1
2
DE STEM
weekE
D
IKV heeft centrum van macht nog niet bereikt
OUD-VOORZITTER
VON MEYENFELDT
WENST IKV
DIKKERE HUID TOE
DOORBRAAK
NAAR
PLATTELAND
WEL BEREIKT
ERDAG
IS 1987
BNNBNI f
ham
form
et IKV (Interkerkelijk Vredesbe
raad) viert vandaag in Amersfoort zijn 20-jarig be
staan. Het jubileum valt in een periode waarin het heel
wat stiller is geworden rond deze kerkelijke vredesbe
weging dan een paar jaar geleden toen er bijvoor
beeld actie werd gevoerd tegen de plaatsing van
kruisraketten. Een terug- en vooruitblik met generaal-
majoor bd M. H. von Meyenfeldt, die precies op de
helft van de jubileumperiode het gouverneursschap
van de Koninklijke Militaire Academie in Breda combi
neerde met het voorzitterschap van het IKV, maar zich
er later van heeft verwijderd.
Afstand
Kritische noten
Te betweterig
ZATERDAG
29 AUGUSTUS 19871
Sleutel
Kerken
Platteland
Ondoorzichtig
Drammerig
Ze is heel gelovig
nut kerk de rug toe-
>eder kiezen die weg
loeder ten tijde van
i enorm vervelende
ihet feit dat zij, door
n in Utrecht, eigen
mij koos. Voor haar
plaatsvervanger van
evoed in de katho-
aditie kan zij niet de
een menselijke, feil-
r te relativeren. Zo
Irag van allerlei pau-
is rechtvaardigt zo'n
lende is dat de psy-
van het machtsin-
it is dat het 'Ik heb
en gedachten' som-
chten niet eens toe-
nonis gaat van deze
igevoed binnen de
iditie en mijn den-
irden zijn daar gro-
d. Ik heb me een tijd
kerk, tussen mijn
aar ik heb toen ge-
iets voor terugkreeg,
i vrijheid, nee."
aats in de geloofsge-
men ik ben opge-
- want voor mij is
man of vrouw - en
voor mij. Daarom is
tan ook zo belangrijk
tnodiging hem te ge-
edereen het recht ter
Dat is voor mij een
at, waarop het ver
in de mens tastbaar
u de communie ge-
Simonis, ziet u er zo
Wat gaat er op zo'n
:n? Krijgt u door dit
n van woede of ver-
de manifestatie van
Rooms Katholieken
lang en diep in de
bij ik, gestimuleerd
sten en liederen, die
ais voor iedereen is
er ging stralen en hij
jken en tenslotte zijn
tnielde na de weige-
ïnie op het midden-
i tot het eind van de
aal een zeer eenzaam
rijpt je wel degelijk
heel sterk op de roze
toen ik dus wel wei
shuis. Het gevoel van
toen kreeg heeft mij
:n huilen."
Kessenich wil de ko-
breed platform ko-
actie kunnen onder-
genen die 'waardig-
i de katholieke kerk
Zelf denkt hij ook
ilijkse eucharistievie-
.uelen als een eiland
en naar priesters die
mo's binnen de kerk
g ik hem. Er zijn al
leringen, als iedere
tineerd wordt er uit
de discriminerende
;eval dat mensen de
een eucharistievie-
homo-vriendelijk is,
g heb als je katho-
n natuurlijk gaan we
)og-acties en andere
ucht lang en zwaar,
te vragen of hij het
last ervaart. Homo-
:och ook wervende
:alen. Een hang naar
Ide levensstijl.
ijk allemaal niet de
r voor te blijven le-
heus wel van het le
zing, aquarelleer, ik
de homoseksualiteit
vriendschap. Mijn
ew York. Dat bete
opbellen. Maar ook
geconfronteerd met
ebei de nodige frus-
hebben. Meer dan
s hebben een extra
gewenst in kerk en
s een domper op je
t Madonna een kogel-
Iroeg. Het is bekend
i Marcos enkele 'bul-
exemplaren bezat,
onna draagt een zoge-
jullet- of kogel-bh,
scherpe speerpunten
□teerd. Zo komt de
le wereld. Het ziet er
at Madonna Elvis in
overtreffen. Als ze
ir licht niet langer
iten schijnen en haar
ïkt, zullen Madonna-
rde stukken schrijven
vraag:. „Who's that
was dan Madonna,
der bedroefden met
i sex en geld.
