DE STEM
VOLGENS BAANTJER
RAKEN PEETVADERS
HUN MACHT KWIJT
DESTE
'WIE
DA Q
r—-
e
mSÊÊÊel
Felfs voor de onderwereïd is de
maat vol. De harde jongens van de penose pikken de
methodes van de ontvoerders van Gerrit Jan Heijn niet
meer. Iemand ontvoeren, alia. Maar hem ook nog een
vinger afhakken, hem vervolgens waarschijnlijk laten
sterven en dan ook nog eens miljoenen aan buit op
strijken en tenslotte niets meer van je laten horen, dat
gaat ook de hardste jongens van de gestampte pot te
ver.Het afgelopen weekeinde verraste de Amster
damse 'penosekoning' F. Adriaanse alias 'Frits van de
Wereld', vriend en vijand - dus ook de politie- met
een emotionele oproep aan de Fleijn-ontvoerders. In
zijn eigen bloemrijke taal zei hij op televisie: „Als ze
een greintje moraal in hun flikker hebben, sturen ze
een veertiende brief waarin staat waar hij is."
Tassies afpakken
Schofterig
Gestampte pot
ZATERDAG I
9 JANUAR119881
Gevaarlijk boek
Anarchie
Heimwee
we
restanten dood bij eer
hoofdbureau van poli
pogingen van arresta
daalse politiebureau,
te weten aan een ven
politiebureau hij heeft
plan om twee verdacl
om op die manier he
Huizen van Bewarinc
staat nadrukkelijk in b
ling. Dat er veel mis is
Geen voorzieninge
z
Door Rlnze Brandsma
De oproep van de penosekoning is
uniek. Ook al, omdat 'Frits van de We
reld' in het Mokumse milieu geen
kleintje is. Een Peetvader, wordt hij wel
genoemd.
Maar de oproep maakte ook duidelijk,
dat de onderwereld een eigen moraal en
code heeft. „In mijn wereldje kèn dit
niet", zei 'Frits' op z'n gaafste plat-Mo-
kums. „Hoe slecht je ook bent, er zit al
tijd wel iets goeds in je. En wat ze nu
flikken is waanzin, voor wat rotcenten."
Waar ligt in de onderwereld de grens?
Wat stelt die eigen moraal in de crimina
liteit voor? En wat is de macht van 'peet
vaders' als 'Frits van de Wereld'. En van
de onderwereld zelf?
Een lijst met vragen voor een deskun
dige. Zo mag (oud-) politieman A.
Baantjer wel heten, na bijna 40 jaar bij
de politie, waarvan 28 jaar (tot in 1983)
als rechercheur bij bureau Warmoes
straat, in Amsterdams heetste buurt. Po
litieman, gepokt en gemazeld in alle mo
gelijke vormen van harde misdaad, maar
ook razend populair schrijver van poli-
tie-detectives: 'Appie' Baantjer, 65 in
middels, is bezig aan zijn bijna 50e titel
over de speurneus De Cock. Hij behoort
met 150.000 verkochte en 700.000 in bi
bliotheken uitgeleende boeken per jaar
tot de meest gelezen schrijvers.
Wanneer gaat voor de penose een actie te
ver?
Baantjer: „In mijn tijd bestond een
code. Een oud vrouwtje beroven, dat
deed je niet. Dan werd je scheef door je
maten aangekeken of ze braken je bot
ten. Dat werd binnen de penose afge
straft. Of een oude nachtwaker. Die
lokte je weg, die sloeg je niet neer. Er be
stonden normen."
„Daar speelt Frits ook op met zijn op
roep. Hij maakt alleen een denkfoutje.
Want zijn verhaal geldt niet meer. De
criminaliteit is verhard. De ontvoerders
zullen aan zijn oproep niet veel waarde
hechten."
Is 'Frits van de Wereld' een penoseko
ning?
„Fritsie? Dat was een grote. Ik ben
van zijn tijd, hij zal ook in de 60 zijn. Die
heeft miljoenen bij elkaar verdiend.
