DE STEM
'Alles
ZWARTGALLIG BOEK
ZIET CRISIS AAN HET
EIND VAN DE EEUW
ZATERDAG I A
5 DECEMBER 19871H
fven hebben de economen gedacht
dat ze de zaak nu wel in de hand hadden. Ze stopten
formules in hun computers, die hen vervolgens vertel
den hoe het Ruimteschip Aarde optimaal te trimmen.
De twijfel was er al. Maar het waren tenslotte de han
delaren in aandelen en geld die de wetenschappers
met beide benen terugzetten op de grond. Ruim
schoots voordat de beurzen in de derde week van ok
tober op hol sloegen, stonden twee Engelse schrijvers
al met een klein rood vlaggetje te zwaaien. Peter Jay
(voormalig Brits ambassadeur in de VS) en Michael
Stewart (lector politieke economie in Londen) voor
spelden deze zomer niets meer en niets minder dan
de ineenstorting van de wereldeconomie en de zelf
moord van de democratie. Hun 'fictieve' boek 'We
reldcrisis op komst' is voer voor doemdenkers.
Le Rith
Min 30 procent
Streepje voor
Afkeer
Toegangskaart
Uitreisvisa
IZEG 'NS AAA', PAl
IILVERSUM - Mor-
enavond wordt de 98e
felevering uitgezon-
en van de succesvolle
ederlandse serie 'Zeg
s AAA'.
'aradepaardje
Niet te krijgen
ichtig
hopmensen
Door Louis van de GeIJn
„Het was een moreel falen. Jaar najaar,
vanaf 1980, steeg de Europese werkloos
heid. In 1986 betrof het bijna 14 miljoen
mensen, of 12 procent van de beroepsbe
volking. Onder de jongeren, en allerlei
minderheden, lagen de cijfers veel hoger.
Er werd veel lippendienst bewezen aan
de noodzaak iets te doen aan deze eco
nomische verspilling en menselijke el
lende van deze zware en duurzame werk
loosheid, maar er werd niets onderno
men dat werkelijk effectief was".
„De regeringen, en de mensen die hen
kozen, gaven gewoonweg niet genoeg om
deze achtergestelde minderheid. Anders
hadden ze er op gestaan dat de werkloos
heid tot een draaglijk niveau werd gere
duceerd".
„In 1987, of zelfs 1988, had het nog
kunnen worden gedaan. Daarna was het
te laat. Het elfde uur voor Europa was
gekomen en gedaan, en het middernach
telijk uur was begonnen te slaan".
Het lijkt in deze dagen voor Kerstmis
al donkerder dan gebruikelijk voor de
tijd van het jaar. Slecht nieuws gaat er in
als koek. Doemdenkers hebben het voor
het oprapen. Het enige peil dat nog stijgt
is dat van de zeespiegel.
Zó kan het niet verder gaan. Als dat
wel gebeurt? Als het de leiders van de
wereld aan inzicht büjft schorten? Of als
ze niet de ruimte krijgen om de passende
ingrepen te doen?
„Dan tuimel je van de ene afgrond in
de andere", zei oud-premier en voorma
lig president van de Nederlandsche Bank
dr. Jelle Zijlstra dezer dagen in een
vraaggesprek. Hij straalt nog steeds de
autoriteit uit die hij in functie had. Jelle
zal wel zien. Maar ook hij kan geen hou
vast bieden.
Peter Jay en Michael Stewart sparen ons
evenmin. Stokkende economieën,
groeiende werkloosheid, schrijnende ar
moede voor grote groepen van de bevol
king, weelde voor weinigen.
Onlusten in de verpauperde stadscen
tra, rassenstrijd, terrorisme, drugsge
bruik, een wereldhandel die wordt afge
knepen doordat de economische machts
blokken elkaar de rug toekeren. Een on
der fascistoïde vlag verenigd Europa.
Zijn leider: Olaf D. le Rith.
„In januari 1997 vloog de president
van Europa (zoals hij nu werd aange
duid) naar Washington om in het Penta
gon aanwezig te zijn bij de her-inaugura
tie van de president van de Verenigde
Staten. Sommige waarnemers -hoewel
niet langer aangemoedigd om hun ge
dachten in het openbaar te uiten - vroe
gen zich af waarom de felle anti-Ameri
kaanse Euro-chauvinist deze plechtig
heid met zijn aanwezigheid wilde opluis
teren".
„Maar het antwoord was eenvoudig.