H
Door Jan Bouwman»
„Veiligheid garandeert nog geen vTede;
ook gedeelde veiligheid niet." En op een
ander moment in het gesprek: „Wat in
teresseren mij nou die 48 kruisraketten
in WoensdrechtDie maken helemaal
geen bal uit in het vredesvraagstuk."
Generaal-majoor bd M. H. von
Meyenfeldt meent dat het militair sys
teem de zaken, die de vredesbeweging
met haar grote demonstraties in het be
gin van de jaren tachtig in West-Europa
had losgeslagen, weer aardig in de greep
heeft gekregen. „De NAVO schrok des
tijds van die grote betogingen, maar men
heeft zijn policy aangepast; men heeft
een strategie ontwikkeld om op deze za
ken te reageren. Ik denk dat ze weer he
lemaal in de greep zijn van de bestaande
machten."
Is het Interkerkelijk Vredesberaad
(IKV) dan na 20 jaar terug bij af Nee,
vindt Von Meyenfeldt. De beweging
moet echter een dikkere huid krijgen,
zich van kritiek niets aantrekken, tenzij
die positief is. Zo heeft het IKV zich
zijns inziens te veel gelegen laten liggen
aan beschuldigingen een handlanger van
Moskou te zijn.
Waarom vragen aan Von Meyenfeldt
over 20 jaar IKV Je praat dan toch met
een oud-topofficier die van januari 1976
tot september 1977 het directeurschap
van de hoogste militaire opleiding in Ne
derland, de KMA in Breda, gecombi
neerd heeft met het voorzitterschap van
het IKV, hetgeen toen voor niet weini
gen in binnen- en buitenland onverenig
baar en dus onverteerbaar was. Dit viel
bovendien precies op de helft van de 20-
jarige periode, toen ook de overgang
werd gemaakt van beraad naar actie:
de - voor de een beroemde, voor de an
der beruchte - campagne 'Help de kern
wapens de wereld uit, om te beginnen uit
Nederland'.
Het pikante is echter dat Von Meyen
feldt later afstand heeft genomen van het
IKV, maar wel vredesactivist is gebleven.
„Ik ben mijn eigen weg gegaan", zegt hij
er zelf van in de tuin van zijn bungalow
in Ittervoort, waarin het gesprek op een
van die schaarse zonnige augustusdagen
plaats had. Die eigen weg is dan de inter
nationale vereniging 'Generaals voor de
vrede' die hem inmiddels goede contac
ten heeft opgeleverd met zowel militaire
als civiele kringen in Oost-Europa en de
Sovjet-Unie. Het begin dit jaar aanvaar
de, nieuwe IKV-beleid - of moet je het
strategie noemen - van 'gedeelde vei
ligheid' richt het brandpunt ook geheel
op een brede opbouw van contacten tus
sen Oost- en West-Europa.
Een weging van 20 jaar IKV blijkt
voor de heer Von Meyenfeldt toch
vooral een beoordeling te zijn van de
campagne 'Help de kernwapens de we
reld uit, om te beginnen uit Nederland'.
Deze heeft immers naar buiten toe het
gezicht bepaald. „Toen ik in het begin
van de jaren zeventig vanuit de gerefor
meerde kerken lid werd van het IKV,
was het nog een echt praat- en studiecol
lege; een echt beraad met studies en pu-
blikaties in de Vredesweek. Later is het
meer in de richting gegaan van actiege-
beuren in plaats van beraadsfunctie,
zonder dat het denkwerk werd verwaar
loosd. Men publiceert ook nog studies.
Maar de hoofdlijn is toch het mobilise
ren en het ageren geworden."
