SrrSSr DAM BRENGT KONINKRIJK VAN SHEBA TOT LEVEN
ïv Apfitiin mnpi WPPI*
sasr bloeien als een roos
Onderzot
Gorbatsjov:
AMSJERDA
Kluwer sch:
DE STEM DINSDAG 7 JUL11987
DESTEMBUITJ
Reisdoel: Marib. Tweehonderd kilo
meter over een gloednieuwe asfaltweg
ten oosten van de hoofdstad Sana'a in
Noord-Jemen. Heet, stoffig en berucht
vanwege de zwaarbewapende stam
men die het gezag van de centrale
overheid nauwelijks erkennen.
Karkas
Verzwelgen
Emigratie
Portret
Hengelen
Pijler
Erosie
Symbool
Sympathie
WASHINGTON (AFI
nen hebben een vrije
om geen woord van ov
missen.
De Jemenieten poseren trots op 'hun' dam. Op de achtergrond het 20 kilometer lange stuwmeer bij Marib.
Landbouw is nog steeds de voornaamste pijler waarop Noord-Jemen rust.
FOTO'S FRANK VAN O#
heid in het door stamaf-
komst verdeelde Noord-
Jemen. Dat geldt voor de 38 G M W
joen kubieke meter hemel- ff Li. I JL1. I I I 1 Ft 7 T V/l-
water bij een houdt in de
Arabische woestijn. De
Noordjemenieten zijn trots
op dit prestigieus monu- J T 0 I A
De dam, een nationaal symbool.
Door Frank van Ooijen
Een weg vol haarspeldbochten voert ons van
het 2500 meter hoge plateau omlaag de woes
tijn in. Iedere 100 meter lager lijkt de tempe
ratuur met enkele graden Celsius toe te ne
men.
Langs het asfalt doemen na iedere 50 kilometer le
gertenten en oude pantserauto's op. De macht van
de regering reikt sinds kort tot ver in de woestijn
om opstandige sjeiks, smokkelaars en belastingont
duikers snel aan te pakken.
Drie zware mitrailleurs op een haastig gebouwde
borstwering wijzen onze richting uit. Het kampe
ment maakt een ongeorganiseerde, rommelige in
druk. Een oliedrum is midden op de weg geplaatst,
daarboven wappert aan een stuk pijp de nationale
driekleur, rood-wit-zwart. Alweer een road-block?
Soldaten - kinderen nog - spelen verveeld met
hun geweren en vragen bits om onze papieren. Het
beeldmerk van het Jemenitische ministerie van
Olie en Mineralen op de portieren van onze auto
maakt blijkbaar weinig indruk en is niet voldoende
voor een ongehinderde doortocht.
Sinds de Noordjemenieten van Oostduitse advi
seurs een systeem van pasjescontrole hebben over
genomen is het reizen er niet makkelijker op ge
worden. Kopieën van het Nederlands paspoort en de
reisvergunning worden als een soort trofee inge
pikt. Het horen van de naam 'Holanda' brengt een
grimas op het gezicht van de militair, die ik maar
vertaal als een teken van herkenning. Tien jaar Ne
derlands ontwikkelingswerk is in dit Arabische
land blijkbaar niet iedereen ontgaan.
Op een heuvel ligt een stadje van hoge lemen hui
zen. Grotendeels in puin geschoten door Egyptische
tanks en vliegtuigen tijdens de burgeroorlog zo'n
twintig jaar geleden. Vóór de oude stad Marib ligt
het karkas van een tank. Een verweerd oorlogsmo
nument dat herinnert aan de bloedige strijd tussen
progressieve republikeinen en monarchisten onder
leiding van de behoudzuchtige imam. Tussen de
ruïnes scharrelen nu schurftige honden en spelen
kinderen in vodden.
Gebruiken, wetten en omstandigheden zijn niet
veel anders dan in de tijd van Lawrence of Arabia,
alleen de hulpmiddelen zijn wat moderner. Be-
doeienen hebben hun kamelen verruild voor een
Toyota terreinwagen, hun oude Enfield geweren
voor moderne Kalasjnikov-mitrailleurs. Het leven
is hier, zoals Lawrence in zijn 'Zeven zuilen der
Wijsheid' schreef, hard voor de bewoners en ver
schrikkelijk voor vreemden. 'De dood midden in het
leven'. Ik prijs me gelukkig in een auto met aircon
ditioning.
Geen karavanen meer met wierook, mirre, koffie
en specerijen maar lange rijen tankauto's die ook
een profijtelijk, maar meer eigentijds handelspro-
dukt vervoeren: aardolie. Sinds vorig jaar 'Yemen-
brand', afkomstig uit het gebied rond Marib.