Le Rith kon de gelegenheid niet voorbij
laten gaan om de Amerikaanse presi
dent, persoonlijk, op het feit te wijzen
dat de Verenigde Staten geruïneerd wa
ren door een niet aflatende en blijkbaar
onoplosbare guerrilla-oorlog. Het
Europa van Le Rith, daarentegen, was
volkomen op orde".
Terugkijken vanuit een punt in de toe
komst naar de dag van vandaag schept
een verhelderende afstand. Zeker als je
eerst aan de hand van deskundigde gid
sen, op grond van actuele feiten en aan
vaarde samenhangen, naar dat punt bent
toegeschreven. Zonder die logische op
bouw is de schok te groot.
Staat onze wereld inderdaad op het
punt in duigen te vallen? Zijn we blinde-
lings op weg naar een ongekende crisis,
economisch en dus ook sociaal en dus
ook politiek?
Jay en Stewart: „Wij zeggen niet dat
dit gaat gebeuren: wij kunnen de toe
komst niet voorspellen. De data zullen
anders zijn; de plaatsen zullen anders
zijn; de gebeurtenissen zelf zullen, na
tuurlijk, anders zijn".
„Wat wij willen zeggen, is dat iets der
gelijks te gebeuren staat, tenzij de wes
terse democratieën met meer succes dan
tot nu toe hun fundamentele economi
sche problemen weten te klaren".
Terug naar de échte werkelijkheid van
1987. De waarde van de meeste aan de
beurzen genoteerde ondernemingen is
binnen een maand met zo'n dertig pro
cent afgenomen. Dat betekent dat beleg
gers de komende jaren niet meer de win
sten verwachten die er tot voor kort in
leken te zitten.
Er komt, als we op de beleggers moe
ten afgaan, dus zwaar weer aan voor de
economie. In elk geval een recessie, een
neergang van de economische groei, en
misschien wel een heuse depressie, een
periode van afnemende welvaart.
Hebben zij geüjk? Nee, zegt bijvoor
beeld directeur De Ridder van het Cen
traal Planbureau. Iemand die beroeps
halve in rekenmodellen gelooft. De beurs
weet er niets van, vindt hij. Maar een
deskundige van één van de grootste be
leggers in de wereld, dr. J.J. van Duin
van de Rotterdamse Robeco Groep,
meent dat de beurs door de jaren heen
met zijn natte vinger heel wat trefzeker
der is dan het sjieke Planbureau.
Los van dit debat houden de meeste
economische voorspellers nu toch wel re
kening met een afnemende groei van de
wereldeconomie. De investeringen ne
men af, de werkloosheid stijgt. De nei
ging om de eigen industrie te bescher
men door importen te verbieden of door
middel van forse invoertarieven te hinde
ren, neemt hand over hand toe. Dat on
dermijnt de wereldhandel.
Dat laatste gebeurt soms recht voor
z'n raap, zoals tussen de Verenigde Sta
ten en Brazilië. Op 20 november kon
digde het Witte Huis aan de invoerrech
ten op 66 Braziliaanse produkten te zul
len verdubbelen als vergelding voor po
gingen van dat land om buitenlandse
computerprogramma's buiten de deur te
houden. Brazilië wil graag de eigen com
puterindustrie een kans geven en als ge
volg daarvan kunnen Braziliaanse
schoenfabrikanten nu hun produkten
niet meer kwijt op de rijkste en grootste
markt van het continent.
Meestal gaat dit protectionisme gehuld
in een brij van maatregelen waartegen
ook de taaiste exporterende onderne
mers het op de lange duur afleggen. Bij
voorbeeld in de vorm van produkteisen
waaraan in de praktijk niet valt te vol
doen. Japan is daarin ongeslagen kam
pioen. Vraag het de Nederlandse bollen-
telers maar.
Een andere bedekte, maar zeker zo
doeltreffende, methode om de eigen on
dernemers een streepje vóór te geven, is
het naar beneden brengen van de waarde
van de nationale munt. 'Dit is de manier
waarop wij de Japanners te pakken ne
men', gromde een Amerikaanse valuta
handelaar een paar weken geleden toen
de dollar wegsmolt voor de rijzende ster
van de Japanse yen. Hij dacht er even
niet aan dat zijn dure buitenlandse auto
met Japans geld was gefinancierd.
JSr is dat oude Russische i<
tereld gered wordt door scl
Ut geloof er heilig in"
Joseph Brodai
Jets dergelijks staat te gebeuren, tenzij de westerse democratieën met meer succes dan tot nu toe hun fundamentele economische problemen weten te klaren"
- F
De ramproute naar 2000
Er komt, als we op de beleggers moeten afgaan, dus zwaar weer aan voor de
economie. In elk geval een recessie, een neergang van de economische groei, en
misschien wel een heuse depressie, een periode van afnemende welvaart.
