DEOTEM
STIBA NIET BEPAALD
ONGELUKKIG OVER
WAT ER GEBEURDE
ROND 'FASSBINDER'
1Mb R I
ZATERDAG I
MBER 19871
ïisch
;geluid
ZATERDAG j
12 DECEMBER 1987!
ier is niks verloren. Integendeel.
Over de afloop van de affaire-Fassbinder verdient Ne
derland een pluim op zijn hoed. Deze hele kwestie
pleit vóór Nederland en is zeker geen aanklacht tégen
Nederland". Richard Stein, voorzitter van de Stichting
Bestrijding Antisemitisme (Stiba) is bepaald niet onge
lukkig over de commotie die is ontstaan na het afge
lasten van Fassbinders toneelstuk 'Het vuil, de stad en
de dood'. In deze affaire heeft de joodse gemeen
schap een gebalde vuist laten zien en het Neder
landse jodendom heeft hiermee volgens Stein defini
tief gebroken met zijn verleden. Een gesprek met Stein
en Stiba-bestuurslid Bader over Fassbinders stuk, de
reacties uit joodse en niet-joodse kringen, de ontvoe
ring van toneelspeler Jules Croiset, de opwinding in
de pers, de bedreigingen tegen joden en het antisemi
tisme in het bijzonder.
Bedreigingen
Hypocriet
Wetgeving
Excessen
Het jaar 2000
|het met de provocaties
gegaan: er zijn geen
logsschepen of vliegtui-
iok bij de bezetting van
i de VS is geen Ameri-
^krenkt. Iran blijft be-
„nerikaanse retoriek is
FS zijn nu eenmaal het
Stek van westerse 'deca-
ple invloeden. Maar in-
ken evenals met Frank-
ïitsland gewoon door.
lopen er niet gewoon
1?"
.aankomt denk ik dat de
5 Iran als een groter ge-
^n dan het Westen. De
imers in Afghanistan en
aan de grens met Iran.
.1 niets van het atheïsme
f bovendien niet dat deze
Bemaal Iran bezet heeft,
Jste als de Tweede We-
'et vertrek van de Russen
ze twee sterke afschei
den als erfenis achtergela-
l problemen hebben ver
zettingen zijn twee trau-
Igen geweest",
esultaten uit de geheime
I Frankrijk bewijzen vol-
dat Iran het pohtiek spel
Ipelen. Parijs weet wel tot
komen, Washington is
gulle gaven in de vorm
|t Iran-Contra-schandaal)
regering Reagan is met
Is flink uitgegleden.
:hter optimistisch wat de
issen het Westen en Iran
niet tot nieuwe avontu-
&n de Golf komt of tot
confrontaties met de VS
dere normalisering zeker
Jieden. Dan zou Iran zich
[abië tot een conservatieve
innen ontwikkelen, 'waar
op straat kunt drinken',
igzaam de grenzen meer
Jen worden voor het Wes-
irmale 'ontspannen' diplo-
ringen mogelijk zijn.
'an een confrontatie van
rn blijven echter bestaan
flog met Iraq voortduurt,
een eind aan moeten ko-
ïomeini als één van de
:n achter de oorlog geldt,
isen op een wapenstilstand
er alleen maar groter op
Imeini zou een soort per-
;une tegen Iraq en presi-
Hussein hebben. Met het
an Khomeini zou het op-
iok op dit vlak de boven
gaan voeren.
