Zalm in Maas volkomen zinloos'
'Blijf de warme
vrouw betasten'
[ILIEU-DESKUNDIGEN: EERST SCHONER WATER, LUCHT EN BODEM
tronken in onderkoeld heelal
^e.
ierste veldproeven met DNA-verbouwde pieper aangevraagd
z«tt£e
UIT BOEKEN BLADEN
DE STEM EXTRA MAANDAG 7 DECEMBER 1987
T51
ronkel-kroket
[Terwijl half oktober natuurminnend Nederland
[waarderend naar de opmerkelijke zalmuitzetting
[van staatssecretaris René van der Linden in de
[Maas keek, fronsten tegelijkertijd ecologen, hy-
|drobiologen en andere wetenschappers ferm de
[wenkbrauwen.
IUBERT REEVES IN NIEUW BOEK:
Kernwapens
Lyrisch
In open lucht
Risico's
VROOTELUKE WETENSCHAPPERS:
Lege cocon
Gezamenlijk
Door Jean Brandts
grut het jarige kleinkind i
ben te oud voor die ro
de dood van Carmig^
den vergelijkingen getrol
met Godfried Bomans: t"
van hoog tot laag bek<
geliefd, beiden herinnei
Ook Bomans was in si
isen te boeien en te r;
t gewone woorden, die
•daagse nèt een tikkeltje
s beüchtten. Bij Bor
iral versterkte die v
ig de herkenning, riep tes
de lach op - van licht»
jnzen tot hardop schati
eeuwigheidswaarde
onkels tegenover Kopst.
is moeilijk te voorspell
mans blijft bij een bepaal,
leratie voortleven door zij
itechismus van Sinterkl;
door kolderfantasieën
t interview met een hond.
ige, waarbij de oude man
n aan de trap de kleinz.
n de feesteling büjkt te zij
en die andere wat oud"
ijsaard pas de zoon van
O-jarige.
Bij zijn eerste na-oorloj
mdel in 1946 schreef
lt een 'gebruiksaanwij:
iet in één adem uitli
aar 'deze lectuur is het best
srteren, als u er zo nu en
n kleine dosis van tot j
•emt'. De schrijver kan g<
jn: de Nederlandse lezer
vele Kronkels en ander t
it volgde volop geniete
ukje bij beetje te consume!
mag hier ook het woord ia
ten gebruikt worden, mend
armigcelt? Die teksten bij
;n, maar hoe lang zullen t
ns de bijbehorende stem I
meren? En komende genet
es lezers zullen helaas not
en Kronkel op teevee
let een stem vol pauzes en ij
lik van trouwe wat aanges'
en hond raakte de auteur i
ergroeid met al die door 1
eschetste levens en figu
at hij zijn eigen hoofdrol 1
eworden.
Carmiggelts stukje is af, i
ien kan bij zijn verzameling.
Zette deze daad hen aan tot na-
fdenken en kwamen ze tot de
eensluidende conclusie: De
[vijftien centimeter lange At
lantische zalmpjes (Salmo sa-
har) hadden niet in de Maas
Loeten worden uitgezet. Niet
nu deze regenrivier eerder als
riool dan als viswater moet
worden betiteld. De beesten
zijn wellicht al dood.
Over de zin en de onzin van
deze zalmlozing lopen de me
ningen ver uiteen. Sportvissers
zijn natuurlijk blij met alweer
[een bijzondere vissoort die te-
jgkeert in hun viswater. An-
fderen spreken van een ver-
ipte vorm van dierenmishan
deling. Immers, een zalm kan
Llfs niet leven in een béétje
[vervuilde rivier. Laat staan in
de Maas. Een rivier die de wei-
[nig verheffende reputatie heeft
de smerigste stroom van
[Europa te zijn.
Claer, schoen ende reyne",
luidt een dichtregel uit een vers
van Henric van Veldeke over
ie Maas. De Maastrichtse dich-
fter schreef deze regels in
jrachtig gestyleerde letters
rond het jaar 1200. Toen men
iog kon spreken van een helde-
schone en reine Maas.
faarin zalmen zo talrijk wa-
en dat boerenknechten van
hun baas eisten niet vaker dan
één keer per week zalm te hoe
ven eten. Toen kon zalm nog in
de Maas leven en zich zelfs
voortplanten. Nu is dat abso
luut onmogelijk. Jammer,
maar helaas.