- FOTO AP
Alle geleerden zijn het er over eens dat
het op een dergelijke manier afsnijden
van importen levensgevaarlijk is voor de
economische samenhang in de wereld.
Een groot deel van de naoorlogse wel
vaart tenslotte is voortgekomen uit de
enorme groei van de wereldhandel. Als
die geen vrij baan krijgt, vallen interna
tionale afzetmarkten weg, krijgen schul
denlanden geen kans meer om het geld
te verdienen waarmee ze de rente en af
lossing moeten betalen en verzwakt de
concurrentie. Een bedrijfsleven achter
veilige tariefmuren wordt te veel ver
wend, berekent te hoge prijzen en raakt
weldra achterop.
Jay en Stewart zien dit terugtrekken op
zichzelf niettemin alleen maar van
kwaad tot erger gaan. Zij beschrijven de
vruchteloze strijd van de opvolger van
president Reagan om uitgaven en in
komsten van de federale regering in
evenwicht te brengen. „Het enige be
langrijke succes dat de president behaal
de, was de vermindering van het aantal
buitenlandse militaire bases en het aan
tal in het buitenland gestationneerde mi
litairen. De chronische Japanse over
schotten op hun betalingsbalans, en wat
door de media in de VS werd afgeschil
derd als een opkomend getij van neutra
lisme in Europa, had de afkeer van het
Amerikaanse pubüek voor het betalen
van grote bedragen voor de bescherming
van landen, die blijkbaar niet bereid wa
ren zelf voldoende voor hun bescher
ming te betalen, sterk aangewakkerd
Ook elders in de wereld zullen de lei
ders van de democratische economieën
er in de late jaren tachtig nog steeds niet
in slagen het spook van de inflatie onder
de kurk te houden en tegelijk de massale
werkloosheid terug te dringen. De so
ciale onrust die daarop volgen zal,vormt
een vruchtbare voedingsbodem voor eer
bedenkelijke stroming die in de jaren ne
gentig het aanzien van Europa en de we
reld drastisch zal veranderen.
De leider van deze 'Europa Eerst Be
weging' (naar het voorbeeld van de al ja
ren bestaande 'America First Move-
ment') is Olaf D. le Rith. Een man met
grote Europese ideeën en een hartgron
dige afkeer van Amerika, waar hij een
jaartje studeerde. „Toen hij in Parijs was
teruggekeerd, kreeg hij een baan als as
sistent van de catering manager van een
hotelketen, maar raakte die kwijt toen de
hotels werden overgenomen door de Sa-
oediërs".
„Een tijdje schraapte hij zijn levenson
derhoud bij elkaar als taxichauffeur,
maar kon niet concurreren met de Alge
rijnen, die bereid waren erg lange uren te
maken voor weinig geld, en was na ver
loop van korte tijd weer zonder werk".
Het is duidelijk dat Jay en Stewart
deze figuur (jammergenoeg iets te dik
aangezet) hebben geboetseerd naar het
evenbeeld van een gemankeerde Oosten
rijkse kunstschilder die in de jaren dertig
in Duitsland een rampzalige poütieke
carriere maakte.
Op de puinhopen die de 'oude partijen'
door hun besluiteloosheid veroorzaak
ten, bouwde Le Rith zijn Europese rijk.
In de zomer van 1994 won zijn partij de
verkiezingen voor het Europese parle
ment. Tijdens een wereldwijd door de tv
uitgezonden manifestatie in Venetië,
compleet met vuurwerk en een preek van
de Paus zelf, maakte Le Rith iets van
zijn bedoelingen duidelijk. „We hebben
geen overwinning die we kunnen vieren.
Nog niet. We hebben de toegangskaart
gekregen voor de werkeüjke wedstrijd
Een jaar later had zijn partij vanaf dit
Europese platform de macht overgeno
men in de ontredderde hoofdsteden van
Europa. Olaf D. le Rith gebruikte die
macht om het programma uit te voeren
dat hij tien jaar eerder had neergelegd in
zijn boek 'Europa Eerst'.
„Als je Europa eerst wilde stellen, be
tekende dat vooral dat je voor werk
zorgde voor alle Europeanen die konden
werken. Dit kon niet worden gedaan zo
lang Europeanen de vrijheid hadden hun
geld uit te geven aan buiten-Europese
goederen of hun geld te investeren in fa
brieken of kantoren die banen creëerden
overzee in plaats van in Europa. Een es
sentiële stap in de richting van het berei
ken van dit doel was beperkingen in te
stellen voor het kopen van vreemde va
luta voor de inwoners van Europa, zowel
voor bedrijven als individuele personen".
