De mens als roofdier tussen de dwergen
WETENSCHAP
DIERTJES EN THEATERGROEPEN BESTRIJDEN VUIL WATER IN INDIA
Klonen van virusjasjes beschermen aardappelen
INTERESSANTE EXPOSITIE 'DE BIJZONDERE EILANDBEWONER'
fort specialist
TER/MO__
KQ/MFOR!
DE STEM EXTRA MAANDAG 29 JUN11987
COKS
VAN EYSDEN
EIND DIT jaar moet de
rivier de Ganges in In
dia een beetje schoner
worden, dankzij het
eerste deel van een Ne
derlandse waterzuive
ringsoperatie.
Heel vuil
Minder grond
Eerste hulp
Voordelen
Schoon water door slib en bacteriën
Esdoorn biedt milieuvoordelen
Iets meer straling tijdens vakantie
Eerste magneet in deeltjesversneller
Bescheiden start info-universiteit
ZWO wil meer geld
Middellandse Zee
Schedel
Leskist
T47
Ik I
onbeholpen gevouw,
- en op blote knietje,
lieve heertje, geef mo(
- geef een mooie da
zonnetje weer schijn,
,ahad praktische oude
stelden hun kind kennel
in werking als het ha
was, zoals nu na ei
periode van slecht wee
toen nooit op de ui
gelet. Je bad voor
maak opa astublieft bet
boven
handjes
'Onze
weertje,
dat het
mag
ze si
alleen
nodig
lange
Ik heb
komst
veel
Onze-Lieve eerti
- maar opa ging dood. Geef g
toch een broertje of zusje -
bleef bij babypoppen voor
jaardag of Sinterklaas.
Pas nu krijg ik bij die oproi
tot bidden om zon en droo|
het visioen van een god,
met hoge en lage drukgebied
zit te goochelen. En met stap
wolken - hier een paar eraf
daarginds het stapeltje wollc
wat hoger. Dan komt opee
een krachtig gebed uit Limbti
door. God glimlacht vertede
en strooit met royale hand o
klaringen uit over het la
landje bij de zee. Het is ha
werken voor de goddelij
weerman, want in Zuid-Afri
hebben ze hard zon nodig o
het leven wat op te vrolijkt
Midden-Amerika bidt alle wt
ken van de hemel om regen
ga maar door.
Ik stel me zo voor, dat G
zijn wijze hoofd zit te schudd
daar bovenop die stapelwolk!
Die zitplaats geeft tussen sati
lieten en ruimteschepen do
een mooi overzicht op al o
gewriemel en gestuntel. Ook
en vooral - op alle mogelijk!
den, die over de hele werf
verspreid volop aanwezig zi
om met z'n allen op die poke
lige aardbol een heel genoegl
leventje te kunnen leiden. G
ziet haarscherp de gemiste ka
sen, de onwil, het eigenbelai
de hebzucht. En hij komt n
lang niet toe aan die bijbe
rustdag van de zevende dl
God bidt onze-lieve-heer
het kruis dat het weer
komt - met ons.
Coks van Eysden
ran een vulkaan. „Vergeet
it maar", zegt Gustave, „de
lensheid danst niet op de
and van een vulkaan, maar
p de bril van een enorm
chijthuis (zijn term!), een
tril zóvermolmd, dat die elk
genblik kan bezwijken on-
ler de voeten van de dan-
ers, waardoor ze en massa
uilen belanden in hun
igen shit". Flaubert was
ontwikkeld man. Hij
tende grieks en het was
em bekend dat het woordje
itoom' is afgeleid van het
ud griekse woord 'atomos'
rat ondeelbaar betekent.
