ONTDEK Dl
Spijt en opluchting na vertrek Höfei
Ontdekking van Lauweriks
Ad Snijders
|)E STEM GIDS 3
|0 P L 0
DE STEM GIDS 2 DONDERDAG 31 DECEMBER 1987
DONDERDAG
Geen filmvoorstellin
gen.
VRIJDAG
ONDER D AG
NEDERLAND 2
'RUDA G
NEDERLAND 2
Suske en Wiske: „De Woeste Wespen
Even Piekeren
Hambone
Boes
M£T P/T MEPICUH
D^7] i
Sr Mm h1
'UITSLAND 2
T3Z
J.L.M. Lauweriks, architectuur,
kunstnijverheid en typografie.
Museum Boymans-Van Beunin-
gen, Rotterdam, open: di.-zo. (zo.
11.00)-17.00 uur. Tot 8 februari.
Een hele verrassende ten
toonstelling, die eerder te zien
was in Duitsland (Krefeld en
Hagen). Ze geeft een beeld
van een veelzijdig Neder
lands kunstenaar, die in het
begin van deze eeuw vanuit
Düsseldorf en Hagen met
name invloedrijk is geweest
in het kunstonderwijs en de
artistieke inrichting van de
maatschappij. Mathieu Lau
weriks (1864-9132), wordt wel
beschouwd als een belang
rijke schakel tussen Jugend
stil en Bauhaus.
De expositie en een uitvoe
rig boekwerk (ƒ45) proberen
niet alleen te laten zien tot
welke interessante ontwer
pen hij is gekomen, hoe ver
strekkend zijn invloed als pe
dagoog is geweest, maar for
muleren ook een antwoord op
de vraag waarom Lauweriks
ten onrechte zo onbekend is
gebleven? Was het Nic Tum-
mers die met zijn publicatie
'Der Hagener Impuls' hem al
in 1972 uit de vergetelheid
haalde, deze tentoonstelling
illustreert nu pas dat dit te
recht was. De zeventiger ja
ren waren waarschijnlijk nog
niet rijp om deze artistieke
uitingsvormen te verteren.
De herwaardering van Art
Nouveau/Jugendstil en de
sfeer van Blavatsky's theoso
fie en Rudolf Steiners' kunst
theorie (van 1912-1914 was
Lauweriks Steiners opvolger
in de theosofische vereniging)
maken dit momenteel beter
mogelijk.
Mathieu Lauweriks werd
geboren in Roermond als zoon
van een Antwerpse beeldhou
wer, die werkte in de kerke
lijke werkplaats van Cuy-
pers, en Maria Stapper uit die
stad. Hij groeide derhalve op
binnen een neo-gotisch kli
maat en de theorie van Viol-
let-le-Duc. Mentaal stond hij
dichter bij het socialisme van
Domela Nieuwenhuis en de
theosofie mét geometrie en
proportiesystemen als uit
drukkingsmiddel van een ho
gere orde in de kunst. Met de
jonge bouwkundige K. de Ba
zel breekt hij met Cuypers en
ze hebben samen vijf jaar
lang een eigen atelier voor
architectuur, kunstnijverheid
en decoratieve kunst.
Tummers vindt zelfs dat
Lauweriks een innoverende
rol heeft gehad op het latere
functionalisme in de bouw
kunst. In de catalogus zegt
Gerda Breuer dat hij op deze
manier Lausweriks probeert
onder te brengen in be
staande kaders om zo greep
op hem te krijgen. Het pro
bleem met deze man is dat hij
zo universeel was en dat hij
door de kritiek is opgedeeld in
allerlei specialismen (bouw
kunstenaar, architectuur
theoreticus, ontwerpen voor
de kunstnijverheid, graficus,
pedagoog, theosofisch-sym-
bolistisch kunstenaars etcete
ra), terwijl hij zijn nieuwe
vormgevingsideeën baseerde
op de grondbeginselen van de
kosmos (Gestalt der Univer
sum). Kunst als opvoering
van een kosmisch drama: het
totaal-kunstwerk dat even
later in het Bauhaus aan de
orde zou zijn. Een van zijn
Duitse leerlingen (Adolf
Meyer) werd naaste mede
werker van Walter Gropius.