Reislustige Europeanen mochten een be
perkt reisbedrag meenemen en werden
later zelfs verplicht uitreisvisa aan te vra
gen. Tegelijk werd een veelomvattend
programma van importbeperkingen van
kracht. 'Sommige beperkingen namen de
vorm aan van eren heffing, oplopend tot
200 procent, op import van kapitaal- en
consumptiegoederen; andere kwamen in
de vorm van quota's, aanvankelijk ge
steld op 80 procent van het niveau van
de import van 1994, maar zouden snel
tot nul worden teruggebracht in de ko
mende drie jaar, terwijl Europa zich ont
wikkelde tot een volkomen onafhanke
lijkheid van buitenlandse gefabriceerde
goederen.
Op militair gebied had Le Rith de
Europese banden met de Verenigde Sta
ten in het Navo-bondgenootschap al
doorgesneden. Hij bouwde een Europese
defensiemacht op met een sterke op in
terne orde en veiligheid gerichte aftak
king.
De werklozen werden tewerkgesteld in
een Europees Pionierskorps, desnoods
met harde hand omgeschoold of, als het
om buitenlanders ging, over de Europese
grenzen gezet.
In Amerika, waar de steeds kleiner
wordende bovenlaag zijn bevoorrechte
posities halsstarrig verdedigde, brandden
in die jaren tot wanhoop gedreven ar
moedzaaiers tal van binnensteden uit.
De Verenigde Staten kregen te maken
met een zwarte geurrilla-oorlog. „Het
land had in zijn obsessie met materiële
consumptie, met winst op korte termijn,
met snel rijk willen worden, wind ge
zaaid. Nu oogstte het een storm".
„Aan het begin van het jaar 2000, drie
jaar nadat de Amerikaanse president zijn
tweede ambtstermijn had'aanvaard, was
de toestand van de wereld nog slechter".
„In de Verenigde Staten werden prak
tisch geen nieuwe investeringen gaadn.
Officieel was het werkloosheidscijfer la
ger dan 20 procent, maar in werkelijk
heid lag het veel hoger. Van tijd tot
tijd werden in en rond de grote steden
grootschalige veldslagen geleverd tussen
zwaar gewapende guerilla's en federale
troepen.(...) Het leven in een groot deel
van Amerika in het jaar 2000 was zoals
a» onze rtv-redactie
at is een record in de va-
rlandse -tv-historie. En
it wordt nog mooier.
Ver twee weken, op zon-
ig 20 december, bereikt
immer 100 de huiska-
ers. De VARA is zo inge-
imen met het succes van
'ns AAA' dat alvast
est is gevierd nadat de
inderdste aflevering op
band was gezet.
Sen Dobbelsteen, de werkster
'Zeg 'ns AAA', mag 100 jaar
id worden als het aan VARA-
orzitter Marcel van Dam ligt.
5 comedyserie rond het dok-
rsgezin Van der Ploeg, waar-
ee de VARA wekelijks mil-
enen televisiekijkers trekt, is
ider zijn leiding nog een lang
ven beschoren.
schrijvers Alexander Pola
Chiem van Houweninge, re-
sseur Nico Knapper, produ-
nte Hanneke Koek en de be-
ngrijkste acteurs, onder wie
trry 'Mien Dobbelsteen' Tef-
n, Manfred de Graaf, Sjoukje
xymaayer en Hans Cornelis-
n, werden op het feestje dan
k uitbundig door de VARA-
nrzitter geprezen. Van Dam
icmde 'Zeg 'ns AAA' zelfs het
tadepaardje van de VARA.
Niets is zo moeilijk als een
xie comedy maken voor tele-
:ie", aldus Van Dam. „Het is
vele malen geprobeerd en
t al vele malen mislukt. Het
nderd afleveringen achter-
i goed houden, zoals bij 'Zeg
AAA', is zelfs in de hele we-
nog maar weinig ver-
>nd". En op zijn minst even
langrijk: „Mede dank zij re-
iseur Nico Knapper is de se-
voor de VARA ook betaal-
ar". Per aflevering kost 'Zeg
AAA' ongeveer 70.000 gul
een betrekkelijk laag be-
'Zeg
in di<|
Dam.
die va
borg
trouw;
over h
het was geweest in Libanon in het mid- j,g voor eigen dramaproduk-
/J irnvh ort t-an 'Vfl rtf *-» ,,,/J A mAnkl
den van de jaren '80, of in Zuid-Amerika
in de laatste jaren voor 1990".
