)E STEM
DE DERTIEN INTENS
SPANNENDE DAGEN
/AN OKTOBER 1962
NIEUW LICHT
OP DE
CUBA-CRISIS
OKTOBER 19g
earner
recies 25 jaar geleden werd de
loenmalige Amerikaanse president John F. Kennedy
Dp de hoogte gebracht van het bestaan van Russische
laketbases op Cuba. De ontdekking van die bases
leidde dertien dagen in, waarop de wereld zijn adem
inhield. Want het Amerikaanse antwoord op de raket
ien was een blokkade van Cuba. Elk Russisch schip
jou worden aangehouden en doorzocht. De geringste
escalatie van het conflict zou ongetwijfeld leiden tot
datgene waar de wereld bevreesd voor was: de derde
wereldoorlog, met alle nucleaire verschrikkingen van
dien. Kennedy's tegenspeler in dit bizarre pokerspel,
de Russische partijleider Chroestjov, ging uiteindelijk
de fatale confrontatie uit de weg en liet de raketbases
Dntmantelen.
Kernkabinet
Havikken en duiven
Zes sporen
Toespraak
ZATERDAG IQ
17 OKTOBER 198710
Lange brief
Speculaties
lorgend, gericht op hel h
- foto de stem/ben si
zoiets kan bereiken. De s
is zorgzaam of niet. Da!
ovenaf te regelen. Je kunt n
troom op sturen."
door maatregelen te nemen t
woon dwingen om wat zorgt
■eleid kin niet helemaal teg(
n. Een beetje mee sturen
kan nog wel. Maar er tegen
lukt geen regering."
allemaal boerenwijsheid of 'et
P?
al een jaar of twintig bezig-1
J:stijds als psycholoog in de it
tie staf van IBM in Parijs. Dat
Bij op dat de gedragsverschillf
edrijf geweldig groot kunnt
tsers lossen een probleem a
dan Fransen, héél anders i'>
en Afrikanen lossen het wee
anders op. leder land,
't een eigen karakter,
omt dat? Die vraag iniere
ij. En dat ben ik gaan onder
k ben gegevens gaan verzamt
ie verschillen tussen andere"1
en getalsmatig te kunnen
>at soort cijfers haal je oven
Uit statistieken. Uit op*
Marktonderzoeken. Eigen®
it de geschiedenis. Aan de hant
cijfers ben ik conclusies g"
En uit vergelijking met 64
en bleek dus dat de Nederlat
Jidualistischer, zorgzamer en f
I 's dan de meeste buitenland®-
I van de vraag of dé Nederig'
I s dat, met excuses aan de soa1'
hp, niet allemaal op je HollW
?aan te voelen?
noet ook. Als ik dingen z°u ®n'
lie je, als je goed op de b
t op je klompen aan zou voe
1st UE nog eens erg
|evens gaan kijken."
in excentrieke krante-beriek'
waarin veel aandacht wo
schonken aan curieus
Een stier in een wei j
komt op een zoele zoffl®a
twaalf verdwaalde koeie T
van de 96-jarige
Sarah Ann Wright.'^end0®
explosies van ero-helo
en de volgende och'® jat
stier een waardeloos wf |0t
vermaakt moet worden 1
worst en soep m duk.
Sombermans kan na
van de krant beter o ajjj
douche gaan staan ,|ap-
plastic zangboek orn
pen te zingen als^ M ->■
kan je niet missen",
een mens echt van op-
P
Door Ham Roosenboom
Me vroege ochtend van dinsdag 16 ok-
lober 1962, een wolkenloze, prachtige
tóstdag in Washington, zit president
lohn F. Kennedy in de slaapkamer van
kt! Witte Huis de ochtendbladen te le-
2ts.
De morgenstemming wordt ruw ver
stoord als de deur openvliegt en veilig-
tódsadviseur McGeorge Bundy binnen
stormt. Hij heeft te allen tijde toegang
lolde president.
„Meneer de president, er zijn nu harde
biografische bewijzen, die u zodadelijk
i zien, dat de Russen aanvalsrakket-
ttop Cuba hebben geplaatst".
Ionder een moment te aarzelen in-
sutert de president zijn veiligheidsadvi-
air Bundy een vergadering van de Ex
&nm te beleggen om kwart voor twaalf
diezelfde ochtend. Geruchten over een
mrustbarende militaire opbouw door de
Sovjetunie op Cuba waarden al weken-
-mg door de burelen van de Washing-
tose machtselite.
