9
liotheek.
SUIKERINDUSTRIE NA 130 JAAR WEG UIT ZEVENBERGEN
'Lange termijn-plan'' deed fabriek das om
an Sanders.
SLECHTS VUFI1EN WERKNEMERS BLIJVEN ACHTER
i cent extra kost
ing te betalen!
tafels, bedden,
Dp is.
gt dan fl.000,-.
ïietwaardigheid.)
muaril988.
ESTEM EXTRA
ouwen
Voorman
Trots
Tijdschrijver
Zware taak
odenrijs* Bever-
osterhout-Zuid*
n.
T50
oud-voorman van de Suiker Unie in Zevenbergen
geert de 62-jarige Hans Gruiters gelaten op de slui
ng van de fabriek op 1 januari 1988. Hij is niet de enige
e liever had gezien dat "t fabriek' nog honderd j aar zou
lenblijven. Piet Goverde (57) is nog een week de tweede
an op Personeelszaken: „Het heeft een tijd geduurd
ordat iedereen doorhad wat er ging gebeuren, maar
ngzamerhand kwam er bewondering voor het sociaal
an'. Een terugblik.
6Ik zal het hier missen
or Henk den Ridder
rdening en Milieubeheer
m
p DE bar, die de woonkamer
de keuken scheidt, staat
ja in het oog springend kunst-
frkje. Verwrongen en be-
"e moeren, bouten en
adwielen, aaneengesmeed tot
plastiekje. Hans Gruiters
eft het zelf gemaakt toen hij
B'op het fabriek' werkte,
emaal onderdelen die een
in de pers zijn gevallen",
hij toe, waarmee meteen
naam van het voorwerp is
Eiaard: Persweeën. Lange
sierde het de fabriek, maar
de poorten volgende week
fcrutief dichtgaan, heeft
Juiters het kunstwerk toch
liever in eigen huis. Als
ibare herinnering aan de
periode dat hij zijn bo-
im verdiende in de suiker-
lustrie.
|ils negentienjarige knaap
ipt Hans Gruiters op 28 mei
voor het eerst een suiker-
iriek binnen. De kennisma-
met zijn nieuwe collega's
geen bron van vriendelij k-
'Wie bende gij?' is het
age waar de werknemers van
toenmalige Beetwortelsui-
briek in Roosendaal (later
deel van de Verenigde
iratieve Suikerfabrieken,
in zijn geïnteresseerd.
;t een getuigschrift machine-
takwerker van de Roosen-
Use Nijverheidsdagschool op
I ik wordt de jonge Gruiters
eerste jaar van zijn loop-
|an overal voor ingezet. Hier
it helpen en onderhoud ple-
s,daar wat sjouwen en repa-
6es verrichten. Maar Grui-
s wil hogerop. Eerst moet hij
dienst. Als hij drieëneen half
sr later terugkeert uit Indië
eft de VCS geen plaats meer
orde jonge, in Arkel geboren
■rkman. Het ministerie ver-
Itht ondernemers echter dat
oud-Indiëgangers moeten
-ugnemen. Een van hen is
ins Gruiters.
Jank zij de druk van het mi-
terie komt Gruiters weer op
«oude stekkie in Roosendaal
echt. Hard werken, veel stu
ren en stapels boeken lezen
sagen hem langzaam hoger-
[In 1955 trouwt hij en dat
nieuwe verplichtingen
|k zich mee, zoals een eigen
Daar kan ook de leiding
de suikerfabriek in
Psndaal hem niet aan hei-
Voor Gruiters aanleiding
i heil elders te zoeken. In
Fosdonksveer wacht hem
woning en een baan bij
t
zeilmakerij Wuijten. Na vier
jaar in Raamsdonksveer te
hebben gewerkt, vindt Grui
ters in 1961 zijn definitieve be
stemming.
Dat jaar ontvangt hij op 6
maart een schrijven van de
coöperatie. Enkele werknemers
blijken met pensioen te gaan en
er is plaats voor nieuwe krach
ten. Gruiters kan kiezen uit de
drie Verenigde Coöperatieve
Suikerfabrieken: Roosendaal,
Dinteloord of Zevenbergen. Het
wordt Zevenbergen, voorna
melijk omdat ir. C. Meijerink,
de latere bedrijfsdirecteur van
de Zevenbergse vestiging, hem
een woning aan het Nassau-
plein in het vooruitzicht stelt.