Dat de brildansers dit
iet verder meer te delen al-
irkleinste deeltje materie
n eeuw later zouden we-
:n te delen en de daarin
uimerend demonenkracht
>s te laten op de mensheid
on Gustave anno 1850 niet
evroeden. Had een ziener
et hem geopenbaard, het
iu Flaubert verbaasd noch
ithutst hebben. Hij had
een hoge dunk van de
ïensheid en na het aan
bouwen van het toe-
omstvisioen uit de kern-
nergie eeuw zou hij alleen
laar zijn uitspraak over de
rildansende mensheid heb-
en aangevuld met 'eejj
litpoel waaruit ze zich
lechts kunnen bevrijden
oor een druk op de knop
an een nucleair doorspoel
ïechanisme dat de hele
oep in één gigantische
mdvloed zal wegspoelen"'
Het toilet, aldus ontdaan
an alle onrein, zal dan h'
loenfris klaar staan wach-
;n op de komst van ee"
ieuwe mensheid, minder
rchnisch gevorderd, maar
el veel hoger beschaafd.
(lo/uiOVHitl
INTIE)
Bacteriën zuiveren Ganges
Door Kees Buijs
De zuivering zal niet ge
beuren in de bekende gro
te, open waterbekkens,
maar in kleinere, gesloten
tanks. Daarin zetten spe
ciale bacteriën het organi
sche afval uit de riolen van
industrieën en steden om
in biogas.
Deze vorm van waterzuivering
onder zuurstofloze omstandig
heden - ruim vijftien jaar gele
den ontwikkeld aan de Wage-
ningse Landbouwuniversiteit -
is betrekkelijk goedkoop, en bij
uitstek geschikt voor tropische
landen. Want de bacteriën
werken het lekkerst bij dertig
tot vijfendertig graden Celsius.
Het Nijmeegse ingenieurs-
en architectenbureau Hasko-
ning gaat, in samenwerking
met Euroconsult uit Arnhem
en met andere Nederlandse in
stellingen en bedrijven, op
twee plaatsen langs de Ganges
demonstratieprojecten opzet
ten. Maar de ingenieurs hebben
niet alleen oog voor de harde
technische kant. De Indiase be
volking wordt er nauw bij be
trokken; niet alleen bij het
werk zelf, ook bij het grote be
lang van schoon water. Men
wil zelfs theatergroepen,~VrtD
willigers en voorlichters in
schakelen om de bevolking mi
lieubesef bij te brengen.
De Ganges is ernstig vervuild
geraakt. De 2500 kilometer
lange rivier stroomt door het
dichtbevolkte noorden en
noordoosten van India, waar
meer dan tweehonderd miljoen
mensen wonen. Industrieën en
steden laten hun afval zo de ri
vier in stromen. Hetzelfde wa
ter gebruiken ze als badwater
-in de heilige rivier gaan veel
gelovigen ritueel kopje onder-
voor irrigatie van land- en
tuinbouwvelden, en zelfs als
drinkwater.
De Indiase regering wil de
Tijdens een optocht in de Indiase hoofdstad New Delhi, op
Onafhankelijkheidsdag begin dit jaar, bracht men het wel
en wee van de, rivier de Ganges in beeld. Helemaal links op
de foto is nog net het deel te zien dat de waterzuivering moet
voorstellen.
Ganges op den duur weer
schoon krijgen, vooral door de
aanleg van rioolstelsels en zui
veringsinstallaties. Op twee
plaatsen gaan Nederlanders
daaraan werken: in een wijk
van de miljoenenstad Kanpur
- tachtigduizend wij kbewo-
ners, zestig leerlooierijen en
enkele lijmfabrieken- en in
het ruim vierhonderd kilome
ter stroomafwaarts gelegen
Mirzapur, waar 125.000 mensen
wonen.
„In Kanpur hebben we het
geluk dat er al een flink riool
ligt. We kunnen meteen begin
nen met de bouw van het eerste
deel van de rioolzuiveringsin
stallatie. Die kan per dag vijf
duizend kubieke meter water
zuiveren. In Mirzapur moeten
we eerst iets aan de riolering
doen", zegt dr. ir. A. van Vel-
zen, afkomstig van de Land
bouwuniversiteit, en sinds
twee jaar milieudeskundige bij
Haskoning.
In Kanpur gaan het indu
striële en het huishoudelijke
afvalwater hetzelfde riool in.
