Boekbladzijden als bewijzen ungleco 'Mens is meer dan erfelijke code' rUNT-PRU DNA-TECHNOLOGIE LEIDT TOT GEVAARLIJKE VOOROORDELEN f? ip-l t rf 1 QF |tJ Bi ÉÈÊL 1 faymond esterling verleden SEQUENASE II. ov LEIDSE UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK 400 JAAR OUD H< DE STEM WETENSCHAP DONDERDAG 26 NOVEMBER...1987.. Sprong UTERSE VERPL] RIJSWIJK - „De geweldige technische sprongen, die het erfelijkheidsonder zoek nu maakt, leiden tot gevaarlijke vooroordelen. Boter aan de galg ^£e:X-"=> t' J Verrechtsing Abortus «STERDAM - De toerist Éfiteren van een geweldige l de tour-operators gaat los DNA-ontleder a usb Merijntje He< Ma T49 Door Laur Crouzen IN DE langgerekte zaal schuin achter de portier van het Leidse Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, kun je oog in oog staan met schokkende bladzijden. De originele pagina met de eerste, juiste tekening van ons zonnestelsel in het boek 'Van de omwenteling der hemellichamen', geschreven door Nicolaus Copernicus en gedrukt in 1543 in Neu renberg. In dat boek werd voor het eerst beschreven en bewezen dat niet de aarde maar de zon als ster het middelpunt van ons zonne stelsel is. Een zeldzaam voor beeld van wetenschappelijke moed tegen de leerstellingen van de hoogste kerkelijke auto riteiten in, die eeuwenlang aan de aarde als middelpunt van alles en de ontkenning van het heelal hadden vastgehouden op grond van de schriften. De bij bel, het boek der boeken, werd door een wetenschappelijk on derzoeker ter zijde gelegd als onwaar. En toch was de Koninklijke Bijbel -Biblia regia- het eer ste boek, dat de Leidse univer siteit in 1575 van Willem van Oranje bij haar oprichting in haar bibliotheek mocht zetten. De bibliotheek, die dit najaar met twee boek- en bladzijden- tentoonstellingen haar 400-ja- rig bestaan viert. In het moder ne, nieuwe gebouw van de Leidse Uni-bieb aan de Witte Singel in Leiden is 'Beeld en tekst in het moderne weten schappelijke boek' te zien. Een verzameling van bijna 90 mo derne wetenschapsboeken van even zoveel toonaangevende uitgeverijen. En de expositie "Goed gezien, tien eeuwen we tenschap in handschrift en druk', is te bekijken in ge noemd Rijksmuseum. De beide tentoonstellingen konden niet samen onder een dak, omdat de ruimte in het museum te klein was. Maar vooral omdat in de centrale hal van het nieuwe bibliotheek-ge bouw te veel daglicht komt, waardoor kostbare oude boe ken verbleken en op andere manier beschadigd raken. coi mme! RICOUI txt,In quo taraxn cum orbc lunari Onquim tpicydocon tln<ri diuraiuQuinto loco Vov nono menfe rcduu(urnS<nun denim kxum Mcromu* icna.o&uginia dj crura (patio tircü csrrepa,In ratdiouao omnium rtfida Sol. Quiiaumiahoc fokhtrimo tanptokmpadanhinc (mÜoucl mcfiorifocopo nert i,quim andc rotum fimul pofiii iUumirurrjSiquidcm non fnepet quidam lucanam mundi.alij men tem, alqrt&ortra uo« cant. Trim fgifhutriGbiltm Dcnm.Sophoclii SetSra tnnitntZ omnia,ba profedo nnquam in folio re gali Sol reiiden* tif nrn» igaucmgubcmaf AftrorurafamUJam. Tclluiouocy minime fraodatnr lunari mfaiftrriofed ut Ariftoalei de animalibus ait,mariml Luna tü terra cognation? hibet,Conripit intcra i Solt terraX imptcgntua annuo partu, Inuenimu* igitur fub De bladzijde uit het boek van Nicolaus Copernicus 'Over de omwentelingen van hemellichamen' Neuren berg 1543), waarin voor het eerst wordt vastgesteld, dat niet de zon om de aarde draaide, maar de aarde om de zon, het middelpunt van ons zonnestelsel. Een histori sche pagina voor de weten schap, die een omwenteling in het astronomische