Hydrobioloog drs. Sjeng Gar
deniers uit Oss, verbonden aan
de Vakgroep Natuurbeheer in
Amersfoort, vindt niet alleen
de zalmuitzetting op zijn
zachtst uitgedrukt een opmer
kelijke daad, maar heeft ook
een uitgesproken mening over
de ludieke handeling van
staatssecretaris René van der
Linden. „Men heeft duidelijk
de verkeerde volgorde aange
houden. Volgens mijn beschei
den mening moet eerst gezorgd
worden voor een schone Maas
en dan kan eens gedacht wor
den aan het uitzetten van met
name zalm of forel. Niet voor
niets trekken verschillende or
ganismen, waaronder sommige
vissen, naar elders. Op zoek
naar een gezondere leefomge
ving. Dat is overigens ook een
normaal trekje van de mens:
Bevalt het ergens niet? dan
biezen pakken en vertrekken.
Kortom, deze uitzetting had
dus weinig zin en zeker geen
De zinloze zalm-uitzetting door staatssecretaris R. van der Linden.
FOTO'S ANP
nut, omdat het milieu waarin
de vissen terecht zijn gekomen
nog steeds volkomen ondeug
delijk is"
Vorig jaar heeft hydrobioloog
Gardeniers met zijn departe
ment een uitgebreid onderzoek
gedaan naar de werkelijke ge
steldheid van de Maas. "Matig"
was hun eerste oordeel. Later
werd deze conclusie nog verder
teruggedraaid en kwam "te
genvallend" in de plaats. De
wetenschappers hadden duide
lijk beter verwacht.
De vervuiling van de Maas is
anders vergeleken met de sme
righeid die in de Rijn rond-
dwarrelt. „De Rijn is voor het
grootste gedeelte door het lozen
van zout ernstig vervuild. De
Maas daarentegen krijgt een
niet onaanzienlijke portie
zware metalen, zoals lood,
kwik en pcb's (niet of nauwe
lijks afbreekbaar door de na
tuur) te verwerken. Voor het
overgrote deel komt al die vui
ligheid uit het industriebekken
van Luik. Daar moet dan ook
actie ondernomen worden. Het
kwaad bij de bron bestrijden.
Maar (nog) niet door het uitzet
ten van kwetsbare en uiterst
gevoelige zalmen..."
Gardeniers wil geenszins het
ludieke gebaar en de symboliek
van de zalmuitzetting uit het
oog verliezen, al had hij liever
anders gezien. „Als er dan zo
nodig zalmen uitgezet moesten
worden, waarom dan niet in de
grensscheidende en gestuwde
Maas. Achter de stuw van
Borgharen, bijvoorbeeld. De
zuurstofhuishouding is daar
gunstiger, de stroming harder
en de bodemstructuur beter.
Ofschoon de natuurlijke paai-
gebieden voor salmoniden door
de ondeugdelijke zalmtrappen
toch niet bereikt kunnen wor
den. In ieder geval had de uit
zetting niet naast de voordeur
van Sjeng Cremers moeten
plaatsvinden. De zalmen zijn
stroomopwaarts gezwommen.
Richting Luik. Regelrecht him
potentiële dood tegemoet".
M
ng van de Heilige Vader
ilgde op zijn uiteenzetting
rst een lange stilte en toen
s de onthutste stem van
llich met de vraag: „U wilt
ch niet zeggen dat hij echt]
ïeft bestaan?"
Van Paul Tillich zelf het)
maar één werk gelezen:
he Shaking of the Founda-|
>n uitgegeven door Tre
:ribner Library. New York
eze titel ontleent hij
esaja 24 (18-20) over de on-
ergang van de wereld 'en
uizen des hemels zuil®
orden geopend en
-ondvesten der aarde zullen
ihudden'. Volgens Tillt®
ordt dit schudden der
rondvesten teweeggebracht
oor nucleair geweld. °P
ag. 5 kimt u lezen: De groot
te triomf die de wetenschap
e mens heeft gebracht is n®
ermogen zich zelf en
arde te vernietigen. Ik b®
een theoloog, maar vo®
och behoefte om de weten-
chap van blaam te zuiverf
die planeten die nog
ijn afgekoeld tot op h®
:ern schudden continu
urn grondvesten tengevolg
'an het botsen der platen®
onddrijven op het vloeibaa
lete binnenste en soms orw®
?f boven elkaar heen door
chuiven waardoor de aar
tost barst en schollenyan®
torst soms rechtovereind»^
nen te staan en de zeel
jebergte wordt met foss"
ichelpen er in, kilomew
boven de zeespiegel, v
wilde u echter allemaal ru
weten, alleen de juiste
spraak van Tillichs naarn.
