T
OLGENS DANNEELS
BIEDT DE
LEKEN-SYNODE
NOG SPEELRUIMTE
DERLANDER
GOED OP DE
IOOGTE VAll
DE WERELD
ZATERDAG
SEPTEMBER 1987
M ec
is
Irt
lerkelijk
egenover de kritiek dat de leken
:elf er nauwelijks aan te pas komen op de aanstaande
ilsschoppensynode in Rome over 'de roeping en zen-
ling van de leken in kerk en wereld', stelt kardinaal
Sodfried Danneels: „Ik denk dat leken heel sterk aan-
i/ezig zijn op de synode." Hij legt uit. „U moet er ten
rste toch rekening mee houden dat bisschoppen
iet van de dwaaste mensen zijn. Dat wil zeggen dat,
ze naar Rome gaan, ze toch hun oor te luisteren
lebben gelegd. Ten tweede: bisschoppen moeten al-
smaal na de synodebesluiten terug naar huis en zij
[fioeten het uitvoeren. Dat wil zeggen, dat men niet zo
makkelijk een besluit neemt, waarvan men bij thuis-
lomst denkt dat het niet uitgevoerd kan worden."
ónvrede
Vitaliteit
Communio
Vri] uniek
Afstandelijk
Kritiek
er gelegenheid van
jarig bestaan heeft Onze
ien enquête gehouden over
irming in Nederland met
ig tot de Derde Wereld' en
Itaten vergeleken met die
:elfde enquête 25 jaar gele-
is een landelijk representa-
ekproef van 1215 personen
ragd en een groep van 300
ireld-abonnees. De uitkom
deze enquête zijn op het
um op 24 september in het
lerig bediscussieerd.
Door Frank van OoIJen
T
|dt Kees Waagmeester de meest
og springende resultaten van dit
londerzoek? „Veel respondenten
in staat om per continent
nste ontwikkelingsproblemen te
Schulden in Latijns-Amerika;
olking in Azië; voedseltekorten,
piking en ziekten in Afrika. De
>ver de Derde Wereld is ten op-
/an 25 jaar geleden blijkbaar
toegenomen. Nederlanders weten
rich in dat deel van de wereld af
kunnen de verschillende knel-
geografisch onderscheiden. Dat
vijfeld te danken aan de opmars
media. Is er eenmaal een draag-
jn kapstok waar je informatie
Derde Wereld aan kunt ophan-
wordt het steeds eenvoudiger
nieuws over ontwikkelingslanden
:n of te schrijven.
zo zegt Waagmeester, „kennis
frdert ook smart". Uit de onder-
gevens komt naast meer kennis
groeiend pessimisme onder de
|aagden naar voren ten aanzien
ontwikkelingslanden. Eenderde
ondervraagden verwacht dat de
Wereld 'nooit' een redelijk peil
keling zal bereiken,
mensen realiseren zich dat men
i slaagt om de armoede in de we-
te heffen. In 1962 is men veel op-
cher gestemd. Toen zei nog 27
van de Nederlanders dat 'men-
ontwikkelingslanden het zo slecht
lt hadden'. In 1987 is de groep die
je mening is toegedaan gehal-
Bijna iedereen (96%) spreekt zich j
ns ook in 1987 duidelijk uit vóór j
kelingshulp.
kelijk is het antwoord van de res-1
iten op de vraag wat ze verwach-
de aankondiging van een tv-pro-
a over de Derde Wereld. 88 pro-
an het Nederlands publiek ver
honger, armoede, oorlog en ge-
>f een inzamelingsactie. Waarmee
loond is dat de Derde Wereld
gekoppeld wordt aan negatieve
Igeving. Bij de vraag wat men zou
zien op tv komt men op heel an-
iderwerpen uit: feitelijke inform"-1
tr een land, 'human interest', cul-
;ewoonten en gebruiken),
publiek spreekt zich uit tegen een
'urende confrontatie met ellende
t liever dat er ook eens aandacht
geschonken aan wat er wèl goed
i de Derde Wereld.
