UITBLAZEN
Voor ondernemers gloort weer periode van vrijheid-blijheid
Iraq bombardeert op verzoek Amerikanen
Mogelijke terugkeer oppositie in Turkije
VAN DU
Rambo in
Nederland
.DE STEM.
IRAN MEER EN MEER ONDER HOEDE VAN SOVJETUNIE
'Muiden Chei
leverde
kruit aan In
DE STEM C
DE STEM ACHTERGROND DONDERDAG 3 SEPTEMBER 1987
ECONOMISCHE OPLEVING EN ZWAKKE ROL VAKBONDEN NOOPT NIET MEER TOT FRONTVORMING
DE STEM BIN
DEN HAAG - De dri|
hebben gisteren het i
Dijk (Binnenlandse
delbaar en hoger per|
cieel verworpen.
leemoed ii
WIMKOCK
ALS Veronica de film
niet op het allerlaat
ste moment van het
tv-programma heeft afge
voerd, dan heeft gister
avond iedereen voor zich
zelf kunnen vaststellen dat
het bloedige optreden van
de Brit Michael Ryan in
Hungerford, waarbij zestien
doden vielen, in vrijwel niets
lijkt op de activiteiten van
Rambo in First Blood. Al kort
nadat de Britse sensatiepers het
verband had gelegd tussen
Rambo en Ryan, is erop gewe
zen dat om te beginnen Mi
chael Ryan niet gekleed ging als
Rambo, met haarband en zo.
Verder vermoordt Rambo in de
film geen onschuldige voorbij
gangers. Hij ontziet ze juist.
Ik weet dit niet omdat ik de
film zelf heb gezien, maar om
dat een collega-columnist, die
First Blood ook niet had gezien,
de film bij de videotheek is
gaan huren, direct nadat hij
had gelezen over de massa
moord in Hungerford en de
veronderstelde invloed van
Rambo op het handelen van
Ryan. Deze collega komt, in de
column die hij aan de inhoud
van de film wijdde, tot de con
clusie dat de sympathie, voor
zover de film die bij de toe
schouwer weet op te wekken,
naar Rambo gaat en zeker niet
naar het wettig gezag.
John Rambo is een gefrus
treerde, zich afgedankt voe
lende Vietnam-veteraan die in
een kleine Amerikaanse stad
arriveert om er een oude strijd
makker te bezoeken. Een plaat
selijke sheriff, die Rambo aan
ziet voor een landloper, dient
de veteraan op onheuse wijze
de 'rot-op! -behandeling toe.
Als Rambo zich niet inschikke
lijk genoeg toont naar de she
riff zijn zin, wordt hij gearres
teerd. De meer dan brute be
handeling die hij daarna onder
gaat op het bureau jaagt
Rambo door het lint. Hij ont
snapt, vlucht de heuvels in en
gaat daar de guerilla aan met
het groeiende leger achtervol
gers, politiemannen en gardis
ten. Er vallen doden, maar er is
niet een toevallige voorbijgan
ger onder. Ryan vergelijken
met Rambo heeft het misschien
goed gedaan in de kiosk, maar
het is te veel postume eer voor
Ryan.
Intussen heeft het verband
dat zo haastig en ter verfraaiing
van de berichtigeving werd ge
legd tussen Rambo en Ryan
weer wel de discussie doen op
laaien over de risico's van (te
veel) geweld op de televisie. Die
discussie woedt bij vlagen al zo
lang als er film en televisie be
staan. Na al die jaren zijn al
leen de ingezonden stukken-
schrijvers, met hun onwrikbare,
betonnen gelijk het erover eens
dat er - ik citeer uit een wille
keurige brief - een causaal ver
band is tussen het 'ingeblikte'
en 'werkelijke' geweld. Deskun
digen van allerlei disciplines
zijn echter minder zeker. Er is
een op zich schrikwekkend
lijstje te maken van geweldsde
licten die rechtstreeks van de tv
waren afgekeken. Zelfs in Ne-
derland hebben we het geval E
gehad waarbij iemand, in na-
volging van een scène in de tv-
serie 'De Wrekers', een staal-
IllllllllllllllllIlillimilmilinIllllllllll
draad over de weg spande, het
geen een bromfietser het leven
kostte.