de hoop u daarover naar
vrediging te hebben ingeh I
verblijf ik.
or Laur Crquzen
zon sterft over 5 miljard
aar en zal dan als laatste
iptrekking enorme hoe-
[eelheden gas en stof uit
aten. Dat schrijft Rens
/aters in een Utrechts
[roefschrift, dat gaat over
en stervende ster in het
errebeeld Antlia(zuidelijk
frond).
i pet jaar 2000 sterft er per
fur een diersoort uit, roept een
fofessor uit Groningen.
alft schrijft een studenten-
iredikant, die ook elektro-
licus en wiskundig inge-
|ieur is, de zorgen over de toe
rende bevolking, de kern-
nergie, de grondstoffen en de
[rfelij kheidsonderzoeken in
en studie van zich af.
tenslotte verschijnt bij de
ïtgeverij Van Gennep in Am-
ferdam het tweede boek van
bekende Amerikaanse ster
n-natuurkundige Hubert
eves met als donkere titel
giftige steek van de ken-
[atuurlijk: het kan aan het
ien liggen, dat je steeds
leer leest, dat de mens van de
[arde een zootje maakt of op
|jn minst dreigt te maken en
|at als de zon niet meer kan
ijnen alles afgelopen is.
het is allemaal waar on
irics dat - ook - buiten de bla
ffen vallen. De vraag is alleen
'larom en hoe moet het an
te kunnen. Op die eerste
aag geeft de sinds jaren in
tankrijk werkende Hubert
eves een gedeeltelijk ant-
ard en voor het laatste pro
bleem komt hij met een origi
nele 'oplossing'.
Reeves begint zijn boek met
zijn droefenis uit te spreken
over de ontwikkeling van het
kern-arsenaal op de wereld.
Hij heeft veel van de eerste
kerngeleerden persoonlijk ge
kend. Reefs droefenis is ook de
reden, waarom er in de titel
van 'giftig' en 'kennis' wordt
gesproken. Hij meent, dat de
kennis van de natuurkrachten
het" gevaar inhoudt, dat de
mens in staat is zichzelf, de
hele natuur en de aarde te ver
nietigen. Om dat gevaar te be
zweren Reeves terug naar de
Oerknal en probeert vanaf het
eerste ontstaan van deeltjes de
langzaam toenemende inge
wikkeldheid van atomen, mo
leculen, cellen, organismen,
planten, dieren, mensen en in
telligentie te beschrijven en te
verldaren. Als vervolg op zijn
eerder boek 'De evolutie van
het heelal', waarin hij vooral
strikt astronomische lessen
neerschreef, houdt Reeves zich
vooral met het verschijnsel van
het aaneenklitten van deeltjes
en de opbouw van de materie
bezig. Hij ziet de hele kosmos
bezig met een proces van
uiterst langzame afkoeling, on
derkoeling. Laat de tempera
tuur van een bak met stil
staand water langzaam dalen
tot onder het vriespunt. De
kans is groot dat het water niet
zal bevriezen, hard worden.
Gooi dan enkele korrels zand in
het water en als bij toverslag
ontstaan en ijskristallen met de
meest wonderlijke en vooral
onvoorspelbare vormen. Dit
beeld werkt Reeves uit langs
een rode - moeilijke en uitge
breide - en een groene - samen
gevatte en gemakkelijkere -
route door zijn boek. Hoe het
heelal in die onevenwichtige
toestand van onderkoeling te
recht is gekomen voor of na de
Oerknal kan Reeves niet ver
klaren. Wel levert het beeld
van de ijskristallen goed ver
gelijkingsmateriaal op voor de
variaties en toevalligheden in
de levende en dode natuur.