„In mijn periode als voorzitter heeft
de overgang plaats gehad van beraad
naar actie. Ik ben daar niet ongelukkig
mee geweest. Ik vond het een juiste weg
dat die actie 'Help de kernwapen-
senz.' gevoerd ging worden. De actie
op zichzelf vond ik goed; ik heb meer
moeite gehad met de wijze waarop daar
leiding aan werd gegeven en de uitwer
king ervan."
De generaal-majaar bd heeft drie kriti
sche noten op zijn zang. Ten eerste heeft
het IKV de kwestie te wetenschappelijk
benaderd, ten tweede heeft men zich te
zeer in de actie zelf vastgebeten en ten
derde moet de IKV-benadering van het
Europese vraagstuk, met name zijn hou
ding ten opzichte van Oost-Europa, pro
blematisch genoemd worden.
„Het IKV kwam met zijn actie in de
greep van wetenschappers die met mo-
k.
Een van de vele IKV-acties die In de loop van het 20-jarig bestaan werden gevoerd: fietsen tegen de kernwapens.
- foto de stem/ben steffen
'Het IKV is soms te
betweterig geweest'
„Die actie 'Help de kernwapens..enz.' op zichzelf vond ik goed; ik heb meer
moeite gehad met de wijze waarop daar leiding aan werd gegeven en de uitwer
king ervan.- foto fer traugott
dellen de werkelijkheid te lijf gingen,
maar te weinig ervaring hadden met het
omgaan met machten en machtsge-
bruik." Waarmee gezegd wil zijn, dat het
zijns inziens nogal eens ontbrak aan rea
liteitszin.
„In Nederland worden zo vele model
len gepresenteerd die de toekomst moe
ten bepalen. Ik heb vaak het idee dat die
modellen zo los staan van de werkelijk
heid. Die hele toespitsing op de bewape
ning. Wapens zijn symptomen. Waar het
in werkelijkheid om gaat, is het politieke
beleid: meer vertrouwen krijgen in elk
aar. Wat zijn de krachten achter de be
wapening en hoe krijg je daar greep op,
daar gaat het om. Je moet bereid zijn je
modellen in te leveren om te zien of je
dan verder kunt komen."
Wat betreft het vastgebeten zijn in de
actie zelf: „Een actie heeft pas zin in een
breder kader van alternatieven: waar
ben je voor! Dat heeft te veel ontbroken.
Dat heeft later dan ook geleid tot veel
frustratie, toen de kruisraketten er toch
bleken te komen en de actie door velen
als mislukt werd gezien. De actie heeft
het IKV op sleeptouw genomen in plaats
van omgekeerd."
En dan Oost-Europa: „Ik bedoel het niet
als verwijt, maar bij het zoeken naar
contacten in Oost-Europa en de pogin
gen om inbreng te krijgen in de interna
tionale samenwerking heeft het IKV
geen goede, verantwoorde taktiek ge
volgd; het is te betweterig geweest, heeft
te weinig de hand in eigen boezem gesto
ken."
Het IKV werpt zich sinds begin dit
jaar weer volop op het thema 'ontspan
ning' met het motto 'gedeelde veiligheid'.
Concreet houdt dat in het bevorderen
van contacten op alle mogelijke niveaus
tussen oost en west; tussen burgers on
derling, maar ook met officiële instan
ties. In vroeger jaren zocht het IKV con
tact met alleen dissidente bewegingen in
het oosten en juist dat is volgens Von
Meyenfeldt een onverantwoorde taktiek
geweest, die de groei van wederzijds ver
trouwen heeft belemmerd.
Wederzijds vertrouwen - voorwaarde
voor betere politieke verhoudingen die
op hun beurt weer voorwaarde zijn voor
vrede en veiligheid die militaire macht
overbodig maken - kan pas groeien wan
neer de gevestigde machtsstructuren in
west én oost er de dragers van zijn. De
contacten die het IKV destijds zocht met
dissidenten, deden wantrouwen groeien
in plaats van vertrouwen, zegt Von
Meyenfeldt uit eigen waarnemingen te
hebben moeten vaststellen.