Het was Peter Behrens, die
hem in 1904 naar de kunstnij
verheidsschool in Düsseldorf
haalde. Ook Berlage toonde
belangstelling voor deze do
cent-functie. Daar werkte hij
vooral zijn architectuurtheo
rie uit. Op basis van een
tweedimensionale diagram
en de theosofie geleedde hij
de ruimten. Lauweriks was
vooral een theoreticus. Maar
tekeningen, foto's en maquet
tes vertellen op de expositie
over de door hem gereali
seerde huizen aan de zogehe
ten Stirnband in Hagen.
Naar deze 'Poort van het
Sauerland' was hij in 1909
vertrokken om met steun van
de mecenas Osthaus het insti
tuut voor handvaardigheid te
leiden. Hagen vestigde een
kunstenaarskolonie, waarvan
nu niet zoveel meer bekend is.
Thron Prikker (met zijn ra
men) kom je nog wel eens te
gen, maar dat ook keramist
Bert Nienhuis er les gaf weet
niemand meer. Lauweriks
bouwde er huizen op een
strak schema, met stede-
bouwkundige verdiensten,
waarvan het Walküre-decor
dat deze periode ook typeerde
door een bepaalde Neder
landse nuchterheid met bak
en natuursteen in bedwang
werd gehouden.
Ook de edelsmid Frans
Zwollo werkte er en Lauwe
riks maakte ontwerpen voor
hem. De zilveren schalen, het
kerkelijke vaatwerk en de
sieraden, op de expositie te
zien, zijn prachtige voorbeel
den van rationele frivoliteit.
Toch staan ze dichter bij de
Jugendstil dan het Bauhaus.
Anders is dat met zijn meu
belontwerpen, die veelal sier
kunst binnen geometrische
belijningen laten zien. Bij de
grafiek tref je beide polen
aan. Het is een heel typisch
sfeertje, dat velen nog zullen
herkennen uit de interieurs
van hun trendbewuste opa's
en oma's.
Het begin van deze eeuw
blijt nu een tijd geweest met
grote artistieke evoluties (niet
alleen in de schilderkunst),
die veelal gevoed werden
vanuit kunstenaarskolonies
als Hagen, waar je in de door
Lauweriks ontwerpen huizen
niet alleen Thorn Prikker
trof, maar ook beeldhouwster
Milly Steger, de musicus
Schlüngeler, schilderes
Auguste Voswinckel, schrij
ver Enst Lorenzen, beeldhou
wer Lammaert, 'de koning
der anarchisten' Hugo Hert
wig, de schilder Max Schulze-
Sölde en vele anderen. Vanuit
Hagen werd de kunstenaars
kolonie Worpswedde gesticht.
En in die tijd was de Monte
Verita in Ascona ook een
brandpunt van jewelste (met
o.a. Jung, Boekanin, Duncan,
Domela Nieuwenhuis, Van
Eeden, Hes, Steiner).
Deze tentoonstelling is
enerzijds verrassend als een
ontdekking (nauwelijks van
herontdekking te spreken)
van een interessante Neder
landse artiest, Mathieu Lau
weriks; anderzijds is zij
vooral boeiend als beeld van
een cultuurgebeuren in
Europa aan het begin van
deze eeuw. Het reactionaire
EXHUSITIES
t
Lauweriks: Ontwerp voor een ciborie.
van onze tachtiger jaren met
zijn retro's en andere over
zichten heeft dan toch nog
een positieve kant: de be
wustwording van het feit dat
onze hedendaagse cultuur
deze bouwstenen in het verle
den heeft. Hoe zullen deze
verwerkt worden? Puur do
cumentair of als aanzetten tot
een eigentijdse verwerking?