En op de vraag waar we heen
moeten, verlaat Reeves elke
natuurkunde en wordt zowaar
lyrisch en ethisch. De mens
moet zin geven aan alles naar
het voorbeeld van de natuur,
waarin de samenwerking bo
ven de strijd om het bestaan
van Charles Darwin gesteld
moet worden. En na een hele
reeks van citaten van Nietzsche
tot Baudelaire rest er voor Ree
ves de slotsom: kennis kan een
giftige appel zijn; daarom
wordt dronken van wijn, poezie
of deugd. Het geeft niet waar
van, maar zorg dat U dronken
wordt. De oorspronkelijke titel
van het boek in het Frans luidt
dan ook: "Het moment om je te
bedrinken", maar dat was ken
nelijk toch te stug voor een
ernstige, populair-wetenschap-
pelijk werk in de Nederlandse
taal.
Hubert Reeves, 'De giftige steek
van de kennis; over zin en ontwik
keling van het heelal', Van Gen
nep, Amsterdam, 39,50
Met de gegevens, verzameld door de IRAS-satelliet, worden nu allerlei studies naar de le
vensloop van sterren gedaan, waarmee het sterven van onze zon voorspeld wordt.
Met verschuldigde I
tig, uw dienstwillige <üeIia J
John
Door Laur Crouzen
Nederland drentelt nu
pk het eerste schaap tegen
dam op. Mogen Interna-
Pjal BV te Leiden, de Ne-
prtandse poot van een
lerikaans biotech-be-
PJf, wil volgend jaar en
r. liefst in de lente, een
speciaal soort poot-
paappelen gaan kweken.
Mie-poters, waarvan het er-
J) .materiaal zodanig veran-
is, dat de aardappelplant
een stof produceert, die be-
ermt tegen infectie met
«itenvirussen, zoals het ge-
"esde mozaïek-virus,
e fabrikant noemt de aard
plant „transgeen" na een
rieling met de zogeheten
'mbinant-DNA-methode;
zeggen, dat in de cellen
.Plant het erfelijk ver-
°en Pp ingebouwd om de on-
sariijke eiwit-manteltjes
lrin virussen zich hullen, te
Poeren. En dat geeft vol-
Proeven in het laborato-
eenzelfde effect als inen-
vaccinatie. Het afweer-
van de plant wordt
e verzwakte vorm van
het virus of een ongevaarlijk
deel daarvan geprikkeld, en
maakt afweerstoffen op voor
hand. Tegen een dergelijk op
scherp staand afweer-systeem
heeft ook het actieve virus geen
kans.
Bij de ad-hoc-commissie re-
combinant-DNA-commissie,
een gezelschap van ambtena
ren en deskundigen, ingesteld
door de minister van Volks
huisvesting, Ruimtelijke Orde
ning en Milieu-hygiëne
(VROM), heeft Mogen Interna
tional BV nu een aanvraag in
gediend als eerste Nederlandse
bedrijf om in het laboratorium
opgekweekte pootaardappels
in de open lucht buiten op een
akkertje uit te poten.
Open veldproeven, zoals het
Belgische bedrijf Plant Gene
tics Systems in Gent ze al en
kele jaren uitvoert en waar
voor in de Verenigde Staten
pas in april van dit jaar de eer
ste definitieve goedkeuring af
kwam. In Gent gaat het onder
andere om kunstmatig veran
derde tabaks-planten en in de
VS om aardbeiplanten, die met
tegen vorst beschermende bac
teriën worden bespoten.
Mogen International wil in
ieder geval niet met allerlei vi
russen in het proef veldje van
30 bij 30 meter gaan spuiten om
te kijken tegen welke ziektes de
nieuwe planten bestand zijn.
Volgens dr. Peter van den El
zen, onderzoeksdirecteur van
het bedrijf gaat het in eerste
instantie uitsluitend om een
gelegenheid te hebben om aan
voldoende pootgoed van het
nieuwe bintje te komen.
Want bintjes in potten bin
nenshuis doen het niet zo best:
je krijgt geen natuurlijke vorm
van de plant, omdat je de na
tuurlijke produktie-omstan-
digheden mist. Ook wil men
bekijken in hoeverre de eigen
schappen van het nieuwe ras
behouden blijven, als de plant
vanuit het pootgoed uitloopt:
bladvorm, geschiktheid van de
knol om er chips van te maken
en nog meer bijzonderheden,
waarin commerciële aardap
pelboeren - en dat is niet deni
grerend bedoeld - belang stel
len.