Dat is vervelend, want de leer
looierijen gebruiken veel
chroom, en dat hoopt zich op in
het slib. Als mest is het slib dus
ongeschikt, terwijl het land die
juist heel goed kan gebruiken.
Daarom wil Haskoning bij een
van de leerlooierijen aantonen,
dat men het chroom kan terug
winnen en hergebruiken. An
dere bedrijven gaan er dan ho
pelijk ook warm voor lopen.
Ir. J. Schaapman, Haskonings
projectmanager in India: „In
Kanpur ging men aanvankelijk
uit van traditionele waterzui
vering via de grote open bek
kens. Maar de ogen gingen
open toen men zag dat wij voor
onze manier van zuivering veel
minder grond nodig hebben.
Grond is daar namelijk ontzet
tend duur. Daarnaast kost dit
type installatie ook minder."
Overigens zal men zeker niet
uitsluitend voor de zuursto
floze manier kiezen. Een wel
overwogen combinatie van me
thoden lijkt hem het gunstigst.
Een ander voor India aan
trekkelijk punt in de Neder
landse projecten is de grote in
breng van de eigen bevolking.
Van de dertienhonderd man
maanden werk zijn er duizend
voor Indiërs. Gedurende de
vier jaar die voor de projecten
nodig zijn, neemt de Neder
landse inbreng geleidelijk af.
„Uiteindelijk moet het hele
maal door de mensen zelf ge
beuren", zegt Schaapman.
Daarom heeft Nederland zijn
zuiveringsprojecten ingebed in
een uitgebreid 'sociaal plan'.
Schaapman: „Wil je de Ganges
schoon krijgen, dan moet je de
mensen bewust maken. Ook
voor de technicus is het leuk
om iets achter te laten dat kans
van slagen heeft."
Men begint men direct met een
eerste hulp-programma. De nu
nog veel gebruikte wc-ton-
netjes, die elke morgen door de
laagste hindoekaste moeten
worden geleegd, gaat men ver
vangen door eenvoudige, wa-
tergespoelde en geurloze latri
nes. Drinkwater, afvoergoten
en rioleringen gaat men verbe
teren, en de bevolking wordt
met de neus op de feiten en op
onzindelijke gewoonten ge
drukt. Met dat laatste doel
gaan educatieve theatergroe
pen de wijken in, en gaat men
in samenwerking met Unicef
vrijwilligers inschakelen.
„Milieubesef is ook belang
rijk uit economisch oogpunt",
zegt Van Velzen. „Wat gaat het
systeem de mensen kosten als
wij weg zijn?" Daarom let men
ook op de draagkracht van de
bevolking, de samenstelling,
kortom: zaken die je van tech
nici niet zo gauw verwacht.
Men schakelt kennis in van
het Koninklijk Instituut voor
de Tropen en de Universiteit
van Amsterdam. Schaapman:
„Hun antropologen hebben veel
ervaring met India, met name
met de positie van de vrouw.
Wij willen namelijk proberen
om de vrouwelijke bouwvak
kers, die nu meestal uitsluitend
zand, grind en stenen aandra
gen, bij te scholen tot bijvoor
beeld metselaar. Zo voorkomen
we dat de vrouwen daar het
zware wérk moeten doen tegen
de laagste lonen, omdat ze on
geschoold zijn."
O De Stem
Schema van een tank waarin bacteriën afvalwater onder
zuurstofloze omstandigheden zuiveren. Het vuile water
wordt van onderaf door de sliblaag gepompt, waarin bacte
riën het organische afval omzetten in biogas. Dit gas zoekt de
hoogste punten in de tank op, waar men het opvangt. Het
gezuiverde water sijpelt in de V-vormige bakken. Als die vol
zijn, stroomt het schone water in de afvoergoten.