De woestijn lijkt hier begeerlijk op te kruipen te
gen de zwarte bergen van vulkanisch gesteente in
een poging steeds meer van het Noordjemenitische
landschap te verzwelgen. Palmbomen staan op het
punt te bezwijken onder de tonnen opgewaaid zand.
De geelbruine zandduinen vinden op hun vero
veringstocht echter een machtige vijand sinds vorig
jaar een enorme dam is gebouwd, waarachter een
kilometers lang stuwmeer uit het niets is ontstaan.
Tweehonderd miljoen kubieke meter hemelwater
bijeengehouden door een 38 meter hoge dam van
beton en rotsblokken.
Turkse bouwvakkers zijn nog druk in de weer
met de bouw van sluizen en irrigatiekanalen in
het gebied vóór de Marïb-dam.
glinsteren. Een bizar gezicht aan de rand van de
uitgestrekte Arabische woestijn. En een bizar idee
dat op bijna dezelfde plaats een dam is gebouwd
waar een dambreuk dertien eeuwen geleden voor
een ramp zorgde.
Achthonderd jaar voor Christus bestond in het
oosten van wat nu Noord-Jemen heet een welva
rend koninkrijk met de hoofdstad Marib. Bilquis, de
legendarische koningin van Sheba (of Saba),
maakte geschiedenis door haar bezoek met een in
drukwekkend gevolg aan koning Salomo in Jeruza
lem (1 Koningen 10). Sheba dankte haar welvaart
enerzijds aan de handel in wierook, mirre en spece
rijen. Door dit gebied trokken de karavanen met
kamelen die de exotische produkten uit Oost-
Af rika en Indië vanaf de Jemenitische kust ver
voerden naar de landen rond de Middellandse Zee
en Mesopotamië.
Anderzijds bracht vooral de landbouw de rijk
dom voort die het koninkrijk groot en machtig
maakte. Het klinkt misschien ongeloofwaardig
maar aan water was en is hier in dit, op het eerste
gezicht, zo droge gebied nooit een gebrek geweest.
Het probleem is alleen dat een enorme massa re
genwater in slechts enkele buien per jaar in de ho
ger gelegen streken van het land (1500-3500 meter)
naar beneden valt. Als het dan eenmaal regent rolt
een stortvloed van water uit de bergen en van de
hoogvlakte via wadi's de woestijn in om daar te
verdampen of de bodem in te dringen. Zo komt
slechts een klein deel van het water ten goede aan
de landbouwgronden.
Vijfhonderd jaar voor het begin van onze jaartel
ling hadden de bewoners in dit gebied al een inge
nieuze oplossing bedacht voor het waterprobleem.
Een 700 meter brede dam en een uitgebreid sluizen-
en kanalenstelsel ving de vloedgolf op waarna het
water gedistribueerd werd over een landbouware
aal van ongeveer 10.000 ha. Daardoor ontstond een
groene oase middenin de Rub al-Khali woestijn
waar tienduizenden bewoners leefden van wat de
vruchtbare, geïrrigeerde landbouwgrond voort
bracht. Groenten, fruit, sorghum.
Deze hoogstaande cultuur heeft duizend jaar be
staan dankzij de dam en het kanalenstelsel. Toen
gebeurde in de zevende eeuw na Christus een ramp.
Door gebrekkig onderhoud van de dam werd het
punt bereikt waarop het stuwmeer sterker was dan
de stenen constructie die het 'gezegende water' in
bedwang moest houden. Een dambreuk volgde en
een alles verwoesfendestprtvloed maakte met een
klap een einde aan deze welvarende samenleving.
Mogelijke redenen voor de verwaarlozing van de
dam? De verovering van het gebied door Perzen en
Ethiopiërs, de massale emigratie van boeren of een
voudig geldgebrek omdat de handel in wierook was
doodgebloed.
Wie nu het gebied rond Marib bezoekt, kan er nog
overal de stenen fundamenten vinden van het ka
nalenstelsel. De plaats waar de dam ooit heeft ge
staan wordt nog gemarkeerd door twee tientallen
meters hoge steunpunten met sluizen. Gecon
strueerd uit kolossale, rechthoekige steenblokken.
Een fraai staaltje van architectuur en gedegen vak
manschap van steenhouwers.
Een paar kilometer verderop in de wadi ligt sinds
januari 1986 de nieuwe dam. Na veertien eeuwen is
weer een gelijksoortig bouwwerk verrezen uit
50.000 kubieke meter cement en ruim vier miljoen
kubieke meter stenen en grond. De Turkse con
structiefirma Dogus heeft de dam in twee jaar tijd
gebouwd, de hoofdaannemer is het Zwitserse inge
nieursbureau - en befaamd dammenbouwer - Elec-
trowatt.
