DESTEM
PROF. HOUTEPEN:
'REACTIE VATICAAN
OP OECUMENISCH
RAPPORT POSITIEF'
pESTK
POLI'
DEUG
'WE WISTEN
NIET WAT
WE DEDEN'
VERSCHILL.I
IN EUROI
IN ZEDELI
OPVATTINGI
ZATERDAG
14 NOVEMBER 1987
e top van de Rooms-Katholieke
Kerk erkent dat ze het met de leerstelling, dat het
priesterschap niet voor vrouwen is weggelegd, mis
schien toch wel eens bij het verkeerde eind zou kun
nen hebben. Deze bekentenis ligt vervat in het Vati
caanse antwoord op het BEM-rapport van de 'Com
missie Geloof en Kerkorde' van de Wereldraad van
Kerken. De letters BEM zijn een afkorting van de En
gelse woorden baptism (doop), eucharist (eucharistie)
en ministry (ambtsuitoefening). Het Nederlandse lid
van deze commissie, de katholieke theoloog Anton
Houtepen, is met deze bekentenis gelukkig. „Als de
wijding van vrouwen een open oecumenisch debat
mag blijven, dan is dat al een hele winst. En Rome
haakt op dit punt inderdaad niet af".
Geluisterd
Belangrijkst
Leergezag
Vier punten
Naïviteit
res.
der deugdzaamheid a
houden en dat is welli-
en aantrekkingskracht
Amerikanen. Sterker i
standaards op een hc
steund door een groeii
tieven republikeinen e
nen. Zijn morele kruis
gehad, dat een Amer
een hoog ambt dingt
moet zijn. Hoe hoog
menleving liggen hebt
Douglas Ginsburg het
Vliegangst
D
Door Jan Bouwmans
Het BEM-rapport behandelt drie zeer
belangrijke struikelblokken in de oecu
menische beweging van de mondiale
christenheid. Het zijn: doop, avond
maal/eucharistie, ambt.
Het rapport werd enkele jaren geleden
voor reactie en commentaar aangeboden
aan alle kerken van oost en west, noord
en zuid. Het Vaticaan heeft recent als
laatste in de rij zijn bevindingen aan de
commissie gerapporteerd. Over de in
houd daarvan is tot nu toe maar heel
weinig bekend geworden.
De reacties van alle kerken worden nu
diepgaand bestudeerd. In 1989 belegt
'Geloof en Kerkorde' weer een interna
tionale conferentie waarop de stellingna
men van de kerken tegen het licht gehou
den zullen worden. Dan ook wordt be
paald hoe verder gewerkt moet worden
aan het bereiken van overeenstemming
op genoemde drie punten.
Prof. Houtepen, hoogleraar aan de
Erasmusuniversiteit in Rotterdam en te
gelijk verbonden aan het Interuniversi
tair Instituut voor Missiologie en Oecu-
menica (IIMO) van de Rijksuniversiteit
Utrecht, heeft begin november het Vati
caanse antwoord pas voor het eerst on
der ogen gekregen. Zijn algemene oor
deel valt positief uit. Het antwoord
steekt kwalitatief uit boven de reacties
van bijvoorbeeld de oosters orthodoxe
kerken en sommige protestantse kerken.
Er spreekt zijns inziens toch een echte
oecumenische wil en betrokkenheid uit.
Er is met het Vaticaanse antwoord bo
vendien iets heel nieuws aan de hand,
zegt Houtepen. „Voor het eerst in de ge
schiedenis is een oecumenische tekst,
van externe huize, aan alle Bisschoppen
conferenties ter beoordeling voorgelegd.
Het officiële antwoord van het Vaticaan
is daarna op hoog niveau opgesteld, na
melijk door het Secretariaat voor de
Eenheid van kardinaal Willebrands in
samenwerking met het Secretariaat voor
de Geloofsleer van kardinaal Ratzinger.
Het is weliswaar niet te beoordelen in
hoeverre naar de Bisschoppenconferen
ties is geluisterd, want hun opvattingen
zijn niet gepubliceerd. Maar je mag aan
nemen dat naar de bisschoppen geluis
terd is."