denken teweegbracht. Van groter betekenis was de enorme botsing, die de stelling van de zon als middelpunt-ster tussen wetenschap en kerk veroorzaakte: voor de weten schappelijke onderzoekers ging de bijbel als boek der boeken en de kerkelijke leer op de helling. Dat geeft al meteen aan, dat met name de meer dan 100 kostbare oude boeken in het beschermde en bewaakte mi lieu van het Rijksmuseum van Oudheden op twee manieren bekeken kunnen worden. Co pernicus' boekbladzijde is ach ter het plexi-glas een onge naakbaar bewijs en een stille getuige van een belangrijk we tenschappelijk omslagpunt in de tijd, een geweldige sprong. En dat zijn ook de afbeeldin gen uit het boek 'Over het weefsel van het menselijk li chaam' (1543, Bazel) van An dreas Vesalius (Andries van Wesel), de grondlegger van de menselijke ontleedkunde. Die houtsneden laten voor de eerste keer een opengesneden mense lijk lichaam zeer nauwkeurig zien. En ook de opeenvolging van steeds groter wordende kaarten van de Middellandse Zee, de noordelijke kusten en tenslotte alle werelddelen de monstreren duidelijk de sprongsgewijze toename van geografische kennis. Tenslotte: de eerste afbeelding van een mensaap, een chimpansee, in het boek 'Orang-Outang' (1699, Londen) van de Brit Edward Tyson, waarin voor het eerst de verwantschap tussen mensen en mensapen aan de orde komt, is zo'n belangrijk wetenschap pelijk punt. Allemaal mijlpalen om vanaf zaterdag 31 oktober tot en met 17 januari van vol gend jaar en hopelijk langer voor de mensen die van ver moeten komen, bij stil te staan. Voor de andere benadering van het boek is meer ruimte in Lei den. Bezoekers kunnen de 120 opengeslagen boeken als dure, zeldzame en unieke kostbaar heden gaan bekijken. Onder de indruk raken van fraaie af beeldingen, van curiositeiten als door Middeleeuwers afge beelde olifanten, dassen en draken. Genieten van schrifte lijke hoogstandjes uit Oosterse culturen, uit Indie, veldslag- beeldverslagen uit de ridder tijd en plantentekeningen, waarvan er een meer dan 1500 jaar oud is. Het allerbelangrijkste is, dat alle boeken van de Leidse Uni versiteitsbibliotheek en dat zijn er 2,5 miljoen, waaronder bijna 100.000 kostbaarheden, bedoeld zijn om te lezen, te be kijken er onderwijs mee te ge ven en onderzoek mee te ver richten. Daarom kan in prin cipe iedereen de boeken inzien. De kostbaarste, alleen om heel belangrijke redenen van on derzoek, in een aparte ruimte, met een toezichthouder erbij, die precies weet hoe hij de bladzijden moet omslaan. Bo vendien is heel wat kostbaar en vooral kwetsbaar materiaal op microfilm of -fiche gezet en zijn er plannen om voor opslag op CD en of op beeldplaat te zorgen. De tentoonstelling van het moderne wetenschappelijke boek laat natuurlijk minder kostbare werken zien, al gaat het nog om boeken die honder den guldens per stuk kosten. Ook hier blijft de lezer eerbie dig voor het plexiglas staan en mag slechts een bladzijde be kijken. Eigenlijk een opstelling, die sinds Karl Poppers begin sel, dat wetenschappelijk werk vooral van alle kanten beke ken, bekritiseerd en aangeval len moet worden, niet meer deugt. In Leiden blijven ze ech ter met alle boeken op hun te nen lopen. Al 400 j aar. Openingstijden: Rijksmuseum Oudheden, di tot za 10 -17 uur, zon dagen: 13-17 uur, maandag geslo ten. Uni-bieb: ma-vrij 8.30-22 uur, zaterdag 8.30-17 uur, zondag 14-17 uur) lot ti t.MM i Pk urn Kunt u mot een c doen met son ,,K ..Vakantie". Immers i Stem-lezeis en Ir Mn) z«gg hebben vóór de Kleintjes" te jaargang Kantoren te onze