;e boek als een belemme-
roor mogeüjke toenadering,
eft zal er amper aan vrede
ïen worden. Intussen is de
ose in Iran zo groot gewor-
/e regelmatig op tv kunnen
ive lichtingen van honderd-
rijwilligers zich als kanon-
envoer naar het front laten
het oorlogsproces nauwe-
itoppen is.
nerkeüjk vredesgeluid is on-
mond van een van de groot-
opgetekend. „Ayatollah
land uit de kring van Kho-
iwen- heeft in ongewoon
rdingen kritiek geleverd op
:gen 'de sji'itische broeders
ij verklaarde iedere deelne-
oorlog verboden. Zijn uit-
n hem dan ook op celstraf te
het geeft wel aan dat er toch
ideeën over de oorlog tegen
n".
het nieuwe offensief bij Bas-
Iran naar verwachting bin-
rt, tot nieuwe militaire suc-
liden, dan krijgen de Iramërs
een ijzersterke onderhande-
Dan zouden ze zelfs flinke
ingen kunnen eisen van Iraq
re Arabische oliestaten. Iraq
er accepteren want dat land
van die oorlog af
De Bruyn kan Iran in het ge-
kleine militaire doorbraak in
arlog tegen Iraq ook maar be-
wapenstilstand een een voor-
ord aansturen, omdat anders
zich tegen Iran kunnen ke-
raanse militaire successen zit
bij de Arabieren -zelfs bij
•enoot Syrië - er natuurlijk
zo'n geval zouden de Arabie-
ens gemeenschappelijk front
iken en direct militair betrok-
bij de Golfoorlog. En van zo-
standers (met veel financiële
an Iran nooit militair winnen.
ken? En wij spreken, in een
reikwijdte van een half octaaf,
het Engels alsof het een Neder
lands dialect is. Het werd, na
de Engelse zondvloed, wel de
gelijk tijd voor iets nieuws.
Gorby, de Zingende Staats
man, heeft iedere taal die op
aarde wordt gesproken zomaaf
ineens met twee nieuwe woor
den verrijkt: Glasnost en Pere
strojka. Wat ze precies beteke
nen moet nog blijken.
W E E K E
H
Door Mathleu Kothuls
De strijd tegen 'Het vuil, de stad en de
dood' heeft de joodse gemeenschap ge
wonnen, maar niet zonder repercussies.
De ontvoering van toneelspeler Jules
Croiset was een rechtstreeks gevolg. De
bedreigingen tegen joden ook, al kwa
men die niet in die mate voor als veel
krantenberichten wilden doen geloven.
Maar heeft de Stiba er ook meer begrip
mee gekweekt voor haar streven het anti
semitisme in Nederland uit te roeien?
Richard Stein: „Ik ben onlangs bij
Croiset geweest en hij heeft, ondanks
zijn vervelende ervaringen, de bedreigin
gen en zijn ontvoering, bepaald geen
spijt van zijn protest tegen het stuk van
Fassbinder. Hij zou het zo weer doen".
Maar hoe zit het met het begrip voor
de joodse reacties op het stuk van Fass
binder? Wat doet de Stiba met de irrita
tie van die Nederlanders die 'Het vuil, de
stad en de dood' niét zien als antisemi
tisch en dus zelf willen uitmaken of ze
het willen zien of niet?.
Stein: „Het stuk is echter wel antise
mitisch. Elk anti-joods aspect wordt er
in aangevoerd. De jood is de schuld van
alles. Er wordt geen afbreuk gedaan aan
de vooroordelen die tegen de joden be
staan".
Fassbinder was, zo zegt Stein, welis
waar geen antisemiet maar hij heeft wel
een antisemitisch stuk geschreven waar
tegen de joodse gemeenschap in het ge
weer is gekomen. „Maar bovendien heeft
Fassbinder zelf het stuk gecensureerd
toen hij bepaalde dat het alleen in
Frankfurt mocht worden opgevoerd en
dan alleen nog door hém mocht worden
geregisseerd".
Bader en Stein hebben geen goed
woord over voor de geheime voorberei
ding van het stuk, de 'hypocrisie' van de
overheid en met name voor de reacties
die volgden op het joodse protest daarte
gen. Stein: „Het was overigens niet toe
vallig dat het stuk in het openbaar in
Rotterdam zou worden opgevoerd en
niet in Amsterdam, al was daar eerder al
wel een besloten reading geweest. In
Amsterdam zou een opvoering bij voor
baat uitgesloten zijn geweest. Net zoals
ui Antwerpen of in Brussel".