En nu blijken die geruchten waar te
rijn. Door een onvoorziene beslissing
'an Sovjet-leider Nikita Chroestjov is
ket voortbestaan van de Verenigde Sta
len plotseling in het geding. In een mate
zoals het land sinds de Japanse aanval
op Pearl Harbor niet meer heeft meege
maakt.
De president trommelt voor de Ex
Comm-vergadering van kwart voor
twaalf alle kopstukken van regering, le
gs en inlichtingendiensten, plus 's lands
beste experts op het gebied van interna
tionale betrekkingen op.
Daarna belt de president zijn broer,
ajn steun en toeverlaat.
Otj kwart voor twaalf zit het 'kernkabi-
"t van de Verenigde Staten in de Cabi-
M Room van het Witte Huis. Daar zijn
'Mer andere de beide Kennedy's, minis-
van defensie Robert McNamara, mi-
Wer van buitenlandse zaken Dean
SE vice-president Lyndon B. John-
ton, minister Dillon van financiën, John
McCone, de directeur van de CIA, Adlai
jvenson, ambassadeur bij de Ver-
«ugde Naties, Charles Bohlen, voorma-
S ambassadeur in Moskou en nu in Pa-
Is. en verder experts als Paul Nitze en
l °'d men' Dean Acheson, John
■McCloy en Robert A. Lovett.
Deze mannen van de Ex Co mm weten
waarvoor zij bijeen zijn geroepen. Vanaf
zeven uur de vorige avond wist 'heel'
Washington, behalve de president, het
met zekerheid: Amerikaanse verken
ningsvliegtuigen (U-2's) hadden zeer
scherpe foto's gemaakt van nucleaire
lanceerbas.es in het westen van Cuba, bij
San Cristóbal. Die lanceerbases waren
identiek aan die welke vanuit de hoge
luchten op Sovjet-grondgebied waren ge
signaleerd. Er-was geen vergissing moge-
Die avond, 15 oktober, brak de paniek
los. Vlak voor de Amerikaanse kust was
de vijand bezig offensieve nucleaire ra
ketinstallaties te stationeren.
Ministers, staatssecretarissen, veilig
heidsfunctionarissen en hoge militairen
werden abrupt weggeroepen van hun of
ficiële verplichtingen: diners, recepties,
concerten, soirées. In heel Washington
reden limousines af en aan. In ontelbare
donkere kantoren flitsten de lichten aan.
De nationale veiligheidsadviseur
McGeorge Bundy besloot die avond ech
ter de president er als enige buiten te
houden. „Ik dacht zo dat een rustige
avond en een goede nachtrust de beste
voorbereiding zou zijn voor wat u de ko
mende dagen te wachten staat", zo zegt
hij de volgende dag tegen Kennedy.
Het crisis-team, die ochtend om kwart
voor twaalf bijeen in de Cabinet Room
van het Witte Huis, is in een hectische
stemming. Wat moet 'ons' antwoord zijn
op deze agressieve ontwikkeling van
'hun' kant? Het team bestookt de presi
dent van alle kanten met adviezen. Ken
nedy is omringd door militairen en bur
gers, door 'havikken' en 'duiven'. Hij zal
uit alle aanbevelingen de enig juiste be
slissing moeten nemen.
Aan het eind van die eerste vergade
ring van de Ex Comm (de Uitvoerende
Commissie van de Nationale Veilig
heidsraad) komen de aanwezigen tot de
voorlopige conclusie dat een luchtaanval
op westelijk Cuba het beste antwoord is.
Ongeacht de gevolgen. Robert Kennedy
schrijft op een memootje aan zijn broer:
„Nu weet ik hoe generaal Tojo zich
voelde aan de vooravond van Pearl Har
bor".
De volgende dag, woensdag 17 okto
ber, wordt het besef van een crisis nog
veel sroter. Nieuwe foto's, gemaakt door
MISSKI HiANSPOkHR
i PfêöB GUIDE!INE MlgSIU
tQUIPMENl
MISSI!