Op een tweede veldje van 15
bij 15 meter, afgescheiden door
een dikke strook met hoog gras,
maïs en tarwe, wil men ten
slotte bekijken in hoeverre de
bloeiende, transgene bintje-
plant zich kan kruisen met
aanverwante soorten, zoals ge
wone aardappels en bijvoor
beeld het tuin-onkruid Zwarte
Nachtschade (Solanum ni
grum). Verschillende aardap
pelsoorten en de onkruiden
worden door elkaar gezaaid en
geplafit.
Nu de eerste aanvraag voor
buitenproeven met erfelijk
veranderde planten in de amb
telijke molen zit, worden ook
de risico-vragen van dat soort
proeven zeer actueel. Vragen
als: komt het veranderde orga
nisme in het natuurlijk milieu
terecht, kan het daar overle
ven, zich vermenigvuldigen en
zijn er plekken, waar bijvoor
beeld de 'nieuwe' plant schade
kan aanrichten en zal die
schade ook optreden.
En tenslotte kan de erfelijke
eigenschap via kruising ook
aan andere planten worden
doorgegeven. Die vragen wor
den door de commissie niet al
leen gesteld bij gerecombi-
neerde organismen, maar ook
bij nieuwe planten, dieren of
bacteriën, waarbij de natuur
lijke barrière tussen de soorten,
die zich niet op natuurlijke
wijze met elkaar laten kruisen
of paren, doorbroken wordt op
andere 'slinkse manieren'. Het
doen samensmelten van cellen
van verschillende levensvor
men, het injecteren van DNA
in eicellen of het injecteren van
DNA in de plant of het dier
zelf.
De Organisatie voor Euro
pese Samenwerking en Ont
wikkeling (OESO) heeft deze
risico-vragen naar gelang de
methode en het organisme op
gesplitst in een groot aantal de
tailvragen. De OESO heeft
daarnaast ook een lijst gepu
bliceerd van organismen, die al
in de praktijk veilig gebleken
zijn, aangeduid met de afkor
ting GILSP. De EG heeft een
dergelijk vragenpakket voor
een zogenaamde risico-analyse
in voorbereiding en voorts zijn
er nog enkele internationale
organisaties, die aanbevelingen
en richtlijnen opgesteld of in de
maak hebben.
Hele waslijsten, die voortko
men uit de angst, dat erfelijk
veranderde levende wezens het
hele milieu voor de mens zou
den kunnen verpesten, onuit
roeibaar, als ze zouden kunnen
zijn. Dat is de allerergste ver
onderstelling, die achter deze
ijver om wettelijke regelingen
te maken, zit. In de praktijk is
nog van geen enkel ongeluk
met 'transgene' wezens geble
ken. En daarmee is althans in
Nederland en de Verenigde
Staten de wettelijke DNA-pro-
cedure een voorbeeld van hoe
de wetgever ook zaken preven
tief kan aanpakken en niet
steeds achter de feiten hoeft
aan te lopen.
De instelling van de Neder
landse DNA-comissie berust
nu nog op een ministerieel be
sluit. De bedoeling is dat per 1
januari 1988 in Nederland de
Wet Milieu-gevaarlijke Stoffen
van kracht wordt. Daarin
wordt de risico-analyse rond
het in de vrije natuur brengen
van kunstmatig en erfelijk
veranderde organismen defini
tief geregeld, terwijl ook de
commissie van 'ad hoc' vast
wordt.
The media aid aids like aids aids the media'. De der
tiende stelling bij het proefschrift van Emiel Wouters, long
arts te Maastricht, die onlangs promoveerde aan de RL. Als je
de kreet vertaalt is hij niet leuk meer. In het Engels is de stel
ling alleen qua woordbeeld aardig. Want als de uitspraak "De
media helpen aids, zoals aids de media helpt", zou kunnen be
tekenen dat er teveel kouwe drukte over aids wordt gemaakt,
dan is dat een aanvechtbare stelling. Over aids kan niet genoeg
drukte gemaakt worden, vooral als het om informatie over de
preventie van die ziekte betreft.