geprikkeld. Daar twijfelt niemand
ok de particuliere Derde Wereld-
kunnen daar profijt van hebben-
nternationale Samenwerking* zich
strikt aan overheidsvoorlichting
aen de Derde Wereldjournalistiek
n beschouwen als het interessant
er is. Het gaat om heel fundaj
zaken die ook in ons eigen lf
-de strijd om het bestaan,
zaarop mensen zich ontwikkelen-
tie van autoriteiten op strevingen
insen. Voor de oriëntatie van jon-
Door Jan Bouwmana
|De Belgische primaat Danneels heeft
zichzelf in elk geval van voldoende stof
laten voorzien door zijn gelovigen. Het
Interdiocesane Pastorie Beraad (IPB)
jtan Vlaanderen heeft hem een stevige
■wensenlijst ter hand gesteld. De kardi-
Isaal moet er van het IPB voor pleiten
P*t de synode voortaan de gelovigen een
■serieuze en duidelijke bijdrage laat leve-
Irat bij de standpuntbepaling en de be
sluitvorming van de kerk in kwesties van
■geloof en samenleving: bio-ethiek, se-
Ijualiteit, internationale rechtvaardig-
1, bewapening en discriminatie. Het
verlangt verder onder meer dat de
Ipriesterwijding wordt mogelijk gemaakt
l»o°r gehuwde mannnen en vrouwen.
|Ntet dat het beraad zich veel illusies
Paakt, zegt desgevraagd IPB-voorzitter
Aurelien Tijs, maar deze dingen moeten
ri Nederland op hun eigen
het van groot belang om te
t er in de Derde Wereld aan V*
Onze Wereld' biedt iedereen
de
m daarvan in alle facetten kennis
en".
zachte zeep-üngo van het w
zijnsgebeuren. Dat is cruclg
Hij is sympa genoeg, maar W
is een virtuele nitwit in de
derlijke nuances van onze ta®
Voor al op het terrein van s
cio-babble schiet hij te k®
Behoorlijk rampzalig eigennj^
dat we hem kwijt zijn. Het is
hopen dat hij er zo °PUja,
mogelijk uitspringt. Maar J
naar Lex toe konden we
niet maken hem te hand hav
Lex is niet de eerste de
jo, maar een wereldsty
Nooit ordi of aso, soms wa'j
ca, maar altijd jazzo en P™
Onwijs. Te gek.
Bovendien heeft kardinaal Danneels
l'wee hoorzittingen gehouden waarop
I vertegenwoordigers van lekenorganisa-
Ite en -bewegingen in België hem kon-
I komen vertellen wat zij over de sy-
loode denken en wat zij wensen, dat daar
|™°r kun primaat gezegd wordt of verde
lgd moet worden. Hij benadrukt verder
Itot de bisschoppensynode maar één in-
I stelling binnen de kerk en bij lange na
lm. ienige iustrument van de kerk om
I®1 besluitvorming te komen. Er bestaat
En ii>Raad voor de het offi-
l «lekenorgaan van het Vaticaan, er is
li Europese Lekenforum' waarin leken
I® kerkelijke adviesorganen zich op eigen
l^ftiatief hebben georganiseerd. En dan
jn er de bonderden verenigingen, van
chet bestaan door het kerkelijk recht
Ei Sfwaarborgd. Wat in al die ver-
fcrZi? clubs wordt gedacht en ge-
ga, dnngt echt wel tot de synode door
p verzekert de kardinaal.
I w aar?skisschop van Mechelen en Brus-
£7' «kier niet weg dat de katho-
Uppft n?S ëeeu bevredigende wegen
L 8evonden voor inspraak en dat dit
1 nvrede veroorzaakt. Eerst beklemtoont
™J ui een uitgebreid betoog dat het in de
t,j. n?°lt kunnen gaan als in de
Schappij, want het gezag is er an-
„Ik zou niet graag hebben dat men
op de synode alleen bezig Is met af te
wegen welke machten de clerus heeft
en welke de leken.
ders - berust niet op deskundigheid - en
de inspraak en democratie stoelt er op
een wezenlijk ander fundament, name
lijk je schikken naar de wil van Christus,
de Heer van de kerk. Maar dan oppert
hij een idee. „Ik weet niet of er niet nog
een derde soort orgaan in de kerk ge
schapen kan worden, waarin bisschop
pen én priesters én leken samen zitten in
een soort adviserend lichaam. Dat is
nooit bedacht. Het bestaat in de Angli
caanse kerk. Het zou ook in de katho
lieke kerk kunnen bestaan. Theologisch
is het mogelijk. Ik heb nog nooit ge
vraagd om instelling van zo'n synode,
omdat ik nog nooit de tijd heb gehad om
concreet de voordelen en de nadelen na
te gaan. Als ik naar de Anglicaanse kerk
kijk: het werkt ongehoord traag, want
men moet in de drie verschillende ka
mers een meerderheid halen. Engelsen
hebben ook geduld; die kunnen 20 jaar
wachten voor er iets uit komt. Die zeg
gen: het komt wel. Bij ons gaat dat alle
maal niet zo gemakkelijk."
