IE STEM
e
DOW SLUIT NIET UIT,
DAT OP DIVERSE
PLAATSEN
NOG VATEN LIGGEN
omlijn
iels
>m-Zn."
ïs veilinghal
ïrvan 9-17 u.
0.322.99
ZATERDAG -J
ip in service
fgen
Imsterdam is gebouwd op palen,
naar Zeeuwsch-Vlaanderen lijkt gefundeerd op vaten.
Chemisch afval, giftig afval of allebei? Veel betrokke
nen zwijgen. Geheugenverlies is voorlopig de enig
Ontoonbare kwaal. Een verleden van welvaart zorge
loos begraven in veedrinkputten, kreken en oude
Jstortplaatsen. Er is sprake van 1200 vaten, 1500 va
llen. Hoeveel precies? Niemand die het weet. Van wie
jkwam het, wie heeft het er gebracht en wie betaalt het
[opruimen? Is de gemeente Terneuzen echt zo on
schuldig en wat is de rol van de vrije jongens, de parti
culiere vuilverwerkers? De Zeeuwse gedeputeerde
Creet de Vries wil een einde maken aan de onzeker
heid en de verwarring. Zij zoekt antwoorden; De Stem
[ook. Een poging tot een reconstructie. En tijdens die
hoging onthult de directeur openbare werken plotse
ling: „Ik heb het niet geweten, maar het moeten er
[meergeweest zijn, meer dan honderd".
prijskaarting
palingkaarting
schieting
vleeskaarting
Bingo
Disney Tours
Vleeskaarting
Vleeskaarting
De Val
Contractueel
Likken
Milieubesef
Niet vervuild
Anonieme tip
Zwijgen
Inhoud
A
v.m. de St. Nicolaas
goedkoop uw post
riten. Antiekhandel
380 KA Vlissingen.t
>or deze gezellige
8n, 01640-35916.
Zaterdag 14 novamb#
Café Ons Vermaak
en Evelien te
iarde, 100,- S"
nv. 20.00 uur, insch
n 19.30 uur.
Zaterdag 14 novemb#
iden jokeren, 20 k
waarborgd, aanv. 1'
gr, bij Rudy en Sonja
alsoorden.
Zondag 15 novemnb*
Th.de Block Heik*
atis 25,-, begin 14.30*
Zaterdag 14 novemb#
0 kilo gewaarW
anv. 20 u. Café de 4 Jf
etijden, Lamswaaroe
at. 14 nov. om 11
ifé Sleepbootje, Dorp»
i 9, Kieldrecht (B).
aat naar de welWkJ
.erstmarkt in Düs»
>p zat. 19 dec., prij|I
>.p. Opg. inl. J. v
er, tel. 01150-30477 f»
het gehele weekf
londag 15 novemb#
afè den Ouden Arem
t. Jansteen.
4.00 uur. Inleg f
op 2 prijs.
2
a. 14 nov. 1 op
lieg f 5,-. Inschr. i'
anv. 20.00 u. Cats
'on, Koewacht-
Door Paul de Schipper
„Op het land in de Kleine Huissenspol-
'er. Daar liggen ze. Ik kan je er zo naar
I toebrengen. Ik heb ze daar gezien, open
[en bloot. Sommige waren open gebar-
I sten. D'r zat van dat witte spul in, een
Isoort poeder. Hoeveel? Nee, dat weet ik
■echt niet". Piet Remijnsen, oud-PvdA-
liaadslid van de gemeente Terneuzen is
zeker van z'n zaak als hij praat over va
llen met chemisch afval in de Kleine
IHuissenspolder bij Terneuzen.
Aan het begin van de jaren '60 is op
de vuilverwerking in Zeeuwsch-Vlaande
ren alleen de uit de 19e eeuw daterende
hinderwet van toepassing. Negentig pro-
tenl van de stortplaatsen wordt gedekt
door de bepaling dat er 'geen gevaar,
schade of hinder' mag optreden. Van mi
lieuregels is nog geen sprake. Die zullen
pasop 1 november 1981 wettelijk wor
den.
In 1963, begint de Amerikaanse multi
national Dow Chemical met de bouw
van de eerste fabrieken in de Nieuw-
Neuzenpolder, westelijk van Terneuzen.