In het Maandblad 'Mens en Wetenschap' deze keer extra
aandacht voor het 'Biochron' van het Noorder Dierenpark te
Emmen. Dat is de permanente expositie over de geschiedenis
van het leven, waarvoor mensen in het uiterste zuiden van het
land meestal twee dagen en een overnachting moeten uittrek
ken om het goed te kunnen bekijken. De vlindertuin in Emmen
springt eruit en het blad drukt dan ook zeer fraaie kleurenfo
to's af. Op ruimtegebied laat 'Mens en Wetenschap' de nieuwe
ontwerpen van het Amerikaanse ruimte-station Columbus
zien en daarbij past natuurlijk een afzonderlijk artikel over de
vorderingen van een lancering van een nieuwe en verbeterde
Shuttle in juni 1988.
*In het november-nummer van het National Geographic
Magazine een reportage met een gouden randje over de meest
aggressieve Turkse heerser uit de geschiedenis: de Ottomaan
sultan Suleyman, die er in 1529 bijna in slaagde Wenen te vero
veren en daarmee West-Europa te onderwerpen. Als hij in zijn
plannen geslaagd was, zou Amsterdam mischien nu net zo'n
wespennest als Beiroet zijn geweest. Van Suleyman bleef al
leen de tulp, vooral in Nederland. Een fraai staallje, schitte
rend geïllustreerde populaire geschiedschrijving. NG stelt zijn
lezers ook de Zeeduivel voor: een gevaarlijke vissoort met een
buitengemeen giftige stekel op zijn rug.
Tse-tse-vliegen laten zich behoorlijk beetnemen. Plaats op
een vierkante kilometer vier tussen palen uitgespreide zwarte
doeken, doordrenkt met insekticide. Die constructies worden
door de vlieg, die de slaapziekte verspreidt, voor een koe aan
gezien. Het insect wordt vervolgens uitgeschakeld. Een kort
bericht in de NewScientist van 12 november over een milieu
vriendelijke bestrijdingsmethode van een gevreesd insekt zou
een hele grote stap voorwaarts kunnen betekenen. Er zijn
plannen om bij wijze van experiment 2000 vierkante kilometer
in Zimbabwe te bevrijden van de tse-tse-vlieg. Het slechte
nieuws is, dat de recente, politieke afspraken over de bescher
ming van de ozon-laag door het verbieden van drijf gassen vol
gens de NewScientist absoluut onvoldoende zijn. De grote
boosdoeners, de chloorfluorkoolwaterstoffen, moeten nu ver
vangen worden en niet morgen, of over tien jaar is de conclusie
van Joe Farman, de geleerde, die de eerste was, die het gat in
de ozonlaag boven de zuidpool ontdekte.
Wat gebeurt er chemisch als kalksteen, mergel, marmer door
zure regen wordt aangetast, waarin zwavelverbindingen zit
ten. Er ontstaat gips in de materialen en dat leidt tot verbrok
keling van standbeelden, gevelbedekking, daklijsten, grafste
nen en andere monumenten. Dat is een mededeling uit 'Archi
medes', het jongerentijdschrift voor natuurwetenschappen.
Archimedes besteedt ook aandacht aan wevervogels en hun
kunstige nesten, aan alternatieve insectenbestrijding en kunst-
Door Kees Buijs
„We moeten de levende,
warme vrouw blijven be
tasten." Dat is geen oproep
tot seksisme, maar een op
roep van prof. Joyce Outs-
hoorn aan haar medebeoe
fenaars van vrouwenstu
dies.
Laten we ons concentreren op
vragen die worden opgeworpen
door de werkelijkheid, en niet
door onze eigen ideeën, aldus
haar collega prof. Christien
Brinkgreve.
In de universitaire wereld
hebben vrouwenstudies de
naam, meer in de literatuur en
de spandoeken te duiken dan in
de harde werkelijkheid. De re
sultaten zouden vooral bestaan
uit vage ideeën en actiemodel
len. Ten onrechte, vinden de zes
hoogleraren vrouwenstudies
die ons land inmiddels telt.
Hun onderzoek neemt concrete
cijfers over de positie van de
vrouw en over haar opvattin
gen tot uitgangspunt, en geen
wilde of zweverige theorieën.
