DESTEM
W E EKE
DE Sl
'ROVEN, STELEN
EN HOERJAGEN
ZOO SCHANDIG'
T?
'Risico's aai
fen Vlissingse kwajongen, die de
godganse dag aan zo'n groot touwslagerswiel staat te
draaien, terwijl de zeelucht zomaar in z'n neusgaten
waait... Nee, Michieltje de Ruyter had andere dromen:
furore maken achter de horizon, de breeveertien op.
En hij kreeg de wind in de zeilen... geen geschiedenis
boek kan om Michiel heen.
Duizenden Zeeuwse jongens droomden in die dagen
hetzelfde, maar ze bleven naamloos, op oorlogsbo
dems, kapersschuiten, of... Misschien gingen ze wel in
zee met die grillige multinational uit de gouden eeuw,
de Verenigde Oostindische Compagnie. Uit de anna
len van deze roemruchte compagnie doemt het beeld
van hun barre belevenissen over- en op zee steeds
scherper op.
Ter gelegenheid van een VOC-festival dat Zeeland
deze zomer houdt slaat menigeen er de vergeelde pa
pieren nog eens op na. Om het verhaal over Zeeuwen
-en Zeeuws-Vlamingen- overzee boven water te krij
gen.
Gevreesd
Zwijnen
Vijandig
ZATERDAGI
4 JUL119871
Nootmuskaat
Kassa
Karakter
Wingewest
Burgemeester
Boeteling
Kerstnacht 1783
een feestje gel
Breda fietsen",
woon". „Goed
SPSJ en Rome naar B'
Over nog geen
iets te maken h
nasium in Bred
over 3000 km.
maakt een eve
Het is het begi
staan van de B
deelnemers,
mensen, op de
terug zijn in Bre
neming met ee
deelnemers het
moeten leggen,
helemaal) van
tocht in de kom
de kranten van
daag de stand
Muiterij
Voorteken
E
Door Jan Jansen
Ter liefde van het gewin, daar het al
lemaal om draait en reist
(Joost van den Vondel).
Het ging natuurlijk niet zonder slag of
stoot, de samenwerking van de Zeeuwen
met die Hollanders. Ze verdachten elk
aar ervan de meeste munt te willen slaan
uit een gezamenlijke scheepvaart- en
handelsonderneming; op verre, onover
zichtelijke kusten nog wel. Logisch wan
trouwen van Zeeuwse kant, gevoed door
de recente geschiedenis: terwijl de Zeeu
wen aan hun dijken werkten, lagen Hol
land en Vlaanderen in de clinch om het
bezit van dit interessante gewest.
De bronnen geven prijs hoe Hollanders
en Zeeuwen 'malcander de schoenen van
de voeten en het geld uit de buidel zeil
den'. Maar het ging om het gewin en
daar waren de zeventiende-eeuwse Zeeu
wen helemaal niet vies van. Dus kwam er
toch een Verenigde Compagnie om za
ken te doen in Oost-Indië. Volgens een
ruwe schatting scheepten er in de VOC-
periode (1602-1799)zo'n vijftigduizend
Zeeuwen in. Bijna twintigduizend zou
den hun provincie nooit terugzien.
Geen wonder. In oorlogsgeweld, slecht
weer en op rotsige kusten leden maar
üefst honderd van de 366 in Middelburg
gebouwde schepen schipbreuk. De Cru
soe die dat overleefde was zeldzaam. En
de omstandigheden aan boord en in de
kolonies overzee waren allerbelabberdst
en gevaarlijk. De gevreesde ziekte heette
toen scheurbuik, dodelijk als een schip
niet tijdig een kust bereikte, waar verse
groente en koel helder water voorradig
was. Brood en boter, bonen en spek vor
men een eenzijdig dieet; logisch dat, ter
afwisseling, een oorlam erin ging als
koek.