Gokken, hij had gokhuizen. En hij han
delde in alles wat los en vast zat. Ook bij
I zegt hij i
Verharding van de misdaad, verdwe
nen eigen normen, in hoeverre dan?
„In het afgelopen jaar werden alleen al
hier in Amsterdam 350 oudere vrouwen
beroofd. Tassies afpakken. Junkies.
Sinds de opkomst van de heroïne zit je
meteen in de miljarden. Een heel ander
slag volk. Een dealer, op straat, vangt
gauw 7000 per week. Dat is per jaar 3,5
ton, belastingvrij. Had Wisse Dekker
van Philips vast niet eens."
En ontvoeren, gijzelingen?
„Die waren in Frits' en mijn wereldje
ondenkbaar. Vandaar ook zijn oproep.
Uniek, ja. Die maakt ook de scheiding
van geesten in de onderwereld duidelijk.
De oudere crimineel met zijn codes en
moraal tegenover de nieuwe, hardere.
Iets goeds in elke misdadiger? Dat was
Apple Baant/er: „Kan best dat Gerrit Jan Helln niet bemist vermoord Is, maar la gestorven door de emoties. Daar lllken de
brieven van de ontvoerders op te wijzen.- foto ger dijkstra
De vroegere penose
is inmiddels folkore
Helneken-ontvoerders Van Hout en Holleeder. Dat waren nog Jongens van de
gestampte pot zegt Apple Baantjer. - foto anp
vroeger zo."
„Daarom deed Fritsie zijn oproep
ook, uit machteloosheid en woede. Eer
lijke, menselijke woede. Tegenwoordig
zit in de criminaliteit veel meer koel ma
nagement. Risico's worden gecalculeerd.
Het buitenland kent dat al veel langer.
Neem de grote Britse treinroof. Een mili
taire operatie, zo grondig voorbereid.
Zulke acties komen hier ook meer en
meer, zoals bij de ontvoeringen. Neder
land, met name Amsterdam, heb ik het
criminele riool van Europa zien wor
den."
Klopt dat wel? Politiechefs ontkennen dat
steeds.
„Laat niemand mij wijsmaken dat dat
beeld niet klopt. Alles komt hier op af.
Vooral in Amsterdam kun je gemakke
lijk onderduiken."
„Maar de maatschappij als geheel is
ook veranderd. Ikke, ikke, ikke. Als je
geld binnen kan slepen, dan zal je dat
vooral niet laten. Zoals bij zo'n ontvoe
ring. Iemand meenemen en zijn familie
om geld vragen, dat is liefde van mensen
voor elkaar in klinkende munt omzetten.
De misdadigers speculeren erop, dat je
omgeving uit affectie, liefde wel zal beta
len. Schofterig is dat."
„Hoe je je daartegen kunt verweren?
Afspreken dat elke gegijzelde in principe
een dode is. Niet onderhandelen dus,
dan ook geen losgeld, geen afpersing. Al
weet ik, dat je dat wel kunt afspreken,
maar als ze ergens bij mij in de familie
zo'n kunstje flikten, dan praat je wel an
ders."
De ontvoering van Caransa ('77, f 10 mil
joen), in de binnenstad van Amsterdam,
was de eerste in ons land?
„De allereerste, een schok, ook in het
milieu. Ontvoering bleek lucratief. En in
ons land staan er relatief lage straffen
op. Als je zo'n actie goed voorbereidt, is
het een profijtelijke onderneming. Een
jaar of tien de lik in, bij goed gedrag
strafkorting. De poet wacht buiten en als
je vrijkomt heb je nog een bruin leven."
Zoals de Heineken-ontvoerders?
„Die voldoen ook nog aan het beeld
van de ouderwetse crimineel met moraal.
Jonge jongens, maar ook van de ge
stampte pot."