Hij woont er nog steeds. Grui
ters wordt de nieuwe voorman
in de pijp- en plaatwerkerij
van de achterf abriek.
De sfeer in de achterfabriek
bevalt Gruiters wel. „Alles
werd in het begin met de hand
gedaan. Zelfs de balen suiker
werden op de rug versjouwd.
Maar langzaam werd alles ge
automatiseerd; de verdamping,
de centrifuges. Waar voorheen
twee keer vier mensen bij de
centrifuges stonden, staan er
nu nog maar twee. Maar vroe
ger, toen waren er nog veel
mensen en dat was gewoon ge
zelliger," mijmert Gruiters.
Over de manier waarop col
lega's met elkaar omgaan is
Gruiters nog steeds zeer te
spreken. Hij vermoedt dat die
collegialiteit te maken heeft
met de aard van het werk op 't
fabriek. „Als je het werk be
kijkt, zie je vaak dat het werk
is dat iedereen kan doen.
Daarom doet iedereen zo zijn
best," verklaart hij zijn ver
moeden.
Over vast werk gaat in de
tijd dat Gruiters nog op 't fa
briek werkte de volgende ver
gelijking. Een baas komt een
werknemer tegen en wijst naar
een lantaarnpaal. 'Zie je die
paal?' vraagt de baas, 'die staat
er al vijfentwintig jaar. Maar
als ik hem morgen uit de grond
wil halen, dan doe ik dat'
Iedere werknemer in de Zeven
bergse vestiging van de Suiker
Unie realiseert zich dat hij ver
vangbaar is.
Daardoor ontstaat een haast
vriendschappelijke band, waar
de werknemers vooral op 10
juni 1983 van profiteren. Die
dag roept de directie alle werk
nemers bij elkaar. De medede
lingen volgen elkaar in snel
tempo op, maar de suikerwer
kers onthouden maar een
kreet: 't fabriek gaat dicht. Het
bericht sloeg in als een bom.
Gruiters: „Wij vroegen ons al
een tijdje af waarom er niets
meer in de fabriek werd geïn
vesteerd. Er waren vele ge
ruchten die steeds erger wer
den. Dat beïnvloedde de werk
sfeer."
Terug in de werkplaats roept
voorman Gruiters zijn mannen
bij elkaar. Zijn boodschap is
duidelijk: „Jongens, die laatste
jaren moeten we zo goed moge
lijk ons best doen," En er is
hard gewerkt in Zevenbergen.
Tot op de laatste dag willen de
mannen laten zien dat ze trots
zijn op hun fabriek en op him
werk.
De tnotivatie blijft, volgens
Gruiters, op peiLDat is voor
een groot deel te danken aan
het sociaal plan dat de directie
gelijktijdig met de reorganisa
tie aankondigt. Niemand wordt
ontslagen, beloven de directeu
ren W. Bleijenberg en H. Vlam.
„In het begin had niemand ver
trouwen in het sociaal plan,
maar het is prima doorge
voerd," vindt Gruiters, „Ieder
een kende zijn toekomstig
plekkie al voor de laatste cam
pagne en sommigen worden er
zelfs beter van."
Zelf is Gruiters een van de
mannen die gebruik maken
van de vervroegde uittreding.
Op 1 januari 1987 gaat hij met
de VUT.
Ook voor Piet Goverde breekt
volgende week een nieuwe pe
riode aan. Op'de dag dat hij 58
jaar oud wordt, 24 december,
sluit de fabriek en Goverde
maakt gebruik van de Non-Ac-
tiviteitsregeling, een soort
VUT.