DOi
ONC
IINDRK
Öf'fN MORAGf
log kook een roest!ov tijdens ontmoeting In Wenen In 1961. Toen was alles
Hef de ."f - Sommige geschiedkundigen houden het er op dat Chroestjov
le9enoyarrfI 9 van üe raketten vooral zijn tanden heeft willen laten zien
0PPosltle In zijn eigen land. Men vond hem te slap. - foto anp
Deze foto vormde samen met andere luchtopnames voor het onomstotelijke bewijs dal de Russen In 1962 raket-Installaties
aan het bouwen waren op Cuba. - foto ap
Op de rand van een
derde wereldoorlog
President Kennedy tijdens zijn tv
toespraak op 22 oktober 1962 toen hij
het besluit tot de blokkade van Cuba
bekend maakte. - fotoap
U-2'-verkenningsvliegtuigen, geven
bloedstollende informatie. Er wordt
door Sovjet-ingenieurs en monteurs" op
Cuba dag en nacht doorgewerkt. Er zijn
nu ook daadwerkelijk raketten te zien.
Binnen een week zuilen zestien, wellicht
32 lanceerinstallaties klaar zijn. Niet al
leen in San Cristóbal, maar ook elders
worden middellange en lange afstandsra
ketten (strategische) gestationeerd. Vol
gens berekening zal het hele zaakje op 1
december operationeel zijn. En dan!?
De president gaat deze dag, om een
schijn van uiterlijke kalmte te bewaren,
gewoon volgens zijn agenda te werk: hij
gaat campagne voeren voor een Demo
cratische politicus in Connecticut. De
buitenwereld, de bevolking weet van
niets, de pers weet van niets, alleen dat
kleine kluitje topfunctionarissen, ver
schanst in hun burelen in Washington,
weet van het grootste gevaar dat het
Amerikaanse continent ooit heeft be
dreigd.
Met al die wapensystemen die daar
gestaag en dreigend in gereedheid wor
den gebracht (waartoe!?) kan de Sovjet
unie één eerste slag uitdelen op doelen
tot in California Deskundigen hebben al
berekend dat met de raketten op Cuba
80 grote steden in Amerika kunnen wor
den vernietigd.
De Ex Comm opteert die tweede dag
nog steeds voor een bombardement, een
'chirurgische ingreep', zoals het spraak
gebruik luidt. Maar daar zijn nadelen
aan verbonden: 25.000 Cubanen zullen
de dood vinden, en natuurlijk honderden
of duizenden Russische 'adviseurs'. Een
wereldoorlog zou dan niet kunnen uit
blijven.
Een luchtaanval is niet het enige ant
woord op de akelige dreiging. De Ex
Comm staat ruwweg voor zes mogelijk
heden, zes 'sporen'. In volgorde van op
lopende ingrijpendheid zijn dat: 1. Voor
lopig niets doen. 2. Een speciale gezant
naar Chroestjov sturen om hem te bepra
ten. 3. De Russen voor de Veiligheids
raad van de Verenigde Naties dagen. 4.
Een blokkade van Cuba: een 'quarantai
ne' van de Amerikaanse marine rond het
eiland. 5. Een luchtaanval op de ge
vreesde installaties teneinde die uit te
schakelen. 6. Een daadwerkelijke invasie
op Cuba.
Vanaf deze woensdag 17 oktober gaat
de voorkeur van de vergadering steeds
meer uit naar mogelijkheid 4: een blok
kade van Cuba. De keuze voor dit
'vreedzame' antwoord op de dreiging is
voornamelijk het werk van één man Ro
bert McNamara, minister van defensie.
Aan zijn matigende inbreng is het te
danken dat in die dagen de Derde We
reldwereldoorlog niet is uitgebroken.
Er zal dus een blokkade van Cuba ko
men. En de blokkade komt er. De ko
mende dagen wordt alles in gereedheid
gebracht. In het diepste geheim nog
steeds, maar het wordt steeds moeilijker
om de crisis voor de Amerikaanse bevol
king, en vooral voor de Amerikaanse
pers, geheim te houden. Te veel afspra
ken worden plotseling geannuleerd. Te
veel hoge pieten worden plotseling aan
de telefoon of weggeroepen.
Op 21 oktober weet de befaamde jour
nalist James Reston van de New York
Times het hele verhaal, via zijn eigen ka
nalen. Hij krijgt direct telefoon van de
president. Na een telefoontje met de
hoofdredacteur van de krant krijgt Ken
nedy de belofte dat het nieuws zal wor
den opgehouden tot né de televisietoe
spraak die de president op 22 oktober
zal houden.
