het Capitool (Ne
derland 2, 12.00 uur) wordt
zondagmiddag gediscus
sieerd over 'Israel en de Pa
lestij nen'. Gespreksleidster
is Maartje van Weegen. Te
gast in de studio zijn L.
Jaaser, Palestijnse, J. van
Amerongen, politicoloog, R.
Friedberg, sympathisant
Likoed, en J. Lipschits, his
toricus.
Het KRO-programma ,5 voor
12' besteedt zondag (Ned. 1,
11.55 uur) aandacht aan het ad
limina-bezoek dat de Neder
landse bisschoppen aan het Va
ticaan brengen. Vooraf aan dit
bezoek had presentator Ad
Langebent een gesprek met
kardinaal Simonis.