Er zijn verschillende soorten
geweld. De moderne horror
film en uitgesproken pervers en
sadistisch geweld, dat mis
schien zieke geesten activeert
omdat het uit even zieke gees
ten voortkomt, verwerp ik so
wieso, ongeacht de vraag of het
gevaar bestaat dat er een gek
rondloopt die zich erdoor laat
inspireren om ook tot zulke da
den over te gaan. Minder verze
kerd van mijn eigen gelijk sta ik
tegenover 'gewoon' rechttoe
rechtaan geweld, wanneer het
geweld zelf niet het doel van de
filmmaker is, maar een middel
om het doel te bereiken; het to
nen van de boze werkelijkheid
en meestal daarna de overwin
ning op het kwaad.
Het zou best eens kunnen
zijn dat het aanschouwen van
dergelijk geweld, dat door over
drijving de kijker er voortdu
rend aan herinnert dat hij naar
verzonnen en gespeelde situa
ties zit te kijken, ertoe bijdraagt
'dat we, zonder enig risico voor
onze omgeving, van een hoop
sluimerende agressie verlost
worden. Als ik me op een late
vrijdag- of zaterdagavond heb
laten meeslepen met de gebeur
tenissen in een actiefilm en ik
merk aan het eind dat de af
loop bij mij een licht maar on
miskenbaar gevoel van voldoe
ning oproept, dan móet bijna
de conclusie wel luiden dat de
held van het verhaal mede na
mens mij erop los heeft ge
beukt. En dat lijkt me gezond.
Het lijkt me aannemelijk
dat er sprake is van een balans.
Op de ene zijde de excessen die
(wellicht) zijn toe te schrijven
aan tv-geweld en aan de andere
zijde de massale drainage van
latente agressie, zonder welke
we misschien op ongekende
schaal elkaar de hersens zou
den gaan inslaan. Eer die ba
lans zichtbaar is gemaakt en de
maatschappij het saldo kent,
valt er nog heel wat te onder
zoeken en te debatteren.
'Hi Freddy'
UIT het Deense Roskilde ont
vingen we een briefje van Gitte
Andersen, op zoek naar ene
Freddy, die zij vorige maand op
Ibiza heeft ontmoet. Zij schrijft
dat Freddy in een plaats woont
die Niebuhr heet. Een plaats
van die naam bestaat hier niet.
Toch moet Gitte een goede re
den hebben gehad naar De
Stem te schrijven. De adresse
ring is volledig en correst. Gitte
wil dat Freddy haar schrijften
het is very urgent.
Ik zal Gitte's adres bewaren
voor Freddy. Als hij zich meldt.
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
A. Theunissen en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176.
Centrale redactie Bréda:
Nieuwsdienst 076-236452.
Sportredactie 076-236236.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41236326 (alléén abonnementen).
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363,4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 4023,4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150.
Postadres: Postbus 35,4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145, 4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen, bij vooruitbetaling te voldoen:
24,20 per maand; 69,75 per kwartaal of J 271,00 per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van 1,- per maand,
1,80 per kwartaal, 7,20 per jaar. Prijzen: inclusief 6% B.T.W.
Voor post-toezending geldt een toeslag.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Informatie over Stern-reizen en promotie 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje®076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van T9.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
Bankrelaties:
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447.
NCB rek. 230301584 - Rabo rek. 101053738.
Door Pieter-Jan Dekkers
Vandaag promoveert aan
de Erasmus Universiteit in
Rotterdam drs. Paul Nobe-
len op het proefschrift
'Ondernemers georgani
seerd'. Het is een studie
naar de faktoren die van
invloed zijn op de organi
satiebereidheid van onder
nemers en de hechtheid
van hun organisaties.
Conclusie (vrij vertaald): de
toekomst voor ondernemers
ziet er redelijk zonnig uit. Ze
doen zaken in een als goed ge
kwalificeerd ondernemerskli
maat, hebben te maken met
een kabinet dat bepaald niet
als ondernemers-onvriende
lijk te boek staat, en vinden
tegenover zich een verzwakte,
verdeelde vakbeweging, die
de handen vol heeft om het
hoofd boven water te houden.