verslaggevers HAAG - Het Junglecommai Jiswijk houdt de vinger aan de jouterse te dwingen daadwerk te treden, ook nu de legerlei re klap heeft gekregen bij de en. nededeling verkondigde ex-premi ident Chin A Sen gisteren in een j ie namens het junglecommando Een sprinkhaan afgebeeld in 'De natuurlijke h insecten' (1775) van August Johann Rosel von Rosenlio| )A, PvdA en WD in de Tweed jen gisteren teleurgesteld gerea bekendmaking. olgens Chin A Sen die Brunswijk vertegenwoordigt, staat het jui do achter het Front dat een fikst Door Laur Crouzen Van erfelijke ziektes kan tot op de molecuul nauwkeurig worden aangegeven waar de oorzaak ligt in de DNA-ke- tens van de celkern. Maar de oorzaken van misdadigheid, alcoholisme, domheid of intelligentie zijn daar niet te vinden. Geen enkele DNA-fingerprint zal ooit iemand tot 'onverbeterlijke misdadiger' kunnen bestempelen of een andere tot erfelijke bolleboos." Dat is de overtuiging van de arts en microbioloog dr. Hub Schellekens, adjunct-directeur van het (mens)aapcentrum van TOp in Rijswijk,.(bekend van zijn onderzoek naar interferon en betrokken-bij" het allereerste DN A-recombinant-onderzoek in Nederland. Samen met de Utrechtse bio- historicus dr. Rob Visser schreef deze DNA-onderzoeker van het eerste uur een waar schuwend boek. Laat de tech nische successen bij het ontra felen van de erfelijke code van mens en dier de wetenschap pers niet naar het hoofd stij gen. Misbruik de kennis van de DNA-code niet voor het mani puleren van mensen en de sa menleving op grond van zoge naamde onveranderlijke erfe lijke eigenschappen. De ge schiedenis van de nazi-pro- gramma's voor een raszuiver volk moet een duidelijke les zijn. Dat is de boodschap van Schellekens en Visser in hun boek 'Genetische manipulatie', dat verleden week verscheen. Schellekens: „Voor bijvoor beeld zogenaamd erfelijke be laste criminelen zou alle op vang en sociale hulp boter aan de galg zijn. En alleen ver plichte sterilisatie of opsluiting zou de misdaad of domheid kunnen uitroeien. Voor dat soort denkbeelden, die de laat ste jaren weer opgeld doen in de politiek en de wetenschap waarschuwen wij in ons boek." Om wetenschappers en een zo groot mogelijk publiek een historische spiegel voor te hou den doken de auteurs in de ge schiedenis van de zogenaamde 'eugenetica', de leer van de 'goede afstamming' en de speurtocht naar erfelijke ver- ldaringen van menselijke eigenschappen. Samen be schrijven ze hoe voor het eerst in 1869 Charles Darwins neef, Francis Galton, een 'weten schappelijk' pleidooi hield om door kunstmatige selectie on der mensen een maatschappij van bollebozen te laten ont staan. Hoe in veel Amerikaanse staten tienduizenden mensen tot in het midden van de jaren zeventig toe zonder hun toe stemming gesteriliseerd wer den, omdat ze gehandicapt, al coholist, zwerver of hoer waren of voor imbeciel of zwakzinnig gehouden werden. En tenslotte hoe in Hitiers Derde Rijk 5000 kinderen met aangeboren af wijkingen werden vermoord, 75.000 psychiatrische patiënten met injecties om het leven ge bracht en nog eens 30.000 men sen door opzettelijke verwaar lozing omkwamen. Nog afge zien van de 300.000 mannen en vrouwen, die wegens 'erfelijke aandoeningen' verplicht geste riliseerd werden. De leer van de goede afstam ming heeft nooit erg wortel willen schieten in Nederland en al helemaal niet geleid tot bv sterilisatie-wetten. Onderzoek voor het boek leverde op, dat een Nederlandse bioloog in 1943 in het Berlijnse Kaiser Wil helm Institut proeven zou heb ben gedaan met menselijke or ganen, hem