Een slechte reputatie kregen de VOC-
reizen op den duur, waardoor de be
windhebbers niet al te kieskeurig konden
zijn bij het aanmonsteren van de matro
zen. De Zeeuwen brachten het er nog
niet slecht af. Jong vertrouwd met de
zee, en ambitieus, schopten velen het al
gauw tot stuurman of schipper. Om ver
volgens met harde hand de ongeregelde
bende aan boord onder de duim te hou
den.
Kwamen ze eens aan wal, dan was het
ook meteen raak. 'Soldaten en matrozen
van de Oostindische Compagnie woeden
als wilde zwijnen, zij roven en stelen en
hoerjagen zoo schandig, dat dit bij hen
geen schande schijnt te wesen', schreef
een opvarende in 1677. Een 'heer van zes
weken', was hij, als het schip -na jaren
soms- eindelijk de bestemming bereikte.
Kroegbazen en meisjes van plezier leg
den vlot beslag op de kleine gage. Heel
wat matrozen hadden geen trek meer in
de terugtocht en bleven hangen in de
nieuwe kolonies. Het aantal zeelieden op
de Zeeuwse arbeidsmarkt dunde soms le
lijk uit.
Op den duur stuurde de Zeeuwse kamer
zelfs wezen van amper twaalf jaar mee
aan boord, sommige vrijwillig, andere bij
wijze van straf. Hun uitrusting zag er be
ter uit dan die van de gemiddelde zee
man. Kleding, schrijfmateriaal, gereed
schap, een bijbeltje, etenswaren, drank
en tabak kregen ze mee op de lange
reis. Bij sommigen was het er nog op de
rede voor Walcheren al doorgedraaid, zo
blijkt uit een brief van een wees uit 1728:
'jenever en tabak. Daar zit ik schaars in,
want jenever heb ik niet meer. Die moet
ik lenen. En tabak heb ik weinig meer.
Daarom, mijn Heeren, is mijn verzoek,
zoo mijn Heeren believen, wat over te
zenden, want ik kan niet wel zoo in zee
gaan'.
Wisten jonge zeeheden veel wat hen te
wachten stond. Wilde verhalen verbleek
ten in werkelijkheid. Er woedden tropi
sche stormen onderweg; als je landde
leek het even het paradijs, tot ineens
■J en toch wel heel na-
|1 .vrant voorbeeld van de verwor-
ding en de decadentie van deze
tijd zien we in het verval van de Hells An
gels tot een groep lieve, vreedzaam knor
rende, leren beren. Ze vergrijzen en ze zijn
hun stalen binnenvering kwijt. Vroeger re-
Een kuilschlp op woelig water.
den ze met hun Harleys dwars door kinder
wagens heen en hingen vertwijfelde oude
vrouwtjes aan hun voorvorken. Ze roofden
bruiden uit kerkportalen en sloegen bier-
blikken plat op de schedels van schuchter
protesterende bruidegoms of legden hen
met een zwiepende motorketting het zwij
gen op. De engelen zijn uit de hel getreden.
Ze hebben hun hart uitgepakt. De pit is er
uit.
Dat kan niet gezegd worden van G. Gor
don Liddy, de ontwerper van een aantal
krankzinnige Watergateprojecten ten be
hoeve van ex-president Richard M. Nixon.
Liddy is nog een van de weinige pure
Neanderthalers in onze vermolmde bescha
ving. Als jong officier van justitie schoot
hij, teneinde een zeker dramatisch effect te
bereiken, tijdens een requisitoir een kogel
in het plafond van de rechtszaal. Terwijl
Oe VOC-werf In Middelburg anno 1778.
Uitvaren
schaarsgeklede donkere inlanders te
voorschijn kwamen, dreigend met primi
tieve wapens. Kon je dat sussen, dan zat
je goed. Voor een ruilhandeltje, of om
iets te beginnen met vrouwen die je nog
nergens zo bloot had gezien.