H.E.
Ad Snijders, tekeningen 1985-
1987. Van Abbemuseum Eindho
ven. Open: di.-zo. 10.00 (zo. 13.00-)
17.00 uur. Tot 31 januari.
Behalve de afscheidspa-
rade van Rudi Fuchs, met zijn
Regenboog in het oude mu
seumgedeelte, is er in het
nieuwe deel een tentoonstel
ling van een onvervalste Bra
bander met veel-kleuren-
pracht. Ad Snijders (Eindho
ven 1929) heeft overigens Da
niel Buren nog als buurman
met een zaal vol met zijn be
kende verticale strepen; de
autonome neutraliteit twintig
jaar lang. Rekende hij af met
iedere schilderkunstige illu
sie, bij Snijders ontdekte
Fuchs een 'artistiek gevecht
tegen de mechanisering als de
weg van de grootst mogelijke
waardigheid'.
Snijders zei zelf eens over
zijn werk: 'Ik ben altijd for
meel met het vak bezig ge
weest. De materie is voor mij
altijd belangrijker geweest
dan de betekenis van de let
terlijke figuratie. Het ging
mij om verf, kleur en de com
positie van het vlak'. Dezelfde
kunstenaar maakte ooit deel
uit van een groep kunste
naars met de sprekende
'groepsnaam' SAS (Schijt
Aan Schilderkunst). In Eind
hoven heeft hij een grote col
lectie krijttekeningen opge
hangen, die allen een hang
naar de schilderkunst heb
ben; heimwee naar Cobra
achtige bewondering uit het
verleden en een sterk gevoel
voor mythe.
Vanuit duistere achter
gronden lichten hele bonte
fantasieën op die de kijker
prikkelen als bij een psycho
logische test; of als hij die
prikkels niet ervaart, hem
binnenvoeren in sprookjes
achtige mysteries. Het geheel
Dit kunstwerk van Karl
Schmidt-Rotloff maakt
deel uit van de tentoonstel
ling 'Expressionistische
grafiek uit Duitsland, die
tot 18 januari te zien is in
De Amersfoortse Zonnehof.
Het werk van ruim twintig
kunstenaars uit de periode
1907-1933 is afkomstig uit
de verzameling van de
Kunstholle in Kiel. Deze
bevat onder meer namen
als Barlach, Beckmann,
Dix, Klee, Kollwitz, Macke,
Mare, Holde, Pechstein en
Campendonck. Het gaat om
minder bekend werk dat in
Nederland zelden te zien is.
De serie 'Peter Schlemihls
wunderbare Geschichte'
van Kirchner, die in een
zeer beperkte oplage ver
scheen, is geheel afgebeeld
in de catalogus. Open: di.-
zo. 10.00 (zo. 13.00-) 17.00
uur. Nieuwjaarsdag geslo
ten.
overziend ontkomen we niet
aan een zekere monotomie
eigen aan een methode, die in
plaats van nieuwe spannin
gen eerder vervlakking op
roept.
H.E.
AMSTERDAM: In de Zonne-
ruiter op Schiphol exposeert
de Hongaarse Sarika Göth
(1900) uit Veere olieverven en
collages. Tevens laat Rini
Dado (1955) er haar bronsplas
tieken en sieraden zien. Dage
lijks van 8.30-23.00 uur; tot 7
februari. En bij Arti et Amici-
tiae, Rokin 112, laten acht al
lochtonen onder de titel 'Van
ver weg en dichtbij' hun werk
zien; onder meer Nelson Car-
rilho, Yvon Muskita, Latif Ab-
daaoui en Nuray Atas. Open:
weekdagen 11.00-17.00 uur en
zondag 11.30-16.00 uur.
DORDRECHT: 'Diep in het
glas kijken' is een glasten
toonstelling in museum mr.
Simon van Gijn, Nieuwe Ha
ven 29. Meer dan tweehonderd
glazen uit de 15e tot en met de
20e eeuw, sinds kort voorzien
van een wetenschappelijke ca
talogus; de eerste van een
glasverzameling in Nederland.