Maar hoe zit het dan met die ongehin
derde opvoering in Denemarken?. Stein:
Je kunt dat land niet met de situatie in
Nederland vergelijken. Denemarken
heeft een kleine joodse gemeenschap. En
het dagelijkse leven in dat land is ook
niet zo dat joden er voortdurend worden
opgeschrikt door antisemitische uitin
gen, bedreigingen, bomaanslagen of neo-
nazistische groepen die zich keren tegen
de joden. De joodse gemeenschap heeft
er kennelijk ook zitten slapen en wist
niet wat Fassbinders stuk inhield".
Overigens mag volgens Stein aan een
vergelijking met Denemarken niet de
conclusie worden verbonden dat de De
nen zoveel anders over de joden zouden
denken dan in Nederland, al zijn er in de
tweede wereldoorlog aanzienlijk minder
joodse slachtoffers gevallen dan in ons
land. In Denemarken is de situatie zeker
niet zo dat de Denen „wel een opvoering
van Fassbinders stuk zouden kunnen
hebben", aldus Stein.
Stein en Bader onderstrepen het posi
tieve effect dat de hele affaire in hun
ogen heeft gehad. De joodse gemeen
schap heeft een vuist gebald en zich
eensgezind teweergesteld tegen deze, in
haar ogen, nieuwe uiting van antisemitis
me. Verrassenderwijs is daarbij ook de
joodse jeugd uitgebreid aan het woord
gekomen. Met de Fassbinder-affaire
heeft het Nederlandse jodendom, zo zei
de Stiba-voorzitter onlangs, definitief ge
broken met het verleden. De rechterlijke
onkunde in zaken van antisemitisme is
opnieuw aangetoond, evenals de be
stuurlijke onmacht in het voorkomen
van deze uitingen.
In een eerdere publicatie zei Stein over
het felle joodse verzet tegen het Fassbin-
der-stuk: „De wetenschap dat het ging
om een modern perfide-jood verhaal van
een naar zelfbederf strevende, omstreden
Duitse cineast, die zijn stuk lardeerde
met elke anti-joodse mythe die bestaat,
en het pittig opdiste met uitspraken die
de massale vernietiging van het joodse
volk onder Hitier lovend rechtvaardigen,
was voor Nederlandse joden voldoende
reden om hun solidariteit met de joden
van Frankfurt en New York te tonen.
Het Deense voorbeeld gaat voor Neder
landse joden niet op". Biedt deze uit
spraak nog ruimte voor tegenspraak?
Stein: „De antisemieten komen vroeg of
laat toch te voorschijn. Dat is nu ook ge
beurd. Maar waarom is de overheid zo
hypocriet? Waarom wordt wél ingegre
pen als in een tv-spotje damesondergoed
in verband wordt gebracht met de
Iraanse leider Khomeini of bij een ge-
Richard Stein, voorzitter van de Stiba en Stlba-bestuurslld Bader onderstrepen het positieve effect dat de hele affaire In hun ogen heeft gehad. De Joodse gemeenschap
heeft een vuist gebald en zich eensgezind teweergesteld. - f0t0 marcel bekken
'Nederland verdient pluim'
Rabbijn Soetendorp leidt het protest In Rotterdam tegen het toneelstuk van
Fassbinder. fotoanp
plande uitzending van de tv-film 'De
dood van een prinses', en niét tegen
Fassbinders stuk?".