„Ik heb in Oost-Europa heel wat kri
tiek gehoord op het IKV; hoe ze dissi
denten benaderden. Dat heeft veel weer
stand opgeroepen en het proces van ver
trouwen wekken vertraagd. Dat je dissi-
denten in het oog hebt en houdt, is hart
stikke goed, maar je moet goed in de ga
ten houden in welke situatie die dissi
denten zelf verkeren. Je moet dus ver
trouwen opbouwen met de machtsstruc
turen en via die weg met andersdenken
den ter plaatse."
Terecht legt het IKV nu weer het accent
op de politieke verhoudingen, voor Von
Meyenfeldt dé sleutel tot het vredes
vraagstuk. Dat accent op de politieke re
laties had tegelijk met de campagne te
gen de kernwapens in het algemeen en
de kruisraketten in het bijzonder gelegd
moeten worden. Waarom is het achter
wege blijven ervan volgens Von Meyen
feldt de grote zwakte van het IKV in de
afgelopen jaren geweest?
„Door de campagne en de demonstra
ties is de veiligheidsvraag in brede lagen
van de bevolking gaan leven, maar niet
de vredesvraag. De demonstraties waren
uitingen van bezorgdheid om de eigen
veiligheid. Zolang de eigen veiligheid en
de eigen welvaart centraal staan, komen
we geen stap verder, want in Oost-
Europa doen ze dan precies hetzelfde.
We komen ook met gedeelde veiligheid
tussen Oost- en West-Europa geen stap
verder, als daardoor anderen in de we
reld zich bedreigd weten of voelen. Vei
ligheid garandeert nog geen vrede, ook
gedeelde veiligheid niet. Omgekeerd wel:
vrede garandeert veiligheid. Bij vrede
gaat het echter om politieke verhoudin
gen op basis van gerechtigheid."
Tot dit laatste, fundamentele niveau
heeft het IKV de bewustwording van
vele verontruste burgers niet kunnen la
ten doorstoten, meent Von Meyenfeldt.
Daarvoor heeft het zich ook te lang in de
actie tegen de kruisraketten vastgebeten.
Toch is die noodzakelijk, ja zelfs meer
dan dat. Intussen acht hij hetgeen het
IKV aan mobilisatie te weeg heeft ge
bracht, een verdienste. „Ik zou het IKV
willen prijzen. Het heeft veel bijgedragen
aan de bewustwording. Al ga ik nu na
tionaal en internationaal mijn eigen weg,
het IKV heeft mij op de vredesweg ge
zet."
Rest nog de relatie met de kerken. Het
IKV heeft dit jaar nog eens uitdrukkelijk
gekozen voor handhaving van zijn kerke-
üjke binding. Von Meyenveldt: „Mijn
latere ervaringen in België hebben me
geleerd dat een sterke kerkelijke binding
een blokkade is om tot een sterke vredes
beweging in Nederland te komen. Dit
kun je het IKV overigens niet verwijten.
Dat de kerken participeren in de vredes
beweging, is goed. Maar niet de kerke
lijke binding moet voorop staan, doch de
bundeling van vredeskrachten. Ik mis
een overkoepelende vredesorganisatie in
Nederland die duidelijk leiding geeft op
dit gebied. Ik had het IKV graag zien
uitgroeien tot die overkoepelende orga
nisatie. Ik zou het IKV geadviseerd heb
ben het mandaat aan de kerken terug te
geven. Dat zou de ruimte ontstaan om te
zien of de kerken inderdaad er nog be
hoefte aan hebben. Want - ik chargeer
iets - de kerken hebben het IKV toch in
de steek gelaten. De kerken zijn gaan
zwijgen in plaats van zich te profileren
toen het ICTO zich begon te roeren. Ze
lieten zich leiden door de vrees dat men
sen weg zouden lopen. Dat kan niet."