Maar vaak overheersten wederzijdse
achterdocht en vijandigheid bij ontmoe
tingen met die vreemde volken. Wat ad
miraal Verhoeff in 1609 overkwam toen
hij met de Middelburg op expeditie ging
naar de 'Moluques en de eylanden van
Banda' is niet uniek. Ze aasden er op een
lucratieve handel in nootmuskaat, want
dat was toen niet alleen een smaakver
sterker, maar ook een conserveermiddel,
zo vertelt Doeke Roos in 'Zeeuwen en de
VOC'.
Geharrewar en een dreigende houding
van de inlanders weerhield de afvaardi
ging uit de republiek er niet van om op
Banda te beginnen met de bouw van een
vesting. Als dat maar goed ging...
Roos' boek: 'Twee weken lang hielden
de inlanders zich rustig en op de 21-e
mei werd Verhoeff verzocht een vriend
schappelijke bespreking te houden. Hij
begaf zich wederom, vergezeld van zijn
Brede Raad aan wal, ditmaal begeleid
door veertig soldaten. Deze overmacht
stond de inlanders niet aan en hem werd
verzocht om zonder soldaten zich naar
een afgesproken plaats te begeven. In
goed vertrouwen voldeed Verhoeff hier
aan. Nauwelijks was de admiraal ver
dwenen of de achterblijvers hoorden ge
schreeuw. Toen de soldaten op het hulp
geroep afkwamen, vonden ze alleen nog
de onthoofde lichamen van Verhoeff en
die van de leden van zijn Brede Raad.
Later bleek dat alle andere Nederlanders
op de overige eilanden ook waren var-
moord. De wraak van de Nederlanders
bestond uit het doden van alle inlanders
op het eiland'.
En het werkte nog ook: de opgejaagde
bedreigde Bandanzen drongen aan op
vrede; waar de VOC-delegatie wel voor
voelde. De voorwaarde luidde dat er
geen handel zou worden gedreven met
vreemden. Was het daar niet om begon
nen... In het thuisland wreven de Heren
XVII -heersers over de VOC- zich verge
noegd in de handen, als ze zulke berich
ten hoorden. Kassa.
Het relaas van Roos toont aan dat niets
menselijks ook de bewindhebbers van
minder sterke Watergateboeven in ruil
voor milde straffen zongen als kanaries en
nachtegalen, hield George Gordon Battle
Liddy zijn mond. Hij kreeg, als dankbetui
ging voor dat onwelwillende zwijgen, twin
tig jaar gevangenisstraf aan zijn broek.
Liddy was, en is nog steeds, een harde
man.
Uit een verhaal in een bijlage van The
Observer blijkt dat Liddy thans in een
aartsconservatief district in Californië,
Orange County, aan het hoofd staat van
een academie, waar knapen die hard ge
noeg zijn om met het voorhoofd een eiken
tafel tot brandhout te slaan, les krijgen in
het bestrijden van terroristen en andere on-
toen vreemd was. Gierige ijdeltuiten, op
prestige beluste weldoeners, prima stuur
lui aan wal, even naachtig als kinderach
tig. Sommigen hielden er wel erg lugu
bere gewoontes óp na. Zoals Middelbur
ger Daniel Raderniacher, bewindhebber
van 1771 tot 1799, «Me op zijn buitenver
blijf Poppenroedeaimbacht graag en gul
gasten ontving.
Zo vaak dat het ging vervelen misschien.
Eens droeg hij zijn bedienden op om van
elk gerecht dat op tafel kwam, maar ook
van elke soort wijn die gedronken werd,
een gedeelte in een porseleinen emmer te
mikken. Na de martijd nodigde hij zijn
gasten uit om 'door het aanschouwen
van «Mt walgelijke mengsel een denk
beeld van hun maag te vormen'.
Walcheren staat centraal in Roos' ge
schiedschrijving, want daar vinden ze
dat Amsterdam ten onrechte de boven
toon voert. Het is duidelijk waaraan
Middelburg haar pretenties ontleent;
daar gebeurde het, wat Zeeland betreft.
En waar waren de Zeeuws-Vlamingen?