Voor de financiering - en dat is opmerkelijk -
heeft een sjeik uit de Verenigde Arabische Emira
ten zich garant gesteld. Hij vond dat hij 'iets moest
doen' voor de streek waar zijn voorouders vandaan
Twee Turken die ons op de dam begroeten heb
ben drie flinke vissen in hun handen. Hengelen in
de woestijn.Tot aan de horizon zien we water
komen. 'De woestijn moet weer bloeien als een ra
zo luidt een bijbeltekst, die nu met oliedollars uit
Emiraten bewaarheid moet gaan worden. Een
lossaal portret van de sjeik siert de flank van
prestige-object van 90 miljoen dollar. 'Noord-Jen
is U eeuwig dankbaar'.
Het blauwgroene meer is na twee goede regens
zoenen inmiddels 'half vol'. In totaal moet er
400 miljoen kubieke meter water staan voordat
sluizen geopend zullen worden en het water zich
een 40 kilometer lang kanalenstelsel over de niern
landbouwgronden kan verspreiden. Turken
met groot materieel druk in de weer met de bot
van betonnen sluizen en de aanleg van kanalen
'overlopen'. Aan het eind van dit jaar moet het ir
gatiesysteem klaar zijn om 6000 ha landbouwgro
doorlopend te kunnen bevloeien.
De Jemenieten zijn ervan overtuigd dat
oostelijk woestijngebied in dit land weer die grot
oase zal worden die het ooit geweest is. Het expe
ment is zo belangrijk omdat de landbouw nog sta
de voornaamste pijler van de Noordjemenitis
economie vormt en uitbreiding van de voedselp:
duktie een topprioriteit van de regering in Sana'a
De verwachtingen zijn hooggespannen en
Jemen lijkt een soort dammen-euforie te belev
Na het 'Marib-wonder' denkt men nu de sleutel
de oplossing van het waterprobleem in Noord-i
men gevonden te hebben. Iedere streek zijn
dam.
Twee Nederlanders, TNO'ers van de Die:
Grondwater Verkenning die hier voor een Jerne:
tisch ministerie de grondwatervoorraden ondi
zoeken en het in- en uitstromend water van
stuwmeer meten, zijn wat voorzichtiger met k
verwachtingen.
Charles Dufour en Koos Uil: „Al het water dat:
achter de dam staat, wordt dus onthouden aan
grondwater. De grondwaterspiegel zal dalen wat
door het water steeds moeilijker opgepompt k
worden door de boeren. Het is tragisch dat het ii
gatiestelsel nog niet gereed is want de boeren zit
natuurlijk te springen om water voor hun ge*
sen".
„Bovendien zakt het waterpeil van het stuwnn
zo'n drie meter per jaar als gevolg van verdamp:
en van het wegsijpelen van het water door de
De tijd zal leren of het nieuwe systeem wel zo efk
tief is. Het gevaar bestaat dat het betonnen kar.
lenstelsel verstopt raakt met zand en stenen.
gebeurt er met het meer in de droge jaren? En
weet hoe snel het stuwmeer dichtslibt met
enorme erosie in het achterland".
Toch zal niemand binnen de Noordjemenitis
regering zich echt zorgen maken over deze vras
en risico's. Misschien werkt het systeem wel min:
goed dan gepland is omdat de omstandigheden-
getatie, bodemgesteldheid, klimaat - nu anders
dan in de tijd van de koningin van Sheba. De 4
móest er eenvoudigweg komen omdat er nu 0 rwam KoSrj^kê^oile' weer'
maal grotere belangen op het spel staan.
Het is een nationaal symbool, een impuls voor
broze eenheid in dit door stamafkomst zo verdee hhiiipjenltLMstonden op beschei
land. En een prestigieus monument waar de nej Hoogovens was enkele d
miljoen Noordjemenieten trots op zijn.- Dat stra
duidelijk af van de gezichten van bezoekers die
de dam maar al te graag poseren voor een 'sof
een foto. Het is 'hun' dam, ook al is die door Turi lagere laatkoers van ƒ460.
Een gewapende Bedoeien vlakbij de historische stad Barrakech gelegen aan de oude karavaanroute door het koninkrijk van Sheba.
onder Zwitserse supervisie gebouwd met geld uil
Verenigde Arabische Emiraten.