Kortom, de redenen voor
hechte frontvorming zijn ver
vallen. Het individualisme
kan dus hoogtij vieren.
Dat is in het recente verle
den volgens Nobelen wel eens
anders geweest. Vooral in de
periode tussen 1973 en 1976
dwongen externe faktoren de
ondernemers zich hecht aan
een te sluiten.
Nobelen heeft met zijn on
derzoek twee vragen willen
beantwoorden. De eerste is in
welke mate de leden van het
Verbond van Nederlandse
Ondernemingen (VNO) met
elkaar zijn verbonden en of
zij zich kunnen vereenzelvi
gen met de doelstellingen van
de organisatie. De tweede
vraag betreft de faktoren die
van invloed zijn op de organi
satiebereidheid van onderne-
Paul Nobelen (28) is in Etten-Leur geboren
en heeft zijn middelbare schoolopleiding ge
noten aan het atheneum in Oudenbosch. Hij
heeft in sneltreinvaart zijn studie aan de Ka
tholieke Universiteit in Nijmegen voltooid
(politicologie).
Na korte tijd op Nijenrode te hebben gewerkt
werd hij in Nijmegen wetenschappelijke me
dewerker bij de vakgroep waar hij zelf afge
studeerd is.
In november 1983 publiceerde hij een voor
studie voor zijn proefschrift over de organi
saties van werkgevers. Daarover was tot op
dat moment weinig studie verricht.
Vier jaar geleden trad hij in dienst van het
verbond van Nederlandse Ondernemingen
(VNO), waar hij nu zaken betreffende ar
beidsverhoudingen behartigd. Als zodanig
zit hij in commissies van de Sociaal-Econo
mische Raad en Stichting van de Arbeid en
heeft hij veelvuldig kontakt met overheid en
vakcentrales.
Nobelen is zelf niet georganiseerd.
FOTO PERRY HOKKE
Zijn studie beslaat de pe
riode 1973-1984, een van de
woeligste van na de oorlog: de
nivelleringsstaking van 1973,
de grote stakingen om het be
houd van de prijscompensatie
in 1977 en het als bedreigend
ervaren beleid van het kabi
net-Den Uyl, dat onder het
credo 'Rechtvaardiger verde
ling van kennis, macht en in
komen' een principiële discus
sie over de zeggenschap in on
dernemersland aanzwengel
de.
In het algemeen is vooral
het ongunstige onderne
mersklimaat tot pakweg 1982
van groot belang geweest
voor het sluiten van de onder-
nemersrijen. De uitholling
van het rendement van de be
drijven, de geringe economi
sche groei en de steeds oplo
pende werkloosheid vormden
in die periode een goede voe
dingsbodem voor een sterke
onderlinge verbondenheid.
Wat die sociaal-economi
sche faktoren betreft consta
teert Nobeler in 1982 een keer
punt in het denken, maar
vooral het doen van regerin
gen. Eerst met het aantreden
van het eerste kabinet-Lub-
bers wordt de sterk gedaalde
wintsgevendheid van bedrij
ven weer een specifieke zorg
voor het overheidsbeleid.
Dat was niet alleen een
prioriteit, maar het kabinet
maakte haar beloften ook
waar en boog daadwerkelijk
om. De lasten voor het be-'
drijfsleven werden lager, de
sociale zekerheid ter discussie
gesteld en beperkt, en het fi
nancieringstekort van de
overheid teruggedrongen.
Het denken, maar vooral
het doen van de regering ten
aanzien van de vrije markt en
de ondernemingsgewijze pro-
duktie was een belangrijke
faktor om de teugels in onder
nemersland wat te vieren.
Daar komt bij dat de ondui-
delijke positie van de vakbe
weging - het zoeken naar een
nieuwe, van ideologie ontdane
grondslag op basis van prag
matisch handelen - voor veel
ondernemers een stimulans
was om zich losser te organi
seren. Volgens Nobelen heeft
na de jaren '70 de strategie en
het beleid van de vakbewe
ging aan belang ingeboet.