door kamparts Mengele uit Auschwitz toege stuurd. Verder is er in Neder land wel een eugenetische be weging geweest vanaf 1920, maar die sloeg beslist niet aan. Van chromosoom tot chemische verbindingen als erfelijke code. Geheel links een chromo- soompaar, zoals het in iedere celkern te vinden is. Die chromosomen bestaan weer uit klu wens van spiraalvormige ketens (tweede plaatje), welke ketens opgebouwd zijn uit chemi sche verbindingen in de vorm van een dubbele spiraal of een gedraaide ladder, waarin de codes voor erfelijke kenmerken zijn vastgelegd, (plaatje 3 en 4) Waarom dan toch een derge lijke zware waarschuwing aan wetenschappers die zich op dit moment met DNA-onderzoek bezig houden? Schellekens: „Het gevaar is groot dat de nieuwe DNA-tech- nieken, het zogenaamde mani puleren, recombineren, maar vooral het uiteenrafelen van hoe de menselijke erfelijkheid eruit ziet tot op het molecuul, leidt tot verkeerde toepassin gen. Men is geweldig enthou siast en denkt dat DNA-tech- nologie bijvoorbeeld kan bij dragen tot het verklaren van menselijk gedrag. Een bekende fase bij nieuwe wetenschappe lijke ontdekkingen is dat, maar G jm mk Een historisch voorbeeld van vooroordelen tegen misdadigers uit 1893. De Italiaanse dokter Cesare Lombroso dacht aan het uiterlijk van mensen te zien of het moordenaars, oplichters, brandstichters of zakkenrollers waren. Een illustratie uit een van zijn boeken. een niet minder gevaarlijke. De Amerikanen Wilson en Hernn- stein, een politicoloog en een psycholoog, publiceerden in 1985 een boek, waarin ze be weerden dat misdadigheid er felijke wortels heeft. En wel op basis van redeneringen als 'In dien blijkt dat de meeste crimi nelen rood haar en sproeten hebben, dan moet aanleg tot misdaad een erfelijke oorzaak hebben, want rood haar en sproeten liggen vast in het DNA'. Op dezelfde manier heeft men in het begin van deze eeuw de erfelijkheidswetten van de Duitse monnik Mendel uitgelegd. Mendel ontdekte, dat bijvoorbeeld de eigenschap van een rimpelig velletje om de erwt met vaste regelmaat te rugkwam in volgende genera ties planten. Als je dat soort re gels ook gaat toepassen op eigenschappen, die helemaal niet daarvoor in aanmerking komen, dan kom je natuurlijk tot rare, onwetenschappelijke conclusies." Zijn de onderzoeksplannen van de Leidse hoogleraar Wouter Buikhuizen, zoals die eind jaren zeventig naar buiten kuximen, ook geen voorbeeld van een zelfde denktrant? Schellekens: „Ik weet niet waar Buikhuisen op dit mo ment mee bezig is, maar toen zocht hij naar een biologische verklaring van criminaliteit. Ongevoeligheid van het cen trale zenuwstelsel, dat te meten zou zijn via huidspanning en transpiratie. Als dat al zou zijn vastgesteld, dan is het nog de vraag in hoeverre een derge lijke biologische oorzaak ook erfelijk is. Pas dan kom je bij de erfelijkheidsleer terecht. Maar het zoeken naar biologi sche en erfelijke oorzaken ligt in dezelfde lijn. En het mag weer allemaal vandaag de dag. Tien jaar geleden werd Buik huisen nog aan de eerste de beste lantaarnpaal opgehan gen." U noemt in het boek de belang stelling voor brede toepassing van de erfelijke verklaring van gedrag een teken van verrecht sing. Schellekens: „Dat geldt al leen voor deze tijd. De historie van de eugenetica laat zien dat mensen van heel verschillende signatuur dat soort ideeën heb ben gehad. Evengoed socialis ten als mensen uit het andere kamp. Nu heeft het wel te ma ken met verrechtsing. Zeker in Amerika, waar onder Reagan veel meer geld voor erfelijk- heidsonderzoek wordt