Roofovervallers en kidnappers hebben in
het milieu een hoog aanzien, vooral als de
actie geslaagd is, flink geld opgeleverd
heeft en als er geen (of niet te veel) doden
bij zijn gevallen. Klopt?
„Via criminaliteit tot welstand geko
men, ja. Geld betekent aanzien."
Maar de buitenwereld heeft meer moeite
met die opvatting.
„Dat is maar gedeeltelijk waar. Denk
eens aan de sprookjes, aan de figuur Ro
bin Hood. Dat was ook een roofoverval
ler, die stal ook van de rijken, daarbij
vielen ook slachtoffers. Hem noemen we
een held, maar bar veel verschil met de
ontvoerders van nu is er niet, het ging en
gaat om het uitkloppen van mensen met
geld. Al was de kloof tussen arm en rijk
in Robin Hoods tijd veel groter dan nu."
Heeft Baantjer in zijn nu bijna 50 politie
romans nooit zelf een ontvoering als thema
genomen?
„Dat kan ik niet. Ligt gevoelsmatig te
ver van me af. Een huurmoordenaar, ook
zoiets. Ik kan daar niet over schrijven.
Wel chantage en afpersing, ja. Maar dat
is een oud middel. Dat was geen echte
penose, dat waren meer 'heertjes'. Met
de verwatering van de algehele moraal
komen chantages ook minder voor. Het
is niet zo'n taboe meer om bekend te zijn
als homo, met overspel valt niet meer te
chanteren zoals voorheen."
Doet het Heijn-drama Baantjer wat?
„Ik zou vanuit dezelfde emotionele
basis als Fritsie zo'n oproep kunnen
doen op tv. Ik bewonder zijn moed, want
in zijn wereld zal hem wel voor de voeten
geworpen worden dat hij zich voor het
karretje van justitie laat spannen."
Heeft de politie-veelschrijver (twee boeken
per jaar, reeksen columns, meer dan 50 le
zingen jaarlijks door het hele land) het
boek van Heineken-ontvoerder Cor van
Hout gelezen? Spanning misdaad en nog
echt gebeurd ook.
„Een kwalijk en gevaarlijk boek, een
goedkope manier om geld te verdienen.
Van misdadigers worden helden, toffe
jongens gemaakt. Een draaiboek voor
andere ontvoeringen, jazeker. Zelf ben ik
altijd voorzichtig in mijn boeken een lei
draad te geven voor een misdaad. Zoiets
valt er niet uit op te pikken."
„Ik wil een paar uur de mensen gezel
lig bezighouden, (lachend:) Al is elk
mens in zijn hart wel eens een moorde
naar. Iedereen wenst af en toe een ander
het graf in."
'Frits van de Wereld' veronderstelde, dat
de ontvoerders van Heijn misschien hele
maal geen professionals zijn uit de be
staande onderwereld, maar dat het ama
teurs zijn die geluk hadden met hun acties.
Baantjer: „Ze hebben zó voorzichtig
geacteerd, dat een heel rechercheteam
nog niet achter hun identiteit is geko
men. Zo dom zijn ze dus niet. Ik geloof
niet, dat het amateurs zijn."
Wat denkt de beroeps-speurder /politiero
manschrijver van de Heijn-ontvoering?
„Kan best dat Gerrit Jan Heijn niet
bewust vermoord is, maar is gestorven
door de emoties. Daar lijken de brieven
van de ontvoerders, die spreken van
geestelijke nood en hulpbehoevendheid,
op te wijzen. Dat het wel een 'eerlijke'
deal was met zijn leven als inzet en dat
lijn dood niet bedoeld was."
Is Nederland niet een slecht land voor ont
voeringen? Dicht bevolkt, moeilijk iemand
te verbergen, sociale controle?
„Ben ik het helemaal niet mee eens. Er
is juist géén sociaal contact meer, zeker
niet in de steden. Daar zijn hele stadsge
deelten waar politie en justitie geen
greep meer op hebben. Anarchie. Zoals
het Staatsliedenkwartier hier, ja, daar
valt zo makkelijk in onder te duiken. Er
zijn meer steden met zulke buurten."