„Goedenavond, medeburgers. In de af
gelopen week hebben wij onomstotelijke
bewijzen in handen gekregen voor de
aanwezigheid van een reeks Sovjet-raket-
bases op Cuba. Deze bases kunnen al
leen maar dienen om de mogelijkheid te
hebben tot een nucleaire aanval op het
westelijk halfrond".
De president legt het Amerikaanse
volk uit dat er een blokkade gelegd
wordt rond Cuba, dat alle Russische be
voorradingsschepen zullen worden aan
gehouden en doorzocht. En hij waar
schuwt de Russische leider Chroestjov:
elke raket die vanaf Cuba wordt gelan
ceerd, zal worden beschouwd als een
aanval op de de Verenigde Staten, en zal
beantwoord worden met militaire vergel
dingsmaatregelen tegen de Sovjetunie.
Alle schepen die de blokkade proberen
te doorbreken zullen door de Ameri
kaanse marine tot zinken worden ge
bracht.
Nu weet de hele wereld dat er een cri
sis is, dat er een confrontatie tussen twee
supermachten is ontstaan, zoals die er
sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer
is geweest. De hele wereld houdt de ko
mende dagen de adem in.
Na de televisietoespraak van president
Kennedy zwijgt het Kremlin dertien uur
lang. Dan krijgt de Amerikaanse ambas
sadeur in Moskou een briefje waarin de
blokkade van Cuba een daad van 'pirate
rij' wordt genoemd. Bovendien wordt
erin ontkend dat de plaatsing van de ra
ketten een daad van agressie is.
Deze tamme reactie van Moskou doet
Washington voor het eerst geloven dat
men in het Kremlin onzeker is, dat er
niet een duidelijke strategie achter de
hele stationering op Cuba zit.
Deze indruk wordt nog versterkt als
zowel minister van buitenlandse zaken
Andrei Gromiko, op bezoek in New
York, als de Russische ambassadeur
Anatoli Dobrinin er büjk van geven van
de hele rakettenplaatsing niets af te we
ten.
Een half uur nadat de blokkade op 24
oktober om 10 uur 's morgens officieel
van kracht is gegaan, liggen er al 20 Rus
sische schepen stil. Zes, even later
twaalf, maken rechtsomkeert. In het cri
siscentrum zegt minister van buiten
landse zaken Rusk tegen veiligheidsadvi
seur: „We staan oog in oog, en volgens
mij heeft de andere vent zojuist met z'n
ogen geknipperd".
De volgende dag doorzoekt de Ameri
kaanse marine het Russische vrachtschip
'Marucla'. Ze vinden geen verdachte
contrabande, het schip kan dus doorva
ren. Kennelijk zijn de Sovjet-kapiteins
geïnstrueerd om inspectie toe te laten.
Een hoopvol teken.
Maar ondertussen wordt er op Cuba
met man en macht doorgewerkt aan de
bouw van de lanceerbases. Binnen uren
kan de hele zaak operationeel zijn, en
wat zal er dan gebeuren. De crisis houdt
onverminderd aan.
Op 26 oktober komt er een brief van
Chroestjov: Er zullen geen wapens meer
naar Cuba worden verscheept, en de ra
ketten die er al zijn zullen worden ont
manteld, als Amerika belooft Cuba niet
Cubaanse troepen hebben op het hoog
tepunt van de Cuba-crisis op 26 oktober
1962 een door Sovjetmilitairen bemande
luchtdoelbatterij in het noordoosten van
het eiland aangevallen en overgenomen.
Dit onthulde eerder deze week de Ame
rikaanse journalist Seymour Hersh.
Hersh zegt die informatie te hebben
uit archieven van de CIA, die onlangs
zijn vrijgegeven. Volgens Hersch heeft de
ingenomen batterij op 27 oktober een
Amerikaans verkenningsvliegtuig van
het type U-2 neergeschoten.
En dit incident zou de aanleiding zijn
geweest voor het ultimatum van presi
dent Kennedy aan de Sovjetunie: binnen
48 uur moest met de terugtrekking van
de nucleaire raketten op Cuba een begin
worden gemaakt of anders zou Moskou
met een aanval van de Verenigde Staten
rekening moeten houden.
aan te vallen. Voor het eerst in tien da
gen gaar de president slapen met het
idee dat een vreedzame oplossing gevon
den kan worden.