Het gesprek heeft plaats op een warme
septembermiddag in de aartsbisschoppe
lijke tuin in het hart van Mechelen. Het
is niet alleen de warmte die Godfried
Danneels naar buiten heeft gedreven.
Hij heeft dezer dagen meer ruimte nodig
om te ademen, want het vraaggesprek
heeft plaats terwijl hij zijn 84-jarige va
der stervende weet. Dit heel persoonlijke
gebeuren komt even ter sprake als hij
zich wil verontschuldigen, dat het alle
maal een beetje hals over kop gaat.
„Maar het werk gaat voort", zegt hij
peinzend na een stilte. En dan: „De man
heeft een mooi leven gehad. 84 Jaar."
Hem herinneren aan een recent, prachtig
interview met zijn vader in het blad Hu-
mo, doet hem glimlachen: „Het is een
volkse man die zijn hart op zijn tong
heeft." Dan weer resoluut: „Goed, we
gaan wat werken, hè."
Als de bisschoppensynode niet zou mo
gen gaan over wat de leek in de kerk wel
en niet mag doen, zoals eens op een con-
„Ik weet niet of er niet nog een derde soort orgaan In de kerk geschapen kan worden, waarin bisschoppen én priesters én
leken samen zitten In een soort adviserend lichaam.- foto s belga
'Elke synode is een
onbeschreven blad'
„Wat leken binnenkerkelijk precies
kunnen doen, daarin zit een
spellngsmarge die afhangt van het
tijdsbestel waarin men leeft
gres eens werd betoogd, waar moet hij
dan wel over gaan?
Op deze synode is volgens kardinaal
Danneels de vitaliteit van het lekendom
het centrale vraagstuk. Hoe is het met
die vitaliteit gesteld, met het niveau en
het gehalte van de bezieling en de kwali
teit van het geestelijke leven. Die vitali
teit vindt hij door twee zaken gekarakte
riseerd worden. Ze blijkt als de leken de
vruchten van de Geest uitstralen zoals
vrede, zachtmoedigheid, liefde, blijd
schap, geduld, vriendelijkheid, trouw, in
getogenheid, kortom: innerlijke heilig
heid. De vitaliteit blijkt eveneens uit de
ontplooiing van hun specifieke gaven en
talenten (charisma's), die zowel op bin
nenkerkelijk terrein liggen als daarbui
ten.
Binnen dit kader zijn er een aantal
concrete vragen van bijzonder belang zo
als de verhouding tussen het ambtelijke
priesterschap en het algemene priester
schap van de gelovigen evenals de taak
en de positie van de vrouw. „Ik zou ech
ter niet graag hebben dat men op de sy
node alleen bezig is met af te wegen
welke machten de clerus heeft en welke
de leken. Ik vind het een belangrijke
zaak, maar ze komt in mijn ogen op het
tweede plan."
In het werkdocument voor de synode
zien sommigen weer de voorconciliaire
tweedeling opduiken: de kerk is het do
mein van de clerus en de wereld het do
mein van de leken. De verantwoordelijk
heid van de leken bestaat er dan in dat
zij de leer van de kerk uitvoeren. De leek
wordt dan bijna vanzelfsprekend terug
gebracht tot een uitvoerder van de cle
rus.
„Tja", zegt de kardinaal, „die tweedeling
zit in het concilie zelf. In het document
over het lekenapostolaat van het concilie
lees je dat de leken twee dingen moeten
doen. Enerzijds moeten ze werken aan
de binnenkerkelijke gemeenschapsvor
ming -communio- en dus kunnen ze
ook binnenkerkelijke taken hebben;
eventueel aangesteld of ingezegend of
hoe dan ook. Hun binnenkerkelijke taak
is echter zeker niet de uitoefening van
sacramentele bedieningen. Anderzijds
heeft het concilie heel duidelijk als eerste
taak de doordringing van de wereld met
het evangelie aangegeven. De tweepolig-
heid die het concilie in de leek ziet, met
een duidelijke voorrang voor de wereld-
betrokkenheid, vindt men terug in het
werkdocument. Participatie is volgens
dat document ook het hoofdkenmerk
van de hedendaagse cultuur."