uitgege ven dan tien jaar geleden. Het komt natuurlijk in zijn kraam te pas als criminaliteit erfelijke oorzaken heeft. En niet in de hand gewerkt wordt door het feit, dat zijn politiek de sociale omstandigheden in de samen leving steeds verder verziekt." De discussie over de vraag wat het belangrijkste voor de ontwikkeling van de mens is, zijn erfelijke aanleg of zijn opvoeding en milieu heeft voor U dan ook weinig zin. Schellekens: „Ik voor mij ge loof dat iemands opvoeding het milieu uiteindelijk de doorslag geven. Maar nooit zal exact vastgesteld kunnen worden door welke factoren precies iemands persoonlijkheid en ge drag bepaald is. Daar naar zoe ken heeft geen enkele zin, daar kom je nooit uit. Ik geloof in een maatschappij, waarin iedereen zich zo optimaal mo gelijk kan ontwikkelen, on geacht ieders aanleg of milieu." Schellekens en Visser wijzen de DNA-ontleding als middel om mensen in hokjes te zetten af. Maar ze zien wel een zin volle toekomst voor DNA-tech- nieken bij het zo vroeg moge lijk opsporen van erfelijke ziektes. Een hoofdstuk van het boek beschrijft hoe de oorzaak van enkele honderden erfelijke ziektes al exact in het DNA is opgespoord. 3000 ziektes zijn bovendien al precies beschre ven op een totaal van waar schijnlijk tienduizend. Abortus, vrijwillige sterilisatie, inbren gen van erfelijke veranderde beenmergcellen en pogingen om een embryo in een zo vroeg mogelijk stadium erfelijk te veranderen worden beschreven als methodes om erfelijke aan doeningen te bestrijden of te voorkomen. Alleen de been mergcel-therapie noemt Schel lekens zinvol bij levensbedrei gende erfelijke ziektes. Schellekens: „Ik weet niet of ik het zelf zou doen, ik ben niet in die omstandigheden, maar ik heb er ook volstrekt begrip voor, dat mensen die het risico lopen dat ze kinderen met erfe lijke afwijkingen krijgen, daar heel vroeg in de zwangerschap onderzoek naar laten doen. En lonze verslaggever Ikermann heeft als eerste torn Ise toerist een keiharde pr. op praktisch alle vliegbeste met de afgelopen zomertar en de 5 en 20 procent. Prof. H. Schellekens: .Moet je daarop aba dan ook de persoonlijke beslis sing tot abortus of sterilisatie nemen. Maar dat is niet de op lossing van het probleem. Straks kunnen we alle erfelijke ziektes opsporen. En dan is het niet meer de vraag of degene, die op de wereld komt, een ern stige ziekte heeft. Dan wordt de belasting voor de maatschap pij, die mensen met wat voor erfelijke ziektes ook, een punt van discussie. En dan zit je op een hellend vlak. Dan is de vraag: moeten we nog kinderen geboren laten worden, van wie van te voren vaststaat, dat ze de maatschappij geld voor ver zorging gaan kosten. Wat gaan we doen als het gen gevonden is voor kleurenblindheid, of voor een ingegroeide teennagel of dwerggroei. Moet je daarop aborteren? Dat zou ik niet wil len. En straks kan er ook gese lecteerd worden op geslacht. Moeten we de ouders de keuze laten voor een jongen of een meisje? En wat als de aanleg voor hart- en vaatziektes of prognoses voor ouderdom ge maakt kunnen worden?" Een laatste gevaar is het uit lekken van erfelijkheidsgege vens en het in verkeerde han den raken van 'genenkaarten'. Verzekeringsmaatschap! en werkgevers bruik kunnen maken vaal vens over erfelijkheidl voor die ontwikkeling f schuwen Schellekens en 1 Intussen raast de chine door. In 1973 kon loog de volgorde van mische onderdelen van een dag bepalen. In li1 dat er 200 per dag vandtj jard DNA-brokstukjes kern van een cel. In Jap een DNA-ontleder die de volgorde van 3® mische