Wat is het belang van het BEM-rap
port? Houtepen: „Als alle kerken dit
rapport over doop, eucharistie en ambt
aanvaarden, belanden de relaties tussen
de kerken op een nieuw niveau. De tekst
over de doop laat zien dat er een reële
gemeenschap bestaat tussen de verdeelde
christenen. Als men deze tekst aanvaard,
is de basis voor een reële communio een
feit. Datzelfde moet gezegd worden van
de teksten over avondmaal/eucharisitie
en over het ambt. Het is een hele belang
rijke ontwikkeling, een enorme vooruit
gang-"
In Nederland hebben de grote protes
tantse kerken en de katholieke kerk eik
aars doop al erkend. Dat heeft tot conse
quentie dat er theologisch geen weg te
rug meer is. Op grond van de dooper-
kenning alleen al zijn deze kerken tot
elkaar veroordeeld, om het zo maar eens
te zeggen. Dit feit dreigt wel eens verge
ten te worden in het hedendaagse gevoel
van oecumenische malaise.
Het Vaticaanse antwoord schaart zich
vierkant achter de 'Commissie Geloof en
Kerkorde' en haar werkwijze. Het stemt
ook volledig in met de grote lijnen van
het BEM-rapport. „Dit rapport is mis
schien wel het belangrijkste resultaat van
de oecumenische beweging tot nu toe",
zo wordt gesteld.
Op onderdelen heeft het rapport voor
het Vaticaan nog onvoldoende overeen
stemming bereikt. Men geeft de commis
sie vier punten als verder huiswerk op.
Deze punten zijn ook volgens prof. Hou
tepen voor alle kerken van gewicht. Ker
ken, zegt hij, zijn zo gewend geraakt aan
de scheiding dat hun denken over be
paalde zaken eigenlijk is vastgeroest.
Het huiswerk omvat nadere bestude
ring van het begrip 'kerk'. De verschil
lende kerken denken over zichzelf als
kerk niet hetzelfde, zien zichzelf anders.
Het kerkbegrip kleurt onmiddellijk de
opvatting over 'sacrament'; dat moet dus
ook nader bestudeerd worden.
Het derde punt is de aard en het we
zen van de Apostolische Traditie: welke
beslissingen uit het verleden behoren on
herroepelijk en onomkeerbaar te zijn en
welke niet. Bijvoorbeeld het dopen met
water en het gebruik van brood en wijn
in de eucharistie; kunnen water, brood
en wijn in andere culturen door andere
zaken vervangen worden of absoluut
niet? In sommige protestantse gemeen
ten in eigen land wordt bij het avond
maal overigens druivesap gebruikt in
plaats van wijn: uit geheelonthouder-
sprincipe. Sommige Afrikaanse kerken
zetten vraagtekens bij het gebruik van
water bij de doop.
Is het niet wijden van vrouwen ook
onherroepelijk of alleen maar een cultu-,
rele kwestie. Maar ook de vraag of voor
het overdragen van het priesterambt in
de kerk bisschoppen onontbeerlijk zijn
of niet, is een voorbeeld.
Theoloog Anton Houtepen: De Vaticaanse reactie op het onderdeel 'ambt' Is veel gunstiger dan die van de orthodoxe en
reformatorische kerken. - foto wim hendriks
Rome houdt de deur
voor vrouwen open
Het vierde punt tenslotte is een nadere
studie over het leergezag in de kerk.
„Het gaat er niet slechts om", zegt Hou
tepen, „dat er over het pausschap geen
overeenstemming is. Als we in het oecu
menische gesprek spreken over gezag
volle besluiten, dan weten we niet waar
dat gezag ligt. Is dat de Wereldraad, is
dat een synode, is dat de Congregatie
voor de Geloofsleer, is dat een algemeen
oecumenisch concilie, wat overigens niet
bestaat?"
De Vaticaanse reactie op het onder
deel 'ambt' is volgens Houtepen veel
gunstiger dan van de orthodoxe en refor
matorische kerken. De vragen die het
rapport stelt bij de kinderdoop, ontmoe
ten daarentegen veel reserve. Een serieus
probleem, hoewel oplosbaar meent Hou
tepen, blijft het vormsel als sacrament,
waaraan het Vaticaan niet alleen wil
vasthouden, maar dat men ook niet ge
lijkwaardig wil zien aan de vormen van
initiatie die de andere kerken hebben;
het doen van belijdenis bijvoorbeeld.