„De kerken zouden een heel zorgvul
dige analyse moeten maken van de
maatschappij waarin we leven, van de
dwang waarin veel mensen wat betreft
veiligheid zitten. Vanuit die analyse zou
den de kerken moeten spreken hoe met
bijvoorbeeld krijgsmacht om te gaan. De
kerken zouden heel duidelijk moeten
zeggen dat een krijgsmacht als politiek'
middel van nationale staten niet meer
kan en oproepen naar alternatieven te
zoeken. In Europa staan welvaart en vei
ligheid nog altijd centraal: de mensen
willen hun gouden consumptiekooi be
schermd zien. De kerken moeten daar te
genover stellen dat het om gerechtigheid
en vrede in de wereld gaat. Maar ze pra
ten weer steeds meer over de plaats van
de mens in de hemel; geprivatiseerd
heil."
en gevolge van ac
ties als die van het IKV raakte het
afschrikkingsdenken in een ge
loofscrisis en werd de publieke opi
nie een factor van betekenis in het
veiligheidsbeleid". Zo luidt de slot
zin van het boek 'In actie voor een
vredesklimaat; twintig jaar IKV', dat
de geschiedenis van het beraad kri
tisch beschrijft. Het boek wordt van
daag op het jubileumfeest officieel
ten doop wordt gehouden'.
Door Jan Bouwman»
Wat is nou twintig jaar. Maar je kunt je
heden ten dage amper meer voorstellen
dat de Nederlandse regering zich ooit
door het IKV en Pax Christi gedwongen
achtte tot vordering van televisiezendtijd
om het volk bezwerend toe te toespreken
en de IKV-leiding op het Catshuis uitno
digde om met een zware kabinetsdelega
tie te spreken.
Dat was in 1968 na de Russische inval
in Tsjechoslowakije. De 'rel' werd inge
luid door Pax Christi dat op zijn jaarver
gadering onder voorzitterschap van kar
dinaal Alfrink op initiatief van het
PvdA-kamerlid Ruygers, maar tegen de
zin van zijn vice-voorzitter, het KVP-ka-
merlid Schuyt, een verklaring aannam
tegen een verhoging van de defensie-uit
gaven met 225 miljoen gulden. Deze ver
klaring werd door kardinaal Alfrink aan
de regering gezonden en het IKV liet
daar overheen een telegram gaan aan de
regering met het verzoek de uitspraak
van Pax Christi in haar overwegingen te
betrekken.
Nederland in opschudding. De rege
ring vorderde zelfs televisiezendtijd en
premier Piet de Jong liet het volk weten
dat de regering de stem van de kerken
waardeerde, maar dat de wereld helaas
nog niet rijp was voor deze stemmen. Op
het Catshuis ontvingen de premier en
zijn ministers Luns (Buitenlandse Za
ken) en Den Toom (Defensie) de IKV-
leiding om de heren het regeringsstand
punt uit te leggen.
De verhoudingen zijn sindsdien wel even
veranderd. De balans wordt in het boek
opgemaakt onder redactie van twee on
derzoekers van het Leidse Instituut voor
Internationale Studiën, Philip Everts en
Guido Walraven. Een van hun conclu
sies is dat het IKV als enige organisatie
van een sociale beweging erin is geslaagd
door te breken naar het platteland en
daar wortel heeft geschoten, maar er des
ondanks niet in is geslaagd het politieke
midden in de samenleving te bereiken.
Het jaar 1977, waarin de campagne
'Help de kernwapens de wereld uit, om
te beginnen uit Nederland' startte, wordt
door velen gezien als een breuk in de
IKV-geschiedenis. Volgens de onderzoe
kers is dat echter heel betrekkelijk. De
analyses van het vredesvraagstuk en de
ideeën in welke richting naar oplossin
gen gezocht moet worden, tonen een
grote mate van continuïteit. Het berei
ken van een vredesklimaat is altijd het
doel van het IKV geweest en gebleven.
