CENT
lAT
lNK!
SOVJETBURGERS
GELOVEN NIET
IEER IN WONDEREN
De 70-jarige revolutie
Filiaal van de
in Gent
■100 Bedrijfs-
rale. Een
.en beter
Videsamen-
<elijkt.
ïnde keus.
Ijkheden. 0m
imz'n
le faciliteiten,
imunicatie
in Sas van
|n hoopt
jmmunicatie-
Dsitieve
inen leveren.
n november is het 70 jaar geleden dat
i bolsjewieken in Rusland de macht grepen en het
nd omdoopten in de Sovjetunie. De bolsjewieken
adden 70 jaar geleden het plan om de feodale maat-
fiappij van het tsarenregiem om te vormen tot een
icialistische modelstaat. Dat plan werd" met harde
and gestalte gegeven. De Sovjet-autoriteiten hebben
door de jaren heen alles aan gedaan om de com-
unistische heilstaat te bereiken. Enerzijds heeft dat
jnderdduizenden mensen het leven gekost, ander-
ds heeft de Sovjetunie wel degelijk opmerkelijke
estaties geleverd. Verslaggever Leo van Vlijmen
ng in de Sovjetunie kijken hoe ver de Russen nu, na
jaar revolutie, gevorderd zijn met de verwezelijking
jnhun idealen. Een deel van zijn bevindingen treft u
jdeze pagina aan. Volgende week plaatsen we op
Stem Achtergrond de rest van zijn artikelen.
Punk
Werken
Chroestjov
Macht
Warenhuis
'Rode Dior'
Weinig vertrouwen
I
Door Leo van Vlijmen
Rode Plein ligt er bij alsof er sinds
sins dood, bijna 63 jaar geleden, niets
veranderd. De twee soldaten van de
nacht bij het mausoleum zien er nog
uit alsof ze zijn weggedragen uit
wassenbeeldenmuseum. Een tiental
lopende milities behoeft niet eens
ie letten of iemand de op alle hoeken
het enorme plein staande bordjes
[erboden te roken' negeert. Er is wijd
zijd niemand te bekennen die aan-
Ite maakt om te gaan demonstreren.
[Me hier op deze zondagmiddag naar-
komen zijn brave jonge vaders die,
voor het mausoleum hun zoontjes
fluistertoon iets over Lenin vertellen,
verliefde paartjes die, elkaar wijzend
de keurig tegen Lenins laatste rust-
its opgestapelde verse bloemenkran-
eveneens met gedempte stem praten.
:t is een plaats van heilige wijding. En
iven dit alles al bijna zeventig jaar lang
rode vlaggen op het Kremlin-paleis,
het gigantische Congresgebouw en op
behuizing van de voormalige Senaat,
nu de Sovjetregering zetelt.
Ruim tweeëneenhalf jaar geleden, op
ijskoude februaridag, stonden we
ook en Viktor, mijn begeleider, in
duffel van herkenbare Sovjet-makelij
token, vertelde mistroostig dat er nog
eds geen enkel perspectief was. Twee
eken later overleed Konstantin Tsjer-
inko en werd Michail Gorbatsjov de
leuwe partijleider.
Viktor draagt nu degelijke jeans („ge-
Acht voor honderd roebel, in het Zjda-
ov-warenhuis"), maar hij is nog onver-
inderd pessimistisch. „Als je pere-
roika zoekt moet je daar zijn." Hij wijst
in de richting van de Kremlin-
roir, waarachter hij ergens de werkka-
'er van Gorbatsjov vermoedt. „Wij
•yjetburgers merken er nog niets van."
piktor lijkt echter zijn eigen ongelijk te
illen bewijzen, want de volgende dagen
sleept hij me in alle richtingen door
Moskou om te laten zien hoezeer de Sov
jet-metropool veranderd is.
Maandagochtend lopen we door de
Arbatstraat, Moskous eerste voetgan
gersdomein met alcohol-vrije terrasjes,
kunstwinkels en tekenaars die voor een
paar roebel iedereen portretteren die
maar even geduld heeft. Op een hoek
staat een groep punkers die je tegen be
taling van negen roebel - ze zijn met hun
negenen- mag fotograferen. Ze geven
zich uit voor kunst-studenten, maar wei
geren te vertellen waarom ze niet als alle
andere studenten bij de oogst moeten
helpen. „Hun kapsel is echt en hun kle
ren zijn echt. Maar ze hebben niet de
ware punker-geest", zegt Viktor en ach
terdochtig voegt hij er aan toe: „Mis
schien hebben ze wel opdracht om hier
te staan."