De natuurlijke tegenspeler
van de ondernemers is geheel
anders georganiseerd dan de
werkgeversorganisaties. Bin
nen de vakbeweging is de
lotsverbondenheid groot, bij
de werkgevers is die alleen in
tijden van hoge economische
nood aanwezig.
Vakbonden oriënteren zich
sterk op normen en waarden
als solidariteit en rechtvaar
digheid, leden van werkge
versorganisaties worden
vooral door zakelijke overwe
gingen gedreven. Vakbonden
zijn ontstaan uit het streven
naar een menswaardiger be
staan voor de werkende klas
se, veel werkgeversorganisa
ties zijn als reactie daarop op
gericht. Ondernemers zijn
minder geneigd zich solidair
op te stellen en sluiten zich
vooral aaneen als dat wat op
levert.
Een werkgeversorganisatie
is vooral een zakelijk schakel-
verband, een service-organi
satie. Ondernemers willen
hun problemen eerst zelf op
lossen. De organisatie is een
'stand-by'een altijd aanwe
zige hulp in moeilijke tijden.
Buiter kwalificeert de organi
satie van werkgevers als een
'verduurzaamd noodverband'
en De Wolff vergelijkt het
met een zwemvest: Onderne
mers maken er gebruik van
als de nood aan de man is.
Nobelen constateert nog
een opvallend verschil met de
vakbeweging: het democra
tisch 'gehalte' van werkge
versorganisaties, althans dat
van het VNO. De leden van
het VNO worden steeds sterk
betrokken bij het uitstippelen
van het beleid. De leiding
heeft nimmer problemen met
formele middelen als dwang,
bevelen en sancties opgelost.
Wat overigens niet bete
kent dat de VNO-leiding nooit
met de vuist op tafel heeft ge
slagen of de leden nimmer een
waarschuwende vinger heeft
voorgehouden. Zo is er tijdens
de staking om de prijscom
pensatie in 1977 frequent forse
pressie uitgeoefend op VNO-
leden om vooral niet voor de
bonden door de knieën te
gaan.
Als de voortekenen niet be
driegen kunnen ondernemers
volgens Nobelen gematigd op
timistisch zijn over de so
ciaal-economische vooruit
zichten. Een voortgang van
het huidige, prille economisch
herstel ligt in de rede. Dat
houdt tegelijkertijd in dat de
noodzaak voor ondernemers,
zich hechter aaneen te sluiten,
minder groot is.
Dat optimisme krijgt meer
glans nu er in het Catshuis
een christendemocratisch-li-
beraal kabinet zit dat garant
staat voor een gunstig onder
nemersklimaat. Bovendien is
het maatschappelijk draag
vlak voor het kapitalistisch
marktsysteem verbreed en
het imago van ondernemers
verbeterd.
Nobelen verwacht weinig
weerwerk van de vakbewe
ging. De bonden hebben sterk
aan betekenis ingeboet. De
vakbeweging zal ook de ko
mende jaren worden gecon
fronteerd met grote proble
men. Zo vergrijst het ledenbe
stand, is de 'nieuwe werkne
mer' mondiger en zelfstandi
ger en organiseert hij zich
minder snel dan twintig jaar
geleden.
Bovendien worden de be
langentegenstellingen binnen
de vakcentrales groter:
'marktbonden' contra 'ambte
narenbonden'. En ook onder
het ledenbestand zelf is
sprake van een tweedeling
tussen bijvoorbeeld uitke
ringsgerechtigden en actie
ven.
Voor ondernemers heeft
dat als blij vooruitzicht dat de
rijen niet meer zo nodig geslo
ten hoeven worden en als
aantrekkelijke bijkomstig
heid biedt het tevens de mo
gelijkheid, om het arbeids
voorwaardenbeleid op decen
traal niveau met de bonden
uit te vechten. Terug naar de
bedrijfstak, de branche of
zelfs de onderneming, al jaren
een hartewens van het VNO.
Door Jan Bouwmans
TILBURG - Het besta;
recht van theologische
culteiten kan ten enen r
niet worden afgemeten
de studentenaanta
Maar beschikt de sta
commissie, die op last
minister Deetman deze
culteiten doorlicht, wel
andere maatstaven? Et
ja, zou ze die dan eens
kend willen maken.