Deze door Stein aangehaalde voor
beelden vormden duidelijk een schop te
gen het zere been van de islamitische we
reld en het Iran van Khomeini in het bij
zonder. In de door islamieten als discri
minatie beschouwde tv-uitzending
bracht Rudi Carell op de Westduitse
buis de Iraanse leider Khomeini in ver
band met damesondergoed. Op aan
drang van minister van buitenlandse za
ken, Van den Broek, besloot de VARA
het bedoelde stuk vervolgens niet uit te
zenden met het argument de veiligheid
van de Nederlanders in Iran niet in ge
vaar te willen brengen. In de film 'De
dood van een prinses' wordt een kritisch
beeld geschetst van de islamitische prak
tijk bij overspel door vrouwen.
Kortom, de overheid is hypocriet en
laat zich volgens de Stiba wel alles gele
gen liggen bij het in standhouden van de
gevoelige relatie met de islamistische we
reld, maar doet het veel te weinig tegen
antisemitische uitwassen in eigen land.
Dezelfde hypocrisie ziet de Stibi in de
discussie over de niet-joodverklaringen
en de telkens opnieuw opduikende kri
tiek tegen Israël.
De positieve uitkomst van het joodse
protest is volgens de Stiba met name te
danken aan de gunstige Nederlandse
wetgeving. „Met deze zaak is aange
toond dat met die wetgeving het uitein
delijk niet doorgaan van de opvoering
van Fassbinders mogelijk maakt. Hier is
dan ook niks verloren maar een heleboel
gewonnen".
Anders dan bijvoorbeeld in België
waar de Vlaamse Militante Orde onder
politiebegeleiding door de joodse wijk
kan paraderen, heeft Nederland volgens
de Stiba juist een voorbeeldige wetgeving
al wordt die volgens de Stiba dan niet al
tijd goed toegepast. Maar die wetgeving
maakt het mogelijk wat te doen tegen
discriminatie wegens ras, godsdienst of
levensovertuiging (de artikelen 137 c, d,
en e van het wetboek van strafrecht.red).
„De wetgeving in Nederland leent zich
dan ook meer voor deze strijd dan in
België en in ons land kan dan ook meer
dan bij onze zuiderburen scherp worden
gereageerd op vormen van politiek anti
semitisme".
Volgens de Stiba laat Nederland zich
dan wel voorstaan als de grote jodenbe-
schermers, maar iedereen weet intussen
dat in ons land verhoudingsgewijs de
meeste joodse slachtoffers zijn gevallen,
dat Nederland verhoudingsgewijs de
meeste SS-ers heeft geleverd en dat van
een veroordeling van die Nederlanders
na de oorlog niets is terechtgekomen.
Anderzijds is Nederland ook het land
waar verhoudingsgewijs de meeste joden
hebben kunnen onderduiken.
De Stiba heeft haar strijd gestreden en
gewonnen. Stein en Bader zijn daar blij
om. „Het was een principiële zaak dat
dit stuk de legitieme toegang tot Neder
land zou worden ontzegd", aldus Stein.
Büjft over de reactie, de weinig vleiende
opmerkingen aan het adres van de Stiba
en de joodse gemeenschap in het alge
meen, de ontvoering van Croiset en de
bedreiging van joden. Stein acht het zeer
onwaarschijnlijk dat de ontvoering van
Croiset het werk is geweest voor een neo-
facistische groep, temeer omdat de eis
om opvoering van 'Het vuil, de stad en
de dood' van de linkse auteur Fassbin
der, logischerwijs niet afkomstig kan zijn
van een ultrarechtse organisatie. Boven
dien was de ontvoering één dag voor de
rechtszaak tegen een groep neonazisti-
sche jongeren die in Arnhem terecht
stonden. „Die feiten vormen de basis
voor gerede twijfel aan een ultrarechts
geïnspireerde ontvoering".
Directeur R. Naftaniel van het Centrum
Informatie en Documentatie Israël (Ci-
di) erkende deze week dat er bij het ver
hinderen van de opvoering van Fassbin
ders stuk door sommige joodse vertegen
woordigers fouten zijn gemaakt. Ander
zijds gaat het gebruik van woorden als
'terreur', 'eigenrichting' en 'excessen'
voor het joodse protest zowel Naftaniel
als Stein en Bader te ver.