Punker-geest of niet, de omstanders
moeten er in elk geval niets van hebben.
Een Sovjetvrouw: „Schande dat zoiets in
Moskou mogelijk is!" Een dame: „Dat
tuig maakt ons te schande!" Een oudere
'eht.ii Gorbatsjov: de uitvinder van glasnost en perestroika.
FOTO'S SUNSHINE
Een Russische popartiest begeeft zich onder de militairen. Is er echt sprake van dooi in de Sovjetunie?
Hoezo perestroika?
heer: „Ze moesten ze oppakken en naar
een werkkamp sturen.!"
„Zie je wel!", zegt Viktor. „Niks pere
stroika. De mensen lusten het niet."
Het gaat bij perestroika toch niet om
punkers? Viktor: „Precies, de mensen
vinden ook dat het niet om punkers gaat,
maar om een ruimere behuizing, om niet
meer in de rij te hoeven staan, om een
betere levenskwaliteit. Eir daar zien we
na twee jaar zogenaamde perestroika
nog niets van. Het wordt ons voor later
beloofd. Maar dat is al zo vaak gebeurd.
We willen het nu hebben. Mag dat mis
schien, zeventig jaar na de revolutie die
toch als een garantie voor een beter le
ven gold?"
Maar dan zal er toch eerst behoorlijk ge
werkt moeten worden. Meer vraagt Gor
batsjov toch eigenlijk ook niet. „Juist,
dat willen ze van ons; er moet harder en
beter gewerkt worden. Wat betekent
dat? Het enige recht dat de Sovjet-arbei
ders onder het socialisme hebben ver
worven, het recht op luiheid, wordt ze nu
ook nog afgenomen. En het enige wat
daar tegenover staat zijn opnieuw belof
tes. Is het dan zo gek dat de meeste Sov
jetburgers niet staan te juichen voor pe
restroika?"
's Avonds is Gorbatsjov uitvoerig op
de televisie. Een van zijn beroemde
straatgesprekken wordt weer integraal
uitgezonden. Hij praat indringend over
perestroika; de groep arbeiders rond om
hem heen luistert aandachtig. Soms is er
een korte discussie. Telkens weer bijval.
De volgende ochtend lukt het weer
niet een exemplaar van de Pravda te be
machtigen. Tot acht uur is de kiosk ge
sloten en om vijf over acht is de hele sta
pel Pravda's uitverkocht. De krant die
vroeger vooral als pakpapier werd ge
bruikt is nu kennelijk bijzonder popu
lair. In de metro zitten een stuk of acht
mensen de voorpagina te spellen: een
letterlijk verslag van Gorbatsjovs optre
den de vorige dag. Er is dus toch belang
stelling voor perestroika.
„Natuurlijk wel", bromt Viktor.
„Iedereen bhjft hopen, al is het tegen be
ter weten in."
Voor de ochtend staat een kerkhoven-
toer op ons program. Eerst de Novodje-
vitsji-begraafplaats, waar behalve Go-
golj, Tsjechov, Skrjabin en Stalins op
jonge leeftijd overleden eerste vrouw,
ook de Chroestjov een plekje hebben ge
kregen. Nikita Chroestjovs markante
kop maakt onderdeel uit van een ab
stracte sculptuur en dat terwijl deze libe
rale partijleider altijd op gespannen voet
heeft gestaan met moderne beeldende
kunst. Er liggen verse bloemen op het
graf. „Hier komen de mensen die dertig
jaar geleden ook op blijvende verande
ringen hebben gehoopt", zegt Viktor.
„Maar de illusie was gauw voorbij."