Die oproep deed gisteren
dr. Karl Merks, decaan va
Theologische Faculteit Tilt
HOEWEL DE Verenigde
Staten in het openbaar
hun veroordeling hebben
uitgesproken over de aan
vallen die Iraq sinds zater
dag op Iraanse doelen in de
Golf heeft hervat, hebben
verscheidene Amerikaanse
regeringsfunctionarissen
er bij het bewind in Bagh
dad op aangedrongen de
strijd opnieuw op te voe
ren.
Volgens zeven regeringsfunc
tionarissen, die anoniem wen
sten te blijven, heeft de Ame
rikaanse regering Iraq zelfs
inlichtingen verschaft over
onder andere de plaatsen
waarop Iraanse oliedoelen ge
troffen zouden kunnen wor
den. Washington zou boven
dien van plan zijn mijnen te
leggen in gebieden van de
Golf waar regelmatig Iraanse
tankschepen doorheen varen.
De Amerikaanse mijnen zou
den een antwoord kunnen
vormen op de Iraanse drei
gingen, aanvallen uit te voe
ren op Amerikaanse marine
schepen die sinds juli olietan
kers van Kuwayt onder Ame-
rikaanse vlag in de Golf es
corteren.
Volgens een van de Ameri
kaanse regeringsfunctiona
rissen is de verontwaardiging
van het Witte Huis over de
hernieuwde Iraakse aanval
len volkomen onoprecht en
slechts met het oog op de pu
blieke opinie naar voren ge
bracht. Volgens hem was de
regering er volledig van op de
hoogte dat Iraq zaterdag, na
een pauze van 45 dagen, zijn
aanvallen op Iraanse doelen
zou hernemen. Baghdad heeft
officieel laten weten dat het
de aanvallen heeft hervat om
dat Iran weigert de resolutie
van de Veiligheidsraad - die
Iraq en Iran tot een staak-
t-het-vuren oproept - te
aanvaarden.
Washington zou de aanval
len hebben „gestimuleerd",
omdat ook de regering van
president Reagan ongeduldig
is geraakt over de weigering
de resolutie van de V-raad te
aanvaarden. Overigens is in
Teheran meegedeeld dat vrij
dag aanstaande het officiële
standpunt over de resolutie
zal worden meegedeeld aan
de secretaris-generaal van de
VN, Javier Perez de Cuellar.
De woordvoerster van het
Amerikaanse ministerie van
Buitenlandse Zaken Phyllis
Oakley heeft gezegd dat,
mocht Iran niet spoedig zijn
formele oordeel over resolutie
598 duidelijk maken, begin
volgende week de Amerika
nen gaan werken aan de op
stelling van een tweede reso
lutie. Daarin zouden ook con
crete strafmaatregelen ge
noemd dienen te worden, zo
als een wapenembargo tegen
Iran. De Amerikaanse onder
minister van Buitenlandse
Zaken Richard Murphy drong
reeds eerder aan op een reso
lutie met meer tanden.
Volgens waarnemers in de
Golf hebben de Irakezen hun
aanvallen in feite hervat on
der druk van hoge Iraakse
militairen, die van mening
zijn dat de olie-export van
Iran dit land het geld ver
schaft om nieuwe wapens te
kopen. Teheran exporteert
zijn olie over zee. De tijdelijke
pauze in de tankeroorlog
stelde het bewind in Teheran
in staat zijn exporten flink op
te voeren. De afgelopen we
ken zouden de Iraanse olieop
brengsten met meer dan 40
miljoen gulden per dag zijn
gestegen.
Terwijl de VS - zij het niet
officieel - in de Golfoorlog
steeds meer de zijde van Iraq
hebben gekozen, is sprake van
een almaar betere verstand
houding tussen Iran en de
Sovjetunie. Moskou heeft
reeds laten doorschemeren
dat het geen wapenembargo
tegen Teheran zal steunen.
Maandag maakte de Iraanse
parlementsvoorzitter Akbar
Hashemi Rafsanjani bekend
dat hij volgende maand een
bezoek zal brengen aan de1'
Opperste Sovjet.