Op het onderdeel avondmaal/eucha
ristie maakt het Vaticaan geen verrassen
de, wel een serie aanmerkingen. Bijvoor
beeld wordt het spreken over de werke
lijke tegenwoordigheid van Christus in
de gedaanten van brood en wijn te on
duidelijk geacht.
Over de vraag of de vrouw ten princi
pale priester gewijd kan worden, blijkt in
de top van de R.K.Kerk toch meer onze
kerheid te bestaan dan het officiële en
keiharde 'nee' voorgeeft. Het katholieke
leergezag zegt zich niet vrij te achten om
het ambt voor de vrouw open te stellen.
Maar het vindt de ervaring van de ker
ken, die wel vrouwelijke ambtsdragers
kennen, een uitdaging voor zichzelf. En
dan staat er volgens prof. Houtepen een
hele cruciale opmerking: „De openheid
voor elkaar houdt de mogelijkheid in dat
de Geest tot de ene kerk kan spreken
door de inzichten van een andere kerk."
Met andere woorden, het kan wel eens
zijn, erkent het Vaticaan, dat de H.
Geest ons via de praktijk van de Angli
caanse kerk te verstaan geeft dat vrou
wen wel degelijk priester mogen zijn. Zo
als bekend heeft de Anglicana besloten
het priesterambt voor de vrouw open te
stellen, al zal het nog tot 1995 duren
voordat in de Kerk van Engeland de eer
ste vrouw feitelijk wordt gewijd. Houte
pen concludeert hieruit dat de ontwikke
ling omtrent vrouw en ambt in de Angli
caanse kerk geen terugslag zal hebben op
de relatie met Rome.
De echte, harde kern van het oecume
nisch probleem voor Rome noemt prof.
Houtepen de weigering van sommige
kerken om de 'episcopale successie' (op
eenvolging van bisschoppen door de tijd)
als absolute voorwaarde voor kerk-zijn
te aanvaarden. Zonder bisschop kan
kerk in de r.k. visie niet bestaan en zon
der bisschop kan ook het ambt in de
kerk niet geldig worden overgedragen
aan volgende generaties.
Heeft prof. Houtepen geen punt van
kritiek op het Vaticaanse antwoord? „Ja
wel", zegt hij, „maar dat komt echt op de
tweede plaats en die kritiek heb ik tegen
alle kerken. Wij hadden de kerken name
lijk ook gevraagd wat de feitelijke over
eenstemming, zoals in het BEM-rapport
beschreven, voor elke kerk afzonderlijk
concreet betekent. Welke consequej
men voor daadwerkelijke veranderii
in de eigen kerk eruit zou trekken,
vraag hebben alle kerken g
Men zit blijkbaar nog te vast aajl
eigen zekerheden en traditie. De houil
'elke andere kerk moet worden aU
zijn' tref je bij vele kerken aan. Ookl
de R.K.Kerk. Dat vind ik teleurstel!.
Te meer omdat in het BEM-rappor|
studies van de afgelopen 50 jaar bil
zijn gebracht."
'Geloof en Kerkorde' (Faith and
der) werd in 1927 opgericht. In j
werd het gekoppeld aan de Wereldf
van Kerken. In 1967 zijn daar twaal]
tholieke theologen bijgekomen, die 4
het Vaticaan worden benoemd.
Houtepen vertelt dat al vanaf 1927 bi
probeerd om de kerkelijke beleidsm
met theologische argumenten te ovej
gen dat verandering van beleid 1
Verandering van beleid als consequt
van feitelijk groeiende en gegroeide»
eenstemming onder theologen en fJ
volk en niet omgekeerd.
De rol en de functie van de commissi
nu om de kerken het doel van en de .f
naar de eenheid voor ogen te houden,
commissie hanteert daarvoor een 1
gramma van vier punten waarop
eenstemming tot stand moet komen. H
is een gemeenschappelijke geloofsl*
denis, overeenstemming over sacrai
ten, overeenstemming over de grote j
nen van christelijk levensgedrag ofwell
ethiek en de houding tegenover de g
levens- en samenlevingsvragen, om
linge erkenning tenslotte van elk
structuren inzake kerkelijk ambt, kei
lijk beraad en kerkelijk beleid.