Goverde heeft nooit gesollici
teerd bij de suikerfabriek. „Ik
was in die tijd secretaris van
Virtus en ik moest een keer in drie ploegen werken, maakt
voor een strafzaak naar J3reda,jt„Gaverde weken van wel tach-
voor een straizaak naar-Bre$p..Ggverde w^lten van wel tach-
Daar kom_ ik Rfbbèris .'tig uur. In iedere ploeg brengt
van de coöjfetatiêf tegen en ik ^mj wekelijks de loonzakjes
zeg 'Gerrit, hebben jullie geert rond. Daarvoor heeft hij een
baantje vrij?' Een dag later
belde hij terug: 'Piet, ge kunt
als tijdschrijver beginnen'",
vertelt Goverde, alsof hij het
uit een boek voorleest.
Op 15 oktober 1962 begint hij,
na achttien jaar bij zaadhandel
Hobbel in Zevenbergen te heb
ben gewerkt, als tijdschrijver
op de suikerfabriek. Hem
wordt opgedragen de gewerkte
uren van alle werknemers te
registreren. Omdat de mannen
kistje dat aan het begin van
zijn wekelijkse ronde ongeveer
14.000 gulden bevat
Goverde krijgt er een taak
bij. Met de chef Personeelsza
ken De Visser van de vestiging
in Stampersgat moet hij jaar
lijks in mei of juni de Belgische
Kempen in om campagnewer
kers te werven. De campagne
verschaft in die tijd jaarlijks
zo'n honderdvijftig Belgen
werk. Waarom Belgen? Piet
Piet Goverde (links) en
Hans Gruiters: 'Vroeger,
toen waren er hier nog veel
mensen en dat was veel ge
zelliger'.
- FOTO'S DE STEM/BEN STEFFEN
Goverde: „We moesten uitwij
ken naar België omdat hier
geen mensen te krijgen waren."
Toch worden ook in eigen land
seizoenswerkers geworven.
Naar aanleiding van een jaar
lijkse advertentie houdt Piet
Goverde zitting in cafés in ge
heel westelijk Brabant. Het is
in de jaren zestig moeilijk om
elk jaar voldoende losse krach
ten te vinden. Iedereen heeft
praktisch werk en het is dan
ook een keer voorgekomen dat
de campagne de eerste dagen
met twintig mensen te weinig
draaide.
Meestal zijn er maar net ge
noeg mensen te vinden. De
eisen die hen worden gesteld
zijn soepel. „Hoe groter de
groep wordt waaruit je je
keuze moet maken, hoe stren
ger de eisen. Maar we hadden
vaak geen keuze," licht
Goverde het toenmalige beleid
toe. Door de jaren heen heeft
hij naar eigen schatting drie
duizend campagnewerkers
aangenomen. Met de meesten
moest hij een persoonlijk ge
sprek voeren.
De tiende juni 1983 staat hem
nog helder voor de geest. „Ik
had er van te voren geen idee,
van. Ik heb ook niet gemerkt
dat de investeringen teruglie
pen," zegt de in Zevenbergen
geboren en getogen Goverde.
Als lid van de Unie BLHP gaat
hij met de FNV en het CNV
rond de tafel om het aangekon
digde sociaal plan voor te be
reiden. Niemand komt op
straat te staan, is het uitgangs
punt. Goverde spreekt van een
zware taak maar ook van een
goed plan. „De reorganisatie
greep de mensen wel aan. Het
heeft een tijd geduurd voordat
iedereen doorhad wat er ging
gebeuren maar langzamerhand
kwam er bewondering voor het
sociaal plan," meent Goverde.
Ondanks een goed voorbe
reid sociaal plan blijven de
meeste werknemers toch liever
in Zevenbergen werken. Vooral
de reistijden naar de andere
vestigingen zijn volgens
Goverde een zware belasting.
De werknemers worden niet
verplicht te verhuizen. „Giste
ren kwam ik nog iemand tegen
die naar Stampersgat wordt
overgeplaatst. Hij keek nog
eens rond en zei: 'Ik zal het hier
missen.'"
0P WELKE wijze moet de
Suiker Unie zich voorbe
reiden op de jaren negen
tig? Hoe kan het bedrijf
zich wapenen tegen de
steeds veranderende
marktomstandigheden?