De Sovjetrussisch-Iraanse
contacten zijn het afgelopen
jaar sterk toegenomen. Beide
landen voeren onderhande
lingen over de bouw van een
oliepijpleiding naar de Kaspi
sche Zee, waardoor Iran min
der afhankelijk zou worden
van zijn export door de Golf
en derhalve ook minder te
vrezen zou hebben van
Iraakse aanvallen in dit ge
bied.
Herhaaldelijk heeft Iran
verklaard dat het over vol
doende deviezen beschikt om
wapens te kopen op wat het
land noemt de vrije markt.
Een verhoging van zijn olie-
-export zou hieraan nog ver
der bijdragen. Iraq zou daar
mee mogelijk het tegendeel
bereiken van hetgeen dit land
beoogde toen het in 1984 zijn
oorlog met Iran voor een deel
verplaatste van het land naar
de wateren van de Golf. Een
strategiewijziging omdat
bleek dat Iraakse militairen,
die in 1980 de oorlog met Iran
ter land ontketenden, geen
definitieve overwinning kon
den bewerkstelligen.
Door de aanwezigheid van
Amerikaanse tankers in de
Golf kreeg de Iraakse leider
Saddam Husayn een door
hem volgens waarnemers be
oogde internationalisering
van het conflict. Inmiddels
echter dreigt de Iraakse stra
tegie zich zowel tegen het be
wind in Baghdad als tegen de
regering in Washington te ke
ren. Geruchten die sinds kort
zelfs circuleren over een mo
gelijk Iraans-Sovjetrussisch
vriendschapsverdrag zullen
Husayn en Reagan dan ook
onaangenaam in de oren klin
ken. Rafsanjani daarentegen
sprak maandag over gunstige
perspectieven voor Iran,
(UPIANP)
Bo
Van onze Haagse redactie
De grote bonden pratej
verder met de minister
dit en volgend jaar, omd
end bod komt.
Hoe dat aanbod er precied
gaat zien, wilde Van Dij if
ambtenaren niet zeggen,
niet-officieel heet het dal
minister de komende ja
minder geld wil overmd
aan het vut-fonds voor|
ambtenaren. Van Dijk
maximaal 400 miljoen gu
oer jaar op die manier be|
:en.
De helft van dat geld
minister terugstorten in l
ichatkist. Met dat geld kanl
ieel van de bezuinigingen
minister Deetman (Onder
ingedaan worden gemaakt!
indere helft wil Van Dijkf
iruiken voor de verbetei
'an de arbeidsvoorwaarj
'an alle ambtenaren.
Daarnaast wil Van Dijk
inzetten dat wordt 'verd
DE TURKSE bevolking
beslist zondag of de poli
tieke leiders die na de mi
litaire staatsgreep in 1980
buiten spel werden gezet,
op het politieke toneel mo
gen terugkeren.
Bijna 25 miljoen kiezers zul
len deelnemen aan een refe
rendum, waarbij zij "ja' of
'nee' moeten stemmen tegen
opheffing van het verbod op
politieke activiteit voor zo'n
honderd politici.
Het Turkse parlement had al
in mei met grote meerderheid
gestemd voor afschaffing van
het omstreden verbod. Maar
premier Turgut Özal (60)
achtte het toch nodig het volk,
en niet het parlement, het
laatste woord in deze zaak te
geven, waarbij hij de steun
kreeg van president Kenan
Evren. De grondwet van 1982
bekrachtigde het verbod van
1980 en bepaalde dat de voor
malige politieke leiders tot
1992 op non-actief werden
gesteld.
Slechts één figuur vormt
een echte bedreiging voor
Özal: de voormalige conser
vatieve premier Suleyman
Demirel (62). Diens grote
linkse rivaal Bülent Ecevit-
genoot toen hij aan de macht
was internationale faam,
maar zijn populariteit is de
afgelopen tijd in Turkije aan
zienlijk afgenomen. Voor veel
Turken is Demirel de enige,
behalve Özal, die het land kan
runnen. Het referendum kan
dan ook in zekere zin worden
gezien als een krachtmeting
tussen özal en Demirel, zo
menen waarnemers.