Houtepen: Als we het op deze 1
terrreinen eens worden, zijn de bela
rijkste barrières voor eenheid tussen j
wel oost (orthodoxe kerken) en westij
tussen Rome en Reformatie van j
baan. We zijn als commissie ook
gevorderd wat betreft een gemeenscli
pelijke geloofbelijdenis. Op de
blee van de Wereldraad van Kerken j
1991 hopen we daarover concrete v»
stellen te doen. Maar door te beg
met doop, eucharistie en ambt neeml
een besluit over de volgorde. Je beg:
aan de kerkelijke kant; de kant dieJ
maken heeft met uitdrukkeingsvo
van kerkelijk leven (sacramenten), kei
lijk beraad en -beleid."
„Er wordt ons wel tegengeworpen:
er soms geen belangrijkere vragen zijnd
de wereld van vandaag; bijvoorbeeld!
vragen van de derde wereld, de kerk 11
de armen en de dialoog tussen de go
diensten. Maar bij doop en euct
gaat het om het hart van de kerk enb
het ambt om de gemeenschapsstruc
van de kerk. Wij zijn ervan overtuigd!
het hierbij niet om louter binnenkei
lijke zaken gaat. Dé rode draad door!
geheel is 'gemeenschap'. Als we er 1
christelijke kerken in zouden slagen 1
wereldwijde gemeenschapsstructuur
stand te brengen, dan bewijzen we
hele wereld daar een dienst mee. Dan li l
ten we zien dat het mogelijk is. Gelooll
belijdenis, sacramenten, ambtelijke iel
ding, zedelijke normen en waarden rel
men echter één groot geheel
het christelijke volk zich onderschei!
van anderen. Daarin ligt de identta
waardoor het pure binnenkerkelijk
wordt overstegen."
VERVOLG VAN WEEKEND 1
Tweede vraag: Als Terneuzen altijd in
'kuubs' heeft gerekend, hoe komt u dan
aan die 40 vaten? Het antwoord is ont
hullend. Huigh: „Op basis van intern
onderzoek ben ik in tussentijd tot de
conclusie gekomen dat het er meer moe
ten zijn". Vraag: Meer? Huigh: „Ja
meer, dan honderd. Ik heb altijd ge
dacht, dat die vaten die ik toen terugge-
sturd heb alles was, maar dat is niet zo.
In de periode maart, april, mei, juni
moeten er meer vaten gestort zijn. Hoe
veel meer weet ik niet." Vraag: 666 mis
schien? Huigh: „Waar dat aantal van
daan komt weet ik niet".
De Zeeuwsvlaamse bodem kan nog veel
verassingen bieden. Ondertussen voelt
de Terneuzense politiek er weinig voor
om het perspectief op de eigen indu
striële historie wat aan te passen en ant
woorden te zoeken. Na de activiteiten
van het 'linkse' raadslid Van Himme
hebben de fracties slechts gezamenlijk de
hoop uitgesproken dat er nu iets met de
nu bekende gegevens zal gebeuren. De
enige die actie heeft ondernomen is het
PvdA-raadslid Ton de Bruijn. Nu is De
Bruijn in het dagelijks leven hoofd ecolo
gie bij Dow Chemical. Hij is naar eigen
zeggen 'als privé-persoon' op de lokaties
gaan kijken.
Opmerkelijk is dat Dow Chemical in
het personeelsblad aandacht besteedt
aan een omstreden zaak als 'De vaten-
kwestie'. Dat kan duiden op een volwas
sen journalistieke aanpak, maar ook op
een voorschot op de eigen verantwoorde
lijkheid, want zo schrijft het blad: „Dow
sluit niet uit, dat op diverse plaatsen in
Zeeuwsch-Vlaanderen vaten liggen die
van haar afkomstig zijn". Dow-zegsman
Harry Spaas in een toepasselijke beeld
spraak: „Wat we per se niet willen is
onze kop in het zand steken. 25 Jaar ge
leden was de verwerking van afval nu
eenmaal minder gestructureerd. Het had
minder onze aandacht en onttrok zich in
feite aan onze waarneming".
Het begraven verleden van de industriële
groei wordt in Zeeuwsch-Vlaanderen af
gedekt met collectieve naïviteit: „We
wisten niet wat we deden, dus wat heb
ben we fout gedaan!".