Zoals zo vaak, een verhaal apart. Het ge
bied was een generaUteitsland, overwe
gend katholiek en nog geen 'deel van Ne
derland'. Een wingewest, uitgezogen
door de republiek waar de bevolking
weinig of niets terug zag van zware tol
heffingen en dubbele belastingen. De
uitgebuite Zeeuws-Vlamingen zongen
een toontje lager.
Toch leverden ze hun aandeeltje. De
Zeeuwse kamer v«:rnoemde schepen naar
plaatsen beneden de Westerschelde: de
Sluijs, de Sas van Genth, de Zaamslag
(2x), de Schoonclijke en de Zuiddorp.
Dit schip verging; voor de AustraMsche
westkust, op de derde reis naar de oost.
De Zuiddorp werd beroemd na de ber
ging in 1927, toen duikers een groot deel
van de vracht boven water haalden, wat
nu allemaal nog te kijk staat in Austra
lië.
Roos twijfelt er niet aan dat ook veel
Zeeuws-Vlamingen aanmonsterden op
de VOC-schepen. Hun namen staan op
de monsterrollen uit «Me tijd. Een aantal
prominente opvarenden uit het gebied
speelt zelfs een hoofdrol, zij het een be
denkelijke, in het boek van de VMssinger.
Pieter Nuyts was er zo eentje, een protes
tants Middelburger, en burgemeester
van Hulst (in 1645 door stedendwinger
Frederik Hendrik veroverd) van 1649 tot
1655, het jaar waarin hem een plechtige
aanvaardbare typen. In een bij het artikel
geplaatst portret ziet Liddy er vervaarlijk
uit, als een kruising nameüjk tussen Hitier
en Mussolini, «Me de wereld in kijkt met de
blik van Rudolf Hess. Ja, dat is de man die,
om zijn stoerheid te bewijzen eens met
smaak een dode rat oppeuzelde en zijn
hand zo lang in een brandende kaarsvlam
hield, dat de omstanders onwel werden van
de baklucht.
Een man van karakter. Voor 3000 gul
den per week bouwt Liddy je om tot 'anti
agressor commando'. Liddy staat boven
dien aan het hoofd van de organisatie
'Hurricane Force', een ploeg supercom
mando's «Me voor een honorarium van een
half miljoen dollar privé-opdrachten uit
voert, zoals bijvoorbeeld het bevrijden van
gijzelaars waar ook ter wereld. 'Hurricane
gewin
begrafenis ten deel viel. Maar waaraan
hij dat had verdiend? Want in het verre
oosten had de geboren Middelburger het
op alle fronten verbruid. Op Formosa
verziekte hij in 1628 de belangrijke be
trekkingen met de Japanners volledig en
Met hij zijn zoontje in gijzeling nemen om
zelf vrijuit te gaan.
'Het optreden van gouverneur Nuyts op
Formosa na het vertrek van de Japan
ners bleef allerminst fraai. Hij sloot met
China een voor de VOC onvoordehg
contract af, waarvoor hij zelf negentig
schuitjes goud aan smeergeld in zijn zak
stak. Hij was een Mefhebber van vrouwe-
Mjk schoon en had omgang met Moor-
sche vrouwen. Hoewel getrouwd, dwong
hij een inwoonster van Formosa om, te
gen haar wil, met hem op inheemse wijze
in het huweüjk te treden', schrijft Roos.
In 1629 was hij dus gouverneur af en
twee jaar later stierven zijn vrouw (in
Batavia) en zijn zoontje (in Japan). Het
zag er allemaal heel duister uit, tot de
Heren XVII een Mst bedachten! Ze
stuurden Nuyts als boeteling naar Japan,
een zeer geslaagde actie, want mensen en
schepen werden vrij gegeven en de han
del kwam weer op gang.
En Nuyts? Hij was de gijzelaar van de
shogun, maar er zou hem 'geen andere
swarigheit overcomen als de detentie van
weynige jaren onder eeriijck tractement'.