Open: di.-zo. 10.00 (zo. 13.00-)
17.00 uur.
NUENEN: Realisten in het
Weefhuis, Lucas Van Hau-
themlaan 1. Reijnier de
Muynck uit Goes, Will Leen-
ders uit Weert en Frank War
merdam uit Haarlem zijn de
exposanten. Daarbij vallen op
de superrealistische of magi
sche wereld die De Muynck
oproept met zijn geschilderde
draperieën, knopen, linten,
gordijnen e.d. Open: di.-zo.
14.00 (zo. 13.00-) 17.00 uur; tot
18 januari.
ROTTERDAM: Tot 29 fe
bruari is in het Bouwcentrum
te zien de tentoonstelling 'Ne
derland in 2050: hoe gaan we
het vormgeven'. Een expositie
die eerder te zien was in de
Beurs in Amsterdam. Rotter
dam heeft er nog drie plannen
bijgevoegd die van belang zijn
voor de toekomst van deze
stad. Voor een tientje kun je er
kijken di.-zo. 10.00 (zo. 11.00-)
17.00 uur (zo. 16.00). En in het
-Museum voor Volkenkunde,
Willemskade 26, is tot 11 ja
nuari, onder meer te zien 'De
Burton Brothers, expeditiefo
tografie uit Nieuw-Zeeland
rond 1885. Onder meer oor
spronkelijke foto's bij de Mao
ri's. Open di.-zo. 10.00 (zo.
11.00-) 17.00 uur.
AMSTERDAM: Het Van
Goghmuseum laat nog tot 18
januari zien 'Alle prenten van
Toulouse-Lautrec'. Niet alleen
zijn 28 beroemde afiches, maar
ook de 360 litho's van artiesten,
paarden, prostituees, toneel
spelers, dandy's, grandes da
mes etc. die hij maakte tussen
1891-1901. Open: di.-zo. 10.00
(zo. 13.00-) 17.00 uur.
OIRSCHOT: Bloem- en inte
rieurschilders uit het begin
van de 20e eeuw (Bieling, Boot,
Maks, Pessers, Van Rees, Slui
ter, Dooijewaard etc.) zijn tot 8
februari te zien in de Bra
bantse Kunstgalerie, Kanaal
straat 33, op zaterdag en zon
dag van 13.00-17.00 uur. Tot 10
januari exposeert aan de
Markt 1 (NBKS) Henk Eike
naar uit Riel schilderijen en
tekeningen. 'Zij lijken op rönt
genfoto's van wat zich afspeelt
onder de verleidelijke schoon
heid van de voltooiing'. Di.-zo.
13.00-17.00 uur.
KOEWACHT
P. de Vllegher - 13.30 u.
schieting voor bejaarden.
KLOOSTERZANDE
Molenhof - 13.30 u.
schieting voor bejaarden
CLINGE
Galerie Esprit - Groepsten
toonstelling. Schilderijen en
beeldhouwwerk. Geop. do.
13.30-17.30 u. (tot 11 jan.)
HULST
Galerie van Geyt - 'Feest der
kleine formaatjes'. Schilderijen,
grafiek, beeldhouwwerk en kera
miek. Geop. do. 9-12 en 14-18 u.
(tot 12 jan.)
ST. NIKLAAS
Galerie de Equilibrist - Schil
derijen van Harrie Dister. Geop.
do. 14-18 u. (tot 25 jan.).
Stedelijk Museum - Tekenin
gen van Henri Evenepoel. Geop.
do. 14-17 u. (tot 10 jan.).
GOES
Grand Theater
14 u. Taran en de toverketel.
19 u. Donna Donna.
21.30 u. The secret of my suc
cess.
HULST
De Koning van Engeland
19 en 21.30 u. Donna Donna.
19 en 21.30 u. Urbanus in Hec
tor.