Officieel voerden de pre
mier en zijn regerende Moe
derland Partij een neutrale
F^remier Turgut özal
campagne waarbij niet werd
gepleit voor het nee-stem
men. Deskundigen wijzen
erop dat dit standpunt naar
buiten werd gebracht om aan
de verwachtingen van de
Europese landen te beant
woorden en om de al geringe
kans op toetreding tot de EG
niet nog kleiner te maken.
Özal liet zich er echter niet
van weerhouden zijn tegen
standers zwart af te schilde
ren. Hij bracht tijdens zijn
campagne herhaaldelijk de
chaos aan het einde van de ja
ren '70 in herinnering, toen
Demirel en Ecevit beurtelings
aan de macht waren. De per
soonlijke vetes tussen de twee
leiders hadden uiteindelijk tot
gevolg dat het politieke leven
geheel werd verlamd en het
land aan de rand van de
bankroet en de burgeroorlog
was komen te staan. Tegen
- fotoepa Suleyman Demirel
september 1980, toen het leger
ingreep, werden er per dag
gemiddeld 20 mensen ver
moord. In totaal vielen er bij
zowel rechtse als linkse ter
reuracties in Turkije circa
5.000 doden.
özal zegt dan ook over ge
schiedenis te spreken en geen
propaganda te bedrijven. En
hij lijkt daarbij een gevoelige
plek in het geheugen van een
groot aantal niet-partijge-
bonden kiezers te raken. Veel
Turken zijn van mening dat
de bloedige tijden nooit meer
mogen terugkeren. En de
beste manier om dat te be
werkstelligen is te voorkomen
dat de politieke ballingschap
van Demirel en Ecevit wordt
opgeheven. „Denk eraan. Als
u *ja' zegt, dan zegt u ook "ja'
tegen Erbakan en Türkes", al
dus özal. Deze twee politici
hebben in de jaren '70 de hand
- foto ap
gehad in een groot aantal
aanslagen en overvallen.
Van zijn kant houdt Demi
rel zijn gehoor voor, niet per
soonlijk verantwoordelijk te
zijn voor de chaos die leidde
tot de militaire staatsgreep.
Hoewel hij officieel buiten het
politieke leven staat, heeft de
oud-premier Özal en diens
economische beleid herhaal
delijk aangevallen. Hoewel
het Internationale Monetaire
Fonds zich positief heeft uit
gelaten over de resultaten van
het Turkse bewind, zijn de
meeste Turken er de afgelo
pen vier jaar door de stijging
van de inflatie alleen maar
armer op geworden. Het bruto
nationaal produkt is het afge
lopen jaar weliswaar met
acht procent gegroeid, maar
dit is ten koste gegaan van de
arbeiders en de boeren. Van
de 52 miljoen Turken moeten
10 miljoen leven van 400 gul
den per jaar en 20 miljoen van
800 gulden.
„Bevrijd mij van mijn kete
nen en ik zal jullie bevrijden
van jullie armoede", luidt De-
mirels leuze tijdens bijeen
komsten in het hele land,
waarbij hij keer op keer dui
zenden aanhangers trekt. Net
zoals Ecevit voert hij boven
dien aan dat zolang sommige
politici worden uitgesloten,
wat hun verleden ook moge
zijn, Turkije zich er niet op
kan beroepen een democra
tisch land te zijn.
Meer dan de helft van het
electoraat leeft op het platte
land, waar velen kunnen le
zen noch schrijven en afgaan
op de mening van de dorpsno
tabelen. Meer dan een derde
van de gemeenteraden in het
land is in handen van aan
hangers van Özal. Maar des
kundigen wijzen er ook op dat
er op het platteland, mede als
gevolg van het alfabetisme,
veel verwarring heerst over
het referendum. Sommigen
denken dat het om algemene
verkiezingen gaat, anderen
dat zij ja of nee moeten zeg
gen tegen politiek geweld.
Weer anderen gaan ervan uit
dat zij hun oordeel moeten ge
ven over de militaire coup
van 1980. Enkelen kennen
zelfs niet de namen van de be
trokken politici.