Het Cidi constateert een groeiend kli
maat van onverschilligheid in Nederland
jegens de joodse gemeenschap die de an
tisemieten weer vrij baan zou geven.
„Wat de critici uit het oog verloren heb
ben is dat het antisemitisme ook in Ne
derland nog steeds bestaat en dat zij er
daarom voor moeten waken antisemie
ten voer te geven. Hoewel vrijwel alle
joodse organisaties zich tégen de opvoe
ring van Fassbinders toneelstuk ver
klaard hebben, heeft bijvoorbeeld maar
een kleine minderheid meegedaan aan de
bezetting van het toneel", aldus Nafta
niel.
Dezelfde kritiek klinkt door na de
perspublicaties over de bedreigingen die
zouden zijn gevolgd op de rel rond het
Fassbinder-stuk en de ontvoering van
Croiset. Bureaus voor meldingen van
discriminatie, joodse organisaties en jus
titie hebben in de afgelopen weken in
ieder geval niets gemerkt van een toene
ming van antisemitisme. Ook het Stiba
niet.
Klachten over antisemitisme blijven
overigens al jaren vrij constant. Jaarlijks
stelt de Stiba minstens vijftig gevallen
van antisemitisme openlijk aan de kaak
waarbij de rechter de Stiba overigens
lang niet altijd in het gelijk stelt. Over
een aanbod van minister Korthals Altes
op een speciale officier van justitie met
zaken van antisemitisme te belasten rea
geren Stein en Bader nog enigszins te
rughoudend. Beter zou zijn één officier
per arrondissement te met deze zaken te
belasten.
Ernstig noemen Stein en Bader ten
slotte het persoonlijke leed dat de af-
faire-Fasbinder heeft veroorzaakt bij
(joodse) oorlogsslachtoffers. Het maat
schappelijk werk en de rabijnen hebben
volgens de Stiba weer handenvol werk
gehad om die mensen bij te staan. Stein:
„Als je dan zo'n burgemeester Feij van
Breda hoort zeggen 'dat het overlijden
van de Twee van Breda in gevangen
schap een onuitwisbare smet op onze
rechtsorde zal werpen', dan heb ik maar
een antwoord: zo'n uitspraak is gewoon
bezopen".
In mijn kindertijd telde ik
telkens met groot onge
duld de nachten af die mij
n°B scheidden van een
heuglijke dag. „Nog
«s keer naar bed en
dan ben ik jarig!"
„Nog twee keer
napen en dan
j*>mt Sinterklaas!"
e nerveuze span-
"mg nam toe naar
mate het aantal nach
ten klemer werd.
.kortgeleden ontdekte ik
aftellen geen spelletje is
aarmee alleen jonge kinderen
un ongeduld leren bedwingen,
te mensen' doen het ook. Ik
heb een kennis die ongeduldig
uitkijkt naar het jaar 2000. Die
jongen telt naast de dagen ook
de weken, maanden en jaren af.
„Nog een goede 12 jaar", zegt
hij blij, „en dan is het zo ver! Ik
maak er een gezellige boel van!"
In het peperdure restaurant
van het Ritz Hotel in Londen
heeft hij op datum van 31 de
cember 1999, 's avonds om-
Door Roger Simons
streeks 8 uur, een tafel gereser
veerd voor vier personen. Direc
teur Julian Payne vond dit best;
hij verzocht mijn kennis alleen
zijn reservatie toch te willen
confirmeren zodra 31 december
1999 een beetje dichter in 't ver
schiet ligt.
Maar voor iemand die verlan
gend uitkijkt naar het jaar 2000
is 144 maanden een belachelijk
korte tijd. 2000 trekt de Britten
-en wellicht nog vele andere
volken - hardnekkig aan omdat
zij het een feestelijk en roman
tisch streefdoel vinden.