„Ik geloof niet, dat het zo moeilijk is
iemand te verbergen. Zoveel mensen ver
dwijnen elk jaar in het niets. Onze over
heidsbemoeienis is de laatste decennia
sterk verminderd. Op onze bevolking
hebben we relatief weinig agenten."
Hoe loste rechercheur Baantjer in zijn tijd
een forse misdaad op, naast contacten met
de onderwereld?
„De trucs van de politie ga ik je na
tuurlijk niet zeggen, (grijnzend:) Nou ja, I
eentje dan. Wat we wel eens flikten was,
dat we naar buiten toe de buit van een
kraak bijvoorbeeld flink opschroefden.
Kreeg je ruzie binnen de bende. Want
dan was het: héé, maatje, waar is de rest
van de poet? In je zak gestoken soms?
Gingen ze elkaar verlinken."
„Fritsie deed zijn oproep uit machte-
loosheid en woede. Eerlijke, mense-
lljke woede." - fotoanp
Deze Brouilly, zo
sprak ik tot de zilve
ren ober (hij had de
distinctie van een telg uit een
oud geslacht van butlers) ver
warmt het bleke gebeente van
de wat ouder wordende man.
„Zeker", zo antwoordde hij
met een stem, waarin hij gene
genheid huwde met de deftig
heid van Molly Geertsema en
daarmee erkende hij dat ook
zijn geraamte bleek aan het
dorsten was naar zondoor-
stoofde wijngaarden.
De eerste halve Brouilly, die
ik wegens een floersig oog niet
kon doorschouwen en die ik
goed van neus had bevonden
omdat mijn eigen neus ge
stremd was door een lichte on
gesteldheid, werd door de zilve
ren man - wellicht nog familie
van Arendsoog - op eigen ini
tiatief teruggehaald. De wijn
was troebel. Hij pakte een glas,
wierp er wat wijn in en na een
prak hij,
i bij het
zwalp en een slurp
bijna triomfantelijk, i
vinden van een
„Muffig." Ik had het aan me
zelf geweten, aan virale schim
mels in de muil, maar nu het
doodvonnis over het flesje was
uitgesproken, kreeg ik de moed
van de vinocologische halfintel-
lectueel:
„Zwakke kurk zeker."
- „Ja, er is lucht bij geko
men."
„En dat vreet aan zo'n rag
fijne wijn als de motten aan de
vitrage."
- „Dat zou U zo kunnen zeg
gen." Er was een hint van af
keuring in zijn stem.
Met de Brouilly heb ik inge
togen mijn triomf gevierd op de
zoete, maar slepende krachten
van het heimwee. Nog één keer
ga ik U spreken over Londen.
Ik ben veilig teruggekeerd uit
het empire, waarvan het trage
verval nog enkele eeuwen kan
duren. Ik ben ongedeerd terug
gekomen. Het oude heimwee is
verwaaid in Kensington Gar
dens, in Hyde Park, op Park
Lane en rond Piccadilly. De
rouw is voorbij. Na vijf jaar en
negen maanden is de rouw
voorbij. Er zijn geen tranen
meer. De laatsten zijn opge
droogd in de stormen van Drie
koningen.
De reis was nodig om het
heimwee te begraven. Ik ben er
mee naar de oude ambtswoning
gegaan, in Ashley Gardens, ne
vens de zijbeuk van de kathe
draal van Westminster, die be
heerd wordt door kardinaal Ba
sil Hume. Een stille straat van
onberoerde, kalme deftigheid.
Imponerende facades, waar
achter nochtans hevige stormen
woeden. Voorin de straat, vlak
bij de piazza met bedelaars van
de kathedraal, woonde Sir Ha
rold Wilson met zijn wat
droeve en poëtisch begaafde
vrouw Mary, die heroïsch het
C" "ek geheim negeerde dat
ld het witte hoofd wel
eens in de schoot van de ener-
Éeke Lady Falkender wilde
ggen.