Aan het proces van zuursto
floze vergisting van afvalwater
zitten grote voordelen, zegt ir. RpHpliik
L. Hulshof Pol van de vakgroep J
waterzuivering aan de Land
bouwuniversiteit. „Er hoeft
niet belucht te worden, terwijl
biogas beschikbaar komt om de
tank te verwarmen. Dat scheelt
veel energie. Verder is de pro
ductie van slib éénvijfde, ver
geleken bij de zuurstofmetho
de." De kosten van het proces
liggen als gevolg hiervan één
derde tot de helft lager.
Een belangrijk nadeel is, dat
de methaanbacteriën, die niet
tegen zuurstof kunnen, lang
zaam groeien. Als je zo'n in
stallatie bouwt, is er dus een
vrij lange opstarttijd nodig.
Ook zijn ze gevoeliger voor
verstoringen: wisselende hoe
veelheden afvalwater, even
tuele giftige stoffen die er in
zitten, en de temperatuur. Er is
een scherpere controle nodig,
want je kunt ineens al je meth
aanbacteriën kwijt zijn.
In Nederland staan inmid
dels veertig zuurstofloze wa
terzuiveringsinstallaties. Bijna
allemaal zuiveren ze indu
strieel afvalwater.Dat is
meestal warmer en vuiler dan
huishoudelijk afvalwater; er
komt dus ook meer gas uit.'
In Lelystad staat een proefin
stallatie voor de zuivering van
huishoudelijk afvalwater, die
eerder op kleinere schaal is ge
test aan de Landbouwuniversi
teit. Hulshof Pol: „Ook onder
twintig graden Celsius blijkt de
vergisting redelijk te gaan.
Maar in landen met hogere
temperaturen zijn de vooruit
zichten voor deze vorm van af
valwaterzuivering veel groter."
In Cali, in het Zuidameri-
kaanse Colombia, draait al vier
jaar onafgebroken een zuursto
floze waterzuivering. Op basis
hiervan heeft men zoveel ver
trouwen in het systeem, dat
men de projecten in India en
andere landen aandurft. De
Braziliaanse stad Manaus (een
half miljoen inwoners) bijvoor
beeld wil een zuurstofloze
reactor van maar liefst vijf
tienduizend kubieke meter.
Andere Zuidamerikaanse lan
den, China en Taiwan hebben
eveneens belangstelling.
Hulshof Pol: „Eind vorig
jaar was ik in Ecuador. Ze doen
er helemaal niets aan water
zuivering. Grote steden lozen
alles op een riviertje, varkens
zoeken naar voedsel in open
riolen. Je ziet er smerige tafe
relen."
ERFELIJK gekopieerde
jasjes van twee beruchte
virussen moeten de aard
appel gaan beschermen te
gen deze ziekteverwek
kers.
Volgens prof. dr. R.W. Gold
bach van de Landbouwuni
versiteit Wageningen is deze
methode niet alleen kansrijk
om aardappelen te krijgen die
bestand zijn tegen de virus
sen. Het biedt de wetenschap
ook de mogelijkheid om het
proces van zogenaamde
cross-protectie te bestuderen.
Hierbij verhindert infectie
met een zwakke virusstam de
infectie met een tweede, mo
gelijk veel heftiger stam van
hetzelfde virus. Het mecha
nisme van de cross-protectie
is nog volslagen onbekend,
maar het vertoont dezelfde
kenmerken als de bescher
ming in planten die voorzien
zijn van erfelijkheidsmate
riaal van virusjasjes.
Dit voorjaar zijn de vak
groep virologie van de Wage-
ningse Landbouwuniversi
teit, het Instituut voor Plan-
teziektenkundig Onderzoek
en het Instituut voor Toepas
sing van Agrobiotechnologie
in de Landbouw begonnen
met het bereiden en kloneren
van DNA-kopieën van de jas
jes -dat zijn de genen van het
manteleiwit om het virus -
van het aardappelvirus Y en
het aardappelbladrolvirus.