Om het stemmen makkelij
ker te maken zijn er twee
soorten stembiljetten: fel
oranje en blauwe. Oranje be
tekent 'nee' tegen de ophef-
STOCKHOLM (RTR)
Zweedse wapenfabriek
fors was betrokken bij
verschepen van 6000
kruit naar Iran.
Daarvan betrok Bofors
/an het Nederlandse
duiden Chemie. Dit maakl
Zweedse douane woensdag
tend.
Hans Olsson, een functi|
ris van de opsporings
/an de douane, verklaarde
iet kruit tussen 1984 en j
verd geleverd. In sommiga
/allen liep het transport!
Luid-Afrika.
Volgens Olsson kocht Bo|
leel van het Nobel-concer
1985 900 ton kruit van Mu
-hemie. Dat kruit werdl
Joegoslavië naar Iran
oerd.
.Vervalste docume:
oesten de Zweedse regei
loen geloven dat Joegosl]
Ie eindbestemming was".|
'el in Zweden als in Ne
nd is het verboden waperj
inder oorlogstuig te lev|
ian oorlogvoerende landen!
'fing van het verbod. Blauw]
staat voor 'ja'.
Hoewel özal heeft gezegd]
onpartijdig te zijn, was oranje!
de kleur van zijn campagne
Aanhangers deelden oranje]
T-shirts en emblemen uit en]
hij trad voortdurend op tegen]
een oranje achtergrond. De-|
mirels kleur was nadrukke
lijk blauw. De staatstelevisie
besteedde bovendien veel tijdj
aan de campagne van de Moe-]
derpartij, terwijl aan die van|
haar opponenten geen aan
dacht werd besteed.
Wat het resultaat van het]
referendum zal zijn, valt]
moeilijk te voorspellen. Opi
nieonderzoeken duiden op eenj
meerderheid van 'ja'-stem
men, maar stellen in Turkije
niet veel voor. De uitslagen
van de tussentijdse verkiezin
gen van vorig jaar en later
verschenen politieke analyses
wijzen erop dat de oppositie
partijen een aanhang van on
geveer 65 procent hebben. Als
dat wordt vertaald in blauwe
stemmen, betekent dat de te
rugkeer van Demirel, Ecevit
en de tientallen andere ex-hjj la e.el'
-gMC „p he, „,U«e tólïïSïSM
Accountant niet wegneme
'riigepleit en het sterke va
tad gesproken is nu bevel
leschoven kan worden dar
Wim Kok, de fractieleide
opspraak geraakte Kami
r®s gesprongen, maar ra
'erk niemand het nest uit,
ia|ve de belangen van vl
IECHTGEAARDE oude SCl
Ie verworpenen der aardj
Is de granieten tempel v
indse socialisten anno 19
n idealistische gedreven)]
iostalgische hang naar d
liet meer voor bezit, gele
itaand Kamerlid, de Pvd/j,
literst profijtelijke aandeell
|en) commissariaten, dan I
'ol en wordt luidkeels geëil
Eind juli leek het erop, q
lerzoek van een registerad
togen te hebben en de pffl
tjjn politieke hoofd zou kurj
ijn handel en wandel zulll
her lidmaatschap op te geu
Weliswaar is een sluiten
De Turkse pers heeft zich
over het algemeen uitgespro
ken voor opheffing van het
verbod, maar publiceert te
genstrijdige peilingen. Zo
schreef de krant Milliyet ir-l
Istanbul dat 45 procent van del
kiesgerechtigden 'nee' zou |uer.ti©s nauwkeurig"™
stemmen, terwijl 39 procent |een keuz* nrnnf^
voorstander zou zijn van de
terugkeer van de oude politici
Het concurrerende dagblad
Hürriyet meldde daarentegen
dat 43,5 procent positief staat
tegen opheffing van het ver;
bod en dat 36,6 procent 'nee
zal stemmen.(ANP)
leen keuze pro of contra
Dat breekt de fractieleid
amerlid kan veel kwaad
n°ed en berouw houden
ek, zeker als er het geve
en is gekomen'.
Het is jammer dat Harr,
u®lf heeft gehouden,
■et hij de zoveelste taxatie