De gemeentelijke stortplaats is dan bijna
vol. Die stortplaats ligt noordelijk van de
Reuzenhoekse dijk, even voorbij het
buurtschap Othene.
Op een goeie dag belt Dow-baas Laar
man naar Will, het hoofd openbare wer
ken Terneuzen, met de mededeling: „We
kunnen ons afval en het puin van de
bouw niet kwijt". Will adviseert Laar
man: „Onze stortplaats is zowat vol. Bel
maar naar een vuilverwerker". De firma
Tollenaar is een van de particuliere vuil
verwerkers in Zeeuwsch-Vlaanderen.
hoor het bedrijf begint na dat tele
foontje een langdurige relatie tussen
Dow Chemical en de particuliere vuil
verwerkers.
Maar Laarman leurt met puin en af
val. Landbouwer Dees uit Hoek wordt
'en behoeve van de nieuwe fabriek ontei
gend, „Een van de eerste dingen die
Laarman me vroeg was: heb je niet er
gens een putje?", herinnert hij zich.
Plastics-fabrikant Dow Chemical
bouwt fabrieken voor de produktie van
glycolen, polyglycolen, polystyreen, ami
nes en propyleenoxide. In 1966 komt een
ethyleenoxide-fabriek gereed.
|*n van de eerste stortpunten voor
"w-afval is een kreek achter het buurt
schap De Val in de Kleine Huissenspol-
er, oostelijk van Terneuzen. Het storten
&nt er in de jaren 1963-1964. Het land
fn e kreek zijn eigendom van de land
bouwer Dieleman.
De z°mer van 1965 is gloeiend heet. In
v Nieuw-N'euzenpolder bouwt Dow
emtcal ^ehrelf een toekomst in kunst-
°l. De scheikundig hooggeschoolde
nemers van het bedrijf overtreffen
rre de chemische kennis op de Zeeuws-
aamse gemeentehuizen. De vuiltrans-
P r eurs weten al evenmin wat ze precies
rvoeren. Boeren smeren van Dow af-
leerachtige afvalprodukten op
i Nederland dag en n#
97, 5003 DB Tilburg
i ren stallen. Zeeuwsch-Vlamingen
b],,,Cren n huizen met 'roofmate', het
I)'f''"iuIS,rnerk polystyreenschuim van
om hemical. Boeren gebruiken het
.„p ^ard^ppelk°e]cellen mee te bou-
v, at Dow je biedt dat koop je niet,
hee' het m die dagen.
---
hun C'la"^eurs die afval rijden, wassen
en in chemicaliën waarvan ze
zich nog herinneren „dat de meest gore
troep ermee van je vingers ging. Dat spul
dat ze in de kop van de kreek smeten,
kwam van de amines. Het was prima,
want als je je handen er mee waste, dan
ging alles er schoon af. De gemeente wist
dat. Ze zeiden alleen: Zorg dat je het bij
gelegenheid afdekt".
Gerrit Christiaanse is sinds oktober 1968
hinderwetambtenaar bij de gemeente
Terneuzen. Christiaanse: „De afvoer was
contractueel geregeld tussen bedrijven
en vervoerders. Net als overal in Neder
land werd hier gewoon op boerenerven
gestort".
Je mocht er dus ook vaten met rom
mel storten? Christiaanse: „Je kon er op
gooien wat je wou, want wat was che
misch afval? Dat is pas bepaald in de
wet Chemische Afvalstoffen van begin
jaren '80".
Volgens Christiaanse heeft de ge
meente Terneuzen na 1966 nooit meer
chemisch afval op haar stortplaatsen ge
accepteerd: „In dat jaar liet de Club van
Rome een noodkreet horen wat betreft
het milieu. Daarna zijn er geen chemica
liën meer gestort. Dat weten we perti
nent zeker".
In Hoek bevindt zich in die jaren een
stortplaats aan de noordelijke uitloper
van de kreek, bij het gehucht Boeregat.