Prof. Goldbach, die 11 juni
officieel zijn ambt van ge
woon hoogleraar in de virolo
gie aanvaardde, sprak bij
deze gelegenheid over 'virus
als vriend en vijand'. Virus
sen zijn uiterst kleine ziek-
makertjes van plant, dier en
mens, in grootte variërend
van twintig tot tweeduizend
nanometer (een nanometer is
een miljardste meter, oftewel
een miljoenste millimeter).
Meestal bestaan virussen uit
een klein stukje nucleïnezuur
(DNA of RNA) als erfelijk
materiaal, omgeven door een
eiwitmantel. Ze zijn slechts te
zien met behulp van ingewik
kelde apparaten als elektro
nenmicroscopen.
Over hun ontstaan en ont
wikkeling weten virus-des
kundigen nog maar heel wei
nig. Op fundamenteel niveau
is nog zeer veel werk te doen,
stelde Goldbach.
NIEUWSFEITEN
NIET alleen bomen in onze bossen hebben last van zure regen;
ook allerlei planten, zoals boskruiden, leggen het loodje. De
vergrassing, die daardoor ontstaat, kan echter worden bestre
den door de aanwezigheid van esdoorns. Dat blijkt uit een stu
die van de bioloog L. Kuiters, die begin juni promoveerde aan
de Vrije Universiteit in Amsterdam.
Kuiters vergeleek de meest algemeen voorkomende boom
soorten in Nederland. Hij ontdekte dat de verterende bladeren
van de beuk en de naalden van de den veel giftiger zijn voor
bosplanten dan bijvoorbeeld de bladeren en naalden van de
berk, de eik en de lariks. Verder ontdekte hijdat het giftige ef
fect van dode bladeren en naalden voor een groot deel ver
dwijnt, wanneer de beuk en de den gemengd voorkomen met
de esdoorn.
De esdoorn doet het in veel bossen de laatste jaren trouwens
goed. Een mogelijke verklaring is, dat de groeiomstandigheden
ondanks de luchtvervuiling voor deze boom toch gunstiger zijn
geworden; dankzij de stijgende aanwezigheid van stikstof in
de bodem.
Kuiters raadt overigens ten sterkste af om dood bladmate
riaal uit de bossen te verwijderen, ook al verdwijnen daardoor
de interessante bosplanten. Daardoor verslechtert de situatie
alleen maar, meent hij, want daarmee verdwijnen ook voe
dingsstoffen, die de bomen nodig hebben.
VAKANTIEGANGERS met bestemming Oost-Zweden en het
Alpengebied (Oostenrijk, Zwitserland en Noord-Italië) lopen
een geringe dosis straling op als gevolg van wat daar ruim een
jaar geleden uit Tsjernobyl neerdaalde. Iemand die deze zomer
bijvoorbeeld twee weken naar de Alpen gaat, krijgt enkele
millirem'straling extra te verwerken als gevolg van de kern
ramp. Dat is ongeveer evenveel als de extra belasting door kos
mische straling in de bergen.
Deze geruststellende conclusie staat in de brochure De ce-
siumsluier van Tsjernobyl, van de Natuurkundewinkel van de
Rijksuniversiteit Groningen. Ze geeft een overzicht van de
stralingsbelasting in Europa ten gevolge van de kernramp. De
brochure kost twee gulden en is te bestellen bij de Natuurkun
dewinkel, Nijenborgh 18 in Groningen.
DE eerste van 4672 magneten is begin deze maand geplaatst in
de grootste deeltjesversneller ter wereld: de LEP, die in aan
bouw is bij Genève in Zwitserland en over twee jaar klaar
moet zijn. De LEP bestaat uit een ringvormige tunnel met een
lengte van 27 kilometer, tussen vijftig en 170 meter onder het
aardoppervlak. Langs de ring komen vier grote blokken appa
ratuur voor experimenten. Aan twee ervan levert ons land be
langrijke instrumenten.
In de tunnel gaan onderzoekers elektronen en positronen
- dat zijn net elektronen, maar met een positieve lading - in te
gengestelde richtingen opjagen, tot ze bijna de snelheid van het
licht (300.000 kilometer per seconde) hebben. Dat gebeurt met
magneten.