Over het doel van hun onder
zoek laten zij geen misverstand
bestaan: het wegwerken van de
maatschappelijke ongelijkheid
tussen man en vrouw. Dus een
of andere actie zal meestal wel
op het onderzoek volgen.
De positie van de vrouwen
studies in de vooral door man
nen bevolkte wetenschap lijkt
wat op die van de katholieken
in het Nederlandse verzui-
lingstijdperk. Ijverig bouwden
die indertijd een roomse zuil,
om zo hun maatschappelijke
achterstelling teniet te doen;
tot de zuil overbodig was ge
worden doordat de emancipatie
was voltooid en de katholieken
nauwelijks meer verschilden
van andere Nederlanders.
Kan over enige tijd ook het
vrouwenzuiltje in de universi
taire wereld als een lege cocon
worden afgedankt? Weten
schappelijk is er veel voor te
zeggen om vrouwenstudies
juist niet apart te zetten. Na
vijftien jaar is hun onderzoek
het kasplantjes-stadium te bo
ven, en met hun wortels stevig
in moeder aarde moeten vrou
wenstudies volwaardig partij
kunnen bieden aan wat we
maar voor het gemak mannen-
studies noemen.
Sterker nog: goed onderzoek
kwijnt op den duur weg, wan
neer het alleen maar kan reke
nen op het enthousiasme van
een klein clubje, en de grote
wetenschappelijke mannen-
club zich er niets van hoeft aan
te trekken.
De redenen voor het apart op
trekken liggen tegenwoordig
buiten de wetenschap: in de
maatschappij en in de organi
satie van de universiteit; nog
versterkt door de eenzijdigheid
binnen de vrouwenstudies zelf.
De maatschappij maakt
vrouwenstudies nodig, vinden
haar beoefenaars, zolang er
maatschappelijke ongelijkheid
tussen mannen en vrouwen
blijft bestaan. Daarnaast be
schermt haar aparte status de
vrouwenstudies tegen het be
zuinigingsmes dat de laatste
tijd stevig in het wetenschap
pelijk onderwijs snijdt. Niet-
aparte vrouwenstudies zouden
bovendien extra kwetsbaar
zijn, aangezien ze vooral actief
zijn in de zachte sector van
mens- en gedragswetenschap
pen. In die strijd om het be
staan lijkt het eigen hemd na
der dan de rok van de weten
schappelijke kruisbestuiving.
Toch ziet een aantal voortrek-
stars het isolement nadrukke
lijk als iets tijdelijks.
Tijdens een bijeenkomst, geor
ganiseerd door het Nijmeegse
Centrum voor Vrouwenstudies,
lieten de zes hoogleraren vrou
wenstudies voor het eerst geza
menlijk horen wat hun werk
terreinen en opvattingen zijn.
Honderden (vrouwelijke) stu
denten en drie (mannelijke) fo
tografen zorgden voor een
stampvolle collegezaal. Aanlei
ding was de benoeming, eerder
dit jaar, van Christien Brink
greve tot hoogleraar vrouwen
studies aan de Katholieke Uni
versiteit Nijmegen.
Van het zestal houdt socio
loge Monika Triest zich aan de
Universiteit van Amsterdam
vooral bezig met het onder
werp arbeid, sociologe Iteke
Weeda in Groningen met
(vriendschaps)relaties, socio
loge Henny Langeveld aan de
Rotterdamse Erasmus Univer
siteit met beleid, antropologe
Els Postel-Coster in Leiden met
arme vrouwen in de Derde We
reld, politicologe Joyce Outs-
hoorn eveneens in Leiden met
sociale bewegingen, en socio
loge Christien Brinkgreve in
Nijmegen met veranderingen
in klachten en problemen van
vrouwen, en met vrouwen in de
psychoanalytische beweging.
De benoeming van nog vier
vrouwen tot hoogleraar op
emancipatiegebied is in de pen.
Hoewel ze binnenkort dus met
hun tienen zijn, blijft hun posi
tie vrij kwetsbaar. Totnutoe
heeft alleen Joyce Outshoorn in
Leiden een vaste (deeltijdse)
aanstelling; alle anderen zitten
op tijdelijke leerstoelen. En wie
weet hoe de politieke tegen
winden de komende jaren nog
aan de universiteiten zullen
huishouden?