Twee dagen later, op 28 oktober 1962,
kondigt Radio Moskou een belangrijke
mededeling aan. Binnen het uur volgt
die mededeling:
„Ten einde zo snel mogelijk een eind
te maken aan het conflict dat de zaak
van de vrede in gevaar brengt, heeft de
regering van de Sovjetunie opdracht ge
geven de wapens te ontmantelen die als
'offensief hebt omschreven. Ze zullen
worden ingepakt en teruggebracht naar
de Sovjetunie".
De Ex Comm is in een jubelstemming,
maar de president merkt op hoe moeilijk
het voor Chroestjov moet zijn geweest
om op zijn schreden terug te keren. Zijn
waarschuwing luidt dat er niet gespro
ken moet worden over een Amerikaanse
overwinning. Hij schrijft de Sovjet-pre
mier een lange brief, die alsvolgt eindigt:
„Ik geloof dat wij nu voorrang moeten
geven aan vraagstukken van de versprei
ding van kernwapens, op aarde en in de
ruimte, en ons uiterste best moeten doen
om tot een verbod op kernproeven te ko
men".
Dat verbod op kernproeven kwam er
daadwerkelijk binnen een jaar. Een an
der gevolg van Cubaanse rakettencrisis
was dat beide landen overeenkwamen
geen strategische aanvalsraketten vlak
bij eikaars grondgebied te stationeren.
De Verenigde Staten trokken vlak
daarna hun Jupiter-raketten terug uit
Turkije.
De vreselijke dreiging van een nu
cleaire oorlog had Chroestjov doen in
binden, en beide landen gingen een pe
riode tegemoet van betrekkelijke ont
spanning.
In de Verenigde Staten had vooral het
wijze optreden van minister van defensie
Robert McNamara tot gevolg dat de in
breng van militaire adviseurs bij de be
sluitvorming in het Witte Huis zo goed
als nihil werd. Als zij hun zin hadden ge
kregen was een wereldconflict niet meer
tegen te houden geweest.
Er is veel gespeculeerd over de vraag
waarom Chroestjov overging tot het
plaatsen van offensieve lange afstandra
ketten vlak onder de Amerikaanse kust.
Velen denken dat hij het persoonlijk
op Kennedy had voorzien. Een jaar eer
der was onder Kennedy's supervisie een
invasie op Castro's Cuba op een falikant
echec uitgelopen. Dat 'Varkensbaai-inci
dent' had bij Chroestjov de mening doen
vastzetten dat zijn tegenstander in het
Witte Huis een jonge, onervaren, weifel
moedige leider was, die hij makkelijk
kon overdonderen. Daarin kwam hij be
drogen uit.
Een tweede verklaring is dat Chroest
jov de Amerikanen aan de onderhande
lingstafel heeft willen dwingen: de raket
ten op Cuba worden verwijderd als de
VS eraan meewerken om West-Duits-
land en vooral China buiten de nucleaire
club te houden.
Ten derde is geopperd dat Chroestjov
vooral zijn tanden heeft willen laten zien
tegenover de oppositie in zijn eigen land.
Men vond hem te slap. In dat geval is hij
dus ondubbelzinnig op zijn gezicht ge
gaan. En twee jaar later werd hij dan ook
van zijn troon gestoten: in 1964 namen
Brezjnev en zijn trawanten de zaak over.
Dan is er nog een vierde verklaring,
verwoord door de indertijd beroemde
spion Oleg Penkovski. Volgens Pen-
kovski was Chroestjov een gevaarüjke
gek. Een oorloghitser die wilde uitprobe
ren hoe ver hij kon gaan.
De Cubaanse rakettencrisis bracht de
wereld voor de eerste maal sinds de
Tweede Wereldoorlog aan de rand van
de Derde. Het is niet doorgegaan. Maar
met de aanwezigheid van zoveel vernieti
gingswapens op onze aarde, is het te ho
pen dat crises in de toekomst met even
veel wijs beleid opgelost zullen worden
als vijfentwintig jaar geleden, in oktober
1962.
Voor dit verhaal zijn de volgende bronnen geraad
pleegd:
Thomas B. Allen: War Games. Michael R. Besch-
loss: May Day. David Halberstam: The Powers
That Be. Herman de Lange: De bewapeningswed
loop tussen oost en west William Manchesten The
Glory and the Dream. Oleg Penkovski: The Pen
kovski Papers. Harrison E. Salisbury: Without
Fear of Favor. Arkady N. Shevchenko: Breaking
With Moscow. Richard A. Stubbing: The Defense
Game. Strobe Talbott: Deadly Gambits.