P
DoorJo Wijnen
Toen president Ronald Reagan in
het Wttte Huis betrad, was hij de e<
gescheiden president in de geschiec
van de VS. Met zijn vier kinderen I
hij er een niet geheel vlekkeloze r
op na. Hij zag vrijwel nooit een kerl
binnen en zijn medewerkers troffen
nimmer in gebed verzonken aan.
werd Reagan president omdat
Amerikanen een programma van s
i sexuele moraliteit, onthouding, bi
hulp, verplicht schoolgebed, sterke
treden tegen criminaliteit en onvei
anti-communisme voorhield. Krac
standpunten tegen abortus, porno;
en sexuele voorlichting aan kin
markeerden dat programma.
Reagan presenteerde zich in dal
zicht volstrekt anders dan zijn vooi
ger Jimmy Carter die een uiterst vi
christen was, een deugdzaam leven
de, veel bad en die - zelfs tijdens
presidentschap - zijn lessen aan een
dagsschool onverdroten voortzette
brave Carter ondernam evenwel niej
gen abortus en zette zich zelfs nl
voor het verplichte schoolgebed.
De lijst van 'gevallen' politici in
wordt steeds langer. Gary Hart
kansloos voor het presidentschap
hij de nacht had doorgebracht mi
andere dame dan zijn echtgenote,
had plagiaat gepleegd. En de door
gan zelf naar voren geschoven kand
voor het Hooggerechtshof - Do
Ginsburg had jaren geleden soft'
gebruikt.
Mijn vliegangst is
aanzienlijk, maar
toch weer niet zo
groot dat ik met een ertsboot
via Stavanger, Bristol en Lissa
bon naar Rio zou afreizen om
daar een zojuist verworven er
fenis (landerijen, zware indu
strie, enkele casino's) te gaan
bezien. Ik zou me naar Schip
hol spoeden en mezelf door
toepassing van een soort eigen-
bouw-yoga in een toestand van
dof fatalisme brengen. In die
toestand vlieg ik, ga ik naar de
tandarts en zal ik, wanneer de
ongelukkige omstandigheid
zich ooit zou voordoen, het
wreed schavot betreden. In
doffe staat, maar waardig.
Ik kan aardig meevoelen met
Willem van Hanegem, de gou
den voetballer van weleer, die
aan een zo hevige vliegfobie
lijdt, dat hij met geen stok in
een vliegtuig is te krijgen. Hij
behoort tot de klasse vliegvre-
zenden die onder bescherm
heerschap staat van B.A. Barra-
cus, de met edelmetaal besla
gen geweldenaar van 'The A-
Team' die slinks moet worden
verdoofd vooraleer hij het
luchtruim kan kiezen. Ik spreek
zelf bij voorkeur over het Bar-
racus-syndroom, in plaats van
vliegangst, al was het alleen
maar omdat het gemakkelijker
is op grond van het Barracus-
syndroom de toewijding en de
genegenheid van een stewar
dess te claimen dan met platte
angst.
Willem, je staat niet alleen.
Zo'n twintig procent van de
mensheid vliegt voor geen
goud, zelfs niet om een verloren
kind na dertig jaar in de armen
te sluiten of de sleutel naar de
mijnen van koning Salomon in
ontvangst te nemen. En ze heb
ben er doorgaans wel een goede
reden voor. Mijn eigen Barra-
cus-aandoening is uitgebroken
in mijn elfde levensjaar, op een
zeer hete zomerdag. Ik nam
deel aan sportwedstrijden op
de terreinen van een voetbal
vereniging die 'de Valkeniers'
heette, zodat ik altijd aan
schildknapen en pages moest
denken als ik daar langsliep. Ik
meen me te herinneren dat de
clubkleuren blauw en geel wa
ren.
Hoe dan ook, ik zal de naam
Valkeniers tot in eeuwigheid
met gepaste haat indachtig blij
ven. Tijens een hindernis-race
ben ik op deze boosaardige
plek gevangen onder een groot
tentzeil. Daaronder rondbolde-
rend als een razend geworden
rat, tot mekkerend vermaak der
vuige omstanders, bereikte ik
de voorportalen van de waan
zin. Net op tijd tunnelde ik me
een weg naar de vrijheid, an
ders hadden ze me kunnen
heenleiden naar een van de
toen zo gevreesde psychiatri
sche instellingen, waaruit men
zelden werd ontslagen.