„Maar over die tweepoligheid bestaan
ongelooflijk veel temperamentsverschil-
len. Ieder heeft daar zowat zijn eigen
aanvoelen over. Voor mij zal het, denk
ik, nooit helemaal met het mes af te lij
nen zijn. Wat leken binnenkerkelijk pre
cies kunnen doen, daarin zit een spe
lingsmarge die afhangt van het tijdsbe
stel waarin men leeft. Ik denk dat men
met de huidige theologische scholing de
leken ook verdergaande taken in de kerk
kan geven. De leek kan een stuk verant
woordelijkheid dragen voor een of an
dere gemeenschap, zij het niet de eind
verantwoordelijkheid, omdat er geen ka
tholieke gemeenschap bestaat zonder
eucharistie. En eucharistie is voorbehou
den aan het ambt; ik zie de leek daaraan
niet toekomen, dat is voor mij duide
lijk."
Om nog een andere reden vindt kardi
naal Danneels de lekenbevoegdheden in
de kerk een zaak op plan twee. „Als wij
daar nog lang mee bezig blijven, gaan we
door de wereld voorbijgestreefd zijn,
want er stellen zich ongehoorde proble
men op alle mogelijke gebieden: ontwa
pening, bewapening, vrede, politiek, eco
nomie, geneeskunde, wetenschap. De
meeste problemen zijn van vitaal belang
voor het voortbestaan van de mensheid
en die problemen liggen niet op het bin
nenkerkelijke terrein, maar juist op het
grensgebied van kerk en wereld dat de
leek het meest eigen is." Maar de Belgi
sche primaat meent niet dat de leken van
de synode het gevaar te duchten hebben
tot loutere uitvoerders te worden geredu
ceerd.
De pastorale werk(st)er is een hoofdstuk
apart als het gaat om de leken in de kerk.
Kardinaal Danneels noemt de situatie in
Nederland wat dit aangaat vrij uniek,
want het gaat om theologisch hoogge
schoolden die een brede verantwoorde
lijkheid dragen in de kerk. Maar ze moe
ten ook hun beperkingen weten, want
een pastorale werk(st)er die bijvoorbeeld
de ziekenzalving doet, dat kan niet en zal
niet kunnen. Elders in de wereld bestaan
lekebedieningen uit bijvoorbeeld doop-
voorbereiding, huwelijksvoorbereiding
en soms zelfs huwelijkssluiting. „Op de
synode zal zeker de vraag aan de orde
komen of deze lekebedieningen officieel
erkend moeten worden en of die leken
ook op liturgische wijze moet worden
aangesteld. Ik denk dat de synode hier
verdeeld over denkt. In vele Afrikaanse
landen wil men bijvoorbeeld beslist geen
permanente diakens. Ik voor mij, ik
wens eerst te luisteren naar de gedachten
op de synode."
Het ligt niet in de rede dat de synode
de functie van pastorale werk(st)er, zoals
die in Nederland is gegroeid, zal verdrin
gen ten gunste van het ambt van perma
nente diaken, meent Danneels. Voor dat
laatste ambt bestaat wel een officiële wij
ding en het staat open voor gehuwde
mannen; niet voor vrouwen. De Belgi
sche kardinaal betoogt dat het ambt van
pastorale werk(st)er niet gezien mag
worden als het vierde sacramentele ambt
in de kerk volgens het schema bisschop,
priester, diaken, pastorale werk(st)er. De
laatste hoort in dat rijtje niet thuis, om
dat het een typisch zelfstandige leken
functie is.
En daar begint kritiek van kardinaal
Danneels op de Nederlandse situatie.
Want volgens hem kan van de Neder
landse pastorale werk(st)er de indruk rij-
zen dat zijn functie uit zou kunnen
draaien op een vervanging van de pries
ter. „Daar is geen enkele kans op, want
het zou een sacramentele ontwrichting
zijn van de R.K.Kerk. Daar moet je het
dan ook niet op aanleggen."