In 1636 Meten de Japanners hem vrij,
maar toen had de Hoge IntMsche Rege
ring nog een appeltje te schillen, wegens
een lopend proces en achterstalhge
schulden. Een jaar later zat hij als ban-
nehng op een retourschip van de VOC,
compagnie die Nuyts' eerherstel nog om
zette in klinkende munt ook: 18.000 gul
den schadevergoeding. Twaalf jaar later
werd deze man burgemeester van Hulst.
Dominee Jacob Metzlar kwam ook van
Hulst. Hij verbleef een aantal jaren in
In«Më, maar verkoos in 1783 terug te
gaan, samen met nog enkele vooraan
staande Zeeuwen. Het verhaal over hun
bloedige belevenissen is te danken aan
een attente en schrijflustige opvarende
van de 'Java', zekere Lusson. De Java en
de Slot ter Hooge zijn de belangrijkste
schepen van een vloot van zeven. Ze zei
len niet alleen Hollanders huiswaarts,
maar vervoeren ook Javaanse slaven
naar Kaap de Goede Hoop. En onder de
bemanning zijn tientallen ontevreden
Chinezen.
Kerstnacht 1783 op de Indische Oceaat Vertrek (per büS
officiers en passagiers van de Java zitter
op het halfdek, de kaarsen zijn gedoofi
'De zee bijna zonder beweging zijnde, e:
soo stil als wij deselve nog ooit geziei
hadden, gepaard met enige verfrissen!
koelte, bragte ons in een aangenan
droefgeestigheid', schrijft Lusson. Melzp monsterfietstocht Delp
lar is erbij met zijn vrouw, de genadelos moest studeren voor h;
kapitein Tromp rookt een pijpje, en oos
raadsheer Jacob Radermacher en zijl
vrouw genieten van de tropennacht
zee. Niet voor lang.
Door Eugène Loomans
Noor van Oerle (19) hee
pen maanden twee wekef
nen maken van de voorbel
aan het Stedehjk Gymn;
slaagd). „Als je niet meei
twee weken van een afst;
ken denk je: die mensen
gek. Maar de eerste trail
1 weer een ontzettende
I doen".
Fysiotherapeute Karin
zijn van de buitenwerel.
reacties op de plannen: jil
wat ontzettend gaaf om
tussenin zit niets. Het
treem, maar wel heel lei
Swets en Noor van Oe
hiermee woordvoersters
ook maar iets met de
Woeste kreten van met lange messen
wapende Chinezen verscheuren de stift!
Muiterij aan boord, die Radermacher,
vrouwen van Metzlar en Lusson, twf
luitenants en een matroos het leven kosl
Kapitein Tromp op wie de muiters hl
hadden voorzien, redt het vege lijf.
weet wat vechten is. Schrijver Lusso:
verbergt zich onder een tafel en wordt z
de belangrijkste getuige van een muiten UUI) '"f*" le
die enkele minuten duurt. maken heelt.
Even later Mggen de Chinezen weer
hun hangmatten. Ze slagen er niet in oi
de bange Javanen op te hitsen en de vo
gende ochtend veroordeelt de scheep
raad hen ter dood. Een vonnis uit angsi
want hoe hou je zolang tientallen mu
tende Chinezen onder bedwang? Oo
daarom slaat men hen b'enedendeks mi
een koevoet de schedel in. Zonder plicht
plegingen worden alle Mjken overhoor
gezet.
Nog geen twee maanden later (her)troii
wen aan de Kaap drie hoofdrolspeler
uit dit drama: kapitein Tromp, de wi
duwe Radermacher en...de brave dor
nee Metzlar. De tijd heelde de wondej
opmerkelijk snel. Metzlar vindt troost!;
een Kaaps meisje van negentien, e!
neemt haar mee naar Zeeland. De hu
chelaar schrijft later wel aan een vrien
over 'het aller afgrijsehjkst bloedbad', f
over de dood van zijn 'geUefde hut
vrouw', maar verzwijgt zijn nieuwe hl
weüjk.