Vijf metro-stations noordoostwaarts
(een ritje dat slechts zestien cent kost),
op het Wagankovskij-kerkhof is het be
duidend drukker. Hier ügt, vlak bij de
ingang, sinds zeven jaar de bij jong en
oud populaire toneelspeler, dichter en
zanger Vladimir Vysotskij begraven. Hij
was - in tweede huwelijk - getrouwd met
Marina Vlady, gold als de ster-acteur
van Ljoebimovs Taganka-theater en
maakte ontelbare liederen die hij,
meestal in kleine kring, zong. Hij over
leed op 43-jarige leeftijd. Tot zijn pu
bliek behoorden studenten en hooglera
ren, arbeiders, winkelpersoneel, zelfs
partijmensen en K.GB-agenten. Met zijn
door overmatig roken en drinken schor
geworden stem zong hij in de taal van de
gewone man over de zelfkant van het le
ven. Maar zijn publiek begreep maar al
te goed wat hij tussen de regels door be
doelde.
„Er komen nog dagelijks duizenden
mensen bij zijn graf bloemen neerleg
gen", zegt Viktor. „Hij heeft vertolkt wat
zij denken en hen daarmee een beetje be
vrijd. Het is de enige echte bevrijding die
we de afgelopen dertig jaar hebben mee
gemaakt."
Voor het kerkhof verkoopt een man
afbeeldingen van Vysotskijs grafmonu
ment. Er staat een lange rij kopers. Vik
tor grinnikt: „Daar worden er heel wat
meer van verkocht dan van die Lenin-
bustes die je in alle maten tegenkomt."
Later, in de taxi, die snijdend, rechts
passerend en met een kruissnelheid van
negentig kilometer door het drukke
Moskouse verkeer raast, begint Viktor
een melodietje te neurieën. Zonder vaart
te minderen draait de taxichauffeur zich
om. „Vysotskij, he. Vlastj ischodit ot na-
roda (Alle macht gaat uit van het volk)".
Gezamenlijk proberen ze half zingend,
half radend de tekst te reconstrueren.
Viktor schrijft hem voor me op: „No
koeda ona prichodit - Maar waarheen
gaat die macht? En waar komt zij van
daan? En naar wie gaat zij toe?"
Onder het uitstappen vertelt Viktor:
„Dit is een van Vysotskijs vele liederen
die nooit in druk zijn verschenen. Maar
je ziet het, het volk kent zijn teksten toch
wel."
Op dinsdagochtend moet Viktor wer
ken en aangezien de middagen altijd ge
vuld zijn met officiële afspraken geeft hij
de goede raad in alle vroegte naar het Ja-
roslavskij-station te gaan en vervolgens
een- bezoek te brengen aan de overdekte
markt op het Riga-plein. „Daar zul je
ongetwijfeld heel wat meer begrijpen van
onze ingewikkelde Sovjetmaatschappij."
Het Jaroslavskij-station 's ochtends
om zeven uur blijkt het midden te hou
den tussen een enorm nomadenkamp en
een sportterrein waar een collectieve hin
dernisloop wordt gehouden. Onmisken
baar zojuist uit Aziatische gebieden
gearriveerde oude vrouwtjes, kromge
trokken mannen, een pijpje tussen de
tanden geklemd, jonge kerels met een is
lamitische hoofdbedekking, in horden
dringen ze de treinen uit, de perrons af,
het stationsgebouw door.
Hun manden en kisten met tomaten, pa
prika's, gedroogde abrikozen, meloenen,
kruiden, eieren en geslachte kippen op
hun hoofd of hun rug balancerend,
springen ze over of trappen ze op de be
nen van de lichting die na het gedane
werk al sinds de vorige middag of even
tueel al sinds twee dagen op een trein te
rug zit te wachten. De inhoud van hun
manden, dozen en zakken bestaat uit
pannen, strijkbouten, krultangen, speel
goedautootjes, sportschoenen, kortom de
dagomzet van een groot warenhuis.
Pas wanneer de dringende meute de
stationshal verlaten heeft rollen degenen
die op de grond zitten zich weer in elkaar
om krachten te verzamelen voor de te
rugreis. Het lijkt hier niet de juiste gele
genheid om een discussie over pere
stroika te beginnen.
Op de overdekte markt, een uur later,
is het heel wat rustiger. De Aziaten en de
boeren en boerinnen uit de buurt hebben
hun groente, fruit en vlees uitgestald en
wachten op hun klanten. Het aanbod
ziet er beduidend beter uit dan in de
staatswinkels.