Jemenitisch is slechts de locatie. Alhoewel,
valt ook nog te bezien, want de grenslijn met
buurland Saoedi-Arabië is over een paar hond'
kilometer nog steeds niet vastgesteld, zodat 4
door olie en water plotseling zo interessant ge'
den woestijngrond politiek zeer omstreden
Daarom is de regering er alles aan gelegen om in'
oostelijk grensgebied met een geschatte oliereseij
van een miljard 'barrels' zoveel mogelijk haar
vloed te laten gelden. Met het irrigatiestelsel en
verbetering van de landbouwsector kan bovend:
de sympathie gewonnen worden van de bewoners
deze streek die zich in het verleden tegen ied'
vorm van centraal gezag hebben gekeerd.
Schijnwerpers van alle t
staan vandaag op hem
dichtheid zal groot zijn al
nis aflegt over 'Irangate'.
Het Witte Huis heeft zijn vert.
ken aan de vooravond van de
onderzoekscommissie van het
ste Oliver North, de sleutelfi
contra-schandaal. Norths ve
D
ste
e
BRUSSEL (ANP) -
Europese Commissie
een onderzoek in naar
prijzen van cd-spelers
bepaalde halfgeleiders
Japan en Zuid-Korea.
Dat heeft een woordvoerst*
van de Commissie meegedeel
Het vermoeden bestaat dat
twee produkten in de EG teg
veel te lage prijzen worden b
gezet om de Europese industr
uit de markt te drukken.
Dat zou in strijd zijn met
Europese anti-dumping-we
geving. De Europese Commi
sie kan anti-dumping-heffii
gen opleggen als blijkt dat
betrokken produkten inde:
daad onder de prijs word
verkocht.
Het gaat om compact-dis
spelers uit Japan en Korea
om 'drams' (dynamic rando
acces memories) uit Japan.
MOSKOU (UPI) - Het vij
tiende internationale filr
festival van Moskou, waa
bij speciale aandacht wor
geschonken aan de voo
heen in ongenade levem
regisseur Andrej Tarkovs
en aan Walt Disney, is g
opend.
Soyj et-partij leider Michi
Gorbatsjov schreef de deeln
mers dat film een rol kan sp
len bij het bevorderen
vrede in de wereld.
Het festival, dat elke tw
jaar wordt gehouden, is
eerste in de Sovjet-Unie
profiteert van Gorbatsjovs b
leic van glasnost of openhe
ook bij de kunsten. Het vert
ner, van Tarkovski's oeuvre
de rehabilitatie van deze po
tieke rebel als echte grote r
gisseur door de Sovjet-autoi
feiten zouden nooit mogeli
zijn geweest onder de stril
censuur van vorige Sovjet-i
ginies.
Ia een verklaring die tijde
de openingsplechtigheid we
voorgelezen schreef Gorbatsj
over de reorganisatie van
AMSTERDAM (ANP) - De aande
KUwer zijn maandag op de Amst
danse effectenbeurs weer fors omh<
geschoten. De aankondiging dat 1
pa-tner Wolters Samsom een
voorbereidt dat aantrekkelijker is c
he door Kluwer ongewenste bod
Elievier, joeg de koers van Kluwetf
dieet in de ochtend fors omhoog
Mddags kwam daar nog een schel
txvenop en bereikte Kluwer een ko
vin ƒ419,50. Het slot lag op ƒ418,50,
dt winst op ƒ19,50 bracht
Elsevier lag eveneens vast in
irarkt. Voor dit aandeel werd J5<
betaald, een vooruitgang van ƒ2
Volters Samsom daarentegen
zvak met een verlies van 2,70 oi
157,30.
De beurs lag er ook voor het over
y lendelij k bij. De omzet van ƒ1 i
Jird was voor het grootste deel te d—
len aan de levendige aandelenhan
0p de obligatiemarkt, die er nam
Oks prijshoudend bij lag, werd i
neer dan ƒ316 miljoen omgezet.
In de internationale aandelensec
toot de dag. Dit aandeel werd ƒ4,80
fr verhandeld op ƒ286. Akzo wer4
Kder °P ƒ160,20 en ook Unile
gitjes lager. Vast was Ahold, die
noger sloot op ƒ107,50. Océ van
5»A?. daarentegen kreeg een zw
aande^l verliet de markt
ovcut JTW.
in de lokale sector vloog de k<
„ÜT ?n der Giessen de Noord op
eer- In de ochtend werd voor
IVz
Ij?* antonius
7^4 antonius
5V« congr.o.Lv.
J* gasthuis
°y« gasthuis
4^ gasthuis
4 J gasthuis
hooghuys
7h
jjft protz.hs
?Prot.z.hs
7y« prot.z.hs
aeneas
(oostb.)
(oostb.)
lourdes
(tilburg)
(tilburg)
(tilburg)
(tilburg)
(het)
klokkenberg
liduina
('s-h'bosch)
('s-h'bosch)
('s-h'bosch)