De verschillende particuliere vuilver-
voerders storten daar de hele week door
het afval van Dow Chemical. Het is voor
hen een makkie. Ze rijden van het Dow-
terrein af, hoeven slechts één openbare
weg over te steken om vervolgens over
een stukje verhard weiland de kreek te
bereiken en te lossen. Iedereen weet dat
het gebeurt, ook de toenmalige gemeente
Hoek. Gemeentesecretaris Dregmans
schiet op een goeie dag de vuilverwerkers
aan en zegt: „Mannen, je maakt het toch
niet te bont, hè. En denk erom: als je het
maar afdekt!"
Een van de vuilverwerkers van des
tijds: „Vuil storten kost nu, denk ik,
twintig gulden per ton, maar in die da
gen kreeg je van een boer een fles cognac
toe als je z'n put dicht smeet".
In die jaren fungeert mevrouw ir. Laan
broek als inspectrice Volksgezondheid in
Zeeland. Op een dag maakt ze haar
ronde door Zeeuwsch-Vlaanderen. Ze
ziet hoe er ook vaten worden gestort.
Om te demonstreren dat er in die vaten
gewoon afval zit, steekt Dow-baas H.J.
Laarman een vinger in het goedje en likt
er vervolgens aan. „Mjnmm, da's geen
vergif' zegt hij.
Laarman woont nu in Renesse. Herin
nerd aan het voorval zegt hij: „Kan
best". Laarman is gepensioneerd en leeft
lekker van z'n centjes, zoals hijzelf zegt.
„Ik ben 72 en ik word al een beetje se
niel, maar ik weet nog wel dat destijds
niet alles zo perfect georganiseerd was.
Elke Dow-fabriek regelde z'n eigen afval.
Dat ging overal naar toe. Iedereen wist
dat. Noch de overheid noch de industrie
realiseerde zich wat er gebeurde. Dat we
het zo deden was vroeger heel gewoon
jongeman. Al dat gesakker over die gif
tigheid. Je mag er wel over praten, maar
praat er dan met verstand over".
Tijdens de opbouwperiode van Dow
Chemical en direct daarna fungeert ir. A.
Doorgeroeste vaten In een uitloper van de achterste kreek nabij Boerengat.
- FOTO DE STEM COR J. DE BOER
'Ze zwijgen dat ze zweten'
Krijgsman als afdelingschef op de sty-
reen-fabriek. Ook hij regelt het afvalpro
bleem met de vuilvervoerders. Anno
1987 is Krijgsman nogal stug als hem
naar het onderwerp gevraagd wordt.
Niet zo verwonderlijk, want hij is inmid
dels hoofd van de afdeling milieuzaken
bij provinciale waterstaat in Zeeland. En
dat is de instantie die straks in Zeeuws-
vlaamse bodem op zoek moet naar het
afval van destijds. Het is ook de instantie
die in de jaren '60 de gemeente-stort
plaatsen behoorde te controleren. Krijgs
man: „Vaten afgevoerd? Het is allemaal
zo vaag. Afval van de styreen-plant? Het
is eenentwintig jaar geleden".
De jaren '70, een toenemend milieubesef.
Het chemisch afval uit de wilde groeija-
ren rust vredig in de Zeeuwsvlaamse bo
dem. In de regio vliegen particuliere
vuilverwerkers en de gemeenten elkaar
politiek in de haren. Achtergrond van
die, soms zeer persoonlijke strijd, is het
standpunt van Terneuzen dat de afval
verwerking in principe een overheidstaak
is. Het resultaat van die strijd: veel oud
zeer en nog steeds functionerende parti
culiere stortplaatsen.
Hoe zit het nu verder met de vaten?
Op 8 april 1980 de ontdekking van Lek-
kerkerk: benzeendampen onder wonin
gen. Onderzoek leert dat sloten in het
terrein zijn volgestort met afval uit de
Botlek. De vuilverwerkers loosden hun
'bouwafval' liever in een sloot dan bij de
Afvalverwerking Rijnmond. Verwerking
van een container chemisch afval kostte
toen al 600 gulden.
Eind mei 1980 belt landbouwer Jan
Dieleman naar de gemeente Terneuzen
en vertelt dat er op zijn land in de Kleine
Huissenspolder, de vroegere gemeente
stortplaats, vaten met Dow-afval liggen.