Op plaatsen waar de blokken apparatuur staan, botsen beide
soorten deeltjes op elkaar. Door de geweldige snelheid neemt
het gewicht van de deeltjes met het 170.000-voudige toe - alsof
een muis het gewicht van een olifant krijgt. Door de klap van
de botsing gaan de deeltjes helemaal over in energie, en daar
uit ontstaat weer nieuwe deeltjes. Metingen aan die nieuwe
elementaire deeltjes leveren de wetenschap meer inzicht in de
bouwstenen van alle materie, en in de krachten die deze
deeltjes overdragen.
DE informatica-universiteit krijgt in september niet de grootse
start waarop de initiatiefnemers hadden gerekend. De vraag
naar tweejarige voltijdse opleidingen, die de kloof moeten
overbruggen tussen management en bedrijfsleven, is bij het
bedrijfsleven kleiner dan gedacht. Na de zomer begint men
daarom slechts met een deeltijdse cursus voor twintig deelne
mers. Dit meldt het Eindhovense universiteitsblad Cursor.
De informatica-universiteit heet officieel The Hague School
of Applied Informaties. Den Haag kreeg dit instituut voor
postdoctorale beroepsopleidingen toegewezen na een wedloop,
waaraan vrijwel alle Nederlandse universiteiten meededen.
Aanvankelijk was het de bedoeling dat de opleiding in 1986 zou
beginnen.
DE Nederlandse organisatie voor zuiver-wetenschappelijk on
derzoek (ZWO) wil van minister Deetman minstens 65 miljoen
gulden meer hebben dan de 225 miljoen gulden die men nu
krijgt. Dit om de grote achterstand, die ons land inmiddels
heeft opgelopen ten opzichte van andere Westeuropese landen,
de Verenigde Staten en Japan, enigszins in te halen.
ZWO is de grootste onderzoeksorganisatie van ons land, en
bevordert vooraanstaand fundamenteel onderzoek. Dat wil
zeggen: wetenschappelijk onderzoek dat niet direct is gericht
op toepassingsgebieden. ZWO vindt een bedrag van minstens
ƒ290 miljoen nodig, onder meer ter versterking van het so
ciaal-wetenschappelijk en medisch onderzoek, wiskunde en in
formatica: wetenschapsgebieden die volgens ZWO totnutoe
absoluut te mager worden bedeeld.
Een doorkijk door het landschap van het eiland Cyprus van een miljoen jaar geleden met een dwergnijlpaard op ware
«rootte.
Door'Laur Crouzen
ALS DIEREN op eilanden
terecht komen, veranderen
ze. Nijlpaarden worden heel
klein en gaan op hun tenen
lopen, olifanten slinken ook
binnen enkele duizenden
jaren en herten krijgen op
vallend kort pootjes en hun
ogen verplaatsen zich naar
de voorkant van hun kop,
zodat ze net als de mens in
drie dimensies kunnen zien.
Wanneer een kudde dieren van
het vasteland naar een eiland
zwemt -en vooral olifanten
zijn echte waterratten - komen
ze in een heel ander milieu te
recht. In een paradijsje zonder
roofdieren bijvoorbeeld.
Want roofdieren, paarden en
neushoorns zijn heel belab
berde zwemmers. Daarom zul
je ook geen leeuwen, tijgers en
panters op eilanden aantreffen.
Dat betekent, dat olifanten niet
meer zo groot hoeven te zijn om
zich rovers van het lijf te hou
den door ze met hun omvang af
te schrikken. En dat herten niet
aldoor meer schichtig achter
zich hoeven te kijken. Daarom
zal het op een eiland, waar een
deel van een kudde nijlpaarden
heenzwemt, binnen enkele ge
neraties ritselen van de nijl
paarden. Het gevolg is hon
gersnood, omdat het beschik
bare voedsel in no time opge
vreten is. De dieren die het
minste voedsel nodig hebben,
de kleinste dus, zullen overle-
Het skelet van een haas, die op het menu stond van de oer
mens van Sardinië.