19 u. Masters of the universe.
19 u. Angel heart.
21.30 u. The witches of Eastwic
21.30 u. The untouchables.
TERNEUZEN
Luxor I II
19 en 21.30 u. Donna Donna.
19 en 21.30 u. Beverly Hills Cop
VLISSINGEN
Alhambra I
14 u. Peter Pan.
19 en 21.30 u. Donna Donna.
Alhambra II
14 u. Masters of the universe.
19 u. Bigfoot and the Hender
sons.
21.30 u. Full metal jacket.
GENT
Studloscoop
15 u. Bambi.
15 u. Amarican tail.
15 en 17.30 u. The name of the
rose.
17.30 u.The mission.
17.30 u. 9'/2 Weeks.
20 en 22.30 u. Aria.
20 en 22.30 u. Castaway.
20 en 22.30 u. Maurice.
Poedersuiker
en kaarslicht
r afsluiting van 1987 pre-
nteert de EO het oude-
arsprogramma Tussen
edersiüker en kaarslicht'.
Le Poole en Henk Bin-
ndijk kijken met diverse
Bten terug op het afgelopen
ar en wagen een voorzich-
e blik in de toekomst. Bin-
a- en buitenlandse arties-
a fleuren het programma
onder wie Dianne Mar-
al, Vicky Brown, Joe
urne, Viktor Klimenko en
Zweedse zangeres Char-
te Höglund.
Bedankt
lieve mensen
>t het uitzenden van het
itste concert van de Zange
zonder Naam neemt de
evisie op haar beurt af
leid van de koningin van
t levenslied. Eind novem-
groeide haar afscheids-
icert in de schouwburg
Tilburg uit tot een emo-
iele happening, waaraan
I Nederlandse artiesten
bijdrage leverden. De
:ten traden voor de Zange-
op of voerden een ge-
■kje met haar onder het
:end oog van presentator
Douwe Kroeske.
Programma
van 't jaar
Veronica kijkt terug op
jaar, maar de omroep
dit in tegenstelling tot
op een amuserende
[er. Bijna anderhalf uur
presenteert Koos Pos-
ia de opmerkelijkste ge-
nissen van 1987. Era-
gebeurtenissen worden
jewisseld met meer frivole
;en, zoals het optreden van
missen van 1988 en Tat-
Simic uit de film 'Flod-
Brigitte Nielsen komt
r nieuwste lied zingen en
■ard Cox alias Drs. P Stof-
geeft als schoonmaker bij
NOS zijn mening over
Van onze correspondent Rink Drost
BONN - Het toch nog plotseling gekomen
vertrek van WDR-tv-journalist Werner
Höfer als gespreksleider in het zondag
morgenprogramma 'Der internationale
Frühschoppen' heeft in de Duitse journa
listieke wereld zeer verschillende reacties
teweeggebracht.
Nog voordat het vertrek van Höfer bekend
werd gaf de Haagse correspondent van de
Frankfurter Rundschau, Hermann Bleich, via
de WDR-radio telefonisch een vlammend com
mentaar. Bleich is oud-voorzitter van de ver
eniging van buitenlandse journalisten in Den
Haag. Hij noemde het schandalig dat Höfer, die
met zijn commentaren jarenlang het nazidom
niet alleen had gediend maar ook had gepropa
geerd, direct na de oorlog weer als journalist
werkzaam was geworden. De schande is vol
gens Bleich deste groter omdat Höfer door de
jaren heen zijn naziverleden verborgen heeft
gehouden en, voorzover het niet te ontkennen
viel, heeft gekleineerd.
In die sfeer schrijft ook Bleichs collega 1
rich Reifenrath een commentaar in de FraJ
furter Rundschau: „Het zij vergund naar
schel en Wallraff te verwijzen, die in hunII
kens verschillende schandalen eveneens nie!
moed vonden voor het opklarende woord,
zelfde gebrek verzwakt op dit moment dea|
sen van de tv-ster, om zich aan het eind vam
lang en verdienstelijk beroepsleven eervol
het actieve leven terug te trekken. Weer isi4j
geneigd, het gebrek aan lef, het onverbltt®
toegeven van wat gebeurd is, als typisch I'J
te bestempelen."