Het PvdA-raadslid Piet Remijnsen kan
dat uit eigen waarneming beamen. Di
recteur J.J. Huigh van openbare werken
laat weten dat er op gemeente-stortplaat
sen beslist geen chemisch afval is gestort,
maar hij moet die uitspraak binnen een
maand herzien.
Op 2 juli 1980 verklaart drs. R. Barbé,
nu gedeputeerde, maar dan nog wethou
der, dat een uitgebreid onderzoek heeft
uitgewezen dat het oppervlaktewater in
de Kleine Huissenspolder bij Zaamslag
niet verontreinigd is. Uit het onderzoek
is wel gebleken dat er zich ter plaatse 40
vaten met afval afkomstig van Dow Che
mical bevinden. Hoe dat aantal in de we
reld komt is onduidelijk. Huigh beroept
zich op „een bonnenadministratie".
Het 'uitgebreide onderzoek' van de ge
meente bestaat uit een verzoek aan Dow
Chemical om de vuilnisboekhouding er
op na te slaan: de geheugens van de su-
perintendants, de afdelingschefs. Het
concern concludeert dat het moet gaan
om vaten gevuld met 'onschuldig polys
tyreen'. Huigh stelt nu, tot stomme ver
bazing van Remijnsen, dat uit het jaar
verslag 1966 van de dienst openbare wer
ken blijkt dat er wel enkele honderden
vaten met 'ongevaarlijk spul' zijn aange
boden, maar dat die 'om storttechnische
redenen' niet zijn geaccepteerd. De 40
waar Barbé over spreekt, zouden zich op
een diepte van zes tot tien meter moeten
bevinden.
Het raadslid Remijnsen heeft dan al
vernomen dat het om vaten gaat die ge
stort zijn door de firma Tollenaar, met
vergunning van de gemeente Terneuzen!
Volgens Barbé is het niet nodig om
grondboringen te verrichten. De plaatse
lijke salamanderpopulatie kan in vrede
verder leven, maar hoe het de wormen
vergaat, blijft een vraag.
De gemeente Terneuzen stelt dus vast
dat de Kleine Huissenspolder niet is ver
ontreinigd. B en W zien zien geen reden
om maatregelen te nemen. B en W in een
brief aan de raad: „Van waarneembare
milieuschade is op dit moment geen
sprake".
En wethouder Barbé die zelf ook in de
jaren '60 z'n carrière begon bij Dow
Chemical: „We zijn tegenwoordig over
gevoelig voor dit soort zaken. Uit onder
zoek is vast komen te staan dat er geen
vervuiling is opgetreden en daar moeten
we ons bij neerleggen".
Februari 1986. Bij de gemeente Terneu
zen komt een anonieme tip binnen dat er
bij een boerderij aan de Langeweg in
Hoek vaten met chemicaliën zouden lig
gen. Nader onderzoek leert dat om gif
tige styreenteer gaat, afval van de sty-
reenproduktie zoals Dow Chemical die
in de beginjaren toepaste. Bij graafwerk
komen uit een oude drinkput 75 vaten
van 200 liter tevoorschijn. Het Terneu-
zense raadslid André van Himme (Links
Perspectief) deelt mee dat hij over gege
vens beschikt waaruit blijkt dat er bin
nen de gemeente Terneuzen totaal 1500
vaten in de grond gestopt zijn op vijf
verschillende Iokaties. De politiek rea
geert niet. Dow Chemical ontfermt zich
over de 75 vaten en betaalt de kosten
van deze industriële archeologie.
Weer blijft het anderhalf jaar stil. Be
gin oktober 1987. Bij André van Himme
valt een anonieme brief in de bus voor
zien van kaartjes. De brief maakt mel
ding van nog eens 100 vaten in een oude
drinkput bij Hoek. In de kreek bij Boere
gat, een paar honderd meter van het
DoW-terrein zouden 200 vaten liggen, in
de oude drinkput van boer De Kraker
50, bij Othene 124. En in de Kleine
Huissenspolder staat op het land van
boer Jan Dieleman bij een kruisje het cij
fer 666. Een intrigerend cijfer.
Aardig is de positie van de directeur
Huigh van openbare werken, een man
naar wie verschillende vingers verwijtend
wijzen. Volgens ooggetuigen is Huigh er
destijds bij geweest toen er in de Kleine
Huissenspolder vaten van Dow Chemi
cal werden gedumpt. „Klopt", zegt
Huigh, „dat moet in '66 geweest zijn.