Danneels heeft ook de indruk dat de re
latie van de Nederlandse pastorale werk-
(st)er tot de kerk afstandelijk is. „Wat ik
graag anders zou zien, is dat de pastorale
werk(st)ers zich uitdrukkelijker religieus
zouden engageren. Ik wil niet zeggen dat
ze de religieuze geloften af zouden moe
ten leggen of ongehuwd zouden moeten
blijven zoals in Duitsland het geval is
met de daar al dertig, veertig jaar be
staande pastorale werksters. Wordt de
pastorale werker in Nederland echter
wel gedragen door een mystiek project?
De idee 'roeping' zie ik in de documen
ten in Nederland te weinig verschijnen.
De aanstelling van een pastorale werk-
(st)er gaat meer in de trant van: dit is het
werk; dit is de gemeenschap waarin het
gedaan moet worden; oké, doe deze job.
Dat is te functioneel. Ik zou willen dat
het niet slechts het aanvaarden is van
een job. Daaraan vooraf moet gaan: ik
geef mij aan de kerk in geloof, hoop en
liefde. Dat uit zich in geloofsleven en ge
bedsleven. Ik zou niet graag in de kerk te
doen hebben met louter functionele
mensen."
Aan de synode zijn een zestigtal leken
als waarnemer toegevoegd, zonder stern-
of spreekrecht. Hun inbreng voltrekt
zich in de informele sfeer. Daarnaast
heeft de paus enkele vertegenwoordigers
van bepaalde lekebewegingen benoemd
tot volwaardig lid van de synode, onder
meer van Opus Dei, Communione e Li-
berazione en de Charismatische bewe
ging. Mag alles bijeen gesproken worden
van een zekere afspiegeling van be
staande stromingen en meningen? Kar
dinaal Danneels zegt dat niet te kunnen
beoordelen bij gebrek aan voldoende
kennis van feiten. Hij zou het overigens
eigenaardig vinden, indien niemand van
het - meer progressieve- Europese Le
kenforum tot de afgevaardigen behoort.
Dat forum blijkt echter wel degelijk te
zijn gepasseerd. Hij erkent dat, wanneer
de schijn ontstaat van een eenzijdige ver
tegenwoordiging van leken, dit een ob
stakel vormt voor de acceptatie van de
synodebesluiten.
Tenslotte de kritiek die gespuid is op het
werkdocument. De pastoraaltheoloog
Frans Haarsma, oud-hoogleraar van Nij
megen, schreef: „Het werkdocument
deugt niet, evenmin als de schema's die
de Curie had voorbereid voor Vaticanum
II. De tekst zweeft idealistisch en triom
falistisch boven de alledaagse werkelijk
heid. Tenslotte betwijfel ik of men wer
kelijk recht heeft gedaan aan de kritische
reacties die vanuit de wereld op de Li-
neamenta (ontwerp-werkdocument; J.B.)
zijn binnengekomen."
Kardinaal Danneels is het met deze
kritiek niet eens. „Ik vind het werkdocu
ment niet zo slecht. Het is een goed geor
dende samenvatting van wat van de bis
schoppenconferenties is binnengekomen.
Ik denk dat ze daarin in Rome eerlijk
zijn geweest. Eigenlijk heeft het werkdo
cument niet zoveel belang. Ik beschouw
het als een mogelijkheid voor de mensen
thuis om gevoelig te worden voor de pro
blemen. Voor mijzelf is het een smaak
maker. Want het is evident: het is geen
schema waaraan wij ons aan te houden
hebben. Wij hebben het recht het volle
dig naast ons neer te leggen. Elke synode
begint als een onbeschreven blad. Be
gonnen wordt altijd met inventariseren
van de problemen door elke bisschop
tien minuten te laten spreken. Daaruit
ontstaat voor elke deelnemer een direct
overzicht. Dan volgt de fase van de ge-
spreksgroepjes en daarmee begint een
proces waarin overeenstemming moet
groeien. Dat geeft elke synode een eigen
dynamiek en maakt haar onvoorspelbaar
in haar verloop en afloop.
Wat Ik graag anders zou zien, Is dat
de pastorale werk(st)ers zich
uitdrukkelijker religieus zouden
engageren."
j