Wat moet de Coöperatieve
Vereniging Suiker Unie
UA, zoals het bedrijf volle
dig heet, doen om tot diep
in de jaren negentig op een
winstgevende manier sui
ker te kunnen blijven pro
duceren?
vraagstukken waar
het bestuur en de directie van
de Suiker Unie zich rond 1980
mee bezig hielden. De leiding
ren de onderneming ging zich
bezinnen op een 'lange ter
mijn-plan'. Om tot een ant
woord te komen werden zowel
omstandigheden binnen als
buiten het bedrijf bestudeerd.
De vooruitzichten voor de
suikerindustrie waren aan het
einde van de jaren zeventig
•bet bijzonder gunstig. De
Waag van het publiek naar
suiker nam af, mede een ge-
reig van de opkomst van zet-
meelzoetstoffen uit Japan en
Amerika. De invoer in Neder
land van zetmeelzoetstoffen
"«droeg in 1975 110.000 ton en
*981 was dat gestegen tot
173.000 ton. Sinds die tijd
spreekt men dan ook niet
®eer van de suikermarkt
maar van de zoetstoffen-
markt. Voor de Suiker Unie
was deze ontwikkeling aanlei-
om in Roosendaal een
onderzoekslaboratorium in te
rmhten om de aansluiting met
e vernieuwing van de zoet-
sroifenmarkt niet te verliezen.
Bovendien daalde het ge-
Ibruik
l -- van suiker: 44,4 kilo per
naofd van de bevolking in 1976
Vn"?g maar 39,5 kilo in 1981.
^dingsdeskundigen stimu
leerden vermindering van het
suikergebruik. Daar stond te
genover dat de teelt van sui
kerbieten steeds meer toenam.
Het grote aanbod van suiker
bieten en de kleine vraag naar
suiker zorgden er voor dat de
prijs van suiker op de wereld
markt ging dalen.
Ook binnen het bedrijf von
den rond 1980 veranderingen
plaats. De kosten stegen snel,
vooral die van energie. De
kosten van arbeid stegen min
der snel, maar daar staat weer
tegenover dat chemische in
dustrieën steeds meer moeten
uitgeven aan maatregelen die
het milieu beschermen. De
Suiker Unie stelde vast dat de
stijging van de kosten oneven
redig sneller ging dan de groei
van de EG- vergoeding voor
die kosten. Het streven werd
dan ook hetzelfde werk met
minder mensen te doen.
Om na te gaan hoe dat in
het vat gegoten moest worden
maakten de directie gebruik
van uitgebreide computerpro
gramma's. Twee dingen ston
den vast: de hoeveelheid aan
geleverde bieten en de lengte
van de jaarlijkse campagne.
Alle andere gegevens, zoals
waar de produktie plaats zou
moeten vinden en met hoeveel
mensen, konden in de compu
terprogramma's worden ver
anderd.
Na twee jaar kwam de direc
tie op 10 juni 1983 met haar
voorstel. Dat kwam in het
kort neer op het volgende: 750
miljoen investeren in de vesti
gingen in Dinteloord (350 mil
joen), Puttershoek, Roosen
daal, Groningen en Sas van
Gent en de Zevenbergse fa
briek sluiten. Dan zou de toe
komst tot ver in de jaren ne
gentig gewaarborgd zijn.
Het spreekt voor zich dat op
10 juni 1983 in de afzonderlijke
vestigingen verschillend werd
gereageerd op het voorgeno
men besluit van de directie. In
de drie grote fabrieken Din
teloord, Groningen en Put
tershoek, reageerde men blij
op de grote investeringen die
in het vooruitzicht werden ge
steld. Roosendaal en Sas van
Gent waren al lang blij dat
hun fabriek open kon blijven
en in Zevenbergen reageerden
de 194 vaste werknemers ver
slagen.
Maar gelijk met de reorgani
satie kondigde de directie een
sociaal plan aan, met als be
langrijkste toezegging dat er
in Zevenbergen geen werkne
mers gedwongen zouden wor
den ontslagen. Alle werkne
mers van de Zevenbergse ves
tiging zouden bij de Suiker
Unie kunnen blijven werken.
Dit sociaal plan is later met de
vakbonden Unie BLHP, FNV
en CNV uitgewerkt.