Geen grote partij hoor. D'r was toestem
ming voor 75 vaten, maar Tollenaar, de
transporteur kwam met veel meer. Die
heb ik terug gestuurd. Wat er in zat weet
ik niet. Ik lette alleen op het aantal.
Waar ze naar toegegaan zijn weet ik ook
niet".
Een chauffeur van een van de wagens
herinnert zich: „Huigh stond met z'n ar
men te zwaaien: Ik heb er genoeg, ik heb
er genoeg. Dat-ie wagens heeft terugge
stuurd klopt, maar hij slaat een stukje
over. Hij vergeet dat ie er veel meer heeft
laten storten. Dat zegt-ie niet. Ze zwijgen
daar dat ze zweten". En de Temeuzenaar
Levien van Kerkvoorde, destijds puin-
vervoerder, zegt: „De Kleine Huissen
spolder was een gemeentelijke stort
plaats. Daar mocht je komen als je wou
en het kostte niks".
Volgens Huigh was er na 1 maart 1966
gemeentelijk toezicht op de bewuste
stortplaats en werden er toen ook leges
geheven.
Landbouwer Dieleman weet nog hoe
de dienst gemeentewerken over de vaten
bulldozerde. Ongerust is hij er niet om.
Hij verbouwt tarwe en bieten op de ak
ker, al jaren. „Had ik toch al lang dood
moeten zijn", zegt hij nuchter.
„Het feit datje gezond,blijft als er sty
reen in de grond zit is geen graadmeter",
zegt drs. Lucas Reijnders van de Stich
ting Natuur en Milieu. „Styreen en het
afvalprodukt styreenteer bevat benzeen.
Het kan in het gras komen. De effecten
bij consumptie zijn verminderde afweer
tegen ziekten en versnelde aderverkal
king".
Het is Huigh die In de commissie-ver
gadering van 1980 als eerste spreekt over
ongeveer 40 vaten. De directeur open
bare werken nu: „Die aantallen moet je
met een korreltje zout nemen, maar het
zijn er in ieder geval minder dan 100 ge
weest. Het teveel heb ik teruggestuurd".
Kijkend op het kaartje bij de anonieme
brief zegt hij: „666, dat is geteld, hè,
maar wij telden geen vaten. We reken
den per kuub afval".
Vraag: Wie heeft de vaten geteld: af
zender Dow Chemical of de vervoerder
Tollenaar? „Goeie vraag. De vervoerders
reden overal naar toe. Waarheen wisten
we niet en dat wilden we ook niet we
ten", aldus Huigh.
Waar die andere vaten naar toe g
gaan zijn weet niemand. Barbé op 12
juni 1980: „Dow onderzoekt waar de
overige vaten gestort zijn". Het resultaat
van dit onderzoek is nooit bekend ge
worden.
Wethouder Barbé noemde destijds de
vaten in de Kleine Huissenspolder „on
gevaarlijk". Hij wist toen niet en weet nu
nog niet wat er in die vaten zat. Gaat het
om styreenteer zoals bij de opgraving in
1986 in Hoek dan is er duidelijk sprake
van giftige stoffen. Bovendien beroept
Barbé zich in de bewuste commissie-ver
gadering op het jaarverslag 1966 van de
dienst openbare werken. Daarin zou
sprake zijn van het aanbieden van 'enige
honderden vaten'. Moeten we dat ook
met een korreltje zout nemen? Zeven
jaar later haalt Huigh het jaarverslag
desgevraagd tevoorschijn. Het hoofd
stukje 'vuilverwerking' telt slechts zes re
gels. Er is geen sprake van vaten, want
openbare werken Terneuzen rekent al
leen in kubieke meters. En in 1966 is er
5700 kubieke meter bedrijfsvuil ver
werkt.
Resten er twee belangrijke vragen:
Ten eerste, hoe zit het met die bonnen
administratie? Huigh gebeld. Zijn reac
tie: „Die administratie is er nog, vanaf 1
maart '66. Via die administratie kunnen
we de vervoerders altijd terugvinden".
ZIE VERDER WEEKEND 2