Wat verderop woonde Je
remy Thorpe, ooit briljant lei
der van de Liberal Party, die
beschuldigd werd van het ont
werpen van een moordcomplot
tegen een in een cynische lief
desaffaire diep gekwetste ho
mo. Een jury m the old bailey
heeft Jeremy vrijgesproken in
dit opmerkelijk Engelse drama.
En nog maar kort geleden ston
den de marmeren zuiltjes en de
zeven traptreden van mijn
eigen vroegere tent in Ashley
Gardens in het beruchte schan
daalblad News of the World.
Een der topmandarijnen van de
Britse Labour Party is daar in
getrokken bij een vriendin; bo
ven de foto van huis en bewo
ners prijkte de kop: „Roy Hat-
tersleys home away from ho
me."
Londen was lang mijn 'home
away from home', maar ik ben
nu, vrij van heimwee, weer ge
woon toerist. Bij La Pulcinella
wisten ze nog dat mijn uitgaan-
snaam Mr. Holland was en dat
een van mijn disgenoten van
weleer, ook al voor het gemak,
Garibaldi werd genoemd. Gari
baldi is dood. Ook die van La
Pulcinella. Ik heb nog even, op I
Carlton House Terrace, bij hel
graf gestaan van het hondje van
de Duitse ambassade®
Hoechst, die net voor Von Rib-
bentrop in Londen zat. „Mein
treuer Begleiter", staat erop de
zerk. Een kosjere sandwich ge
geten in de Noshbar van Ra
bin. De schoenen staan scheef
De zee was vanmorgen
onder het grauwe zwerk. In de
ogen van de zeeman staat een
verre blik en gloeit, zo zegt het
lied, een vreemd verlangen. Ja-1
wel.
Door Kees den Exter
Afgelopen najaar toonden drie pop
tot zelfdoding in het Roosendaalsi
tiebureau de andere kant van d
daille van het cellentekort in de F
van Bewaring. Al dan niet labiel
dachten krijgen bij langdurig verb
een politiecel niet de aandacht die
dig hebben. Een politiebureau is
eenvoudigweg niet voor ingericht.
„Mensen die langer dan vier
vastzitten, horen niet op een poli
reau thuis. Ze hebben meer zorg ei
dacht nodig dan de politie ze ka
ven", verklaarde toen de Roosem
commissaris J. van de Ven tege
deze krant. Hij zei toen verder
meer: „Deze mensen horen of in ei
vangenisziekenhuis of, als dat niet
in het Huis van Bewaring thuis. D
ste drie, vier dagen die nodig zijn
het verhoor zijn nog wel te overbn
Op gedetineerden die langere tijd
zitten zijn we gewoon niet ingestel
politie richt zich vooral op de b
ging, het voorkomen dat iemand vr
komen".
De Bergse advocaat J. Sneep
toen blijk van het roerend eens t
met de Roosendaalse commissaris:
schrijnende toestand. Mensen w
gedwongen onder zeer primitieve
standigheden te leven. De cel is ing
met een brits en een open toilet. Je
wel voorstellen wat voor lucht er 1
De dekens worden overdag weg
men. De arrestanten hebben geen
verstrooiing: geen televisie, geen
geen bezigheden. Het is mensont
om iemand in die omstandighedt
dagen vast te houden".
R. de Regt, hoofd operationele o
steuning van het district Breda v;
Rijkspolitie ziet de oorzaak van de
blemen vooral in de inrichting vs
politiebureaus: „Alle politiecellen i
district die gebruikt worden voo
vasthouden van arrestanten voldoe)
de wettelijke eisen. Probleem is d
bureaus waarin die cellen zich bevi
niet de goede voorzieningen hebbe
arrestanten te kunnen luchten of te
douchen".
•Cen probleem van het opslulter
aag bemand zijn. „Toezicht kc