Dat hoefde gelukkig niet,
maar ik heb er wel een fobie
aan overgehouden. Claustrofo
bie. Hoogtevrees had ik al en
watervrees in lichte mate. De
combinatie levert een krachtige
vorm van het Barracus-syn-
droom op, dat ik slechts met
leeuwenmoed kan temmen.
Willem van Hanegem moet nog
leren welke samengestelde of
aan elkaar gelaste fobieën zijn
vliegangst bepalen. Tien jaar
geleden had je daar een twee-
weekse cursus voor, die 'Blij
dat ik vlieg' heette en die, tegen
een honorarium van 1500,-,
door twee lieve psychologen
werd gegeven. De KLM staat
eigenlijk alleen maar achter de
behandeling van het Barracus-
syndroom zoals die wordt toe
gepast door dr. Vrolijk, die ver
bonden is aan de faculteit der
gedragswetenschappen aan de
Vrije Universiteit te Amster
dam. Afdeling Conflictuologie,
Willem. Als arbeidsgeschfkt-
heidsbevorderende maatregel
Volgens mr. C.J. Meijler, secrttt
van de Zeeuwse Milieuraad zijn i
lijke overtredingen van de hinderwel J
verjaard. Strafrechtelijke vervolgd
dus weinig zin te hebben. Bij de pro»
tie staat nu het milieubelang voorop. I
vraag is alleen: wie gaat er betalen;»
gemeente, de vervoerders of de afzenda
Van deze drie is de afzender ongetwijf»
het meest kredietwaardig. Dat de f
ook in die richting neigt, bewijst het prol
ces tegen Shell Rotterdam naar i
ding van het Shell-gif in de bodem vi
het dorp Gouderak; afgraafkosten 4
miljoen. In een tussenvonnis
rechter bepaald dat er 20, 30 j
den ook sprake was van een in acht I
nemen 'zorgvuldigheidsnorm'. Desk#l
digen moeten nu onderzoeken of
norm in acht is genomen.
En de vaten? Ze liggen er nog s
Op de stortplaats in de KoudepoW»
heeft de provincie tolueen en het kantel
verwekkende benzeen 'aangeboorfl
Daar grazen nu koeien en één roodWf
stier. Op de stortplaats bij Othene Wl
de gemeente een woonwagencentrum p|
pland. In de Kleine Huissenspo»
glimt boven de 40, 75 of 666 vaten b
versgeploegde land. Het grote graven Nl
gint volgende week.
hoeft zo'n behandeling je m»1
het hemd van het lijf te kost® I
Niet langer in doodsnood
het luchtruim hoef je niet m®' I
onder te duiken wanneer I
maten gaan voetballen in Li
of Verona. Mijn geval is
schien wat minder gemakke lij'
te genezen. De fobieën zuil®
de conflictuologen wel aankun-
nen, maar als ik een dag vaJ
huis ben krijg ik angstvisioen®
dat de tent door inbrekers nn>
verhuiswagens wordt leef
haald. Het gevreesde Dagob®1 j
Duck-syndroom.
ri Amerika is het r
van een stickie genoeg om
einde te maken aan een glan:
openbare carrière. In Nederlan
chen wij hierom. In Frankrijk is
mier Chirac populair omdat hij
rokkenjager is, in de VS kosi
Gary Hart de kop. In Engeland i
gen voor het parlement doodz»
nummer één, in Frankrijk en
denkt de kiezer dat politici altij<
gen en gaat over tot de orde vê
dag. in België bewondert mer
politicus die kans ziet zich te
ken, in Nederland vliegt Harry
den Bergh eruit. Enzovoort, e
verder, 's Lands wijs, 's lands
ten rondje door Europa.
Van onze correspondenten
In België is betrokkenheid bij gr'
nanciële malversaties, zwendel of
eerder een punt in het vóórdeel v;
Politicus dan een stok om hem mi
het erf te slaan.
Een man als Paul vanden Boey
°°it munster van financiën, was en
ren geleden hoofdpersoon in een ei
v eesfraude. Hij is daarvoor zelfs v
eeld. Maar dit is geen enkele bt
voor de man om te dingen naar d