Eilanden zijn broeinesten van
nieuwe, andere en aangepaste
diersoorten.
Het harde bewijsmateriaal
voor deze stellingen en voor
wat we sinds Charles Darwin
de evolutie noemen ligt tot en
met 20 september te kijk in het
Utrechtse Universiteitsmu
seum, Biltstraat 166 te Utrecht.
Uitgestald als de tentoonstel
ling 'De bijzondere eilandbe
woner'. Het bijzondere van
deze expositie is dat het deze
keer eens niet gaat om de die
ren van bijvoorbeeld de Gala-
pagos-eilanden in de Stille
Zuidzee voor de kust van Ecua
dor, maar om stukjes land in
zee, die veel dichterbij te vin
den zijn: in de Middellandse
Zee, die nagenoeg iedereen wel
van zijn vakanties kent.
Onder leiding van dr. Paul
Sondaar van het Instituut voor
Aardwetenschappen van de
Rijksuniversiteit van Utrecht
wordt er op Sardinië sinds 1982
gegraven. Een expeditie in de
reeks van kampen, die de
Utrechtse wetenschappers al
sinds 1963 op de eilanden in de
Middellandse Zee hebben opge
slagen en waarbij tal van uit
gestorven dwerg-olifanten en -
nijlpaarden ontdekt werden op
eilanden als Kreta en Cyprus.
Ook in de bodemlagen op
Sardinië, die stammen uit het
Midden-Pleistoceen, ongeveer
een miljoen jaar geleden, zijn
echte dwergdieren gevonden:
een dwergvarkentje, een kleine
antilope, een aapje, een haas en
enkele kleine knaagdieren.
Plotseling verdwijnen de
dwergen echter uit het mate
riaal en komen botten van her
ten tevoorschijn, die helemaal
geen neiging vertonen om klei
ner te worden. Bovendien vin
den de Utrechters spitters en
borstelaars een stukje van een
menselijke schedel, een stukje
slaapbeen, een bovenkaak zon
der tanden van een mens en
een ellepijp, een van de twee
botten van de onderarm. Hun
uitleg voor deze veranderingen
op Sardinië vanaf ongeveer een
miljoen tot een half miljoen
jaar geleden is dat de mens
sinds die tijd als roofdier op het
eiland tekeer is gegaan. Waar
door de dwergdieren uitstorven
en de nieuwe herten niet meer
de kans kregen om rustig klein
te worden.
Die mens op zijn beurt heeft
ook een evolutie doorgemaakt,
want alleen al aan zijn gebit is
te zien, dat hij duidelijk ver
schilde van de moderne mens,
de Homo sapiëns. Tot voor kort
werd aangenomen dat Sardinië
pas achtduizend jaar geleden
menselijke bewoning kreeg.
Het Utrechtse onderzoek laat
zien, dat onze familieleden er al
veel eerder huisden: zwervers
en zwemmers die in de Ijstij
den van zo'n een miljoen jaar
geleden al op het eiland terecht
kwamen. Totdat hij achtdui
zend jaar geleden door de mens
van nu verdrongen werd. Sar-
dijnse volksverhalen en tek
sten bij volksfeesten gaan over
een merkwaardig mannetje
met een masker in de vorm van
een schedel en een grote door
lopende wenkbrauwboog: de
vijand van de Sardijnen die in
de bergen woonde en overwon
nen werd.
De tentoonstelling 'De bijzon
dere eilandbewoner' in Utrecht
vertelt het verhaal aan de hand
van de vondsten, een film van
Louis van Gasteren en Joke
Meerman laat het archeolo
gisch werk zien: twee maanden
per jaar door 25 mensen ge
steund door de Stichting Cor-
beddu. Verder zijn er enkele
leskisten voor middelbare
scholen met afgietsels van de
gevonden botten, gemaakt door
het Lab voor Museumtechni-
sche Werkzaamheden te Am
sterdam. En tenslotte wordt het
mechanisme van de evolutie
nog eens in beeld gebracht.