In een interview met de Fi
nancial Times onthulde hun
premier Thatcher kortgeleden
dat het jaar 2000 haar zeer nauw
aan het hart ligt. Margaret That
cher hoopt in het nieuwe millen
nium nog steeds minister-presi
dent te zijn.
„Wij moeten alles in het werk
stellen", zo vertelde ze in haar
interview, „om ons land weer
groot en belangrijk te maken te
gen het jaar 2000!"
Sommige lezers van de roze
FT vonden dat hun legendari
sche IJzeren Lady, die een
poosje later later op een receptie
in Buckingham Palace bijna van
haar graat viel, de tijd erg hard
vooruit liep. Vele andere Britten
waren het evenwel met haar
eens dat 2000 iets heel bijzon
ders is.
Hoeveel belang zij hechten
aan de aanstaande millennium
wisseling blijkt trouwens uit het
feit, dat de 'Wereldvereniging
tot Viering van het jaar 2000'
haar hoofdzetel heeft in Lon
den. Zij werd opgericht in 1963;
haar leden maken momenteel
plannen om in 1988 hun feest
neuzen op te zetten naar aanlei
ding van het 25-jarige bestaan
van hun merkwaardig club.
Stichter John Goodman
kwam na de Cubaanse raketten-
krisis van 1963 op het idee een
'WACY2000' (World Associa
tion for Celebrating the Year
2000) op te richten omdat het
toen niet veel had gescheeld of
wij werden allemaal door de
Sovjets en de Amerikanen om
zeep gebracht. Goodman was
kennelijk van oordeel dat na de
goede afloop van die wereldcri
sis nog voldoende reden over
bleef om optimisme te koesteren
voor de toekomst.
WACY2000 denkt niet direct
aan fuifjes geven bij het begin
van het nieuwe millennium.
Gerry Carter, de 62-jarige pro
ject-manager van deze vereni
ging, spoort rijk en arm aan om
tegen 2000 de wereld een stuk te
verfraaien. Gerry is niet voor
niets milieu-adviseur en archi
tect van beroep. WACY2000
plantte tot nu toe beloftevolle
jonge bomen in 215 'lidsteden'
van 29 verschillende landen. „Al
onze leden moeten zelf maar
feestjes op touw zetten", zegt
haar Londense bestuur.
De 'Millennium Society' van
Londen en New York, een con
currerende soos, is er op belust
om zelf een grootse fuif te orga
niseren. Als voorlopige datum
heeft zij oudejaarsavond 1999
gepikt. Het feest zou doorgang
vinden in de schaduw van de pi
ramiden van Egypte. Op de
voorlopige lijst van genodigden
staan ex-president Ronald Rea
gan (dan 88) en de dan 15-jarige
prins Harry van Wales, momen
teel het jongste zoontje van de
Britse kroonprins. Tegen die tijd
is Charles misschien eindelijk
koning.
De mogelijkheden om van de
aanstaande millenniumwisseling
een feest te maken, zijn kenne
lijk onbegrensd. Een Londens
consortium maakt plannen om
het Britse cruiseschip QE2 voor
Nieuwjaar 2000 af te huren van
de rederij Cunard. Op het ge
schikte moment zou het reserva
ties beginnen te verkopen voor
een gedenkwaardige excursie in
het nieuwe tijdperk van duizend
jaar.
In Londen wordt ook gedacht
aan een grote tentoonstelling.
Alles bij elkaar lijkt de drukte
die de Britten gaan maken van
2000 wel een tikkeltje overdre
ven, vooral omdat het toch niet
het eerste nieuwe millennium in
de geschiedenis is dat voor de
deur staat.
„Ach", zegt Gerry Carter van
WACY2000, „de mensen van
het jaar 1000 dachten er niet
eens aan iets bijzonders te doen.
In Engeland zat toen koning
Ethelred op de troon. Zijn bij
naam was niet voor niets 'the
Unready' -hij was onvoorbe
reid."