Tot op de dag van vandaag
hebben 22 van de 194 werkne
mers, die in 1983 bij Suiker
Unie Zevenbergen werkten,
van de VUT-regeling gebruik
gemaakt, 56 zijn al overge
plaatst naar andere vestigin
gen, vijf hebben vrijwillig
ontslag genomen en vijf zijn
in de WAO gegaan. De afgelo
pen campagne werkten nog
106 mensen in vaste dienst in
Zevenbergen. Daarvan gaan
er per 1 januari 24 in de VUT
of maken gebruik van de Non-
Activiteits Regeling. De reste
rende 82 werknemers worden
nog overgeplaatst.
Voor het gemeentebestuur
van Zevenbergen was 10 juni
1983 'een zwarte dag'. Het col
lege was dan ook zeer geïnte
resseerd in het lange termijn-
plan van de Suiker Unie en
vroeg in oktober 1983 om in
zage in de rapportage. Dat
kon, deelde de Suiker Unie
mee, maar er werden enkele
kanttekeningen gemaakt. Zo
zou het college het rapport
slechts strikt vertrouwelijk in
kunnen zien. Voorts waar
schuwde de directie de ge
meente dat het om een zeer
gespecialiseerde, technische
notitie ging en werd aange
kondigd dat de besluitvor
ming van het Suiker-Uniebe-
stuur niet meer te veranderen
was. Daarop had het gemeen
tebestuur geen belangstelling
meer. Een van de overwegin
gen was dat de gemeente op
generlei wijze verantwoorde
lijk zou kunnen worden ge
steld voor het Suiker Unie-be-
leid. Wel bleef Zevenbergen
ageren tegen de voorgenomen
sluiting.
Want het hele lange ter
mijn-plan was nog steeds een
voornemen van de directie.
Pas toen de Centrale Onder
nemingsraad (COR) in fe
bruari 1984 akkoord ging,
werd het besluit van het be
stuur beleid. Maar voor het zo
ver was had de onderne
mingsraad (OR) van Zeven
bergen een alternatief plan
ingediend. Dat plan ging uit
van het openhouden van de
zes vestigingen. Volgens de di
rectie van de Suiker Unie is
het alternatieve plan grondig
bestudeerd maar bood het
geen aanknopingspunten om
het voorgenomen besluit te
wijzigen.
In februari 1984 viel het doek
definitief voor de suikerfa
briek in Zevenbergen. Op 1 ja
nuari 1988 sluit de fabriek
haar poorten. Toch zullen de
activiteiten van de Suiker
Unie in Zevenbergen niet he
lemaal verdwijnen. In de twee
grote silo's blijft 40.000 ton los-
gestorte suiker opgeslagen en
in het magazijn is nog eens
De suikerindustrie heeft Zevenbergen 130 jaar lang beheerst. De verminderde vraag naar bietensuiker maakt daar op 1
januari een eind aan.
plaats voor 14.000 ton. De op
slag van suiker biedt vijftien
mensen vast werk; acht be
wakers en zeven beheerders.
Over krap twee weken is
het dus gebeurd met de sui
kerindustrie in Zevenbergen.
In 1858 werd er de eerste beet-
wortelfabriek van Nederland
in gebruik genomen, in 1920
draaiden vier suikerfabrieken
er campagne en nu is het
voorbij. En dat in het jaar dat
de 'coöperatief' in Zevenber
gen 75 jaar bestaat.
Een triest
jubileum. Maandag 14 decem
ber werd de laatste campagne
afgesloten en tot en met 24 de
cember wordt gewerkt aan de
grote schoonmaak van de fa
briek.
De Suiker Unie realiseert zich
terdege dat er met de sluiting
van de fabriek een einde komt
aan een lange en belangrijke
periode voor Zevenbergen. De
initiatieven om in Zevenber
gen een Nationaal Suikermu
seum in de richten worden
van harte toegejuicht en een
geldelijke bijdrage is al door
de Suiker Unie toegezegd. Ook
de Centrale Suiker Maat
schappij CSM steunt het ini
tiatief. Maar dat museum is er
nog niet. Tot die tijd zal
slechts het beeldje van de
Peeënsteker aan de Prins
Hendrikstraat aan 130 suiker
jaren doen terugdenken. Maar
ook die herinnering kan de
weeë, zoete geur van de cam
pagne nimmer vervangen.