Op 15 juh zijn zij twee va
die vanuit Breda per bui
naar Delphi om per racefj
Force' zou reeds drie vererende opdrachten
hebben uitgevoerd.
Het wonderbaariijke karakter van G.
Gordon Liddy wordt door Jeb Stuart Ma-
gruder - een stekelbaars tussen de Water-
gatehaaien - beUcht in zijn boek 'An Ame
rican Life'. Liddy was, aldus Magruder,
een schraal mannetje «lat vol met James
Bondsteken zat. Hij gaf handen als met een
ijzeren klauw, sprong uit rijdende auto's en
hij legde aan wildvreemde vrouwen uit hoe
zij bedreigers met een scherp gepunt pot
lood naar de eeuwigheid konden zenden.
Ja, net boven de adamsappel, mevrouw.
Hij had al «Me kunstjes bij de FBI geleerd
en in opdracht van deze machtige instantie
zou hij een man in zijn garage hebben op
gewacht en gewurgd. Helaas bleek het de
verkeerde man te zijn geweest, zo had
Liddy enigszins geïrriteerd aan dat verhaal
Roos ziet de hele affaire als een voort
ken van de ondergang van de VOC,
in de achttiende eeuw steeds meer
bukt gaat onder bedrog, eigenbelang
willekeur, vooral in de slecht controlee:
bare gebieden overzee. Als de Franst|
komen (1795) is het definitief afgelopi
Vergaan Onder Corruptie, vertaalt nu
VOC in die nadagen, en weinig Zeeuwi
die het kunnen tegenspreken.
toegevoegd. Maar ja, waar gehakt wo:
vallen spaanders en in hel landsbelsi
moet je daarmee kunnen leven. Liddy vil
telde Magruder ook dat hij een revohl
had waarmee hij onder water kon schiete
Dankzij Jimmy Carter heeft Liddy van1
vonnis van 20 jaar nog geen vier en i
half jaar behoeven uit te zitten. In de
wehjke Amerikaanse gevangenissen
pende Liddy zich tegen complotten
een bijlsteel waaraan nog een roestig sij
ijzer zat, een stalen pijp en een fhnke dol
bluf. Niets en niemand kon hem brekt
Hij is alleen zijn borsteüge kuif kwij
waarmee hij dertien jaar geleden een
gebakken koekepan kon schuren. Nu
Hells Angels zijn verworden tot gemotój
seerde teddyberen is het goed te weten
er nog mannen van staal en karakter
staan. Zoals Liddy.
RECTOR SCI
De heer G. Schaaf*
het 100 jaar oude Stej
sium in Breda, een
leerlingen voor zestig
meenten in de ven
Breda haalt. Hij stn
wijsheid uit, die men
sium verwacht aan te
kamer hangen (hoe tr
en foto's van de stede
en Athene.
Zijn rol bij de fie,
phi-Athene-Rome-Bri
een 'zijdelingse', „h
schuilt wel een avO1
avonturiers bij elkaa:
er een wild plan op
goed dat er iemand g
heb ik gezegd dat de
tijd 17 moest zijn. Dai
aldus de rector.
Er is naar zijn me1
aanwijsbare risico's
peloton fietsers is in
het zuiden van Italië
als in ons land. Bovi
weinig fietspaden, zij.
het zuiden van Europ
auto's en niet voorzie')
laag waardoor ze bij
spekglad worden, om
bij naam te noemen.
De afwisseling tus:
sport is naar zijn men
de grote uitdaging
wat lang denk ik'
voorzichtig. „Het mee
deel voor ons is natuu
de weg tussen Athene
het vervolg zal het een
spelen hoeveel moeite
zullen hebben om da
komen. Er zullen er
hij zijn die meer
ben en de zwakste
tenslotte het tempo.
het derhalve sterk ven
energie ze over hebbe
turele gedeelte van de