„In Europa waren de twee grote gesels
van een vroeger tijdperk (door de bevol
king fluisterend aangeduid als VLR, of I
'Voor Le Rith') uitgebannen. Er was,
volgens de officiële cijfers, geen werk
loosheid en geen inflatie. Maar er was
dan wel geen werkloosheid, het gebrek
aan produktiviteit was ongehoord we
gens de verbijsterende inefficiëntie waar
mee de veel te sterk gecentraliseerde en I
aan regels en voorschriften gebonden
economie nu draaide. En er was dan wel
geen inflatie, maar dat kwam omdat de
produkten uit de officiële prijsindex
zwaar werden gesubsidieerd maar dik
wijls niet of nauweüjks te krijgen waren;
de onderdrukte inflatoire krachten die in I
de economie aan het werk waren, waren
immens groot"
Nogmaals: hoe veel werkelijkheidszin I
schuilt in al deze zwartgallijheid? Wat
na de verschijning van dit boek is voor
gevallen, heeft alleen maar duidelijker
gemaakt hoe dun het ijs vai onze wel
vaart is. Het enige positieve gevolg daar-1
van is, dat alle seinen nu op rood staan.
De autoriteiten in de wereH doen ook I
wat van hen in deze omstmdigheden
mocht worden verwacht. Het verdampen
van honderden miljarden gullens op de
effectenbeurzen wordt oidervangen
door het in de economie ponnen van ex
tra geld.
De Verenigde Staten nemai zich voor I
het funeste tekort op de bigroting nul
daadkrachtig aan te pakken. De inmid-
dels pijnlijk lage dollarkoers moet op I
termijn voor herstel van evenvicht op de I
betalingsbalans zorgen. De serke Euro-I
pese economieën lijken nu schoorvoe-1
tend toe te willen geven aan ie druk om I
stimulerende maatregelen (reite- en be-1
lastingverlaging) te nemen.
Of dat alles voldoende is? 3en beurs-1
handelaar in Londen dacht erdeze week, I
na het bekend worden van le Ameri-1
kaanse begrotingsoperatie, her zijne van: I
'Ze hebben de dekstoelen op de Titanic
verschoven'.
Peter Jay en Michael Stewart - Wceldcrisis °P 1
komst Ineenstorting van de wereldconomie t: E
einde van de democratie. Uitgeverij Zener en
ning, Ede.
s van de Nederlandse omroe-
loftuitingen van Van Dam
framen niet als een donder-
bij heldere hemel. Sinds
Boor Tom Smeets
Dolf Brouwers is zelf nog
het meest verrast over zijn
f nieuwe carrière, die zich
[via de telefoon gaat afspe-
jlen. Hij is een van de ar-
[tiesten die vanaf 1 januari
jvia een 06-nummer te be
luisteren zal zijn.
Iet gaat niet om de erotische
verhaaltjes waar het 06-feno-
teen van de PTT z'n roem
te danken heeft, al zou
lat gezien z'n VPRO-verle-
ien overigens niet eens zo on
waarschijnlijk zijn geweest,
lee, Dolfs telefooncarrière is
gebaseerd op een glansrol die
vj in een later stadium heeft
vervuld, die van parlemen-
r medewerker van de VA-
x-radio.
hs parlementair-redacteur
elt Dolf allerlei politieke
ppmensen op en dat dan op
van hem welbekende ma
ner. „ik hoop dat het leuk
vordt^ voor de mensen die
i", voegt hij er zelf aan
n ^?r hag zullen zes verschil
lende verhalen te beluisteren
in, die elk tussen de drie en
zes minuten durea „Ik
rd dat niet zo lang", zegt
°f' hie gewend is met z'n
.bekende breedsprakerig-
heel wat meer spreektijk
^beschikking te hebben. Hij
eert inmiddels al zo'n dertig
"andjes ingesprokea
Hfj bedenkt het niet alle
maal zelf. „Hans Knoop heeft
mee te maken. DE Hans
topp, inderdaad, de be-
he journalist. Hij brengt
de i
ze i
gaa
he
vo
SC
hab
Dolj
van
er
Dolf
blad
por
Z'n
de i
aan
shoxfl
z'n I
VAM
Feli
delij
parll
op
„Da|
SC
een
'Pat
dig
hij
gen
„Ik
zoul
maal
mee f
ze
hun
nieui