Dat neemt evenwel niet weg dat het
optreden van het IKV in vier perioden
valt onder te verdelen: 1966-1977 op
bouw, Vredesweek én educatieve strate
gie; 1977-1981 van beraad naar bewe
ging, campagne, politisering, mars door
de instituties en politieke winst; 1981-
1986 confrontatie, polarisatie, politieke
strijd en verenging; 1986-1987 afscheid
en nieuw begin, hervatting van de rode
draad der ontspanningspoütiek.
Het IKV heeft een ondoorzichtig karak
ter: kracht en zwakte tegelijk. De onder
zoekers zetten een serie tegenstellingen
binnen het IKV op een rij. Tussen de po
len van elke tegenstelling bestaat volgens
de onderzoekers op een best een labiel
evenwicht. Een greep eruit. Het IKV is
wel van de kerken en handelt in hun op
dracht (is zijn legitimatie), maar spreekt
niet namens de kerken. Het IKV ziet
zichzelf als deel van de kerken, maar
handelt vaak als staat het tegenover de
kerken.
Het IKV claimt geen evangelische
meerwaarde voor zijn standpunten, maar
de christelijke opvatting en de notie van
kerkelijke verantwoordelijkheid voor de
politiek vormen wel zijn specifieke be
staansrecht. Het IKV zet zich af tegen
wat het ziet als partijpolitiek, maar is in
bepaalde omstandigheden niet afkering
van samenwerking met bepaalde partijen
en afkerig van andere partijen. Het IKV
ziet zichzelf als een massa-organisatie,
maar is in feite een elitegroepering: het
aantal actieve participanten is minder
dan 25.000 en de meeste sympathisanten
worden gerecruteerd uit niet meer dan 5
10 procent van de bevolking en zijn be
halve links ook nog zeer goed opgeleid.
Hoewel deze tegenstellingen regelmatig
tot spanningen hebben geleid, heeft men
de organisatie bijeen weten te houden.
Het kerkelijke karakter heeft volgens de
onderzoekers veel toe bijgedragen dat
met conflicten soepel werd omgegaan.
Een andere tegenstelling ging vooral na
1977 spelen, namelijk het beeld dat het
IKV van zichzelf had en wat buiten
staanders ervan hadden of maakten. Het
IKV vond zichzelf redelijk; buitenstaan
ders vonden het drammerig, het evange
lie claimend en het eigen gelijk absoluut
stellend. Binnen de kerken voelden al
dan niet aarzelende CDA-stemmers zich
door IKV-ers voortdurend in de be
klaagdenbank gezet. „Zolang jullie zo
met onze mensen omgaan, hoeven jullie
van ons niets te verwachten", moet het
IKV meer dan eens door leiders van het
CDA te verstaan zijn gegeven. IKV'ers
hadden daarentegen het gevoel met al
hun redelijkheid toch tegen dovemanso
ren te praten. „Alleen hun aangeboren
optimisme weerhield de meesten van een
terugval in apathie of een vlucht naar vo
ren in radicalisme", aldus de onderzoe
kers.
In het meest wezenlijke doel is het
IKV tot op heden niet niet geslaagd. Dat
doel was het politieke midden, centrum
van macht, te bereiken door binnen de
kerken invloed uit te oefenen op kiezers
die traditioneel op een confessionele par
tij stemden. Daarbij wilde het via deze
kiezers veranderingen bewerken in de
betrokken confessionele partijen en als
dat niet bleek te lukken, deze kiezers tot
een bewuster (en ander) stemgedrag te
brengen.
Het IKV heeft er niet het minste toe
bijgedragen dat de kernwapenproblema-
tiek ook een binnenlands politiek pro
bleem is geworden en meer in het alge
meen dat het Nederlandse buitenlandse
beleid is gedemocratiseerd. Het kon dit
volgens de onderzoekers doen omdat de
traditionele rol van de politieke partijen
als initiatiefnemers en forum van debat
over belangrijke maatschappelijke pro
blemen sterk aan betekenis heeft inge
boet.
'In actie voor een vredesklimaat; twintig jaar IKV',
uitgave De Hors tink, Amersfoort/Leuven, 12,50.