„De prijzen op de markt zijn ook het
drie- tot viervoudige. Daarom staan er
geen lange rijen. De meeste mensen kun
nen het niet betalen", legt Viktor later
uit. „Maar die boeren hebben toch altijd
nog voldoende omzet om de reiskosten
te dekken en half Moskou leeg te kopen.
Alles wat ze in de provincie niet kunnen
krijgen slepen ze van hier mee naar
huis." En hij vervolgt spottend: „Het
zou een mooie taak zijn voor perestroika
om er voor te zorgen dat levensmiddelen
en goederen beter verdeeld worden. Dat
was toch de bedoeling van de Oktoberre
volutie!"
Een paar minuten lopen van het Riga-
plein, op de Boulevard van de Vrede,
staat het 'Dom modi', waar de mode
designer Slava Zaitsev (49) de scepter
zwaait. De 'rode Dior' staat aan het
hoofd van een staatsbedrijf met ruim 550
man en vooral vrouw personeel en een
jaaromzet van twee miljoen roebel. Vol
gens zijn zeggen telt hij onder zijn clien
tèle zowel jonge carrière-dames als ge
pensioneerden. De goedkoopste mantel
die zijn huis aanbiedt kost echter nog al
tijd 260 roebel, dat is een maandloon.
Voor een fraaie avondjurk mag de Sov
jetburgeres vier maandlonen neertellen.
„En dat heet socialisme", zucht Viktor.
Wat Viktor vooral steekt is, dat hij
- „en met mij negentig procent van de
Sovjetbevolking"- nog steeds als een
tweede-klasburger behandeld wordt.
„Tweehonderdtwintig miljoen Sovjet
burgers hebben geen toegang tot de spe
ciale winkels voor de geprivilegieerde
klasse of tot de Berjozka-winkels waar
alleen buitenlanders mogen komen.
Wanneer ik eens een avondje in de stad
wil eten stoot ik bij vrijwel alle restau
rants mijn hoofd; het ene is voor beslo
ten gezelschappen, de portier van een
tweede zegt dat alle tafeltjes bezet zijn,
terwijl ik zie dat er nog voldoende plaats
is en in het derde zeggen ze eerlijk dat al
leen maar buitenlanders worden toegela
ten. En dat zijn nog maar kleinigheden.
Ik ben nooit in het buitenland geweest,
maar ik denk dat er geen land ter wereld
is waar de burger zo wordt gekoeioneerd
door de overheid als bij ons. En 'over
heid' - dat kan in beginsel iedereen zijn:
evengoed een ambtenaar die over de toe
wijzing van woningen beslist als een ho
telportier. Ons land is door en door ver-
bureaucratiseerd. De Oktoberrevolutie
heeft de vroegere bureaucratie slechts
door een socialistische bureaucratie ver
vangen."
Daar wil Gorbatsjov nu juist verande
ring in brengen. Dat is toch de hele zin
van perestroika en glasnost. Viktor heeft
er echter weinig vertrouwen in. „Ik wil
wel toegeven, dat Gorbatsjov zijn best
doet. Hij is de eerste sinds Chroestjov
die zijn nek durft uit te steken en waar
schijnlijk heeft hij zelfs heel wat meer in
zijn mars. Maar ik denk dat ook hij het
niet haalt. Het apparaat en de hele Sov
jetmaatschappij zijn te log geworden om
er nog beweging in te krijgen. Heus, ge
loof me, de Oktoberrevolutie is hier nog
niet eens begonnen."
Ook de laatste avond in het Moskouse
hotel beheerst Gorbatsjov weer het tele
visiescherm. Deze keer is hij in Lenin
grad, op gewijde grond van de Oktober
revolutie. Hij noemt zijn hervormings
plannen een echte omwenteling die je
kunt vergelijken met de gebeurtenissen
die hier zeventig jaar geleden hebben
plaats gevonden. De omstanders zijn
kennelijk onder de indruk en het lijkt er
op dat Gorbatsjov hen kan overtuigen.
Misschien heeft Viktor ongelijk en wordt
het toch nog wat met perestroika