Een andere geest ademt het commentaar
de Frankfurter Allgemeine Zeitung. „Het g Mayer Award voor kreeg,
er niet om, Höfers mogelijke schuld te ontte I verhaal gaat over een
nen of te kleineren," schrijft Mathias Schrei! ikbeeldige ontmoeting
sen de militaire negerlei-
„Echter, hij is geen man met een represei Malcolm X en ds. Martin
tieve functie, niet eens een van die vreselijk!]
risten die doodvonnissen hebben geveld i
steeds ongehinderd voortleven. De openbare1
winding over zijn verleden komt in
laat".
Rli prolisser Baraba s dat te welen
Aome, zal er wat zwaaien
HORIZONTAAL: 1. Zo weinig dat
het niet negatiever kan (5); 3. Die is
nu nooit eens origineel! (5); 4. Volk
voor het café met vaste klanten (4); 7.
Tennisgewricht (5); 10. Gespeeld door
nietszeggende mensen (9); 11. Voor
het overzetten van een een stel? (8).
VERTICAAL: 1. Genoten rustig met
vrucht (7); 2. Wat er ontbreekt aan
een telegrafist in Frankrijk (5); 5.
Extra buffet voor de muziek (6); 6.
Die soldaat is geen vrolijke Frans!
(6); 8. Hoe is het mogelijk, hij breekt!
(5); 9. Kerel het geld bij de rivier
monding (5).
OPLOSSING
jeeAUBds
n-o-B-m-
0fl.eminoi.s
u-d-x-T-J
T-B—xeipie
UIB^S-U
BTdOlJ
-eB
^SUTtB
VOEL T U 2ICH
Morgbn T/ërf
JAAR JOM6S.R!
(Het TASf roert K. v
mnf\ 7 N,£T \l
- r*PBNS/OEN/TECHTErty
J—' MW?
9 <1^1 u
22.40
De
ontmoeting
IKON presenteert het
nerikaanse tv-spel 'De
moeting', geschreven door
If Stetson, die er de Louis
•sjftrtt j0ous '01 'ueuiu
Seexsi '6 'a)qoaj aapnoqos '8 'tsoa a) 'A v
Tuenfiz '9 'uaoips -g 'safstA atip y 'pu»M 1
Supitiis '8 'U0Aoq sia uba uia 'z 'uaAoqsipfll
ther King. In 1965 treffen
elkaar op een armoedig
elkamer in de Newyorkse
k Harlem. Het gesprek,
rij voeren, leidt tot een
cussie over wat de juiste
g is om de zwarte bevol-
g van de VS tot haar recht
aten komen.
Terrible
Joe Moran
ie jaar geleden
nacteur James Cagney
zijn eerste tv-rol in Ter-
Ie Joe Moran'. Hij was
31 85 jaar oud. De 'ver-
rikkelijke' Joe Moran is
voormalige profbokser,
zijn bijnaam aan een bij
ter succesvolle carrière
te danken. Tengevolge
blessures, die hij opliep,
ogt Joe zijn leven in een
'toel door. Hij woont sa-
li met de oud-bokser Troy
"ien prachtig huis te New
'k. Op een dag krijgt Joe
i°ek van zijn kleindochter,
hij vijftien jaar niet heeft
ten.
Die Wicherts
von nebenan
avond start een nieuwe
afleveringen over de
levallen van het gezin Wi-
Als geheugensteuntje
gt het ZDF vanmiddag
een keer de inleidende
Hierin kan de kijker
euw kennis maken met
•rhard, van beroep meu-
""aker, rijn vrouw Han-
Te, die in de kelder van
huis een drankzaakje
hun kinderen Rüdiger
~dy en tot slot oma Wi-