verbindingen kan vaststellen in het men verwacht de mil dag te halen, terwijl Amerikaanse regering dollars in dat soort stopt. Over enkele j totale erfelijkheidskan de mens kompleet. Krijr dan allemaal een DNA;! we bij elke geleg trekken om ons helen® te geven. De Italiaanse Cesare Lombroso nog maar naar schedel' neus en forse wenkt» Maar daar is het wel gonnen. nen die daarnaast ook nog (vliegveld Maastricht als ek- en aankomstplaats jen, krijgen nog een extra verlaging van vele tiental- ddens per boeking. Vanaf [stricht wordt wekelijks op rakantiebestemmingen Ibi- iGran Canaria, Kreta en |orca gevlogen, ickermann heeft als eerste Mannen voor het komend (erseizoen prijsgegeven, kort zullen Arke Reizen, pesterfingr fotoanp SREND (ANP) - De streden militair en ge- agent 'kapitein' Ray- Pd Westerling is gisteren 'Harige leeftijd overle- EXTEND THE LIMITS OF SEQUENCING WITH. REDUCES GEL BACKGROUND GIVES UNIFORM BAND INTENSITIES ELIMINATES COMPRESSIONS USING dITP RESOLVES 500, 600 OR MORE BASES EASY TO USE 'Sequenase s a no* 17 DNA pa,mease spec'cai, eogneeva Kx DNA sequencng Sequenase' rus oeen aetpraMxiano pur lea II sngni, process* I a* PC/, met.v mousanas d nuaeaoes unnterruplea nsnoi mpeoea o> rempiaie seconoar, structure n has no eronudeaseaciri, ana dlcenr, rcorpotaies rmaeaoe analogs imoaATP oaeo»>N7PsoiTPet:i Togewmeseptoperiesma*eSeQuenise oeaHyoeiemnng pie sequence deen oPcut DNAs ana ami >eaa ng a sequence ntymai ivniei oe>o3 ine pom «nere naoionai sequencing enz,mes lai Sequenase 5 useo n comonalon ,»<n taruar Mil icaors ana prmets ano erne" Sd PiaOdeaaATP Thcproauctscanoeruoonan, sianqa'o sequeneng gel apparatus wl" e-ceted results Honeier r s recommenxo mai ,etlong or graaent ges oe useo <or reaa 'V fe ma,mum possue numoet d nucredoes Specot, preoateo ngn purr, reagents are rcmoea to nsure oa ma resets The convenient Sequenase" KH, Product No 70700 Suffered lor 100 sequences 'Control DNA Butter Slop solution PrerrmdnucleotidesmckrfmgdlTP Sequenase" DNA Polymerase Umveisaf pnmef Complete protocol booklet Kit S18500 oorlog was Westerling inden aan het Bureau Bij tere Opdrachten, dat Ne- ïnders vanuit Engeland !n het bezette vaderland terp. de oorlog stapte Wester ner naar het KNIL, en be- 6 Periode waaraan hij zijn ndheid te danken heeft. In J^erd hij bevelhebber van Depót Speciale Troepen, "flee op Celebes zuive- yt'es werden gehouden, gg luang deden verhalen de e dat in die periode onder leiding duizenden mensen e" afgeslacht Westerling _e executies altijd toege- maar niet in zulke grote allen. tl/C Rich HmiiiH Hul UI ril II 1 United States Biochemical Corporation Another Innovative Product Available Only From USB Research Een voorbeeld van een advertentie in het gezaghebbende Amerikaanse wetenschaps- Een tweede advertentie uit Science) blad Science, waarin een computerpro- van een chemisch middel wordt 9®* gramma voor de ontrafeling van DNA-ke- het goed is om 500 tot 600 chemische' tens wordt aangeprezen. dingen uit het DNA op een rij te krill' How much is that doggie in the window. Hoik telpl; vast tors reisn „Na eeuw ren van derla wanr vecht De p Klaw volg mark voor voorc een koers zicht lijke door eigen de m inves De mark midd zome weke 5%,F viëm %,Cy lands landa gaat zoen prijzc naar gelijk Door Euro biedt teng ven vinde over bruto „De i reizer door zijn i alle kante geval over, koopj een tient algen derlai BREI derla drijf bv, fc ken inlijv Het li; duktii Heroi in sta in (ku leverd Hoens De nenkc

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1987 | | pagina 24